Kultura
Katarzyna Staszyńska
Kultura a natura
" Natura to wszystko, co nie różni człowieka od zwierzęcia, a zatem
wszystko, co sprowadza się do najbardziej pierwotnych sposobów
zaspokajania potrzeb biologicznych.
" Kultura to, co odróżnia człowieka od zwierzęcia, co sprawia, że
człowiek jest gatunkowo inny od zwierzęcia:
 społeczny charakter interakcji międzi osobnikami;
 zdolność do używania narzędzi (ale szympans też używa
narzędzi);
 posługiwanie się symbolami.
" Istnieje wąskie rozumienie terminu  kultura , które ogranicza kulturę
do  wyższych wytworów umysłu (są to muzyka, literatura, poezja,
literatura, malarstwo, rzez
ba, architektura, fotografia). Nie jest to
jednak socjologiczne znaczenie terminu  kultura , a potoczne.
Socjologiczne znaczenie terminu  kultura
" Pozagenetyczny przekaz informacji, wszystko to, co jest
rezultatem uczenia się w procesie socjalizacji i jest
przekazywane dzieciom pozagenetycznie.
" Narzędzie poznania i opanowywania świata przez człowieka;
" Wytwory kultury umożliwiają porozumiewanie się i
współpracę;
" Tworzą je fakty zarówno materialne (przemioty, symbole i
narzędzia), jak i niematerialne (wierzenia, symbole, idee,
wartości, opinie, postawy);
" Fakty materialne reprezentują niematerialne treści kultury.
Protokultura
" Elementy kultury, które nazywamy  protokulturą , spotykamy także u zwierząt:
 można psa nauczyć przychodzić na wołanie, prosić, podawać łapę, a nawet
przynosić gazetę z kiosku;
 szympansy, a także inne zwierzęta, współżyją w grupach;
 szympansy mają własne sposoby komunikowania się: wykonują
kilkadziesiąt różnych gestów i grymasów do komunikacji;
 uczą się używać narzędzi: szympans Kanzi tłukąc kamienie wytworzył
narzędzia, dzięki którym mógł wydobywać jedzenie spod ziemi;
szympansice polując na galago (małe małpiatki) okorowują i ostrzą gałęzie,
którymi dz
gają nory galago; szympansy używają pustych w środku z
dz
beł
trawy do wyjmowania termitów z termi ery;
 można je nauczyć języka migowego: szympansice Washoe i Nim nauczyły
się ponad 100 słów z języka migowego i potrafiły uogólniać oraz tworzyć
nowe pojęcia:  water bird i  candy drink , szympansica Panzee nauczyła
się rozumieć 130 słów języka syntetycznego.
4
Cechy kultury 1
" Dotyczy wszelkich aspektów życia ludzi:
 jedzenie: co się je i jak się je; jak się biesiaduje;
 poruszanie się: pieszo czy na ośle, na wozie czy w powozie,
pociągiem czy samolotem, metrem czy samochodem;
 komunikowanie się: wręczamy wizytówkę jedną ręką czy
dwiema, uśmiechamy się czy całujemy się na powitanie,
całujemy w dłoń czy podajemy dłoń;
 reprodukcja: jedna czy wiele żon, matrylokalność czy
patrylokalność, syn czy wszystko jedno (byle było zdrowe);
 schronienie: przenośny namiot czy stały dom, mieszkanie czy
dom;
 itd.
5
Cechy kultury 2
" Kultura to wszystko, co jest wytworem człowieka:
 nawet to, co może być oceniane jako nieetyczne, jest
wytworem kultury (kanibalizm może nam się nie podobać, ale
też jest wytworem człowieka);
 nawet to, co jest oceniane jako nieprzyjemne, jest wytworem
kultury (jedzenie ślimaków i żab może nam się wydawać
odrażające, ale to też wytwór człowieka);
 nawet to, czego nie rozumiemy, jest wytworem kultury
( wielomęstwa nie pojmują monogamiczne kobiety, ale też
jest wytworem człowieka);
" Nie oceniamy, nie wartościujemy, ale staramy się zrozumieć
w szerokim kontekście historycznym, politycznym,
6
ekonomicznych i społecznym.
Cechy kultury 3
Kultura jest tworem zbiorowym, a nie
jednostkowym:
 tworzy się w wyniku interakcji między członkami
społeczności, którzy komunikują się i uczą się od
siebie nawzajem;
 treścią kultury jest tylko to, co wspólne, a nie co
jednostkowe;
 kultura podlega zmianom w wyniku zmian treści
społecznych interakcji (w które indywidualny wkład
może wnieść jednostka).
