MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Marek Szymański
Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego
napięcia 311[08].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Adamiec
mgr inż. Henryk Krystkowiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr inż. Jarosław Sitek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[08].Z1.05
 Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik elektryk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Zasilanie budynku mieszkalnego w energiÄ™ elektrycznÄ… 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.1.3. Ćwiczenia 25
4.1.4. Sprawdzian postępów 27
4.2. Rozdzielnice niskiego napięcia 29
4.2.1. Materiał nauczania 29
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.2.3. Ćwiczenia 41
4.2.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik do jednostki modułowej 311[08].Z1.05  Dobieranie urządzeń zasilających
i rozdzielczych niskiego napięcia będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy (kształtowaniu
umiejętności) z zakresu elektrotechniki i elektroenergetyki.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia tj. wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, czyli  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych
do opanowania treści jednostki modułowej,
- pytania sprawdzające, tj. zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś
podane treści,
- ćwiczenia pomocne w pogłębianiu zrozumienia i w utrwalaniu wiadomości teoretycznych
oraz w kształtowaniu umiejętności praktycznych,
- sprawdziany postępów,
- sprawdzian osiągnięć
- literaturÄ™.
Struktura poradnika została dostosowana do Twoich potrzeb. Treść każdego rozdziału
umożliwia przygotowanie się do ćwiczenia oraz opracowanie sprawozdania stanowiącego
dokumentację przeprowadzonych działań.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące budowy i doboru
urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
- przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
- po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejnym etapem poznawania urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia
będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji
o poznanych urzÄ…dzeniach.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz urządzenia zasilające i rozdzielcze niskiego napięcia i zasady ich doboru.
Po wykonaniu ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów rozwiązując test Sprawdzian
postępów, zamieszczony po ćwiczeniach.
Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.
W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony Zestaw zadań testowych. Zawiera on
Instrukcję oraz przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach
zaznacz odpowiedzi na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem
zaplanowanym przez nauczyciela.
Szczególną uwagę zwróć na informacje zawarte w aktualnych przepisach i polskich
normach dotyczących poruszanych zagadnień.
Szczególną ostrożność musisz zachować podczas wykonywania ćwiczeń praktycznych
z urządzeniami zasilanymi bezpośrednio z sieci. Podczas tych ćwiczeń zwróć szczególną
uwagę na zachowanie bezpieczeństwa, na organizację bezpiecznego stanowiska pracy
i postępowanie zgodne z zasadami bhp, ppoż. i ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określać jednostki układu SI,
- korzystać z fachowej literatury dotyczącej elektrotechniki i elektroenergetyki,
- korzystać z katalogów firmowych,
- korzystać z przepisów budowy urządzeń elektrycznych,
- korzystać z polskich norm,
- posługiwać się podstawowymi prawami i wzorami z elektrotechniki,
- charakteryzować podstawowe parametry podzespołów elektrycznych,
- określać zastosowanie różnych elementów instalacji elektrycznych,
- analizować pracę instalacji elektrycznych na podstawie schematów ideowych,
- oceniać stan techniczny elementów elektrycznych na podstawie oględzin i pomiarów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić różnice między złączem, przyłączem i wewnętrzną linią zasilającą,
- dobrać zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną z zastosowaniem przyłącza
napowietrznego i kablowego,
- sklasyfikować rozdzielnice niskiego napięcia,
- odczytać schematy ideowe i montażowe rozdzielnic,
- zaprojektować tablicę rozdzielczą,
- sporządzić zestawienie wyposażenia rozdzielnicy na podstawie dokumentacji technicznej,
- dobrać elementy składowe rozdzielnicy (rodzaj, parametry, liczba elementów)
na podstawie dokumentacji,
- posłużyć się katalogami aparatury łączeniowej i rozdzielnic niskiego napięcia,
- wybrać rodzaj obudowy rozdzielnicy,
- rozróżnić wyłączniki, bezpieczniki, liczniki energii elektrycznej i przekaz
niki po ich
wyglądzie zewnętrznym i oznaczeniach na nich stosowanych,
- sprawdzić stan techniczny aparatury elektrycznej przeznaczonej do montażu rozdzielnic,
- wykonać montaż mechaniczny aparatury elektrycznej rozdzielnicy,
- dobrać przewody elektryczne (typ, przekrój, liczbę przewodów) do wykonania połączeń,
- podłączyć obwody zasilające i odbiorcze rozdzielnicy,
- sprawdzić poprawność działania rozdzielnicy,
- zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zasilanie budynku mieszkalnego energiÄ… elektrycznÄ…
4.1.1. Materiał nauczania
Przyłącze
Przyłącze jest to odcinek sieci zasilającej łączący elektroenergetyczną sieć rozdzielczą
z instalacją użytkownika.
Początkiem przyłącza jest miejsce odgałęzienia sieci niskiego napięcia, a końcem jest
skrzynka przyłączeniowa (złącze), od której rozpoczyna się instalacja użytkownika
(rys.1).
Złącze jest to miejsce, w którym przyłącze jest połączone z instalacją odbiorczą. Złącze
jest punktem rozdziału pomiędzy należącą do dostawcy energii siecią rozdzielczą, a należącą
do odbiorcy instalacjÄ… budynku.
Wewnętrzna linia zasilająca (wlz)  linia łącząca urządzenia odbiorcze ze złączem.
UrzÄ…dzenie odbiorcze  przewody, przyrzÄ…dy i odbiorniki znajdujÄ…ce siÄ™ za licznikiem.
Rys. 1. Układ zasilania odbiorcy z sieci nn [15]
Przyłącze i złącze jest budowane i administrowane przez przedsiębiorstwo energetyczne
i stanowi jego własność. Natomiast wewnętrzna linia zasilająca administrowana jest przez
odbiorcę i jest jego własnością.
W zależności od rodzaju zasilania instalacji odbiorczej występują przyłącza trójfazowe
i jednofazowe.
Przyłącza trójfazowe zawierają:
- przewody fazowe L1, L2, L3,
- przewód neutralny N,
- przewód ochronny PE.
W sieci przystosowanej do zerowania ten sam przewód może pełnić rolę przewodu
ochronnego PE i neutralnego N. Przewód ochronno-neutralny PEN powinien mieć przekrój
nie mniejszy niż 10 mm2 dla żyły miedzianej oraz nie mniejszy niż 16 mm2 dla żyły
aluminiowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Ze względu na sposób wykonania przyłączy występują:
- przyłącza napowietrzne,
- przyłącza kablowe.
