a
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Gałązka
Nakładanie apretur i innych wykończeń
uszlachetniających na wyroby włókiennicze 826[01].Z4.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Artur Pacholski
mgr inż. Małgorzata Piechota
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Michalak
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 826[01].Z4.04
Nakładanie apretur i innych wykończeń uszlachetniających na wyroby włókiennicze,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn w przemyśle
włókienniczym.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Apreturowanie i impregnowanie 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Rodzaje i zakres stosowania apretur 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Powlekanie i laminowanie 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.3.3. Ćwiczenia 32
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o apreturowaniu i innych
wykończeniach uszlachetniających nakładanych na wyroby włókiennicze, o sposobie ich
nakładania, urządzeniach do tego celu wykorzystywanych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
826[01].Z4
Technologia wykończania
włókien i wyrobów włókienniczych
826[01].Z4.01 826[01].Z4.02 826[01].Z4.03
Bielenie włókien Barwienie włókien Drukowanie tkanin
i wyrobów włókienniczych i wyrobów i dzianin
włókienniczych
826[01].Z4.05
826[01].Z4.04
Wykończanie mechaniczne
Nakładanie apretur
i termiczne wyrobów
i innych wykończeń
włókienniczych
uszlachetniajÄ…cych
na wyroby włókiennicze
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- klasyfikować podstawowe surowce włókiennicze ze względu na ich pochodzenie
i długość włókien, rozpoznawać podstawowe grupy surowców na podstawie koloru,
chwytu i próby palenia oraz rozróżniać surowce i wyroby na podstawie nazw
handlowych i oznaczeń,
- podawać nazwy handlowe najczęściej produkowanych włókien,
- charakteryzować właściwości mechaniczne, fizyczne, chemiczne i użytkowe różnych
surowców włókienniczych,
- określać wpływ pochodzenia włókien i ich składu chemicznego na zastosowanie
i właściwości wyrobów,
- charakteryzować podstawowe rodzaje wyrobów włókienniczych i określać ich
podstawowe wskaz
niki technologiczne,
- charakteryzować podstawowe parametry budowy wyrobów włókienniczych,
- charakteryzować procesy bielenia, barwienia i drukowania, rodzaje używanych środków
chemicznych ich wpływ na proces,
- definiować podstawowe wskaz
niki jakościowe wyrobów włókienniczych,
- objaśniać podstawowe metody wyznaczania wskaz
ników jakościowych wyrobów
włókienniczych,
- określać zasady pobierania próbek wyrobów włókienniczych,
- określać warunki wykonywania badań,
- określać warunki procesu bielenia, barwienia i drukowania, skład kąpieli bielących,
barwiÄ…cych i past drukujÄ…cych,
- badać wskaz
niki użytkowe i strukturalne liniowych i płaskich wyrobów włókienniczych,
- obliczać wartość podstawowych parametrów wyrobów włókienniczych,
- rozpoznawać elementy maszyn i mechanizmów,
- odczytywać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,
- odczytywać rysunki techniczne i uproszczenia rysunkowe,
- odczytywać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn, ustalać działanie
i określać elementy składowe,
- wykonywać proste rysunki techniczne,
- korzystać z dokumentacji technicznej, PN, katalogów,
- odczytywać Dokumentację Techniczno-Ruchową, dokumentację technologiczną
i warsztatowÄ…,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- posługiwać się sprzętem laboratoryjnym z zachowaniem zasad bhp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- rozróżnić procesy wykończania wyrobów włókienniczych,
- scharakteryzować technologie wykończania wyrobów włókienniczych,
- scharakteryzować budowę i zasady działania maszyn i urządzeń do wykończania
wyrobów,
- rozróżnić procesy apreturowania,
- wskazać zastosowanie najpopularniejszych apretur,
- zidentyfikować sposoby nanoszenia apretur na wyroby włókiennicze,
- rozróżnić i zastosować środki chemiczne nadające wyrobom włókienniczym określone
właściwości,
- obsłużyć maszyny i urządzenia do apreturowania i uszlachetniania wyrobów włókienniczych,
- zastosować środki do wykończeń przeciwgniotliwych, przeciwkurczliwych i wykończeń
specjalnych,
- nadać wyrobom włókienniczym właściwości antyelektrostatyczne,
- zastosować apretury brudoodporne i brudospieralne,
- zastosować wykończenie przeciwpillingowe,
- nadać właściwości nieprzesuwalności wyrobom włókienniczym,
- skontrolować jakość wyrobów włókienniczych poddanych procesom wykończania,
- usunąć wady powstałe podczas procesów wykończania,
- dokonać konserwacji maszyn,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Apreturowanie i impregnowanie
4.1.1. Materiał nauczania
Apreturowanie i impregnowanie
Apretura to nakładanie na wyroby włókiennicze różnych środków uszlachetniających,
których zadaniem jest polepszenie ich właściwości użytkowych.
Impregnowanie to nasycanie materiału środkami chemicznymi zabezpieczającymi przed
niszczącym działaniem np.: owadów, mikroorganizmów, ognia, wody.
Zadaniem substancji uszlachetniających jest nadanie wyrobom włókienniczym
określonych właściwości, np. sztywności, niekurczliwości, niegniotliwości i innych.
Apreturowanie to metody tradycyjnego powierzchniowego nanoszenia na tkaniny
środków usztywniająco-sklejających.
Åšrodki do apreturowania oparte sÄ… na produktach klejowych. W czasie apreturowania
środki uszlachetniające wprowadza się na powierzchnię tkaniny, a właściwie na powierzchnię
włókien. Nałożenie apretury prowadzi do uzyskania właściwego wypełnienia, obciążenia
i sztywności, tj. podstawowych cech określających chwyt tkaniny.
Impregnowanie to nanoszenie na wyroby włókiennicze różnych syntetycznych środków
uszlachetniajÄ…cych poprzez przeprowadzenie reakcji chemicznych na powierzchni lub wewnÄ…trz
włókien.
W czasie impregnowania środki uszlachetniające wprowadza się do wnętrza włókien
i tam utrwala.
Impregnowanie nazywane jest apreturowaniem szlachetnym, wykończaniem szlachetnym
albo uszlachetnianiem chemicznym.
Apretury i impregnacje dzieli siÄ™ na:
- nietrwałe, to znaczy spieralne  wymagają one ponownego nanoszenia po praniu
domowym,
- trwałe, to znaczy niespieralne.
Środki apreterskie i impregnacyjne wprowadza się na wyroby włókiennicze w postaci:
- koloidalnych mas apreterskich,
- zawiesinowych mas apreterskich,
- roztworów impregnacyjnych,
- emulsji impregnacyjnych.
Åšrodki apreterskie i impregnacyjne przygotowuje siÄ™ w specjalnie do tego celu
przystosowanym pomieszczeniu zwanym kuchnia apreterską. Kuchnia apreterska to dział
pomocniczy wykończalni. Kuchnia apreterska jest wyposażona w specjalne maszyny do
rozcierania środków uszlachetniających dostarczonych w postaci past. Urządzenia stosowane
w kuchni apreterskiej to:
- urzÄ…dzenia walcowe do rozpastowywania,
- kadzie z mieszadłami i parowym pośrednim ogrzewaniem.
Masy apreterskie i kÄ…piele impregnacyjne nanosi siÄ™ w maszynach, zwanych
napawarkami. Głównym elementem roboczym napawarki są wałki. Napawarki dzieli się na
dwu-, trój-, a nawet czterowałowe.
Do nanoszenia mas apreterskich stosuje się głównie maszyny dwuwałowe (rys. 1). Masy
apreterskie nanosi się różnymi sposobami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Stosuje siÄ™ dwa sposoby nanoszenia mas apreterskich:
- obustronne napawanie tkaniny bez zbierania nadmiaru masy (rys. 1 a, b),
- jednostronne naniesienie bez zbierania nadmiaru masy (rys. 1 c).
Dla mas o dużej lepkości stosuje się w napawarkach specjalne noże (rakle) zbierające
nadmiar masy i pomagające wcierać ją w tkaninę (rys. 1 d, e, f).
Rys. 1. Schemat przebiegu tkaniny przez napawarkę 2-wałową: a, b) układy napawające, c f) układy
powlekające l  walki prowadzące, 2  wałek zanurzający, 3  wałek regulujący, 4 walki wyżymające,
5  nóż (rakiel) [2, s. 211]
Impregnowanie przeprowadza się na napawarkach trzy- i czterowałowych (rys. 2).
Stosując tego rodzaju napawarki można posługiwać się mniejszą ilością kąpieli i prowadzić
dwukrotne napawanie tymi samymi lub różnym kąpielami.
Napawarki stosowane do nakładania apretur nie stanowią najczęściej odrębnego
urządzenia, lecz pierwszy człon maszyn używanych w dalszej obróbce np.: suszarek,
gładziarek, itp.
Procesem nieodłącznym chemicznego uszlachetniania jest suszenie napawanej i wyżętej
tkaniny w suszarkach. W tym procesie naniesione na włókno środki zostają utrwalone.
