Ubóstwo i metody jego
przezwyciężania
Interwencja paostwa, jej forma i skala wiążą się z
określeniem:
" poziomu dochodu, który uznaje się w danym paostwie
za zbyt niski, uniemożliwiający normalną egzystencję 
 daje to obywatelowi uprawnienia do starao o uzyskanie
pomocy lub obliguje paostwo do jej przyznania,
" czynników, które generują zbyt wielkie różnice w
wysokości dochodu narodowego na mieszkaoca, ich
nasilenia w danym momencie,
" metod korekty skali zróżnicowania dochodów, ich
wyborem oraz stopniem zastosowania i wpływem na
tempo wzrostu dochodu narodowego w krótszym i
dłuższym okresie,
" Celem polityki społecznej jest m.in.
 tworzenie warunków do redukcji zjawisk
marginalizacji jako z
ródeł ubóstwa, biedy i nędzy,
 popieranie działao, zmierzających do
kształtowania postaw aktywnych
Przesłanki pomiaru skali i stopnia
ubóstwa
" Miara ubóstwa bezwzględnego
 operują określonym koszykiem dóbr i usług.
 Dysponowanie nimi wskazuje na możliwośd fizycznego
przetrwania lub normalnego funkcjonowania ludzi w
danej społeczności
 Obecnie w Polsce stosuje się następujące miary:
" minimum socjalne - jest ono obliczane w Instytucie Pracy i
Spraw Socjalnych od wielu lat,
 publikowane co kwartał wyniki pozwalają zorientowad się, gdzie
przebiega granica niedostatku,
" minimum egzystencji - stanowią częśd minimum socjalnego,
obecnie 45% minimum socjalnego,
" ustawowa granica ubóstwa,
" Miara ubóstwa względnego
 wiążą ubóstwo ze stopniem odbiegania od
przeciętnej wysokości dochodu narodowego na
mieszkaoca lub od innych mierników poziomu
cywilizacyjnego danego społeczeostwa.
 Poziom ubóstwa jest wtedy zmienny i zależny od
zmian przeciętnej miary w danym regionie czy też
opinii sąsiadów i władz lokalnych.
 Obecnie w Polsce stosuje się następujące miary:
" minimum relatywne - dotyczy osób żyjących na
poziomie poniżej 50% średnich wydatków gospodarstw
domowych,
" subiektywna granica ubóstwa
W Polsce minimum niedostatku
wyznacza minimum socjalne.
" Składa się na nie taki koszyk dóbr i usług, aby rodzina
określonego typu mogła zaspokoid potrzeby
 biologiczne,
 kulturalne
 społeczne na poziomie uznanym za niezbędny.
" Wydatki na żywnośd i mieszkanie stanowią ponad 60%
budżetu tych rodzin.
" Na zaspokojenie pozostałych potrzeb, tj. edukację, zdrowie,
kulturę, aktywny wypoczynek, transport i komunikację oraz
łącznośd, pozostaje niewiele.
" Ludzi żyjących w poniżej tego poziomu dochodu traktuje się
jako znajdujących się w sferze ryzyka, tj. zagrożonych
ubóstwem.
Minimum egzystencji
" stanowi miarę ubóstwa skrajnego, a najczęściej nędzy
" określa ono możliwośd zaspokojenia wyłącznie najniezbędniejszych,
wyraz
nie określonych potrzeb, tj. takich, których zaspokojenie nie
może zostad odłożone w czasie.
" W ich zakres wchodzi
 skromne wyżywienie,
 bardzo małe mieszkanie,
 najbardziej podstawowe artykuły gospodarstwa domowego i bielizny
osobistej,
 leki oraz wytwory i usługi niezbędne do realizacji obowiązku szkolnego.
 W zestawie dóbr nie uwzględnia się żadnych potrzeb związanych z
wykonywaniem pracy zawodowej, komunikacją i kulturą czy
wypoczynkiem.
Za ustawową granicę ubóstwa
" uważa się kwotę dochodu, która zgodnie z
obowiązująca ustawą uprawnia obywatela do
ubiegania się o przyznanie świadczenia
pieniężnego w ramach pomocy społecznej.
" Wysokośd tego dochodu jest zmienna i kształtuje
się pomiędzy ubóstwem egzystencjalnym a
socjalnym.
" Ludzi, mających dochody poniżej poziomu
określonego na podstawie ustawy, uważa się za
biednych i uprawnionych do uzyskania wsparcia.