Przyłącza napowietrzne
Przyłącza napowietrzne najczęściej wykonuje się tam, gdzie występuje sieć napowietrzna.
Są one tańsze od przyłączy kablowych, ale narażone są na działanie czynników zewnętrznych
(woda, wiatr, duże różnice temperatur).
Przyłącza napowietrzne wykonuje się przewodami izolowanymi (często przewodami
kabelkowymi YKY, YHKXS), niezależnie od tego, jakimi przewodami wykonana jest linia
zasilająca. Stosowane są przewody samonośne o przekrojach 16 mm2 do 25 mm2, a niekiedy
przewody podczepione do linki stalowej. Przewody przyłącza powinny mieć na całej długości
oznaczenia identyfikujące poszczególne żyły. Przyłącza napowietrzne dłuższe niż 20 m
traktuje się jako część zasilającej linii napowietrznej.
Przewody przyłączy napowietrznych nie powinny przebiegać blisko miejsc dostępnych
dla ludzi.
Przykładowe najmniejsze pionowe odległości przewodów izolowanych przyłącza
wynoszÄ…:
- 4 m od powierzchni ziemi, gdy przewidywany ruch pojazdów (podwórka, bramy,
wjazdy),
- 3,5 m od powierzchni ziemi, gdy nie jest przewidywany ruch pojazdów (aleje, ścieżki dla
pieszych),
- 0,5 m od trudno dostępnego dachu niepokrytego słomą,
- 2,5 m od dachu łatwo dostępnego (nachylenie do 300),
- 0,5 m od każdego punktu otworu na drzwi balkonu, tarasu.
W przypadku budynków dostatecznie dużych często przewody przyłącza mocuje się na
izolatorach bezpośrednio przymocowanych do ściany budynku lub osadzonych na wysięgniku
ściennym. Przez ściany budynku przewody przyłącza przeprowadza się z wykorzystaniem
rurki izolacyjnej zakończonej od zewnątrz porcelanową fajką skierowaną otworem do dołu,
zapobiegając tym samym przedostawaniu się wody do wnętrza rurki.
Jeśli nie jest możliwe bezpośrednie przymocowanie izolatorów do ściany budynku (małe
budynki), stosuje się stojaki dachowe, pod warunkiem, że konstrukcja dachu wytrzyma naciąg
przewodów. Stojaki dachowe wykonuje się z ocynkowanych stalowych rur o średnicach od
2 do 3 cali (przy stojakach o wysokości do 2 m nad dachem). Stojaki wysokie wymagają
stosowania odciągów. Przewody przyłącza prowadzi się wewnątrz rury, a ich izolację
zabezpiecza się przed uszkodzeniem. Otwór rury zabezpiecza się daszkiem z blachy
ocynkowanej lub z tworzywa sztucznego. Miejsce wprowadzenia stojaka przez dach należy
starannie uszczelnić, osłaniając je daszkiem przymocowanym do rury (rys. 2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Przykład rozwiązania konstrukcyjnego stojaka dachowego [11]
1  rura stalowa,
2  poprzeczka z ceownika,
3  linka stalowa (odciÄ…g),
4  daszek okapowy,
5  kołnierz uszczelniający,
6  daszek izolacyjny
Niedopuszczalne jest wprowadzanie przewodów za pośrednictwem stojaków dachowych
do pomieszczeń z materiałami łatwo palnymi oraz do budynków, których dachy wykonane są
z materiałów palnych. W takich sytuacjach stosuje się stojaki przymocowane do zewnętrznej
ściany budynku, a przewody przeprowadza się przez ścianę.
Stojaki ścienne przytwierdza się do ściany budynku uchwytami odległymi od siebie nie
więcej niż 0,75 m.
Do złącza przewody należy prowadzić w rurce stalowej.
Przyłącze kablowe
Przyłącze kablowe buduje się tam gdzie sieć rozdzielcza wykonana jest przewodami
kablowymi lub w przypadku sieci napowietrznej, gdy z jakiś względów nie można
poprowadzić przyłącza napowietrznego (na przykład ze względów estetycznych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
W miejscu odgałęzienia od sieci kablowej stosuje się mufę odgałęz
ną trójnikową,
a w przypadku odgałęzienia od sieci napowietrznej mufę kablową (głowicę) umieszcza się na
słupie. Mufę i kabel przymocowuje się do słupa uchwytami (co 0,8 m). Odcinek kabla od
wysokości 2 m do głębokości 0,5 m zabezpiecza się przed uszkodzeniami mechanicznymi
ocynkowanÄ… blachÄ… lub rurÄ… stalowÄ….
a)
Rys. 3 Przykłady rozwiązania przyłącza kablowego [11]
a) przejście do budynku b) odgałęzienie od sieci nn
1  rura przepustowa, 1  głowica kablowa,
2  uszczelnienie, 2  przewody izolowane,
3  uchwyt, 3  uchwyty mocujÄ…ce,
4  podkładki, 4  osłona,
5  złącze kablowe 5  cegła,
6  piasek
7- kabel
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Przyłącze kablowe prowadzi się na głębokości 0,8 m. Przez fundament budynku kabel
przeprowadza się w stalowej lub betonowej rurze ułożonej z pochyleniem na zewnątrz. Rura
przepustowa wraz z kablem musi być obustronnie zabezpieczona przed przedostawaniem się
wilgoci i wody. Średnicę rury przyjmuje się przynajmniej dwa razy większą od średnicy
zewnętrznej kabla. Przy brzegach rury kabel powinien być zabezpieczony przed
uszkodzeniem (np. podczas obsuwania się gruntu). Długość kabla przyjmuje się o 5%
większą od wymierzonej trasy, ze względu na faliste układanie, które zabezpiecza przed
nadmiernymi naprężeniami podczas przemieszczania się gruntu.
Przyłącza kablowe mogą być wykonywane (rys. 4):
a) z mufą rozgałęz
nÄ…,
b) z mufÄ… przelotowÄ…,
c) z kablem obustronnie zabezpieczonym.
Rys. 4. Rodzaje wykonań przyłączy kablowych [11]
Każdy budynek powinien być zasilany oddzielnym przyłączem. W przypadku zasilania
większych budynków mieszkalnych jedno przyłącze może zasilać urządzenia odbiorcze na
najwyżej 3 klatkach schodowych i powinno być w zasadzie doprowadzone do środkowej
klatki schodowej. Dopuszcza się jedno przyłącze dla 4 klatek schodowych budynków
mieszkalnych do 4 kondygnacji nadziemnych.