W przypadku środków syntetycznych posiadających grupy reaktywne zostają one związane
chemicznie z włóknem. Najczęściej stosuje się następujące suszarki:
- suszarki bębnowe,
- suszarki ramowe,
- suszarki wałkowe,
- suszarki krótkozwisowe,
- suszarki dyszowe systemu hot-flue.
Bardzo często stosuje się suszarki dwuczęściowe, w których:
- w pierwszej części ramowej lub bÄ™bnowej nastÄ™puje wysuszenie tkaniny w temp. 100°C,
- w drugiej waÅ‚kowej nastÄ™puje dogrzewanie w ciÄ…gu ok. 5 min w temp. 140 150°C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Schemat przebiegu tkaniny przez napawarki 3- i 4-wałowe o różnych pojemnościach kadzi: a) ilość
kąpieli 85 dm3/m szerokości, b) ilość kąpieli 70 dm3/m szerokości, c) ilość kąpieli 230 dm3/m, d) ilość
kąpieli 2 x 30 dm3/m, e) ilość kąpieli ok. 90 dm3/m, f) ok. 90 dm3/m, g) ok. 10 dm3/m, h) ok. 5 dm3/m
[2, s. 212]
Skład chemiczny masy apreterskiej zależy od:
- rodzaju tkaniny,
- wymagań chwytu,
- wymagań układalności,
- ceny gotowego wyrobu.
W tabelach 1 3 przedstawione są przykłady mas apreterskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 1. Przykłady mas apreterskich nietrwałych do tkanin białych [2, s. 213]
Ilość środka w %
tkaniny bieliz
niane prześcieradła obrusy batysty płótno
Åšrodek
i koszulowe
gęste rzadkie
Skrobia 7,76 17,00 10,00 10,00 2,50 3,30
Kaolin  32,00 10,00 4,00  1,20
Talk 1,60 4,40 2,60   1,00
Oleina 0,10 0,30 1,00 0,30  
Olej tłuszczowy 0,40 1,00 0,40 0,40  
Mydło 0,30 0,60 0,40 0,40  
Gliceryna 0,80 1,40 0,40 0,40 0,80 0,30
Ultramaryna 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02
Formalina 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05
Tabela 2. Przykłady mas apreterskich nietrwałych do tkanin kolorowych [2, s. 114]
Ilość środka w %
Tkaniny barwione Tkaniny drukowane
Åšrodek
Dekstryna 10,0  10,0 10,0 5,0 12,5 4,0 3,0
Skrobia  15,0   8,0   2,0
Mydło   8,0 1,0 1,0  1,0 1,0
Awiważ BW     0,5 0,9  
Olej turecki 4,0  1,5 1,0  2,5  
Parafina  1,5      
Syrop ziemniaczany 2,0  3,0  1,0 0,7  
Gliceryna    2,0    1,0
Heliofor CAS    0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Na2SO4    1,0    
Tabela 3. Przykłady mas apreterskich trwałych [2, s. 214]
Ilość środka w g/dm3
Åšrodki apreterskie
I II III
Silezjan EM 150  
Vinacet D5 150  10
Melaform WM-100  80 
Metaplex MOA   50
Dekstryna  50 
Środki zmiękczające  5 5
Katalizatory 1 1 
Wyroby apreturowane masami nietrwałymi wymagają po każdym praniu tzw.
krochmalenia. Tego typu wykończenie stosowane jest do wyrobów tanich. Dla wyrobów
gatunkowo wyższych, droższych stosuje się zestawy mas przedstawione w tabeli 3. Masy te
zawierają żywice syntetyczne utrwalające się na włóknie celulozowym po wysuszeniu
i dogrzaniu w ciÄ…gu 4 min w temp. 150°C.
Impregnowanie i apreturowanie tkanin lnianych
Tkaniny koszulowe, sukienkowe i ubraniowe poddaje się wykończaniu
przeciwgniotliwemu, niemnÄ…cemu lub wodoodpornemu. Tkaniny brezentowe i namiotowe sÄ…
wykończane wodoodpornie i przeciwgnilnie. Na płótna introligatorskie i sztywniki
krawieckie nakłada się apretury usztywniające.
W tabeli 4 zestawione zostały masy apreterskie nietrwałe stosowane dla tkanin lnianych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
satyny
podszewki
flanele
flanele
koszulowe
sukienkowe
sukienkowe
satyny
Tabela 4. Zestawy nietrwałych mas apreterskich dla tkanin lnianych [2, s. 234]
Ilość środka w %
Åšrodek
I II III
Skrobia (pszenna lub ziemniaczana) 8,00 6,00 14,00
Klej kostny (perełkowy)  0,40 1,7
Kalafonia 0,25 0,25 
Parafina 0,25 0,25 
Mydło marsylskie 0,125  
Wosk 0,500  0,9
Apreturowanie tkanin z ciągłych włókien sztucznych sztucznego
Tkaniny wykonane ciągłych włókien wiskozowych należą do materiałów
najtrudniejszych w procesie wykończania. Wymagają one ostrożności w prowadzeniu procesu
wykończania.
Apreturowanie tkanin z ciągłych włókien wiskozowych prowadzi się głównie
w kąpielach opartych na żywicach syntetycznych, które obok działania usztywniającego,
zapobiegają pęcznieniu włókna wiskozowego oraz obniżają kurczliwość i gniotliwość
wyrobów. Do wykończenia najtańszych tkanin stosuje się masy apreterskie oparte na
środkach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Przykładowy skład mas apreterskich
przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Przykłady mas apreterskich do tkanin z ciągłych włókien wiskozowych [2, s. 270]
Ilość środka w %
Åšrodek tkaniny sukienkowe tkaniny sukienkowe
podszewki
cienkie grube
Dekstryna  1,50 0,10
Tragant  0,04 
Żelatyna  0,10 
Awiważ BW 0,50  0,03
Olej turecki 10,00 10,00 0,05
Syrop ziemniaczany  20,00 
Pretepon G   0,05
Masy apreterskie nanosi się na napawarkach dwu lub trzywałowych. W przypadku tkanin
bardzo lekkich, jednostronnie za pomocÄ… nakrapiarek dyszowych. Suszenie przeprowadza siÄ™
beznaprężeniowo na suszarkach krótkozwisowych lub ramowych z naddawaniem długości.
Specjalną maszyną do suszenia i jednoczesnego gładzenia tkanin z ciągłych włókien
wiskozowych jest tzw. gładziarka filcowa (rys. 3).
Rys. 3. Schemat działania gładziarki filcowej: 1  wałek z materiałem, 2  rozszerzacz, 3  podkładka filcowa,
4  ogrzany stalowy walec, 5  wałek nawijający [3, s. 325]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Masę apreterską nanosi się w napawarce. Następnie tkaninę przeprowadza się przez
rozszerzacz. Rozszerzona do właściwej wymaganej szerokości (jednak bez nadmiernego
naprężenia) tkanina jest układana na transporterze filcowym, który ją dociska do gorącego
cylindra. Tkanina jest w ten sposób prasowana na wilgotno i suszona. Wytwarzająca się
w początkowym etapie para ułatwia wniknięcie masy apreterskiej do włókna.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest apretura?
2. Na czym polega impregnowanie?
3. Z jakich elementów zbudowana jest napawarka dwuwałowa?
4. Jakie napawarki stosuje siÄ™ przy apreturowaniu i impregnowaniu tkanin?
5. Jaki jest podział apretur pod względem trwałości?
6. Do jakich wyrobów stosuje się apretury nietrwałe?
7. Do jakich wyrobów stosuje się apretury trwałe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dysponując umieszczonymi poniżej schematami napawarek wyjaśnij proces
impregnowania i nanoszenia apretury powierzchniowo. Opisz rysunki. Wskaż omawiane
części napawarki na modelu lub maszynie, omów ich zadania.
Rysunki do ćwiczenia 1 [2, s. 211]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjrzeć się rysunkom,
2) rozpoznać elementy napawarki,
3) określić ich zadania,
4) wskazać, w jaki sposób nanoszona jest masa apreterska,
5) wykazać różnice w sposobie umiejscowienia masy,
6) opisać schematy,
7) wskazać na maszynie omawiane elementy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- schematy napawarek,
- napawarki, ewentualnie modele napawarek,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na przedstawionych rysunkach wskaż kadz
napawarki, na podstawie informacji
z poradnika określ ilość kąpieli napawającej w kadzi. Miejsca znajdowania się kąpieli zamaluj
na niebiesko.
Rysunek do ćwiczenia 2 [2, s. 212]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjrzeć się uważnie otrzymanym schematom,
2) wskazać kadz
napawarek przedstawionych na schematach,
3) naszkicować w zeszycie schematy napawarek,
4) wyszukać ilości kąpieli (w dm3/m szerokości tkaniny),
5) zamalować na szkicach napawarek miejsca, gdzie znajduje się kąpiel napawająca,
6) wyjaśnić różnice w ilościach kąpieli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- schematy napawarek,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Oblicz ilości mas apreterskich w 75 litrach apretury dla koszulowych tkanin
bawełnianych gęstych. Wykorzystaj dane z poradnika dla ucznia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać udziały procentowe poszczególnych składników w apreturze,
2) dokonać obliczeń poszczególnych składników apretury,
3) zapisać obliczenia w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Korzystając ze schematu umieszczonego w poradniku ucznia (rys. 3, s. 11), wyjaśnij
budowę i zasadę działania gładziarki filcowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze schematem działania gładziarki,
2) zobaczyć gładziarkę w czasie pracy,
3) wskazać i nazwać poszczególne elementy,
4) określić ich zadania,
5) wskazać  drogę tkaniny w gładziarce.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik ucznia,
- schemat gładziarki,
- gładziarka lub model,
- instrukcja bhp,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia apreturowanie i impregnowanie?
1
1