7
Treści kultury: wartości
" Abstrakcje, które nadają sens i znaczenie materialnym i
niematerialnym faktom:
 wolność, miłość, przyjaz
ń, szczęście, wierność, dobrobyt,
patriotyzm, bohaterstwo, wiara, lewicowość, ojczyzna, naród,
rodzina, potomstwo, monogamia, uroda, zdrowie, mieszkanie,
samochód, pieniądze.
" Fakty, materialne i nie, które mają wartość dla jednostek,
grup i społeczeństw, i do których osiągnięcia się dąży.
" Te fakty materialne i niematerialne różnią się co do
wartości/znaczenia.
" Każda jednostka, grupa społeczna, społeczeństwo ma własną
listę i hierarchię wartości = własny system wartości.
8
Treści kultury: normy
" Normy to wzory zachowań, dążeń, postaw (na przykład,
w kulturze europejskiej normą zachowania jest
monogamia);
" Normy mogą być jawne i ukryte: z jawnych ludzie zdają
sobie sprawę i świadomie postępują zgodnie z nimi lub
wbrew nim (np. nie kradnij, nie ściągaj z internetu);
ukrytych nie są świadomi, ale postępują zgodnie z nimi
(dziewczynki bawią się lalkami, a chłopcy
samochodami).
9
Treści kultury: sankcje
" System kar i nagród, który skłania jednostkę do
szanowania wartości uznanych w danej społeczności
(kulturze) i postępowania zgodnie z normami.
" Zachowania zgodne z normami są nagradzane
(akceptacją społeczną), niezgodne karane
(odrzuceniem, wykluczeniem społecznym).
" Sankcje mogą być nieformalne (akceptacja vs.
odrzucenie, pochwała vs. nagana, szacunek vs.
pogarda) lub formalne (więzienie vs. odznaczenie).
10
Internalizacja wartości i norm
" Wartości i normy są zinternalizowane wtedy i tylko
wtedy, kiedy stają się  naszymi własnymi , kiedy
traktujemy je jako naturalne i oczywiste, a ich realizacja
odbywa się w sposób naturalny i bez odczucia
przymusu, często nie podlega refleksji.
" Poza wartościami zinternalizowanymi (odczuwanymi) są
jeszcze takie, które uznajemy i takie, które realizujemy,
choć niekoniecznie odczuwamy.
" Jeśli musimy realizować wartości i postępować w
zgodzie z normami, które nie zostały przez nas
zinternalizowane, często mamy do czynienia z
11
konfliktem wartości.
Zróżnicowanie kulturowe
" W Europie zezwalamy na zawarcie związku małżeńskiego
osobom pełnoletnim, w kulturach muzułmańskim związki
takie zawierane są przez dzieci; w Europie jemy wołowinę,
której nie jedzą Hindusi, wieprzowinę, której nie jedzą
Żydzi i muzułmanie, nie jemy mięsa psów, które jest
przysmakiem w Azji => zróżnicowanie międzykulturowe.
" W latach 60tych muzyka zespołu The Beatles była
odrzucana przez pokolenie rodziców nastolatków; w
Polsce osoby powyżej 70 r.ż. na ogół nie używają
komputera ani internetu; pewne kręgi młodzieży słuchają
muzyki hip hopu, a inne hard rocka => zróżnicowanie
wewnątrzkulturowe.
12
Relatywizm kulturowy
" Nie ma kultur lepszych ani gorszych: są
zróżnicowane, różne formy kulturowe służą
tym samym funkcjom społeczeństwa (we
wszystkich kulturach normą jest zakaz
kazirodztwa, ale pokrewieństwo jest
definiowane różnie w różnych kulturach).
" Są powszechniki kulturowe: normy i wartości
podzielane przez wszystkie znane kultury
(społeczeństwa), ale ich realne formy mogą się
wyrażać w różny sposób.
13
Etnocentryzm
" Etnocentryzm: wartościujący stosunek do innych kultur
wynikający z porównywania ich z własną kulturą i traktowania
własnej jako układu odniesienia dla wartościowania
 czy zniszczenie kultur przedpiśmiennych w Amerykach w imię chrys anizacji
było dobre, czy złe z punktu widzenia tych kultur?
 czy kolonizacja Australii związana z eksterminacją Aborygenów oraz
prawnie regulowana ich ponowna asymilacja były uprawnione?
 czy demokracja jest najlepszym systemem społecznym (wojna w Iraku w
imię wprowadzenia demokracji czy demokracja w amerykańsko
europejskim rozumieniu jest możliwa i właściwa w krajach
muzułmańskich?);
" Teza o powszechnikach kulturowych kwes onowana (np. Levi
Strauss) jako groz
na dla postępu: brak uniwersalnej miary
dobra i zła.
14
Do zobaczenia!
15