W przypadkach uzasadnionych względami techniczno-ekonomicznymi zezwala się na
przyłączanie do jednego przyłącza dwóch lub więcej segmentów domów bliz
niaczych lub
szeregowych.
Liczba przewodów przyłącza powinna odpowiadać liczbie przewodów wlz Nie dotyczy
to domków bliz
niaczych i szeregowych.
ZÅ‚Ä…cze
Złączem najczęściej jest skrzynka, zawierająca główne zabezpieczenie budynku (wraz
z urządzeniem rozliczeniowym), do którego z jednej strony podłączone są przewody
przyłącza a z drugiej przewody instalacji odbiorczej.
Skrzynka przyłącza, w której najczęściej znajduje się również licznik poboru energii, jest
plombowana przez administratora sieci rozdzielczej w celu uniemożliwienia poboru energii
elektrycznej bez jej pomiaru.
Złącze należy umieszczać w miejscach ogólnie dostępnych, jak na przykład brama, sień
wejściowa, klatka schodowa, możliwie przy wprowadzeniu przyłącza do budynku i blisko
środka obciążenia całego obiektu.
Złącze można umieszczać w oddzielnej skrzynce głównej rozdzielni okapturzonej
odbiorcy. Wnęka lub skrzynka złączowa powinna być przystosowana do plombowania
i zamykana na klucz. Klucz powinien być w dyspozycji zakładu energetycznego.
W przypadku połączenia z siecią kablową, złącze zakłada się na parterze przy wejściu
i umieszcza się w zasadzie we wnęce wykonanej w murze i zamykanej drzwiczkami
stalowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
W przypadku połączenia z siecią napowietrzną złącze umieszcza się w wykonanej
w murze wnęce zamykanej drzwiczkami stalowymi. W przypadku niemożności wykonania
złącza we wnęce w murze, należy stosować na tynku skrzynkę złączową wykonaną z metalu,
odporną na wilgoć i uszkodzenia mechaniczne.
W przypadku zasilania domków jednorodzinnych bliz
niaczych i szeregowych, złącze
należy umieścić na zewnątrz budynku we wnęce w murze lub w skrzynce złączowej
wykonanej z materiału odpornego na wilgoć i zabezpieczonej przed przenikaniem wody.
Dolna krawędz
wnęki lub skrzynki powinna znajdować się co najmniej 15 cm powyżej
poziomu terenu.
W domkach jednorodzinnych wolnostojących złącze należy umieszczać wewnątrz
budynku przy zasilaniu napowietrznym, a na zewnÄ…trz budynku przy zasilaniu kablowym.
W budynkach, gdzie są więcej niż dwa mieszkania, skrzynka przyłączowa powinna być
umieszczona w pomieszczeniu przeznaczonym na przyłącze. Pomieszczenie to nie powinno
być pomieszczeniem wilgotnym, zagrożonym wybuchem, czy pożarem. Powinno mieć
wymiary co najmniej 1,8 m x 2,0 m i przylegać do zewnętrznej ściany budynku, przez którą
doprowadza się przewody zasilające. Pomieszczenie z przyłączem musi być zawsze dostępne.
Nie może być pomieszczeniem przechodnim i używanym do innych celów (na przykład
magazyn). Wejście musi być oznaczone tabliczką z napisem  Przyłącze do budynku .
Urządzenia elektryczne nie mogą być umieszczone na tej samej ścianie, na której są
umieszczone dopływy gazu, wody lub centralnego ogrzewania.
Obok złącza, przy zasilaniu kablowym (przy zasilaniu linią napowietrzną na wysokości
1,5 m od podłogi), należy umieszczać główną tablicę rozdzielczą administracyjną, w której
instaluje się oznakowany wyłącznik główny umożliwiający wyłączenie instalacji
(na przykład w razie pożaru).
Wewnętrzna linia zasilająca (wlz)
Wewnętrzne linie zasilające dla oświetleniowych obwodów odbiorczych i siłowych
obwodów odbiorczych powinny być prowadzone w zasadzie oddzielnie począwszy od
głównej tablicy rozdzielczej. Dopuszcza się wspólne wlz, jeżeli do jednego licznika energii
elektrycznej podłączone są odbiorcze obwody oświetleniowe i siłowe.
Wewnętrzne linie zasilające mogą być:
- wspólne dla kilku urządzeń odbiorczych,
- oddzielne dla każdego urządzenia odbiorczego.
W układzie wspólnym liczniki energii umieszcza się w przedpokoju odbiorcy (lub na
klatce schodowej przy mieszkaniu odbiorcy). W układzie oddzielnym liczniki energii
umieszcza się w jednym miejscu (w szafie umieszczonej blisko przyłącza).
Wlz dla obiektów budowanych lub elektryfikowanych etapami należy obliczać
i wykonywać w ten sposób, aby były one wystarczające do zasilania całego obiektu po jego
ukończeniu i docelowym zelektryfikowaniu.
Wlz może być wykonana jako dwuprzewodowa, gdy ma zasilać najwyżej dwie instalacje
odbiorcze. Wyjątkowo dla małych domków, w których liczba mieszkań nie przekracza 3, wlz
może być wykonana jako dwuprzewodowa. We wszystkich innych przypadkach, jak również
wówczas, gdy obciążenie przekracza 4,5 kW przy napięciu 230 V, linie zasilające powinny
być wykonane jako trójfazowe.
Liczba wlz zależy od liczby, mocy i sposobu rozmieszczenia urządzeń odbiorczych.
Wlz należy prowadzić w miejscach ogólnie dostępnych, takich, jak bramy, sienie, klatki
schodowe, korytarze i piwnice.
Przekrój przewodów wlz powinien być w zasadzie jednakowy na całej długości.
Do wykonywania wlz nie wolno stosować przewodów o przekroju mniejszym niż 4 mm2
Cu, a do odgałęzień wlz, względnie dla wlz przeznaczonych dla jednego, względnie dwóch
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
odbiorców, przewodów o przekroju mniejszym niż 2,5 mm2 Cu. Przy wykonywaniu
odgałęzień od wlz do instalacji odbiorczych, przewodów linii nie wolno przecinać.
A
ączenie i odgałęzienie przewodów wlz może być wykonywane jedynie przy zastosowaniu
odpowiednich zacisków na podstawie izolacyjnej. Każde odgałęzienie od wewnętrznej linii
zasilającej powinno być wyposażone w zabezpieczenie nadprądowe umieszczone w
zamykanych wnękach lub szafkach, poza pomieszczeniami mieszkalnymi. Odgałęzienia od
najbliższego zabezpieczenia powinny być wykonane przewodami o przekrojach żył
miedzianych co najmniej 2,5 mm².