2) zdefiniować cechy określające tzw. chwyt tkaniny?
1
1

3) określić zadania kuchni apreterskiej?
1
1

4) rozróżnić elementy napawarki?
1
1

5) określić zadania poszczególnych elementów napawarki?
1
1

6) rozróżnić proces apreturowania od impregnowania?
1
1

7) rozróżnić rodzaje napawarek?
1
1

8) określić rodzaje wykończeń stosowanych do tkanin lnianych?
1
1

9) określić, na jakie tkaniny nakładamy apretury trwałe?
1
1

10) określić, na jakie tkaniny nakładamy apretury nietrwałe?
1
1

11) obliczyć ilość mas apreterskich dla określonych wyrobów
włókienniczych? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Rodzaje i zakres stosowania apretur
4.2.1. Materiał nauczania
Apretury dzielimy na 6 podstawowych grup:
I. Wykończenia chemiczne poprawiające chwyt wyrobów:
- wykończenia uszlachetniające i wypełniające,
- apretury niespieralne usztywniająco-wypełniające,
- wykończanie zmiękczające.
II. Wykończenia chemiczne poprawiające właściwości użytkowe wyrobów:
- wykończenia antyelektrostatyczne,
- wykończenia brudoodporne,
- wykończenia brudospieralne,
- wykończenia przeciwpilingowe,
- wykończanie nieprzesuwalne,
- trwałe wytłaczanie tkanin.
III. Wykończenia chemiczne obniżające gniotliwość i kurczliwość wyrobów:
- wykończenie przeciwgniotliwe,
- wykończenie niemnące,
- wykończenie zaprasowane,
- wykończenie zapobiegające kurczliwości.
IV. Wykończanie chemiczne zmieniające zachowanie się wyrobów w stosunku do cieczy:
- wykończenie wodoodporne,
- wykończenie kwasoodporne,
- wykończenie przeciwolejowe,
- wykończenie wodochłonne,
- wykończenie powlekające ługoodporne,
- wykończenie powlekające olejoszczelne.
V. Wykończenie chemiczne zabezpieczające niepalność wyrobów:
- wykończanie ognioodporne,
- wykończanie żaroodporne.
VI. Wykończenie chemiczne zabezpieczające wyroby przed mikroorganizmami i owadami:
- wykończenie przeciwgnilne,
- wykończenie bakterioodporne,
- wykończenie moloodporne.
Poniżej omówione zostaną wybrane apretury i zakres ich zastosowania, oraz sposób
nanoszenia na wyroby.
Wykończanie usztywniające i wypełniające
Jest to apreturowanie polegające na nanoszeniu na tkaninę gęstych, lepkich mas w celu:
- poprawienia wyglądu zewnętrznego,
- usztywnienia,
- obciążenia,
- wypełnienia wyrobu.
Tkaniny tanie wykończa się masami nietrwałymi na pranie złożonymi z substancji
wypełniająco-klejących typu roślinnego lub zwierzęcego z dodatkiem soli obciążających,
środków zmiękczających, środków konserwujących i czasem podbielających. Artykuły
droższe wykończa się półtrwałymi pochodnymi celulozy, wyroby wysokogatunkowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
żywicami syntetycznymi opartymi głównie na pochodnych octanu poliwinylu, poliamidu albo
mieszaninach skrobi i żywic termoutwardzalnych.
Apretury spieralne składają się głównie ze skrobi ziemniaczanej, pszennej, kukurydzianej
lub ryżowej.
Sposób otrzymywania apretur spieralnych:
- otrzymywanie koloidalnego roztworu pod wpływem ogrzewania skrobi w wodzie
o temperaturze 61 67,5°C; koloidalne roztwory skrobi doskonale nadajÄ… siÄ™ do
apreturowania tkanin bawełnianych,
- rozszczepianie w celu zmniejszenia masy czÄ…steczkowej skrobi przez dodanie do
ogrzewanej kąpieli kwasu siarkowego (stężonego) lub diastaforu w ilości ok. 0,5%
w stosunku do suchej skrobi w roztworze, albo 1% nadtlenku wodoru 30-procentowego.
Roztwory rozszczepionej skrobi lepiej przenikają przez tkaninę, silniej wiążą się
z włóknem niż kąpiele zawierające skrobię nierozszczepioną.
Dobrym środkiem apreterskim jest również dekstryna, która jest produktem
otrzymywanym przez ogrzewanie skrobi w temp. 180 220°C.
Do apreturowania materiałów zwierzęcego włókien białkowych stosowane są środki
pochodzenia zwierzęcego takie jak żelatyna, klej perełkowy i kazeina. Ze względu na wady
użytkowe, jakie posiadają środki zwierzęce, do kąpieli apreterskich dodaje się następujące
substancje:
- środki bakteriostatyczne i konserwujące  zapobiegające rozkładowi kąpieli apreterskich
i obniżające skłonność apretury do gnicia; dodatek tych środków nie przekracza 1 g/dm3,
- środki zmiękczające  nadające błonkom apreterskim właściwą miękkość, elastyczność
i gładkość, a apreturowanym wyrobom właściwy chwyt; w ilości 1 8 g/dm3,
- środki higroskopijne  stosowane również do częściowego zmiękczenia apretur,
a głównie do zabezpieczenia apretury przed zupełnym wysychaniem, które niekorzystnie
działa na elastyczność błonki, w ilości 10 g na 1 kg apretury,
- środki rozjaśniające to związki optycznie rozjaśniające (w najtańszych apreturach
ultramaryna) dla zapewnienia właściwej bieli apreturowanych materiałów i zapobieganiu
powstawania żółtawego odcienia,
- środki obciążająco-wypełniające są stosowane w postaci białych pigmentów
nieorganicznych, w ilości 10% w stosunku do masy kąpieli apreterskiej.
Apretury niespieralne usztywniająco-wypełniające
Podstawową grupę trudnospieralnych środków stanowią pochodne celulozy o niskim
stopniu metylowania. Stopień metylowania 0,25 0,77 uważa się za niski. W kąpielach
apreterskich zawartość etylocelulozy wynosi 20 70 g/dm3.
Drugą grupę niespieralnych środków apreterskich stanowią tzw. żywice termoplastyczne.
Jest to np. octan poliwinylu, stosowany w stężeniach 5 200 g/dm3. Kąpiele napawające
zawierajÄ…ce dyspersjÄ™ żywicy stosuje siÄ™ w temp. 25 80°C. Temperatura suszenia nie
powinna być niższa niż 65°C, co zapewnia wystarczajÄ…ce spolimeryzowanie żywicy.
Grupę produktów termoplastycznych o cennych właściwościach usztywniających
stanowią żywice oparte na polimerach pochodnych kwasu akrylowego i metakrylowego.
Stosuje się również modyfikowane żywice poliamidowe. Proces apreturowania prowadzi
się dogrzewając przez 5 minut w temperaturze 140oC. Następuje wtedy kondensacja grup
podstawowych z innymi grupami aminowymi i stabilizacja apretury.
Ocenę skuteczności przeprowadza się w sposób porównawczy poprzez pomiar
sztywności zginania tkaniny apreturowanej i nieapreturowanej. Wyroby o takim wykończeniu
oznacza siÄ™ symbolem literowym US.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wykończanie zmiękczające
Wykończanie zmiękczające poprawia estetykę wyrobów. Pod wpływem tego
wykończenia zmienia się chwyt i układalność. Wzrastają walory handlowe przy niewielkiej
zmianie właściwości użytkowych. Zmiękczanie można prowadzić w sposób mechaniczny
i chemiczny. Zmiękczanie chemiczne to nanoszenie na tkaninę różnych środków
pomocniczych w operacji napawania lub natryskiwania. Środki zmiękczające nanosi się na
wyroby w ostatniej fazie obróbki mokrej, dodając je do kąpieli płuczącej po barwieniu lub
końcowym praniu. Środki zmiękczające dodaje się również do mas apreterskich lub kąpieli
impregnacyjnych, przez co za pomocą jednej operacji uzyskuje się kilka różnych cech
wyrobu. Niektóre środki stosowane do innych wykończeń mają równocześnie właściwości
zmiękczające. Wtedy bez żadnych dodatkowych nakładów uzyskuje się drugi efekt
wykończalniczy. W takiej sytuacji mówi się wykończeniach tzw. wykończeniach
wielofunkcyjnych, np.: wypełniająco-zmiękczającym, zmiękczająco-wodoodpornym.
Zmiękczanie wyrobów włókienniczych przeprowadza się środkami zawierającymi związki
powierzchniowo czynne typu anionowego, kationowego i niejonowego, niektóre żywice
mocznikowe i silikonowe oraz zemulgowane oleje pochodzenia mineralnego i naturalnego.
Przy obróbce zmiękczającej tkanin bawełnianych stosuje się kąpiel zawierającą
3 5 g/dm3 Zmiękczacza IW i niewielką ilość kwasu octowego lub mrówkowego (pH 4,5 5).
Proces przeprowadza siÄ™ w barwiarkach zwrotnych lub pasmowych w czasie 10 15 minut.
Zmiękczanie można przeprowadzać na napawarce stosując wtedy kąpiel o stężeniu
5 10 g/dm3Zmiękczacza IW.
Dla tkanin z ciągłych włókien wiskozowych stosuje się l 3 g/dm3 Zmiękczacza IW lub
2 3 g/dm3 Stenolu 7 (w środowisku obojętnym). Proces prowadzi się barwiarkach zwrotnych
albo w napawarkach, stosując stężenie 5 20 g/dm3 wyżej wymienionych produktów. Oba te
przepisy dają efekt nietrwały na pranie z tym, że Stenol 7 nadaje wyrobom z jedwabiu
sztucznego charakterystyczny chrzęszczący chwyt, upodabniając je do ciągłych włókien
wiskozowych.
Tkaniny z mieszanek elana i wełna wykończa się w sposób nietrwały za pomocą kąpieli
zawierajÄ…cych ok. 10 g/dm3 Sapamin OC w temp. 30 40°C w ciÄ…gu 30 minut na barwiarce
pasmowej. Natomiast w sposób względnie trwały można wykończać na napawarkach
kÄ…pielami zawierajÄ…cymi 15 30 g/dm3 Sapamin NP i 3 5 g/dm3 chlorku lub siarczanu amonu.
Po napawaniu i wysuszeniu wyroby dogrzewa siÄ™ w temp. 120°C.
Wykończenia ocenia się przez pomiar układalności. Miarą układalności jest
współczynnik wyrażony wielkością powierzchni rzutu poziomego sfałdowanej próbki
w stosunku do powierzchni próbki. Współczynnik układalności może przyjmować wartości
0 100. Im wyższa wartość współczynnika, tym tkanina bardziej miękka.
Tkaniny zmiękczane chemicznie oznacza się symbolem:
- ZM  dla wykończeń trwałych na pranie,
- ZN  dla nietrwałych.
Wykończanie antyelektrostatyczne
Wykończanie antyelektrostatyczne przeciwdziała elektrostatycznemu ładowaniu się
włókien w czasie użytkowania wyrobów. A
adowanie elektrostatyczne wyrobów odzieżowych
jest przyczynÄ…:
- ich sczepiania siÄ™,
- przylegania do ciała i innych części garderoby,
- marszczenia siÄ™ i wznoszenia,