Za miarę ubóstwa relatywnego
" w Polsce przyjmuje się połowę średnich
wydatków ekwiwalentnych ogółu gospodarstw
domowych.
" Nie wszystkie kraje przyjmują kryterium 50%,
w niektórych stosuje się odpowiednio 60 lub
40% przeciętnych wydatków na jedną osobę
za ostatni rok.
Ubóstwo subiektywne
" Określa, biorąc pod uwagę opinię wyrażoną przez
przedstawicieli badanych gospodarstw, a dotyczącą ich
potrzeb w zakresie dochodów.
" Ta kategoria dochodów odpowiada mniej więcej
poziomowi dochodów deklarowanych przez
respondentów jako ledwie wystarczające.
" Istotą tej metody jest tzw. dochodowa funkcja
dobrobytu, czyli zależnośd satysfakcji z konsumpcji od
uzyskiwanego dochodu.
" Ustalana arbitralnie wartośd funkcji dobrobytu staje się
kryterium ubóstwa, a dochód, przy którym funkcja
osiąga tę wartośd jest linią ubóstwa
Zasięg ubóstwa w Polsce w latach 1993-2002
(% osób poniżej granicy ubóstwa)
Granice ubóstwa 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Relatywna (50 średnich 12,0 13,5 12,8 14,0 15,3 15,8 16,5 17,1 17,0 18,4
miesięcznych wydatków
gospodarstw domowych)
Ustawowa - - - - 13,3 12,1 14,4 13,6 15,0 18,5
Minimum egzystencji - 6,4 - 4,3 5,4 5,6 6,9 8,1 9,5 11,1
Minimum socjalne - 43,2 - 48,6 50,4 50,0 52,2 54,0 57,2 58,7
Subiektywna (lejdejska)* 40,0 33,0 30,8 30,5 30,8 30,8 34,8 34,4 32,4 30,4
Ubóstwo w Polsce ma pewne wyraz
ne cechy
1. struktura społeczno-zawodowa ludności  ubóstwo generuje przede
wszystkim
1. brak pracy
2. rodziny utrzymujące się ze świadczeo (poza emeryturą czy rentą) są
zdecydowanie w najgorszej sytuacji,
2. Wielkośd miejscowości zamieszkania
1. o wiele częściej w gorszej sytuacji są osoby zamieszkujące na wsi i w małych
miasteczkach;
2. zakres ubóstwa w wielkich miastach jest znacznie niższy,
3. wykształcenie - im niższe, tym wyższy odsetek ludzi ubogich,
4. terytorialne zróżnicowanie skali ubóstwa według województw
1. (ubóstwo jest powiązane z niskim poziomem rozwoju społeczno-
gospodarczego, wyrażonego PKB na mieszkaoca),
5. Charakterystyka gospodarstw domowych
1. w najtrudniejszej sytuacji znalazły się rodziny wielodzietne,
2. wysokie jest zagrożenie ubóstwem w rodzinach posiadających dzieci
niepełnosprawne,
6. specyficzną cechą ubóstwa w Polsce jest wiek 
1. wyższy odsetek ubogich jest wśród osób młodych.
Pomoc socjalna
" Chodzi o przesądzenie, czy głównym
zadaniem paostwa jest bezpośrednia pomoc
najbiedniejszym obywatelom czy też
tworzenie szans uzyskania pracy jako z
ródła
wzrostu zamożności
Konkretne formy pomocy przybierają
następujący charakter:
Pomoc stała - najczęściej przybiera postad pieniężną
i rzeczową i dotyczy osób, które z różnych
powodów nie są w stanie podjąd pracy i w
związku z tym trzeba im zapewnid środki do
życia.
 Skala tej pomocy jest zróżnicowana, chod jej
zasadniczą częśd stanowią środki przyznawane na
podstawie regulacji prawnych.
 Liczba osób korzystający z tej formy pomocy nie jest
na ogół znaczna i cechuje się stabilnością.
 Do tej grupy można też zaliczyd osoby otrzymujące
rentę socjalną.
Konkretne formy pomocy przybierają
następujący charakter:
Pomoc okresowa - przyznawana jest osobom czy
rodzinom, które z różnych względów nie mogą
zapewnid sobie wystarczających środków do
życia.