Do wykonania wlz wolno stosować jedynie przewody na napięcie znamionowe nie
mniejsze niż 750 V. Nie dotyczy to odgałęzień od wlz wykonywanych przewodami
wtynkowymi. W zależności od warunków otoczenia do prowadzenia wlz należy stosować
przewody ułożone w rurach izolacyjnych płaszczowych i stalowych.
Nie należy w wlz układać dwu lub więcej przewodów równoległych w celu uzyskania
wymaganego przekroju przewodów czynnych.
Jeżeli ze złącza prowadzi się więcej niż jedną wlz, to za złączem należy zainstalować
główną tablicę rozdzielczą z zabezpieczeniami poszczególnych linii.
Na początku każdej linii zasilającej i jej poszczególnych odgałęzień powinny być
zainstalowane bezpieczniki dobrane do obciążenia przewodów. W zasadzie należy stosować
zabezpieczenie nawet w przypadku, gdy przekrój odgałęzienia nie jest mniejszy od wlz, jeżeli
długość odgałęzienia przekracza l m.
Zabezpieczać należy wszystkie przewody fazowe. Przewodu neutralnego i ochronnego nie
wolno zabezpieczać.
Przewody wlz nie powinny być przecinane, aby wyeliminować możliwość powstania
przerwy, zwłaszcza w przewodzie PE, N lub PEN.
Przy trójfazowych wlz mieszkania należy przyłączać do różnych faz, tak aby uzyskać
równomierne obciążenie wszystkich faz zasilających.
Jedna linia zasilająca najczęściej zasila wszystkie mieszkania znajdujące się przy jednej
klatce schodowej. Natomiast w budynkach wysokich, o dużej liczbie mieszkań lub znacznym
poborze mocy, stosuje się więcej niż jedną linię zasilającą, aby nie używać przewodów
o bardzo dużych przekrojach żył, a jednocześnie zwiększyć niezawodność zasilania.
W rozporzÄ…dzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. (Dziennik Ustaw z 2002
r. nr 75, poz. 690) określono warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie. Zawiera ono również wymagania w zakresie instalacji elektrycznych
w budynkach, które zmieniają dotychczas obowiązujące wymagania przepisów. Najbardziej
istotne wymagania dotyczące instalacji elektrycznych są następujące:
Instalacja i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia,
przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagań Polskich Norm
odnoszących się do tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać:
 dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych
do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych,
 ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi
i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami,
 ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed
szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.
1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować
zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne
straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie
załączających się z
ródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
się oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne). W budynku wysokościowym
jednym ze z
ródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.
2. Oświetlenie bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet
krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować następstwa
wymienione w ust. 1, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być
dostosowany do warunków występujących w pomieszczeniu i wynosić nie mniej niż
1 godzinÄ™.
3. Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:
 w pomieszczeniach:
a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
b) audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych
przeznaczonych dla ponad 200 osób,
c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni ponad 1000 m2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem
sztucznym,
e) o powierzchni ponad 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej
i zamieszkania zbiorowego,
 na drogach ewakuacyjnych:
a) z pomieszczeń wymienionych w pkt. 1,
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu
ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania
zbiorowego.
4. Oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których oświetlenie
bezpieczeństwa spełnia warunek określony w punkcie 5 dla oświetlenia ewakuacyjnego,
a także wymagania Polskich Norm w tym zakresie.
5. Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku
oświetlenia podstawowego.
6. W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy zgaszonym oświetleniu podstawowym,
należy stosować oświetlenie przeszkodowe, zasilane napięciem bezpiecznym, służące
uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, drogi komunikacyjnej lub
sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji.
7. Oświetlenie bezpieczeństwa, ewakuacyjne i przeszkodowe oraz podświetlane znaki
wskazujące kierunki ewakuacji należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami
dotyczącymi wymagań w tym zakresie.
8. W instalacjach elektrycznych należy stosować:
 złącza instalacji elektrycznej budynku, umożliwiające odłączanie od sieci zasilającej
i usytuowane w miejscu dostępnym dla dozoru i obsługi oraz zabezpieczone przed
uszkodzeniami, wpływami atmosferycznymi, a także ingerencją osób niepowołanych,
 oddzielny przewód ochronny i neutralny, w obwodach rozdzielczych i odbiorczych,
 urządzenia ochronne różnicowoprądowe lub odpowiednie do rodzaju i przeznaczenia
budynku bÄ…dz
jego części, inne środki ochrony przeciwporażeniowej,
 wyłączniki nadprądowe w obwodach odbiorczych,
 zasadę selektywności (wybiórczości) zabezpieczeń,
 przeciwpożarowe wyłączniki prądu,
 połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, łączące przewody ochronne
z częściami przewodzącymi innych instalacji i konstrukcji budynku,
 zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych
do krawędzi ścian i stropów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 przewody elektryczne z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój
nie przekracza 10 mm2,
 urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej.
9. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów,
z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest
niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze
przekraczającej 1000 m3 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.
10. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu powinien być umieszczony w pobliżu głównego
wejścia do obiektu lub złącza i odpowiednio oznakowany.
11. Odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem nie może powodować
samoczynnego załączenia drugiego z
ródła energii elektrycznej, w tym zespołu
prądotwórczego, z wyjątkiem z
ródła zasilającego oświetlenie awaryjne, jeżeli występuje
ono w budynku.
12. Jako uziomy instalacji elektrycznej należy wykorzystywać metalowe konstrukcje
budynków, zbrojenia fundamentów oraz inne metalowe elementy umieszczone
w nieuzbrojonych fundamentach stanowiÄ…ce sztuczny uziom fundamentowy.
13. Dopuszcza siÄ™ wykorzystywanie jako uziomy instalacji elektrycznej metalowych
przewodów sieci wodociągowej, pod warunkiem zachowania wymagań Polskiej Normy
dotyczącej uziemień i przewodów ochronnych oraz uzyskania zgody jednostki
eksploatującej tę sieć.
14. Instalacja piorunochronna powinna być wykonana zgodnie z Polską Normą dotyczącą
ochrony odgromowej obiektów budowlanych.
15. Instalacja odbiorcza w budynku i w samodzielnym lokalu powinna być wyposażona
w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej, usytuowane w miejscu łatwo
dostępnym i zabezpieczone przed uszkodzeniami i ingerencją osób niepowołanych.