- silnego iskrzenia się w czasie nakładania lub zdejmowania odzieży,
- zwiększonej podatności na brudzenie się wskutek przyciągania pyłu unoszącego się
w atmosferze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
A
adowanie elektrostatyczne wykładzin podłogowych, odzieży roboczej oraz
włókienniczych wyrobów dekoracyjnych i technicznych może wywołać pożar albo wybuch,
gdy niespodziewane iskrzenie powstanie w miejscu, w którym przypadkowo wystąpiło za
duże stężenie par substancji łatwo palnych, np. benzyny.
Wykończanie antyelektrostatyczne podwyższa przewodnictwo elektryczne powierzchni
włókna oraz powoduje obniżenie natężenia pola elektrostatycznego wokół włókna. Do
wykończania antyelektrostatycznego stosuje się środki nadające trwałe lub nietrwałe
uodpornienie wyrobów przeciw elektryzowaniu się. Środki trwałe odznaczają się
następującymi cechami: są niespieralne i nie starzejące się w warunkach praktycznego
użytkowania. Środki nietrwałe nadają cechy antyelektrostatyczne tylko do pierwszego prania.
Środki trwałe stosuje się dość rzadko z powodu ich wysokiej ceny. Wyroby wykończane
środkami nietrwałymi powinny być po praniu płukane w roztworze zawierającym dodatki
specjalnych preparatów antyelektrostatycznych.
Skuteczność wykończenia określa się przez pomiar oporu elektrycznego za pomocą
specjalnego kondensatora połączonego z woltomierzem. Dodatkowa oceną może być pomiar
Å‚adunku elektrycznego na powierzchni wyrobu.
Wyroby wykończane antyelektrostatycznie w sposób trwały są oznaczane
w wykończalniach symbolem AE, natomiast wyroby wykończane środkami nietrwałymi
symbolem AN.
Wykończanie trwałe stosuje się do tkanin i dzianin odzieżowych wykonanych z czystych
włókien syntetycznych oraz z ich mieszanek z włóknami naturalnymi i sztucznymi, przy
zawartości ponad 60% włókien syntetycznych.
Wykończanie nietrwałe stosuje się do uodporniania antyelektrostatycznego włókien
chemicznych w procesie wytwarzania tych włókien, do obróbki przędz oraz wyrobów nie
podlegających częstemu praniu, jak dywany, chodniki, tkaniny techniczne, wyroby obiciowe.
Wykończanie brudoodporne
Rozróżniamy dwa rodzaje zabrudzeń:
- pigmentowe, powstające na skutek osadzania się zanieczyszczeń na powierzchni,
- olejowe, spowodowane różnymi smarami, pastami, emulsjami, cieczami oleistymi, itp.
Wykończanie brudoodporne zwiększa odporność wyrobów włókienniczych na osadzanie
siÄ™ suchego brudu pigmentowego oraz brudu z wodnych zawiesin. ApreturÄ™ tego typu stosuje
się dla tkanin i dzianin meblowych, dywanów i innych wyrobów dekoracyjnych. Powoduje
ona wygładzenie powierzchni włókien za pomocą naniesionych środków. Zmniejsza to
skłonność do zatrzymywania cząstek i powoduje łatwe ich usunięcie za pomocą odkurzania,
trzepania lub szczotkowania. Środkami wykończalniczymi są produkty oparte na koloidalnej
krzemionce oraz zdyspergowanych tlenkach metali. Wykończenia te nie są odporne na
kilkakrotne pranie, ale nie jest to ważne dla wyrobów dekoracyjnych.
Apretury nakłada się przez natryskiwanie na wyrób kąpieli zawierającej odpowiednie
środki. Czasem stosuje się metodę napawania, o ile zgniatanie wyrobu między wałami
wyżymarki nie wpływa na niego niekorzystnie.
Tkanina wykończona brudoodpornie opryskana brudem ulicznym osadzonym jedynie na
jej powierzchni i wysuszona, po lekkim szczotkowaniu ręcznym powinna być zupełnie
czysta.
Tak wykończone tkaniny oznacza się w krajowych wykończalniach symbolem PB,
a wyroby wykonane z tych tkanin wywieszkÄ… z napisem  Brudoodporny .
Efekt uodpornienia oznacza się przez standardowe brudzenie i określa przy pomocy
stopnia zabrudzenia obliczanego w procentach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wykończanie brudospieralne
Celem tego wykończenia jest ułatwienie usuwania brudu podczas zwykłego prania
domowego. Na tkaninach apreturowanych środkami spieralnymi (np. skrobią) wystapuje
efekt ułtwiający pranie. Zabrudzenia znacznie łatwiej jest usunąć z tkanin apreturowanych niż
z takich samych tkanin nieapreturowanych.
Wykończanie brudospieralne polega na naniesieniu na włókno środków trwałych,
niespieralnych, które chronią wyrób przed brudzeniem trudnym do usunięcia.
Do wykończania brudospieralnego stosuje się środki będące kombinacjami różnych
żywic ze związkami powierzchniowo czynnymi. Zasadniczymi grupami środków do tego
typu wykończeń są:
- addukty tlenku etylenu z kwasem tereftalowym w mieszaninie z polietylenoglikolanem,
- kopolimery kwasu akrylowego, metekrylowego i ich estrów,
- związki fluoroorganiczne przeznaczone do wykończeń przeciwolejowych.
Przez dodatek tych środków do kąpieli stosowanych przy wykończeniach niemnących,
zaprasowanych, niekurczliwych i innych uzyskuje się równocześnie różnorodne efekty
użytkowe.
Skład kąpieli do brudospieralnego wykończenia, np.: firanek z poliestru jest następujący:
- Cassaprret SR 50 80 g/dm3,
- Appretan EM (usztywniajÄ…ca dyspersja octanu poliwinylu) 10 15 g/dm3,
- Appretan GP (środek wiążący apreturę na włóknie poliestrowym) 3 5 g/dm3,
- Rozjaśniacz optyczny 5 10 g/dm3.
Firanki napawa się kąpiela i natychmiast suszy, a następnie stabilizuje termicznie w ciągu
20 25s w temperaturze 200 210oC.
Oceny skuteczności wykończenia dokonuje się przez porównanie z wzorcem
fotograficznym (w skali 1 5) próbek pranych po testowym zabrudzeniu.
Tkaniny wykończone brudospieralnie oznacza się w krajowych wykończalniach
symbolem BS, a wyroby z tych tkanin zaopatruje siÄ™ wywieszkÄ… z napisem  Brudospieralny .
Wykończanie przeciwpillingowe
Pilling polega na pojawianiu się na powierzchni wyrobu małych kuleczek
z wysuwających się z przędzy i zwijających się włókien tzw. mechacenie. Kuleczki pillingu
nie odrywają się od powierzchni wyrobu na skutek dużej wytrzymałości włókien
syntetycznych, w dodatku brudzÄ… siÄ™, co powoduje pogorszenie estetyki wyrobu.
Skłonność wyrobów do pillingowania obniża się:
- przez dokładne strzyżenie,
- za pomocÄ… opalania tkanin,
- stabilizacji termicznej,
- prasowania.
Metody w/w to metody mechaniczne. Przy stosowaniu pojedynczych przędz zgrzebnych
o niskich skrętach do tkanin typu wełnianego oraz przy dzianinach z nitek anilanowych,
wełniano-elanowej i wiskozowo-elanowej metody te są mało skuteczne. Dlatego stosuje się
uszlachetnianie chemiczne przeciwpillingowe. Polega ono na sklejaniu elementarnych
włókienek różnymi substancjami, które po utrwaleniu nie pogarszają chwytu wyrobów
(tkanin, dzianin, przędzin).
Środki obniżające pilling to:
- gliceryna, glikol etylenowy, mydło marsylskie i inne środki o efektach nietrwałych na
pranie,
- roztwory modyfikowanego poliamidu,
- niektóre żywice termoplastyczne stosowane do apreturowania niespieralnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Wyroby wykończane chemicznie przeciwpillingowo oznacza się w wykończalniach
krajowych symbolem PP.
Ocena wykończenia obejmuje wyznaczenie wskaz
nika skłonności do pillingu zawartego
w granicach 1 5. Za wyrób o wysokiej jakości przyjmuje się taki, w którym wskaz
nik
pillingu wynosi 4 lub więcej po dziesięciokrotnym praniu.
Wykończanie nieprzesuwalne
Zapobieganie przesuwalności nitek osiągane jest przez sklejenie nitek osnowy i wątku
w miejscach ich styku lub przez nasycenie tkaniny środkami zmieniającymi gładkość nitek.
Zmiana gładkości powoduje zmianę chwytu i wywołuje szorstkość wyrobów, co nie
zawsze jest pożądane.
Zjawisko podobne do przesuwalności występuje w dzianinach, tzw. zaciąganie oczek
przy zaczepieniu dzianiny o szorstkie powierzchnie w czasie użytkowania. Wadę tę usuwa się
podobnie jak w przypadku przesuwalności przez sklejanie nitek w miejscach skrzyżowań albo
przez sklejanie filamentów nitek ciągłych oraz przez nadawanie większej szorstkości
wyrobom.
Do wykończeń nieprzesuwalnych stosuje się 3 zasadnicze grupy srodków:
- produkty oparte na mydłach żywicznych, kalafoniowych, sklejające w sposób nietrwały
na pranie,
- produkty oparte na żywicach syntetycznych: poliwinylowych, poliamidowych,
poliakrylowych i innych, sklejające w sposób niespieralny,
- produkty oparte na koloidalnej krzemionce nadające szorstkość wyrobom.
Na wyroby włókiennicze nanosi się środki uszlachetniające metodą napawania na
napawarkach 2- lub 3-wałowych. Po napawaniu wyroby suszy się w suszarkach ramowych.
Wyroby z chemicznym wykończaniem nieprzesuwalnym oznacza się w wykończalniach
krajowych symbolem NP.
Oceny wykończenia dokonuje się metodą grzebieniową lub przeciągania nitek. Miarą
odporności jest siła potrzebna do wyciagnięcia nitek z wzorcowego odcinka tkaniny.
Wykończanie wodoodporne
Polega na nanoszeniu na włókno środków hydrofobowych metodą napawania lub
natryskiwania. Ma na celu zabezpieczenie wyrobu przed zwilżeniem przy zachowaniu
przepuszczalności powietrza.
Grupy środków stosowane w tego rodzaju preparacji:
- emulsje parafinowe,
- związki tłuszczowo-pirydyniowe,
- środki oparte na tłuszczowych pochodnych metylomelaminy,
- produkty oparte na kompleksowych zwiÄ…zkach stearynowo-chromowych,
- środki sylikonowe.
Nakładanie apretury polega na napawaniu wyrobu, suszeniu i najczęściej dogrzewaniu.
Ocenę odporności dokonuje się przez pomiar odporności na sztuczny deszcz,
wyznaczajÄ…c wskaz
nik wodoodporności i porównując z normą.
Tkaniny wykończone wodoodpornie oznacza się symbolem WO, a wyroby z nich
wykonane napisem  Uodporniony na deszcz .