" Pomoc ta przybiera formę bądz
zasiłków
finansowych, bądz
rzeczową, albo jedną i drugą.
" Skala w ten sposób udzielanej pomocy jest
zmienna, a liczba osób korzystających w
przypadku Polski zależy przede wszystkim od
liczebności grupy osób, które utraciły prawo dla
zasiłków dla bezrobotnych.
Konkretne formy pomocy przybierają
następujący charakter:
" Osobną kategorię stanowią osoby
korzystające z domów pomocy społecznej
(chodzi tu zarówno o dzieci, jak i dorosłych).
Konkretne formy pomocy przybierają
następujący charakter:
Pomoc o charakterze doraz
nym, zarówno rzeczowa,
jak i pieniężna w postaci różnego rodzaju
zasiłków (w tym również zasiłków celowych) 
" ta forma pomocy ma w największym stopniu
charakter uznaniowy.
" Wynika to zarówno z możliwości działania
organizatorów i dawców, jak i wielkiego
zróżnicowania potrzeb biorców.
" Ta forma pomocy obejmuje też wydawanie
posiłków, schronienie, ubrania.
Opieka zdrowotna
Zdrowie według WHO
" zdrowie to nie tylko brak choroby, ale pełnia
fizycznego, psychicznego i społecznego
dobrostanu jednostki ludzkiej
" Ogólne cele polityki zdrowotnej
 niwelowanie nierówności w zakresie ochrony, dostępu
do poprawy zdrowia członków społeczności
 umacnianie zdrowia poprzez zapobieganie chorobom,
wypadkom, zagrożeniom,
 zapewnienie organizacji procesów leczenia, tak aby z
fachowej pomocy i opieki zdrowotnej mogły korzystad
osoby tego potrzebujące i aby organizacja tej opieki i
pomocy zapewniała poszanowanie godności chorego.
Polityka społeczna realizowana w sferze zdrowia
znajduje głównie wyraz w rozwiązaniach
normatywnych. Przybierają one postad:
" zobowiązao paostwa dotyczących pomocy
obywatelom, których zdrowie odbiega od
przyjętych standardów,
" regulacji, mających zmniejszyd potencjalne
zagrożenia utratą zdrowia (prewencji),
" uświadamiania społeczeostwu możliwości
zachowao, wpływających na poprawę stanu
zdrowia (profilaktyka).
Publiczna i prywatna opieka zdrowotna.
Modele finansowania służby zdrowia
" Główne argumenty przemawiające za tym, aby ograniczyd skalę
prywatyzacji służby zdrowia:
1. Większośd członków społeczeostwa nie ma rozeznania co do jakości i
skali świadczonych usług medycznych. Wynika to z niedoskonałości
informacji i monopolistycznej pozycji lekarza.
2. Pacjent obawia się, że leczenie będzie wyłącznie dostosowane do jego
możliwości finansowych, a nie potrzeb zdrowotnych.
3. Konieczne jest utrzymywanie służby zdrowia ze środków publicznych ze
względu na ryzyko zagrożenia ogólnego.
1. Chodzi tu o sytuację, gdy nie zbędna jest natychmiastowa akcja bez względu
na koszty (na takie ryzyko komercyjne towarzystwa ubezpieczeniowe nie
mogą sobie pozwolid), np. w przypadku zagrożenia chorobami zakaz
nymi.
4. Prywatne ubezpieczenie stwarza ryzyko wysokiej stawki ubezpieczenia
dla niektórych grup ludności, zaliczanych do strefy dużego zagrożenia
utraty zdrowia.
Publiczna i prywatna opieka zdrowotna.
Modele finansowania służby zdrowia
" Pozytywne aspekty prywatyzacji czy komercjalizacji to przede
wszystkim:
1. Lepszy stosunek do pacjenta - wyrażad się to ma m.in. w
indywidualizacji opieki, zabieganiu o pozyskanie pacjenta jako
z
ródła dochodów lekarza czy placówki (staje się on teoretycznie
klientem, wybierającym tego czy innego usługodawcę).
2. Ułatwienie analizy nie tylko skuteczności, ale i efektywności usług
medycznych
3. Odciążenie budżetu paostwa, zmniejszenie bezpośredniej
ingerencji paostwa.
4. Wprowadzenie elementów samozainteresowania obywatela
swoim stanem zdrowia, uczenie go przezorności.