16. W budynku wielorodzinnym liczniki pomiaru zużycia energii elektrycznej należy
umieszczać poza lokalami mieszkalnymi, w zamykanych szafkach.
17. Prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urządzeń elektrycznych w budynku powinno
zapewniać bezkolizyjność z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego
usytuowania.
18. Główne, pionowe ciągi instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym, zamieszkania
zbiorowego i użyteczności publicznej należy prowadzić poza mieszkaniami
i pomieszczeniami użytkowymi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych,
zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.
19. Przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez
potrzeby naruszania konstrukcji budynku.
20. Dopuszcza się prowadzenie przewodów elektrycznych wtynkowych, pod warunkiem
pokrycia ich warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm.
21. Przewody i kable wraz z zamocowaniami stosowane w systemach zasilania i sterowania
urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej powinny zapewniać ciągłość
dostawy energii elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas działania
urządzenia przeciwpożarowego, jednak nie mniejszy niż 90 minut.
22. Dopuszcza się ograniczenie czasu zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej do
urządzeń służących ochronie przeciwpożarowej, o której mowa w punkcie 21, do
30 minut, dla przewodów i kabli znajdujących się w obrębie przestrzeni chronionych
stałym urządzeniem gaśniczym tryskaczowym oraz dla przewodów i kabli zasilających
i sterujÄ…cych urzÄ…dzeniami klap dymowych.
23. Obwody odbiorcze instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym należy prowadzić
w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
24. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu należy stosować wyodrębnione obwody:
oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych
w łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do
odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia.
25. Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażać w wypusty oświetleniowe oraz
w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych.
26. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie z
ródeł światła za
pomocą łączników wieloobwodowych.
27. W budynku wielorodzinnym oświetlenie i odbiorniki w pomieszczeniach komunikacji
ogólnej oraz technicznych i gospodarczych powinny być zasilane z tablic
administracyjnych.
28. W budynku wymagającym, zgodnie z ż 56, przystosowania do wyposażenia w instalacje
telekomunikacyjne, w tym radiowo-telewizyjne, główne ciągi tych instalacji powinny być
prowadzone poza lokalami mieszkalnymi oraz pomieszczeniami użytkowymi, których
sposób użytkowania może spowodować przerwy lub zakłócenia przekazywanego sygnału.
29. Mieszkania w budynku wielorodzinnym i odrębne mieszkania w budynku zamieszkania
zbiorowego należy wyposażyć w instalację wejściowej sygnalizacji dzwonkowej,
a w razie przeznaczenia ich dla osób niepełnosprawnych  również w odpowiednią
sygnalizacjÄ™ alarmowo-przyzywowÄ….
30. Miejsce lub pomieszczenie przeznaczone na urzÄ…dzenia techniczne, zwiÄ…zane z instalacjÄ…
telekomunikacyjną, w tym radiowo-telewizyjną, powinno być łatwo dostępne dla obsługi
technicznej i zabezpieczone przed ingerencją osób nieuprawnionych.
Zasilanie budynków energią elektryczną
Sposób zasilania odbiorców komunalnych uzależniony jest od grupy, do której są oni
zakwalifikowani.
Grupa 1 to budynki mieszkalne, biurowe i administracyjne, szkoły, małe hotele, sklepy,
restauracje, niewielkie warsztaty rzemieślnicze, gospodarstwa wiejskie. Nie wymagają one
dużej niezawodności zasilania. Dopuszcza się dla nich nawet 2-godzinne przerwy w zasilaniu.
Dopuszczalne są również dłuższe przerwy w zasilaniu, jeśli zdarzają się rzadko. Dlatego też
stosuje się dla nich zasilanie pojedynczymi liniami odgałęziającymi się od sieci rozdzielczej
(bez przewidywania zasilania podwójnego czy rezerwowego).
Grupa 2 to wielkie domy towarowe, kina, teatry, sale zebrań na więcej niż 300 osób, duże
hotele, szpitale. Przerwy w zasilaniu tych obiektów nie powinny być dłuższe niż pół godziny.
U tych odbiorców instalacja podzielona jest na dwie części: podstawową i zapasową
niezależnie od instalacji oświetlenia bezpieczeństwa zasilanego z baterii akumulatorów.
Odbiorcy tej grupy powinni mieć zasilanie rezerwowe. Zasilanie rezerwowe wykonuje się
z sieci niskiego napięcia, jeżeli wymagana moc nie przekracza 200 kW.
Grupa 3 to zajezdnie tramwajowe, autobusowe, stacje prostownikowe tramwajowe,
oczyszczalnie ścieków i wodociągi miejskie. Odbiorcy tej grupy tylko w nielicznych
przypadkach, gdy zapotrzebowanie mocy jest małe, są zasilani z sieci niskiego napięcia.
Zwykle zasilani są z własnych stacji transformatorowych przyłączonych do sieci wysokiego
napięcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 5. Obwody zasilania odbiorców z sieci niskiego napięcia (strzałki oznaczają przyłącza) [11]:
a) zasilanie bezpośrednio z rozdzielni nn bez odgałęzień,
b) i c) zasilanie jednostronne, odbiorcy przyłączani w wielu punktach,
d) i e) zasilanie dwustronne z jednej stacji transformatorowo-rozdzielczej,
f) i g) zasilanie dwustronne z dwóch różnych stacji transformatorowo-rozdzielczych.
Stosowanych jest kilka sposobów zasilania odbiorców z sieci niskiego napięcia (rys. 5).
Układ c jest układem najtańszym, ale i najbardziej zawodnym. Natomiast układ f,
w którym odbiorca jest zasilany z dwóch różnych stacji transformatorowo-rozdzielczych linią
bez odgałęzień, jest układem najbardziej niezawodnym, ale i najdroższym.
Odbiorcy grupy 1 są zasilani zwykle pojedynczymi liniami rozgałęzionymi (układy b lub c).
W blokach mieszkalnych, jeżeli sieć rozdzielcza jest siecią kablową a zapotrzebowanie
mocy niewielkie, stosuje się jedno przyłącze dla trzech klatek schodowych (ze względu na
wysoki koszt mufy trójnikowej). W sieciach napowietrznych wykonuje się zwykle jedno
przyłącze na każdą klatkę schodową.