Wykończenie wodochłonne
To wykończenie działa odwrotnie do wodoodpornego, zwiększając hydrofilność włókien.
Nakładane na włókna syntetyczne zwiększa ich właściwości higieniczne i użytkowe. Ten
rodzaj wykończenia stosuje się dla bielizny, wyrobów gorseciarskich, pończoch, skarpet,
ręczników, wyrobów opatrunkowych, itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wykończanie ognioodporne
Polega na napawaniu tkanin, dzianin i innych wyrobów włókienniczych środkami,
zapobiegającymi paleniu i żarzeniu się wyrobów celulozowych i wełnianych, a także
przeciwdziałającymi powstawaniu kropel ze stopionych włókien syntetycznych.
Wykończanie to stosuje się do zabezpieczenia odzieży dziecięcej, wyrobów
dekoracyjnych (firanek, zasłon, obić meblowych, dywanów, itp.), płócien namiotowych,
wyposażenia pojazdów, bielizny nakładanej pod odzież ochronną żaroodporną, kurtyn
teatralnych.
Środki nanoszone przy wykończaniu działają w następujący sposób:
- podczas palenia wydzielajÄ… wodÄ™,
- tworzą warstwy uniemożliwiające dostęp tlenu do włókna,
- zamieniają się w trudno topliwy popiół przeszkadzający dalszemu paleniu,
- po zgazowaniu same tłumią palnie.
Stosuje się następujące rodzaje środków:
- środki nietrwałe na pranie,
- o ograniczonej trwałości,
- trwałe tylko na pranie wodne,
- trwałe tylko na czyszczenie chemiczne,
- trwałe na wszystkie warunki czyszczenia.
Do wykończeń ognioodpornych stosuje się związki nieorganiczne i organiczne. Do grupy
nieorganicznych, nietrwałych na pranie związków należą chlorki, bromki i fluorki amonu
i niektórych metali (Bi, Ca, Mg, Sb, Ti, Zn), tlenki niektórych metali (Al, Bi, Fe, Pb, Sb, Sn,
Ti, Zn), nieorganiczne fosforany, krzemian sodu i inne. Do grupy związków organicznych
zalicza siÄ™:
- sole kwasu amidosulfonowego,
- pochodne chloroparafiny ewentualnie w połączeniu z tlenkiem metali,
- pochodne fosforoorganiczne, a szczególnie: chlorek hydroksymetylofosfoniowy zwany
tetrakisem albo THPC,
- tlenek trójazydynylofosfiny, zwany APO,
- polimery fosforochloronitrylowe.
Trwałe wykończanie tkanin bawełnianych przeznaczonych na odzież ochronną
wewnętrzną i wyroby obiciowe polega na napawaniu kąpielą o składzie:
Tetrakis 175 g/drn3
APO 155 g/dm3
Trójetanoloamina 43 g/dm3
Zwilżacz niejonowy, np. Alfenol 82 g/dm3
Po napawaniu i wyżęciu tkaniny suszy siÄ™ i dogrzewa przez 5 minut w temp. 150°C.
Następnie tkaninę poddaje się praniu w pralnicy szerokościowej i suszy. Wykończanie takie
jest bardzo skuteczne pod względem ognioodporności.
Ocenę wykończenia przeprowadza się przez wyznaczenia wskaz
nika na zapalenie
i szybkość spalania.
Wyroby z takim wykończeniem oznacza się w wykończalniach symbolem OG, lub
napisem  Ognioodporny
Wykończanie żaroodporne
Wykończanie to chroni przed nadmiernym ogrzewaniem się tkanin narażonych na silne
promieniowanie cieplne. Najczęściej temu wykończaniu poddaje się tkaniny wykonane
z włókien niepalnych lub trudno palnych, albo z włókien innych wykończanych
ognioodpornie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Polega ono na pokryciu powierzchni ognioodpornej tkaniny warstwÄ… substancji
odbijajÄ…cej promieniowanie cieplne.
Stosuje się do tego folie lub proszki metalowe, najczęściej glinowe lub antymonowe
łączone z żywicami i preparatami do wykończeń ognioodpornych.
Stosuje się następujące techniki:
- powlekanie tkanin odpowiedniÄ… pastÄ…,
- naklejanie folii metalowej lub folii z tworzywa sztucznego pokrytej z jednej strony
bardzo cienkÄ… warstwÄ… metalicznÄ…,
- bezpośrednie napylanie metalu na powierzchnię włókien metodą próżniową.
Przykładowy skład pasty uszlachetniajacej:
Impranil CHW lub Iponil TM-501 700 100 części wag.
Glin metaliczny 100 160 części wag.
Trójtlenek antymonu 100 160 części wag.
Octan etylu ok. 100 części wag.
Imprafix TA i Imprafix BE albo Izocyna 50 70 części wag.
TkaninÄ™ powleka siÄ™ pastÄ…. Powlekanie wykonuje siÄ™ kilkakrotnie, a po wysuszeniu
tkaninę gładzi się na gładziarce. Wykończanie metalizowane przeprowadza się w specjalnych
napylarkach próżniowych. Pozwala to uzyskać warstwÄ™ metalu o gruboÅ›ci 0,5 0,1 µm.
Metalizowanie można przeprowadzać również metodą natryskową, stosując proszek glinowy
w roztworze żywicy syntetycznej, służącej jako środek wiążący.
Wyroby wykończone w ten sposób oznacza się symbolem ŻO dla metody powlekania
i MT dla metody napylania. Wyroby wykonane z takich tkanin oznacza siÄ™ jako
 Żaroodporny lub  Odblaskowy .
Ocenę wykończenia przeprowadza się za pomocą monochromatora, wyznaczając
współczynnik odbicia.
Wykończanie przeciwgnilne
Dla zabezpieczenia wyrobów z włókien celulozowych przed niszczącym działaniem
mikroorganizmów można stosować 3 zasadnicze sposoby:
- mechaniczne oddzielanie włókna od kontaktu z zarodnikami mikroorganizmów przez
stosowanie techniki powlekania różnymi żywicami,
- nanoszenie ma włókno przez napawanie lub natryskiwanie fungicydów tzn. środków
przeciwgnilnych,
- modyfikację chemiczną celulozy, powodującą jej odporność na działanie
mikroorganizmów.
Najważniejsze praktyczne znaczenie ma stosowanie fungicydów. Do wykończeń stosuje
się przede wszystkim środki odporne na warunki atmosferyczne, względnie odporne na
warunki czyszczenia, a jednocześnie nieszkodliwe dla ludzi, pozbawione przykrego zapachu
oraz możliwie nie posiadające barwy. Najbardziej rozpowszechnionymi produktami do
impregnowania sÄ…:
- nierozpuszczalne związki miedzi i innych metali, głównie związki metaloorganiczne,
- pochodne fenolu,
- czwartorzędowe sole amoniowe.
Przykładowe wykończanie przeciwgnilne płócien namiotowych i tkanin drelichowych
przeprowadza siÄ™ przez napawanie kÄ…pielÄ… zawierajÄ…cÄ…:
Arigal C (Ciba) 50 g/dm3
Arigal PMP (Ciba) 4 g/dm3
H2O2 30% l cm3/dm3
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Po napawaniu i leżakowaniu tkaniny przez ok. 2 godziny w stanie nawiniętym, obrabia
się ją krótko w roztworze zawierającym ok. 2 g/dm3 sody amoniakalnej, następnie płucze
i suszy w temp. 100°C.
Efekt wykończania przeciwgnilnego ocenia się w pięciostopniowej skali określając:
- ocenę stopnia uszkodzenia wyrobu podczas działania mikroorganizmów,
- wyznaczenie obniżenia wytrzymałości na rozerwanie.
Tkaniny wykończane przeciwgnilnie oznacza się w wykończalniach symbolem GN,
a wyroby wykazujące stopień 0 lub l i względny spadek wytrzymałości nie przekraczający 5%
mogą być oznaczane wywieszką z napisem  Odporny na gnicie .
Wykończanie bakterioodporne
Taki rodzaj wykończenia stosuje się dla wyrobów z włókien, naturalnych i chemicznych
przeznaczonych do specjalnego typu odzieży dla osób narożonych na zakażenie bakteryjne,
dla szpitali, sanatoriów. Na wyroby bieliz
nianych dla osób wrażliwych na choroby skórne
oraz przy wszystkich wyrobach trudnych do dezynfekowania termicznego, stykajÄ…cych siÄ™
bezpośrednio z ciałem nakładany jest taki rodzaj wykonczenia.
Bakterioodporne wykończenia wykonuje się przy pomocy związków organicznych
o działaniu bakteriostatycznym lub bakteriobójczym, są nimi między innymi:
- antybiotyki typu neomycyny,
- chlorki i bromki niektórych czwartorzędowych amin,
- niektóre związki reaktywne w stosunku do celulozy wymagające dogrzewania w ciągu
5 6 minut, temp. 145°C,
- różne inne związki organiczne,
Przykładowy skład kąpieli do wykończenia pończoch poliamidowych obrabianych
w aparatach farbiarskich:
Arigal PMP 2 g/dm3,
Arigal C 6 g/dm3,
Ceranin HCS 0,5 g/dm3,
H2O2 (30%) 10 cm3/dm3.
Pończochy obrabia się w czasie 45 minut, w temp. 35oC.
Dzianiny bieliz
niane z nitek syntetycznych wykończa się przez napawanie kąpielą
o składzie:
Sanitized SPG 40 g/dm3,
Alfenol 8 5 g/dm3.
Po napawaniu dzianiny wyżyma siÄ™ i suszy w temp. 160°C.
Za bakterioodporne uznaje się wyroby, które nawet po 15 praniach nie wykazują rozwoju
bakteryjnego i oznacza siÄ™ je symbolem AB w Polsce oraz wywieszkÄ… z napisem
 Bakterioodporny .
Wykończanie moloodporne
Takie wykończenie polega na napawaniu lub natryskiwaniu wyrobów włókienniczych
wełnianych i półwełnianych środkami trującymi larwy moli i innych szkodników, albo też
środkami powodującymi, że wełna staje się niejadalna dla larw owadów.
Åšrodki te dzielimy na 4 zasadnicze grupy:
- repelenty, tzn. związki działające odstraszająco, same nie będące substancjami trującymi,
- trucizny pokarmowe dla larw,
- trucizny kontaktowe zabijające owady w momencie zetknięcia z nimi,
- trucizny działające na układ oddechowy owadów.
Wyroby poddane takiemu wykończeniu oznacza się w wykończalni symbolem PM, a na
wywieszce informacyjnej w handlu umieszcza siÄ™ napis  moloodporny .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Krajowym produktem używanym do tego typu wykończeń jest Improwad AD. Napawa
siÄ™ nim (kÄ…pielÄ… zawierajÄ…cÄ… 20 g/dm3) suche tkaniny lub dzianiny albo napawaniu (kÄ…pielÄ…
zawierającą 40 45 g/dm3) poddaje się wyroby wilgotne (po odwirowaniu). Następnie wyroby
suszy siÄ™ w suszarkach w temp. ok. 80°C.
Ocenę efektu wykończenia przeprowadza się metodą biologiczną.
Tabela 6 przedstawia apretury stosowane do materiałów odzieżowych  ich
zastosowanie, przebieg i cel stosowania.
Tabela 6. Rodzaje apretur stosowanych do materiałów odzieżowych [6 s. 96]
Proces Zastosowanie Przebieg i cel procesu
Impregnacja Materiały odzieżowe, Materiał moczy się lub spryskuje związkami chemicznymi