5. Ograniczanie popytu na niektóre świadczenia lekarskie.
" W rzeczywistości możemy mówid o
ukształtowaniu się czterech zasadniczych
modeli finansowania systemów opieki
zdrowotnej. Są to:
 Model tradycyjny
 Ubezpieczenie ma charakter ogólnonarodowy
 Ogólnonarodowy (paostwowy) system opieki
zdrowotnej
 Koegzystencja świadczeo finansowanych ze
środków publicznych
Model tradycyjny - Niemcy
" bazujący głównie na prywatnym, obowiązkowym
ubezpieczeniu zdrowotnym, w którym paostwo
subsydiuje usługi dla niektórych grup społecznych.
" Istotą tego systemu, jest łączenie ubezpieczenia z
zatrudnieniem.
 Inaczej mówiąc, poprzez obowiązkowe składki (którymi
dysponują kasy chorych) system opieki zdrowotnej jest
finansowany zarówno przez pracodawców, jak i
pracowników - członkowie rodzin są objęci tym
ubezpieczeniem.
" Oprócz Niemiec, Austrii dominuje on również we
Francji, Belgii i Holandii.
Ubezpieczenie ma charakter ogólnonarodowy
" Paostwo kreuje narodowy system
ubezpieczeniowy dla wszystkich obywateli,
tworząc ogólnokrajowy fundusz.
" W systemie tym, tak jak i w pierwszym,
instytucje ubezpieczeniowa wybiera
realizatorów świadczeo zdrowotnych, płaci za
określone usługi, kontroluje koszty usług itp.
" System ten dominuje w Kanadzie, Finlandii,
Norwegii, Szwecji i Hiszpanii.
Ogólnonarodowy (paostwowy) system opieki
zdrowotnej.
" W tym przypadku paostwo bezpośrednio odpowiada za
organizację i funkcjonowanie opieki zdrowotnej.
" Paostwo bezpośrednio finansuje instytucje świadczące
usługi zdrowotne, reguluje zakres ich działania,
wynagrodzenie personelu itd.
" Do paostw, w których ten system dominuje, należą
obecnie Wielka Brytania, Dania, Grecja i Włochy.
" System ten obowiązywał równie: w dawnych
paostwach socjalistycznych, m.in. w Czechosłowacji, na
We grzech i w Polsce. Został on tam wprowadzony na
wzór tzw. modelu Siemaszki, który obowiązywał w
ZSRR.
" Ostatnią grupę stanowią paostwa, gdzie nie
dominuje w sposób jednoznaczny żaden z
wymienionych wyżej systemów
 występuje tam koegzystencja świadczeo
finansowanych ze środków publicznych (podatków) i z
prywatnych ubezpieczeo.
" Do paostw, w których występuje równowaga,
jeśli chodzi o finansowanie publiczne i prywatne,
należą z paostw europejskich Szwajcaria i
Irlandia, a wśród pozaeuropejskich USA, Japonia,
Australia czy Korea Południowa.
Niedokooczone reformy
" Zapoczątkowane reformy systemu świadczeo zdrowotnych
w Polsce w konsekwencji pozwoliły na wprowadzenie
elementów regulowanego rynku do systemu publicznej
opieki zdrowotnej.
" Należały do nich:
 kontraktowanie świadczeo lekarskich,
 powstanie niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej,
 przejęcie części zadao ochrony zdrowia przez samorządy lokalne,
 wprowadzenie rachunku kosztów w publicznych zakładach
opieki zdrowotnej,
 wprowadzenie Rejestru Usług Medycznych - instrumentu,
ułatwiającego monitorowanie wykonywania kontraktów i ich
rozliczanie.
System edukacyjny
Polityka edukacyjna a polityka oświatowa
" Polityka edukacyjna obejmuje cały podsystem kształcenia
dorosłych
 Dokształcania
 szkolenia w ramach pracy i poza nią
 elementy koordynacji z organizacjami społecznymi,
młodzieżowymi,
 współpracę z rodzinami,
 samorządami.
" Inaczej mówiąc, polityka edukacyjna akcentuje sprawy
wychowawcze, potrzebę ciągłości kształcenia w różnych
formach, podczas gdy w polityce oświatowej sprawy te są
traktowane głównie jako pomocnicze czy wynikowe, chod
zawsze ściśle związane z realizacją zadao dydaktycznych.