Rys. 6. Przyłączenie budynku mieszkalnego do linii kablowej [9]
1  mufa trójnikowa,
2  linia przyłącza,
3  złącze,
4  rozdzielnice tablicowe (klatkowe),
5  wewnętrzne linie zasilające poszczególnych klatek.
Współczesne mieszkania wyposaż a się w urządzenia elektryczne w zależności od ich
przeznaczenia. Istotne znaczenie ma sposób zaspakajania podstawowych potrzeb bytowych.
Szczególnie ważny jest fakt czy w budynku jest dostępna instalacja gazowa. Ma to znaczenie
przeprojektowaniu instalacji elektrycznej. Instalacje elektryczne powinny zapewniać
użytkownikom wygodne a przede wszystkim bezpieczne korzystanie z odbiorników energii
elektrycznej. Na etapie projektowania (poza rodzajem kuchenki) rodzaj instalowanych
urządzeń jest nieznany. Dodatkowo dynamiczny rozwój tych urządzeń uniemożliwia
uwzględnienie ich w projekcie. Z tych przesłanek wynika konieczność przyjęcia tzw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
mieszkania standardowego wraz z wyposażeniem i określenie zapotrzebowania na moc
czynną. W przyjętym standardowym mieszkaniu (nie wyposażonym w instalacje gazową)
wyposażonym w podstawowe urządzenia elektryczne (kuchenka elektryczna, podgrzewacz
wody akumulacyjny, zbiornikowy lub przepływowy, telewizor, lodówka, pralka, zmywarka
do naczyń, kuchenka mikrofalowa, stanowisko komputerowe) moc tych zainstalowanych
urzÄ…dzeÅ„ elektrycznych wynosi okoÅ‚o 20÷40 kW. Dodatkowo dynamiczny wzrost iloÅ›ci
urządzeń mimo faktu, że wraz z ich rozwojem technologicznym maleje pobór mocy
powoduje, że będzie rosło zapotrzebowanie na moc.
Przewidywane w polskich przepisach moce obliczeniowe dla projektowania instalacji
w pojedynczych mieszkaniach[16], np. dla mieszkania wieloizbowego wynoszÄ… 4 kW wydajÄ…
się zaniżone i przy projektowaniu instalacji należy wziąć do po uwagę.
Należy zaznaczyć że projektowanie , a szczególnie wykonywanie instalacji o zbyt małym
przekroju przewodów, niewystarczającej liczbie gniazdek odbiorczych i punktów
oświetleniowych miast oszczędności prowadzi w krótkim czasie do konieczności
kosztownych modernizacji instalacji.
Zgodne z zaleceniami COBR  Elektromontaż [7] podczas projektowania
w pomieszczeniach mieszkalnych należy przewidzieć:
- w pokojach 1 gniazdko wtyczkowe podwójne na każde 4÷6 m2 powierzchni, nie mniej niż
2 gniazda,
- w kuchni 4÷5 gniazd ze stykiem ochronnym, w tym jedno gniazdo 16 A,
- w przedpokoju co najmniej 1 gniazdo ze stykiem ochronnym, w tym jedno 16 A
z przeznaczeniem do zasilania pralki,
- w Å‚azience 1 lub 2 gniazda ze stykiem ochronnym, w tym jedno 16 A z przeznaczeniem
do zasilania pralki.
Ze względu na bezpieczeństwo użytkowania należy instalować wyłącznie gniazda
wtyczkowe ze stykiem ochronnym, a do wypustów oświetleniowych doprowadzać przewód
ochronny PE. Obecnie produkowane urzÄ…dzenia elektryczne wykonywane sÄ… w drugiej klasie
ochronności i takie gniazda nie stanowią żadnych utrudnień. Jest to kłopotliwe dla
odbiorników starszego typu wykonanych w klasie ochronności 0.
W przedstawionej poniżej tab. 1 podano ustalenia niemieckich norm DIN dotyczące
liczby gniazd wtyczkowych, wypustów oświetleniowych oraz obwodów do zasilania
wydzielonych odbiorników w pomieszczeniach mieszkalnych.
Tabela 1. Minimalne wyposażenie instalacji elektrycznej w pomieszczeniach mieszalnych [7]
Wymagana liczba
Rodzaj Rodzaj odbiorników oraz
wypustów obwód
pomieszczenia urządzeń
gniazd1) oświetleniowych odbiorników
wtykowych i in. o mocy e"2 kW
Pokój gniazda wtyczkowe, oświetlenie
w pokoju o powierzchni:
 do 8 m2 2 1 -
 powyżej 8 do 12 m2 3 1 -
 powyżej 12 do 20 m2 4 1 -
 powyżej 20m2 5 2 -
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 Wymagana liczba
Rodzaj Rodzaj odbiorników oraz
wypustów obwód
pomieszczenia urządzeń
gniazd1) oświetleniowych odbiorników
wtykowych i in. o mocy e"2 kW
Kuchnia gniazda wtyczkowe, oświetlenie:
 nisze kuchenne 3 23) -
 kuchnie 5 23) -
kuchnia elektryczna - - 1
zmywarka do naczyń8) - - 1
podgrzewacz wody - - 15)
wentylator, wyciąg oparów - - -
A
azienka gniazda wtyczkowe, oświetlenie 2 26) -
wentylator (wyciÄ…g) - 1 -
pralka elektryczna8) - - 1
piecyk elektryczny 1 - -
podgrzewacz wody - - 1
Ubikacja (w.c) gniazda wtyczkowe, oświetlenie 1 1 -
wentylator (wyciÄ…g) - 1 -
Pomieszczenie gniazda wtyczkowe, oświetlenie 3 13) -
gospodarcze pralka8) - - 1
suszarka do bielizny8) - - 1
prasowalnica - - 1
wyciÄ…g powietrza - 14) -
Przedpokój gniazda wtyczkowe, oświetlenie 1 110) -
(korytarz)
Pomieszczenie
do gniazda wtyczkowe, oświetlenie 3 1 -
majsterkowania
Pomieszczenie
wypoczynkowe gniazda wtyczkowe, oświetlenie 1 19) -
( balkon, taras)
Piwnica gniazda wtyczkowe, oświetlenie 1 1 -
Piwnica oświetlenie - 111) -
 korytarz
1)
Do przyłączania odbiorników o mocy do 2 kW
2)
Gniazda podwójne i potrójne są liczone jako jedno
3)
Powierzchnie pracy nie powinny być zacienione
4)
O ile jest przewidywane zainstalowanie takiego urzÄ…dzenia (wyciÄ…gu)
5)
O ile ciepła woda nie jest przygotowana w inny sposób
6)
W łazienkach do 4 m2 wskazane jest, aby wypust był nad umywalką
7)
W łazienkach i ubikacjach bez okien należy przewidzieć wyłącznik oświetlenia.