przede wszystkim odzież nieprzepuszczalnymi dla wody (np. silikonem). W zależności
przeciwdeszczowa, od zapotrzebowania warstwa impregnacyjna może być
namioty, plandeki odporna na gotowanie, pranie lub czyszczenie.
Ochrona przed Materiały odzieżowe Ochronę przed zaplamieniem nanosi się na materiał. Przed
zaplamieniem i materiały do produkcji plamami rozpuszczającymi się
bielizny stołowej w wodzie (herbata, atrament, soki owocowe) chronią środki
zawierające silikon, przed plamami tłustymi substancje na
bazie żywic sztucznych. Zabezpieczenie przed zaplamieniem
chroni również przed przemakaniem.
Zapobieganie Materiały odzieżowe Zwiększa się przewodnictwo elektryczne powierzchni tkaniny,
elektryzowaniu się z włókien syntetycznych aby zapobiec gromadzeniu się na niej ładunków elektrycznych
materiału i podkłady do produkcji przy małej wilgotności powietrza.
wykładzin dywanowych
Zapobieganie Wszystkie materiały, Na powierzchnię materiału nanosi się substancje powodujące,
paleniu się materiału głównie jednak materiały że staje się on niepalny lub trudno palny.
dekoracyjne umieszczane
w miejscach użytku
publicznego
Zapewnienie higieny Materiały odzieżowe, Celem procesu jest ograniczenie rozprzestrzeniania się
materiały do produkcji mikroorganizmów na odzieży i skórze ludzkiej.
bielizny szpitalnej
i wykładzin dywanowych
Ochrona materiału Włókna naturalne, Celem jest ochrona włókna przed bakteriami wywołującymi
przed butwieniem głównie do produkcji butwienie.
artykułów technicznych
Zapobieganie Włókna syntetyczne, Zapobieganie mechaceniu się materiału i jego pillingowaniu
mechaceniu się wełna (tworzeniu się małych supełków włókien na powierzchni)
materiału polega na utworzeniu warstwy ochronnej na jego powierzchni
lub zastosowaniu rozpuszczalników.
Ułatwianie Bawełna, włókna Uszlachetnianie polega najczęściej na nasycaniu materiałów
konserwacji wiskozowe żywicą sztuczną, przez co zmniejsza się przepuszczalność
wody, a tym samym stopień pęcznienia włókien. Materiał
staje się odporniejszy na gniecenie, nie odkształca się
i szybciej schnie.
Spilśnianie Wełna Jest to kontrolowane filcowanie materiałów wełnianych.
Dzięki działaniu substancji chemicznych, ciepła, wilgoci oraz
czynników mechanicznych, podatne na spilśnianie materiały
wełniane się filcują. W wyniku kurczenia się i zagęszczenia
ułożenia nitek materiały stają się bardziej odporne na
rozciąganie i ścieranie. Stopień spilśnienia zależy od czasu
trwania procesu.
Zapobieganie Wełna Filcowaniu się materiału można zapobiec dwoma sposobami:
filcowaniu się przez zmiękczanie zakończeń łusek w wyniku utleniania,
przez otoczenie powierzchni Å‚usek cienkÄ… warstwÄ… tworzywa
sztucznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ochrona przed Wełna Materiał wełniany nasącza się związkami chemicznymi, które
molami powodują, że wełna staje się odporna na mole.
Powodowanie Bawełna Cienkie batysty bawełniane poddaje się merceryzacji,
przezroczystości następnie działaniu kwasów i ponownej merceryzacji w celu
materiału uzyskania przezroczystego, sztywnego materiału.
Opalizowanie Bawełna Opalizację powierzchni materiału uzyskuje się podobnie jak
powierzchni przezroczystość, z tym, że kolejne merceryzowanie prowadzi
materiału się na luz
nym materiale. Dzięki temu batyst nie staje się
przezroczysty, lecz mleczny.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie grupy dzielimy wykończenia chemiczne?
2. W jakim celu prowadzi się procesy wykończenia chemicznego?
3. Dla jakich surowców stosuje się wykończenie nieprzesuwalne?
4. W jakim celu prowadzi się wykończanie wodoodporne?
5. W jakim celu prowadzi się wykończanie brudospieralne?
6. Na czym polega wykończanie zmiękczające?
7. Jaką metoda ocenia się wykończenie usztywniające?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny skuteczności wykończania usztywniającego przez zbadanie kąta mięcia
tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) przygotować próbki zgodne z wzornikiem z instrukcji (po 10 z tkaniny apreturowanej
i bez apretury),
3) zapoznać się z instrukcją obsługi przyrządu do określania kąta mięcia,
4) zamocować próbki w przyrządzie, założyć obciążenie na płytkę dociskową (nacisk ok.
1 kg/cm2),
5) pozostawić próbki pod obciążeniem przez okres 15 minut,
6) usunąć płytkę dociskową,
7) pozostawić próbki do odprężenia na okres 15 minut,
8) zmierzyć kąt mięcia, stosując się do instrukcji obsługi urządzenia,
9) obliczyć średnią arytmetyczną 10 pomiarów,
10) wykonać pomiary dla tkaniny apreturowanej i bez apretury,
11) porównać wyniki i wyciągnąć wnioski,
12) zapisać wnioski z przeprowadzonych badań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przyrząd do określania kąta mięcia z szablonem do próbek,
- pęseta, sekundomierz, nożyczki,
- instrukcja obsługi urządzenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
- poradnik dla ucznia,
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Oceń efekt wykończenia zmiękczającego, dokonując pomiaru układalności tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia,
2) wyciąć okrągłą próbkę tkaniny o średnicy 50 cm,
3) nałożyć próbkę na tarczę o średnicy 5 cm,
4) zmierzyć wielkość powierzchni poziomego rzutu sfałdowanej próbki,
5) obliczyć współczynnik układalności zgodnie z zaleceniami,
6) ocenić miękkość tkaniny,
7) wykonać pomiary dla tkaniny apreturowanej i surowej,
8) sformułować wnioski i zapisać.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- próbki tkanin,
- linijka, nożyczki,
- PN, poradnik dla ucznia,
- przybory do pisania, zeszyt,
- aparat do badania układalności tkaniny,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Nałóż wykończenie brudospieralne na tkaninę bawełniano-poliestrową i oceń jego
skuteczność.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) nałożyć apreturę w warunkach przemysłowych lub laboratoryjnych, stosując się do
instrukcji obsługi i zaleceń producenta środka apreterskiego,
2) pobrać próbkę tkaniny apreturowanej i bez apretury o wymiarach 20 x 20 cm,
3) nanieść na próbkę 5 kropel oleju parafinowego,
4) przykryć plamkę folią polietylenową o wymiarach 8 x 8 cm i przycisnąć ciężarkiem
o masie 2 kg na czas 60 sekund,
5) zdjąć ciężarek i folię, usunąć resztę oleju, odsysając bibułą,
6) pozostawić próbkę na 15 120 minut w stanie swobodnym,
7) wyprać próbkę w pralnicy laboratoryjnej lub ręcznie w kąpieli zawierającej 3 g/dm3
pÅ‚atków mydlanych przy stosunku włókna do kÄ…pieli 1:10, temperatura kÄ…pieli 60°C, czas
prania 12 minut,
8) wysuszyć próbkę bez płukania,
9) porównać próbkę z wzorcem fotograficznym 5-stopniowym DMRC,
10) ocenić brudospieralność próbki apreturowanej i bez apretury,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
11) wnioskować o zasadności stosowania apretur brudospieralnych,
12) zapisać wyniki obserwacji i wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenia potrzebne do nałożenia apretury, napawarka, suszarka, dogrzewarka,
- tkanina, nożyczki, olej parafinowy, folia polietylenowa, ciężarek, bibuła,
- pralnica laboratoryjna, zlewka do prania ręcznego, płatki mydlane, termometr,
- fotograficzny wzorzec DMRC, waga laboratoryjna,
- instrukcja nakładania apretury brudospieralnej,
- przybory do pisania, poradnik dla ucznia, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Zaimpregnuj próbkę tkaniny wełnianej wodoodpornie, porównaj zachowanie się wody na
powierzchni tkaniny impregnowanej i bez impregnacji.
Skład kąpieli impregnującej dla tkaniny wełnianej:
Hydrofob CR 30 40 g/dm3
Urotropina 3 5 g/dm3
TkaninÄ™ napawa siÄ™ kÄ…pielÄ… i suszy w temp. 100°C. Przy dodatku włókien syntetycznych
w próbce wskazane jest dogrzewanie w czasie 4 minut w temperaturze 150°C.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia,
2) przygotować dwie próbki tkanin (jedną porównawczą, druga do impregnowania),
3) przygotować 1 dm3 kąpieli impregnującej,
4) zaimpregnować tkaninę, wysuszyć, dogrzać,
5) ułożyć próbki tkanin na stole,
6) nanieść przy pomocy pipety po 5 kropel wody na centralne części próbek (z wysokości
ok. 20 cm),
7) opisać wygląd kropel, wykonać rysunki pomocnicze,
8) pozostawić krople wody na czas 10 minut,
9) strzepnąć wodę z próbek,
10) przyjrzeć się próbkom, zapisać obserwacje,
11) sformułować i zapisać wnioski odnośnie celowości stosowania impregnacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki tkaniny,
- środki do impregnacji, sprzęt laboratoryjny,
- stół, pipeta,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ćwiczenie 5
Rozróżnij próbki wykończone niepalnie, wodoodpornie i wodochłonnie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją do ćwiczenia,
2) przyjrzeć się uważnie otrzymanym próbkom tkanin,
3) przygotować próbki do palenia i zanurzania w wodzie,
4) przygotować naczynie z wodą oraz zapałki lub zapalniczkę,
5) przygotować inny potrzebny sprzęt,
6) wykonać próby palenia,
7) nanieść krople wody na próbki przeznaczone do badań wodoodporności
i wodochłonności,
8) wyciągnąć wnioski o rodzaju apretury na podstawie zachowania się kropel na
powierzchni próbek,
9) posegregować badane próbki na trzy w/w grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki tkaniny,
- woda, naczynia, zapałki, zapalniczka,
- stół, pipeta lub zakraplacz,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia wykończenia: usztywniające, zmiękczające?
1
1