" Celem polityki edukacyjnej jest kształtowanie,
wzmacnianie i realizacja celów, które stawia
się w ramach przyjętej polityki społecznej
Funkcje kształcenia
" funkcje społeczne - przygotowanie do życia w danej społeczności, kształtowanie
obywatela lojalnego wobec danego społeczeostwa, które łożyło na jego
wychowanie i wykształcenie, respektowanie norm społecznych i zasad demokracji
jako gwarancji bezpieczeostwa, stabilizacji i integracji społecznej, równanie szans w
dostępie do oświaty itp.,
" funkcje ekonomiczne - przygotowanie do wykonywania pracy, która będąc
pożyteczną dla innych, zapewnia w drodze wymiany usług możliwości zaspokojenia
potrzeb materialnych, zwiększa wydajnośd pracy, zapewnia egzystencję i
możliwości dysponowania środkami materialnymi,
" funkcje kulturowe - umożliwiają identyfikację z określoną społecznością poprzez
język, znajomośd historii, pozwalają dostrzec nie tylko odmienności w układzie
wartości, ale i czynniki je determinujące, co ułatwia zrozumienie i poszanowanie
pewnych kanonów kultury i standardów zachowao,
" funkcje poznawcze - przyswojenie pewnej niezbędnej wiedzy, ułatwiającej
kształtowanie umiejętności analizy faktów i procesów zachodzących w otoczeniu,
wykorzystywanie własnych zdolności intelektualnych do budowy programów
działania w sensie przystosowania i kształtowania nowej rzeczywistości,
komunikowania się z innymi i dyskutowania o problemach etycznych, kulturowych i
społecznych, tak żeby wywierad na nie wpływ.
Udział uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych w
woj. Lubelskim drugie klasy.
Typ Ogółem Chłopcy Dziewczęta
57% 40% 60%
Liceum ogólnokształcące
6% 41% 59%
Liceum profilowane
24% 69% 31%
Technikum
12% 72% 28%
Zasadnicza szkoła zawodowa
100% 51% 49%
Razem
Cele społeczne reformy
" dążenie do wyrównywania szans edukacyjnych dzieci poprzez rozbudowę systemu
edukacji przedszkolnej - jest to początek działao, zmierzających do zmniejszenia
wpływu warunków materialnych, miejsca zamieszkania, liczebności rodziny na
dalsze kariery edukacyjne dzieci,
" rozeznanie co do jakości procesu kształcenia w szkole podstawowej, gimnazjum, a
zwłaszcza wyważenie proporcji pomiędzy wiadomościami a umiejętnościami,
stworzenie w tych szkołach, podobnie jak w gimnazjach i liceach, możliwości
rozwoju indywidualnego nie tylko dla najzdolniejszych uczniów,
" stworzenie możliwości dokształcania się i doskonalenia dla całego społeczeostwa, a
szczególnie dla licznej rzeszy absolwentów zasadniczych szkół zawodowych,
" wypracowanie modelu podnoszenia kwalifikacji dla pracowników małych zakładów
pracy, zespołów pracowniczych, stworzenie zachęt do przyjmowania praktykantów,
" wprowadzenie elementów oceny jakości kształcenia na wszystkich szczeblach
edukacji,
" w warunkach postępującej komercjalizacji kształcenia wprowadzenie systemów
pomocy materialnej, umożliwiającej uzyskiwanie i podnoszenie kwalifikacji
osobom o niskich dochodach (głównie mieszkaocom wsi i małych miejscowości),
" stworzenie warunków do poprawy jakości pracy nauczycieli
Wyzwania polityki edukacyjnej
1. Utrzymanie aspiracji edukacyjnych społeczeostwa - trudności z
pozyskaniem pracy dla młodzieży może spowodowad zniechęcenie
do dalszego kształcenia.
2. Zmniejszenie dużych różnic w dostępie do wykształcenia,
związanych z miejscem zamieszkania, zamożnością i
wykształceniem rodziców.
3. Ze względu na zwiększenie luki wykształcenia pomiędzy ludz
mi
młodszymi i starszymi konieczne będzie rozbudowanie form
kształcenia dla ludzi starszych, włączenie ich w system edukacyjny.
4. Ciągłe podnoszenie jakości kształcenia, a jednocześnie koniecznośd
doceniania, ale i niefetyszyzowania wyników zewnętrznego
pomiaru efektów kształcenia, szczególnie w odniesieniu do przyjęd
do szkół wyższych szczebli.