8)
W jednym mieszkaniu można przewidzieć tylko jedno takie urządzenie
9)
Jedynie przy powierzchniach większych od 8 m2
10)
Przy długości korytarza do 2,5 m jeden łącznik oświetlenia, przy większej dwa łączniki na
końcach korytarzy
11)
Przy długości do 6 m  wypust, przy dłuższych dodatkowy wypust na każde rozpoczynające się
dodatkowe 6 m
Jakkolwiek istnieją przepisy dotyczące sposobu instalacji poszczególnych rodzajów
łączników np. łączniki powinny być umieszczone na wysokości ok. 105 cm,
a gniazda wtyczkowe ok. 30 cm nad podłogą w pokoju i na wysokości około 115 cm
w kuchniach i pracowniach to jednak wybór najwłaściwszego sposobu wykonania instalacji
elektrycznych w pomieszczeniach mieszkalnych zależy w znacznym stopniu od technologii
budowy domu, która również się dynamicznie zmienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sposób wykonywania instalacji elektrycznych zatoczył koło i wrócił do punktu wyjścia.
Tym punktem było układanie instalacji elektrycznej przy użyciu specjalnych rur
instalacyjnych, w których umieszczone zostają w odpowiedniej ilości i odpowiednim
przekroju przewody. Tak wykonywano instalacje dawniej oraz tak wykonuje siÄ™ jÄ… obecnie
w budownictwie wykonywanym metodami tradycyjnymi. Różnica wynika z postępu
technologicznego zarówno rur instalacyjnych jak i przewodów. Dodatkową różnicą jest rodzaj
materiału przewodzącego w przewodach. Aluminium zastąpione zostało przez miedz
co
umożliwiło zmianę przekrojów przewodów. W tym systemie układania instalacji zarówno
rury jak i puszki łączeniowe umieszcza się na surowej ścianie w specjalnie wykonanych
rowkach. Całość pokrywa się tynkiem. Wykonanie drobnych zmian w tego typu instalacji jest
możliwe. Samą instalacje wykonuje się przez zastosowanie przewodów izolowanych Ydyt.
Materiałem pomocniczym bardzo pomocnym w wykonywaniu tego najbardziej
rozpowszechnionego typu instalacji jest gips.
Inny sposób wykonywania instalacji występuje w tzw. budownictwie wielkopłytowym.
Ten rodzaj budownictwa jest już w całkowitym zaniku. Instalacja wykonywana jest w rurkach
izolacyjnych zalewanych na etapie technologicznym w betonie . MasÄ… betonowa zalane sÄ…
również puszki łączeniowe, puszki dla gniazd wtykowych, łączniki i wypusty oświetleniowe.
Wymagane jest również wcześniejsze przygotowanie przejść w ścianach oraz przejść
miedzykondygnacyjnych. Wymagane jest bardzo staranne przygotowanie instalacji, gdyż
wykonywanie jakichkolwiek zmian w tym typie związane jest z wykonywaniem otworów lub
przejść w betonie co jest praktycznie niemożliwe lub bardzo trudne.
Obecnie ze względu na łatwość wykonania coraz powszechniejsze stają się, instalacje
natynkowe wykonywane przy zastosowaniu listew i kanałów elektroinstalacyjnych
mocowanych bezpośrednio na całkowicie wykończonych ścianach, sufitach, filarach.
Zarówno listwy jak i kanały wykonywane są z materiału izolacyjnego. Ich wielkość
dostosowana jest do rodzaju wykonywanej instalacji. W listwach
i kanałach są układane przewody, mogą być także instalowane gniazda wtyczkowe, łączniki,
oświetlenie miejscowe oraz wykonywane różnorodne połączenia przewodów, często przy
zastosowaniu wielobiegunowych zestyków rozłącznych. Ten typ instalacji stosowany jest
głównie w budynkach użyteczności publicznej(szkoły, szpitale itp.). Same listwy czy też
kanały przeznaczone do prowadzenia instalacji mocuje się zależnie od podłoża za pomocą
kleju, kołków rozporowych lub gwoz
dzi. Pewnym ograniczeniem tej instalacji jest
umieszczanie w niej przewodów o niewielkich przekrojach co ogranicza zastosowanie.
W ten sposób wykonuje się większość instalacji sieci komputerowych. Jest to bardzo
wygodny, stosunkowo tani sposób nie wymagający dużych kwalifikacji od wykonawcy.
W pomieszczeniach mieszkalnych listwy instalacyjne prowadzi się na styku ścian
z podłogą, wokół ościeżnic drzwi, okien itp. Gniazda wtyczkowe, przyciski sterujące
i łączniki wykonywane w różnej symbolice i kolorystyce są wbudowywane w elementy
wyposażenia mieszkania stanowiąc element wystroju. W naszym kraju producenci tego typu
konstrukcji starają się nadrobić spore opóz
nienia w stosowaniu tego typu instalacji
wprowadzają na rynek coraz więcej różnego rodzaju elementów oraz osprzętu dodatkowego
takiego jak łącza proste, kątowe, odgałęz
ne, redukcyjne, narożne umożliwiające układanie
instalacji w dowolnych pomieszczeniach, w warunkach występowania różnorodnych
wymagań i ograniczeń elektrycznych, budowlanych, estetycznych itp. Stopień ochrony tych
osłon jest IP30.
Niektóre dane techniczne wyrobów firmy  Polam-Suwałki  zestawiono w Tabeli 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tabela 2. Niektóre dane techniczne rur, listew i kanałów elektroinstalacyjnych firmy  Polam Suwałki : [7]
Rury Listwy Kanały
Åšrednice mm Wymiary Powierzchnia Wymiary Powierzchnia
Typ Typ zewnętrz przekroju Typ zewnętrz przekroju
zewn. wewn.
ne mm mm2 ne mm wewnętrznego
mm2
RB 16 16 14,2 LS 1710.1 17 x 10 90 KI 6040.1 60 x 40 1730
RB 18 18,6 16,6 LS 1715.1 17 x 15 160 KI 9040.1 90 x 40 2680
RB 20 20 17,6 LS 3210.1 32 x 10 200 KI 9060.1 90 x 60 4370
RB 21 20,4 18,0 LS 3215.1 32 x 15 330 KI 6060.1 60 x 60 2912
RB22 22,5 20,1 LS 3230.1 32 x 30 740 KI 13060 130 x 60 3460
RB 25 25 22,4 LS 4040.1 40 x 40 1528 KI 15060 150 x 60 5280
RB 28 28,3 25,5 LS 5018.2 50 x 18 340+340 KI 19060 190 x 60 6640
RB 37 37,0 34,0 LS 5018.2 50 x 18 220+460 KI 23060 230 x 60 10800
RB 47 47,0 43,8 LOS 5018.3 50 x 18 2x220+230
W Polam-Suwałki produkowane są również przystosowane do produkowanych tam listew
i kanałów łączeniowych gniazda wtykowe, oprawy oświetleniowe, puszki łączeniowe i inne.