2) zdefiniować pojęcia wykończenia brudoodporne i brudospieralne?
1
1

3) określić zadania wykończeń antyelektrostatycznych?
1
1

4) rozróżnić wykończenie wodoodporne od wodochłonnego?
1
1

5) określić zadania wykończenia przeciwpillingowego?
1
1

6) określić zakres stosowania wykończenia nieprzesuwalnego?
1
1

7) rozróżnić poszczególne grupy wykończeń?
1
1

8) określić, jakie właściwości poprawia dane wykończenie?
1
1

9) określić, jakie substancje mogą być użyte jako wykończenie
antyelektrostatyczne? 1
1

10) określić, na jakie grupy wyrobów nakłada się wykończenie
wodochłonne? 1
1

11) określić skuteczność apreturowania?
1
1

12) wykonać apreturowanie wyrobu włókienniczego?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Powlekanie i laminowanie
4.3.1. Materiał nauczania
Powlekanie
Powlekanie to nanoszenie na powierzchnię materiału substancji naturalnych lub
syntetycznych i utrwalenie ich w komorze grzejnej.
Rodzaje materiałów powlekanych:
- materiały powlekane polichlorkiem winylu,
- materiały powlekane poliuretanem,
- materiały powlekane lateksami (wyroby gumowane).
Do powlekania używa się następujących typów polimerów:
- pochodne lateksów butadienowo sterynowych SBR,
- polimery akrylowe,
- polimery akrylowe i ich mieszanki z polimerami polioctanu winylu o różnych
temperaturach zeszklenia,
- polimery akrylowe i polimery polioctanu winylu o wysokiej temperaturze zeszklenia,
- spienione polimery akrylowe,
- mieszanki polimerów akrylowych, SBR oraz polioctanu winylu,
- polimery akrylowe w mieszankach z pyłem aluminiowym,
- polimery akrylowe same lub w mieszankach z silikonami i zwiÄ…zkami
fluoroorganicznymi,
- poliuretany i ich mieszanki.
UrzÄ…dzenia stosowane do powlekania to:
- fulard apreterski i współpracująca z nim suszarko stabilizerka,
- powlekarka wałkowa, jedno i dwupałkowa,
- powlekarka z nożem powietrznym (rys. 4),
- powlekarka z nożem podpartym (rys. 5),
- powlekarka rotacyjna, urządzenie zbliżone swoim wyglądem do drukarki rotacyjnej
filmowej,
- ciągi do flokowania, produkcji tkanin o runie złożonym krótkich włókienek
poliamidowych.
Na podłoża stosuje się tkaniny, dzianiny lub włókniny z włókien naturalnych (najczęściej
bawełny), włókien sztucznych (wiskozowych) oraz syntetycznych (najczęściej
poliamidowych i poliestrowych).
Rys. 4. Zasada powlekania bezpośredniego [6, s. 97]
Wytwarzanie materiałów powlekanych przeprowadza się na powlekarkach. Powlekanie
można przeprowadzić nanosząc substancję powlekającą bezpośrednio na materiał (rys. 4).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Metoda ta nazywa się bezpośrednią. W przypadku, gdy substancja powlekająca jest w stanie
płynnym, nanosi się ją najpierw na papier, a z papieru na materiał (rys. 5). Jest to metoda
pośrednia.
Rys. 5. Zasada powlekania pośredniego [6, s. 97]
W wyniku powlekania powstaje materiał o nowych właściwościach, które są wypadkową
właściwości materiału powlekanego (tkaniny, dzianiny, włókniny) i substancji powlekającej
(poliuretanu, polichlorku winylu).
Właściwości materiałów powlekanych:
- sÄ… mocniejsze od tkanin (dzianin) nie powlekanych,
- nie przemakajÄ…,
- nie przepuszczajÄ… powietrza, pary wodnej i potu,
- nie są wrażliwe na zmiany temperatury,
- są sprężyste i elastyczne,
- sÄ… Å‚atwe w konserwacji,
- sÄ… lekkie.
Rys. 6. Materiał powlekany [6, s. 97]
Materiały powlekane (rys. 6) znajdują szerokie zastosowanie. Są używane zarówno do
produkcji odzieży, jak i artykułów technicznych.
Najpowszechniej spotykane powlekane wyroby włókiennicze:
- tkaniny obiciowe dla przemysłu motoryzacyjnego,
- tkaniny obiciowe dla przemysły meblarskiego,
- tkaniny zasłonowe,
- ubiory sportowe,
- tkaniny przeznaczone na rolety okienne i pionowe lamele przeciwsłoneczne,
- tkaniny na obrusy ogrodowe i meble ogrodowe,
- włókniny filtracyjne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- włókiennicze wyroby techniczne,
- antypoślizgowe maty łazienkowe i dywaniki dziecięce,
- dzianiny futerkowe,
- flok.
W materiałach odzieżowych ważne jest, aby powierzchnia substancji powlekającej była
na tyle porowata, aby zapewnić przepuszczalność powietrza i wilgoci.
Rys. 7. Odzież ochronna z materiałów powlekanych [5]
Przykładowe zastosowania materiałów powlekanych:
- odzież sportowa, ochronna, ostrzegawcza i robocza,
- syntetyczna imitacja skóry, materiały wykorzystywane do produkcji obuwia,
- torebki i torby podróżne,
- tapicerka meblowa i samochodowa,
- oprawy książek, teczek, albumów,
- rolety okienne, zasłonki prysznicowe, płytki,
- obrusy, materiały do produkcji namiotów, markiz,
- wykładziny podłogowe i ścienne,
- wyroby techniczne, jak taśmy przenośnikowe, materiały na plandeki, pontony,
zadaszenia, hale pneumatyczne.
Laminowanie
Polega na trwałym łączeniu ze sobą kilku warstw materiałów (np. materiału z papierem,
materiału z folią lub tworzywem piankowym).
Metody wytwarzania laminatów można podzielić na trzy grupy:
- metody polegajÄ…ce na sklejaniu,
- metody termiczno-płomieniowe,
- metody pikowania (przeszywania).
Połączenie materiałów może się odbywać przez sklejenie (rys. 8) lub zgrzewanie (rys. 9).
Sklejanie polega na wprowadzeniu tworzywa sztucznego w postaci płynnej lub piany między
dwie warstwy tkanin. Materiał laminowany za pomocą piany został pokazany na rysunku 10.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 8. Laminowanie przez sklejenie z warstwÄ… tworzywa [6, s. 97]
Laminowanie przez zgrzewanie polega na nadtopieniu wierzchniej warstwy folii
z tworzywa sztucznego lub pianki i dociśnięciu do niej materiału.
Rys. 9. Laminowanie przez zgrzewanie z piankÄ… [6, s. 97]
Tkanina i pianka są odwijane i kierowane między wałki kalandrujące. Przesuwająca się
obok palnika pianka zostaje powierzchniowo nadtopiona tworząc warstwę sklejającą, która
pod dociskiem wałków kalandra łączy tkaninę z pianką.
Rys. 10. Materiał laminowany pianką [6, s. 97]
Laminaty posiadają następujące właściwości:
- sÄ… lekkie,
- o dobrej odprężności,
- ciepłe,
- o stabilnych wymiarach,
- sztywne,
- Å‚atwe w konserwacji,
- trudne w konfekcjonowaniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wieloskładnikowe złożone materiały warstwowe zawierające hydrofobowe membrany
nano- i mikroporowate, znane pod nazwÄ… Gore-Tex, znajdujÄ… zastosowanie na specjalistyczne
ubiory ochronne do użytkowania w warunkach ekstremalnych.
Materiały warstwowe zawierające membrany mogą stanowić również materiał barierowy,
zapobiegający przenikaniu bakterii i wirusów. Produkuje się barierowe pokrowce na pościel
zapobiegające przenikaniu do naszego organizmu alergenów.
Do materiałów warstwowych należą wyroby termoregulujące, zapewniające wysoki
komfort fizjologiczny i wyroby termoizolujÄ…ce, aktywnie chroniÄ…ce przed zimnem lub
wysokimi temperaturami, w tym nagłymi uderzeniami ciepła.
Zastosowanie laminatów:
- odzież wierzchnia dziecięca, damska i męska,
- wdzianka, skafandry, kombinezony narciarskie,
- płaszcze, podpinki, rękawice,
- wkładki ocieplające do butów, kaloszy, itp.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega proces powlekania?
2. W jakim celu prowadzi siÄ™ proces powlekania?
3. Na jakich maszynach prowadzi siÄ™ proces powlekania?
4. Jakie sÄ… metody nanoszenia substancji powlekajÄ…cej?
5. Na czym polega proces laminowania?
6. Jakie są metody wytwarzania laminatów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie niżej zamieszczonego schematu opisz, w jaki sposób przebiega proces
powlekania bezpośredniego.
Rysunek do ćwiczenia 1 [6, s. 97]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się w czasie wycieczki ze sposobem pracy powlekarki bezpośredniej,
2) rozpoznać i nazwać elementy robocze powlekarki,
3) przeanalizować i opisać proces powlekania,
4) określić możliwości zastosowania urządzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- powlekarka bezpośrednia, schemat powlekarki,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie schematu znajdującego się poniżej opisz, w jaki sposób pracuje urządzenie,
jakie może być jego zastosowanie.
Rysunek do ćwiczenia 2 [6, s. 97]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schemat urzadzenia,
2) rozpoznać rodzaj procesu przedstawionego na rysunku,
3) opisać sposób pracy urządzenia,
4) określić możliwości jego zastosowania,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- schemat urzÄ…dzenia, ewentualnie maszyna,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
przemakalność próbki powlekanej substancją hydrofobową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją obsługi urządzenia do pomiaru przemakalności,
2) przygotować próbki zgodnie z instrukcją do urządzenia,
3) dokonać pomiarów, odczytać wysokość słupa cieczy, przy którym pojawiła się pierwsza
kropla po drugiej stronie tkaniny,
4) dokonać analizy wyników pomiarów,
5) sformułować i zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenie do pomiaru przemakalności z instrukcją obsługi,
- powlekany materiał,
- poradnik dla ucznia,
- przybory do pisania i zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 4
W czasie wycieczki techniczno-technologicznej obserwuj urzÄ…dzenie do laminowania,
naszkicuj schemat technologiczny tego urządzenia, opisz poszczególne elementy jego
budowy, porównaj ze schematem w poradniku ucznia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obserwować uważnie pracę urządzenia,
2) narysować schemat technologiczny,
3) opisać narysowany schemat,
4) porównać z schematem w poradniku,
5) wymienić różnice,
6) wyjaśnić z czego wynikają,
7) wskazać zagrożenia i niebezpieczeństwa dla obsługującego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenie do laminowania, z instrukcją obsługi,
- przybory do pisania, kartka,
- poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Zbadaj wytrzymałość połączenia laminatów. Wielkość wyraz
w wielkości siły w gramach
potrzebnej do oddzielenia pianki od wyrobu włókienniczego.
Tabela do ćwiczenia 5
Numery pasków
Pomiar
1 2 3 4
Minimalna wartość 1
obciążeń w g, przy
2
których zachodziło
3
rozwarstwienie
4
poszczególnych pasków
5
6
7
8
9
10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową i obsługą zrywarki wahadłowej,
2) sprawdzić skalę obciążeń,
3) przygotować próbki zgodnie z instrukcją,
4) mocować próbki w szczękach zrywarki, tak aby warstwa pianki była w dolnej szczęce,
5) przeprowadzić pomiar na długości 100 mm, zanotować minimalne wartości obciążeń,
6) przeprowadzić 10 pomiarów dla każdego paska,
7) zapisać wyniki,
8) dokonać analizy wyników i sformułować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zrywarka z instrukcją obsługi,
- próbki laminatów,
- klimatyzowane pomieszczenie, aklimatyzowane próbki,
- przybory do pisania, zeszyt,
- literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia powlekanie i laminowanie?
1
1

2) określić metody powlekania?
1
1

3) określić metody laminowania?
1
1

4) rozróżnić metody powlekania i laminowania?
1
1

5) określić zadania poszczególnych elementów roboczych powlekarek?
1
1

6) określić zakres stosowania materiałów powlekanych?
1
1

7) określić zakres stosowania materiałów laminowanych?
1
1

8) określić, jakie właściwości posiadają materiały powlekane?
1
1

9) określić, jakie właściwości posiadają materiały laminowane?
1
1

10) wykonać badanie skuteczności powlekania?
1
1

11) zbadać odporność laminatu na rozwarstwienie?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. W każdym pytaniu tylko jedna odpowiedz
jest prawdziwa
6. Pracuj samodzielnie bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadani.
7. Dokładnie przeczytaj pytania, odpowiedzi, których jesteś pewien zaznacz od razu do
tych, które sprawią ci trudności wrócisz póz
niej.
8. Nie śpiesz się masz czas na zastanowienie.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W procesie apreturowania tkanin wykończenie uszlachetniające jest
a) nakładane powierzchniowo.
b) wtłaczane do wnętrza tkaniny.
c) naklejane na tkaninÄ™.
d) zgrzewane z tkaninÄ….
2. Do podstawowych cech określających chwyt tkaniny nie należy
a) właściwe wypełnienie.
b) właściwe obciążenie.
c) właściwa sztywność.
d) właściwa barwa.
3. Przez impregnowanie rozumiemy nanoszenie substancji uszlachetniajÄ…cej
a) na powierzchnię włókna.
b) na powierzchniÄ™ tkaniny.
c) do wnętrza tkaniny połączonej najczęściej z reakcją chemiczną.
d) w postaci proszku sklejajÄ…cego,
4. Odział pomocniczy wykończalni, w którym przygotowuje się środki i masy apreterskie
nazywamy
a) przygotowalniÄ….
b) kuchniÄ… apreterskÄ….
c) apreterowniÄ….
d) mieszalniÄ… apretur.
5. Do wyposażenia oddziału, w którym przygotowuje się masy apreterskie nie należy
a) kadz
z podgrzewaniem parowym.
b) mieszadło.
c) urządzenie wałkowe do rozcierania.
d) napawarka wielowałowa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
6. Do nanoszenia mas apreterskich stosuje się głównie napawarki
a) jednowałowe.
b) dwuwałowe.
c) trzywałowe.
d) czterowałowe.
7. Zadaniem rakla-noża stosowanego przy nakładaniu mas o dużej lepkości nie jest
a) tylko zbieranie nadmiaru masy.
b) wcieranie masy w tkaninÄ™.
c) obcinanie końcówek włókien.
d) zbieranie nadmiaru i wcieranie masy.
8. Na pokazanych niżej rysunkach wałkiem zanurzającym jest element oznaczony numerem
a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.
Rysunki do zadania 8, 9, 10
9. Nóż- rakiel odbierający nadmiar masy apreterskiej na rysunku umieszczonym w pytaniu
8 jest oznaczony numerem
a) 1.
b) 4.
c) 3.
d) 5.
10. Wałek regulujący, na rysunku umieszczonym powyżej, jest oznaczony numerem
a) 1.
b) 3.
c) 5.
d) 4.
11. Ilość kąpieli napawającej w kadzi napawarki nie zależy od
a) szerokości tkaniny.
b) kształtu koryta.
c) długości tkaniny.
d) krotności napawania ( ilości koryt).
12. Wykończenie przeciwpillingowe należy do wykończeń
a) poprawiajÄ…cych chwyt.
b) obniżających gniotliwość i kurczliwość.
c) poprawiających właściwości użytkowe wyrobów.
d) zabezpieczajÄ…cych przed mikroorganizmami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
13. Wykończeniem, które poprawia estetyczny wygląd wyrobów ich chwyt i układalność jest
a) wykończenie antyelektrostatyczne.
b) wykończenie zmiękczające.
c) wykończenie brudoodporne.
d) wykończenie przeciwpillingowe.
14. Wykończenie nieprzesuwalne stosuje się dla tkanin wykonanych głównie z
a) bawełny.
b) wełny.
c) lnu.
d) Ciągłych włókien sztucznych.
15. Wykończenia brudospieralne i brudoodporne należą do grupy
a) wykończeń poprawiających właściwości użytkowe.
b) wykończeń obniżających gniotliwość.
c) wykończeń poprawiających chwyt.
d) wykończeń zmieniających zachowanie w stosunku do cieczy.
16. Oznaczenie na wykończalni symbolem PB oznacza, że wyrób ma nadane
a) wykończenie brudospieralne.
b) wykończenia brudoodporne.
c) wykończenie nieprzesuwalne.
d) wykończenie przeciwmolowe.
17. Na wyrobach zabezpieczonych bakterioodpornie możemy znalez
ć oznaczenie
a) GN.
b) AB.
c) OG.
d) WO.
18. Wykończenie przeciwpillingowe stosuje się głównie do wyrobów z włókien
a) sztucznych.
b) naturalnych roślinnych.
c) syntetycznych.
d) naturalnych zwierzęcych.
19. Na płótno przeznaczone na namioty nałożone powinno być wykończenie
a) brudospieralne i usztywniajÄ…ce.
b) zapobiegajÄ…ce gniciu i wodoodporne.
c) przeciwgniotliwe i przeciwmolowe.
d) antyelektrostatyczne i kwasoodporne.
20. Powlekanie metodą pośrednią prowadzi się wtedy, gdy
a) masa powlekajÄ…ca ma konsystencjÄ™ kremu.
b) substancja powlekająca jest płynna.
c) chcemy, aby powierzchnia materiału była gładka.
d) chcemy zabezpieczyć tkaninę przed przesiąkaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
21. Na powlekarkach prowadzi siÄ™ proces
a) nanoszenia substancji powlekajÄ…cej.
b) napawania substancjÄ… uszlachetniajÄ…cÄ….
c) natryskiwania substancji uszlachetniajÄ…cej.
d) zwilżania substancją uszlachetniającą
22. Wyroby laminowane nie składają się
a) z jednej warstwy.
b) z dwóch warstw.
c) z trzech warstw.
d) z kilku warstw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.............................................................................................................................
Nakładanie apretur i innych wykończeń uszlachetniających
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Balasiński T., Dziamara H., Malinowski L.: Pracownia włókiennicza. WSiP, Warszawa 1997
2. Bielecki J., Jędraszczyk H.: Technologia chemicznej obróbki włókien. WSiP, Warszawa
1984
3. Filipiak I., Kowalczyk K.: Konfekcjonowanie dzianin. WSiP, Warszawa 1989
4. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Stowarzyszenia Oświatowców Polskich
w Toruniu, Toruń 1998
5. Kołaciński T., Kołodziński M. (red.): Poradnik inżyniera  Włókiennictwo. WNT,
Warszawa 1988
6. Samek P.: Krawiectwo-Materiałoznawstwo. WSiP S.A., Warszawa 1999
7. Pielichowski J., Pruszyński A.: Technologia tworzyw sztucznych. WNT, Warszawa 2003
8. Tyszka M. (red.): Materiałoznawstwo włókiennicze dla ZSZ WSiP, Warszawa 1987
Materiały z seminarium
9. Polski Komitet Kolorystyki: XVI Seminarium Szkoleniowe
10. Polski Komitet Kolorystyki: XVII Seminarium Szkoleniowe
11. Polski Komitet Kolorystyki: XVIII Seminarium Szkoleniowe
12. Polski Komitet Kolorystyki: XIX Seminarium Szkoleniowe
13. Polski Komitet Kolorystyki: XX Seminarium Szkoleniowe
14. Polski Komitet Kolorystyki: XXI Seminarium Szkoleniowe
15. Polski Komitet Kolorystyki: XXII Seminarium Szkoleniowe
16. Polski Komitet Kolorystyki: XXIII Seminarium Szkoleniowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41