Do zalet wykonywania instalacji elektrycznych przy zastosowaniu kanałów łączeniowych
i listew poza łatwością wykonania, czyli mniejszą pracochłonnością w stosunku do innych
sposobów jej wykonania należy zaliczyć znacznie prostsze wykonywanie ewentualnej
modernizacji lub częściowej czy tez całkowitej jej wymiany dla przystosowania do nowych
wymagań.
Obecnie na rynku dostępne są wyroby bardzo wielu firm przemysłu elektronicznego
(Gira, Tehalit i inne.) wytwarzających często bardzo oryginalne konstrukcje dopracowane do
ostatniego szczegółu, z wieloma różnorodnymi elementami, pozwalającymi na wykonanie
instalacji w bardzo specyficznych warunkach i pomieszczeniach, przy istnieniu wielu
ograniczeń i utrudnień.
Wykonane najczęściej w różnych kolorach z bardzo dobrych, niepalnych lub trudno
palnych materiałów izolacyjnych (PVC) listwy i kanały instalacyjne z łatwością mogą być
dobrane do barwy ścian. Pokrywy zewnętrzne listew i kanałów mogą być wykonane w ten
sposób, że pozwalają na pokrycie ich tkaniną, przeważnie taką samą jak chodniki, dywany,
czy meble. Obecnie wytwarza się również kanały z aluminium i blach stalowych
ocynkowanych, oksydowanych lub lakierowanych. Instalacje tego typu, pomimo że są
wykonane jako natynkowe są bardzo estetyczne i mogą być stosowane w każdym
pomieszczeniu mieszkalnym, przy dowolnych technologiach budowy domów. Mogą być
układane na tynku, murze, betonie i ścianach wykończonych w inny dowolny sposób.
Należy przypuszczać, że instalacje elektryczne wykonywane przy użyciu listew i kanałów
elektroinstalacyjnych będą w Polsce coraz powszechniej stosowane i niebawem staną się
podstawowym sposobem realizacji instalacji w pomieszczeniach mieszkalnych, obiektach
budownictwa ogólnego i w wielu obiektach przemysłowych.
Bardzo ważnym problemem jest właściwy dobór średnic rur elektroinstalacyjnych,
w jakich są układane przewody. Powinny one być dobrane w sposób umożliwiający
stosunkowo łatwe wciągnięcie przewodów do już ułożonych rur, bez zagrożenia uszkodzenia
izolacji przewodów. Liczba i rodzaje przewodów, jakie mogą być instalowane w określonych
typach urządzeń i wielkościach rur, listew i kanałów elektroinstalacyjnych są podawane
w katalogach wyrobów osprzętu elektroinstalacyjnego. W tablicy 3. podano wskazówki
doboru minimalnych średnic rur izolacyjnych (PVC) w zależności od liczby przewodów typu
DY i LY.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 3. Wskazówki doboru średnic wewnętrznych rur elektroinstalacyjnych (z PVC) w zależności od liczby
i przekroju żył przewodów typu DY oraz LY [7]
Liczba przewodów we wspólnej osłonie
Przekrój przewodów
2 3 4 5 6
mm2
Minimalne średnice wewnętrzne rur, mm
1,5 11 11 13,5 13,5 16
2,5 11 13,5 16 16 23
4 13,5 16 16 23 23
6 16 16 23 23 23
10 23 23 23 29 29
16 23 23 29 29 36
25 29 29 36 36 48
35 29 36 36 48 48
50 36 36 48 48 -
70 48 48 48 - -
Często stosowanym rozwiązaniem jest rozdzielenie obwodów oświetleniowych i gniazd
wtyczkowych. Wtedy z jednego obwodu, na przykład oświetleniowego, są zasilane odbiorniki
oświetleniowe zainstalowane na stałe w kilku pomieszczeniach. To samo dotyczy gniazd
wtyczkowych. Jest to rozwiązanie nieco droższe, lecz mające pewne uzasadnienie, bowiem
uszkodzenie dowolnego z urządzeń nie powoduje wyłączania wszystkich odbiorników
w pomieszczeniu. Z drugiej jednak strony każde uszkodzenie dowolnego z obwodów
obejmuje wiele odbiorników zainstalowanych w kilku pomieszczeniach.
Jeżeli ogrzewanie pomieszczeń ma odbywać się za pomocą elektrycznych grzejników
akumulacyjnych, to moc zapotrzebowana oraz liczba obwodów zwiększa się w sposób
istotny. Odbiorniki te powinny być zasilane z wydzielonej rozdzielnicy z wykorzystaniem
licznika dwutaryfowego. Ogrzewanie pomieszczeń mieszkalnych może być również
zrealizowane przez zainstalowanie w podłodze specjalnych elementów grzejnych. Ten sposób
ogrzewania jest jeszcze mało rozpowszechniony. Zapewnia on mieszkańcom duży komfort
i znaczną oszczędność miejsca w ogrzewanych pomieszczeniach ze względu na nie
stosowanie grzejników. Jest to ogrzewanie przeważnie bezpośrednie, ciągłe, lecz mogą być
wykonywane również instalacje grzejne podłogowe akumulacyjne, przystosowane do
użytkowania głównie w godzinach nocnych, w porze obowiązywania niższej taryfy opłat za
energiÄ™ elektrycznÄ….
Wolnostojące budynki jednorodzinne są obecnie coraz częściej wyposażone w instalacje
i urządzenia alarmowe sygnalizujące pojawienie się niepożądanych osób w pobliżu domu
oraz włamanie się do domu. Mogą być wykonane również instalacje sygnalizujące zagrożenie
pożarowe, nieszczelność instalacji gazowych, instalacje urządzeń domofonowych i in. Przy
projektowaniu tych instalacji należy korzystać z katalogów firmowych, podających zakresy
działania czujników oraz wymagania dotyczące montażu i zasilania.
W niedalekiej przyszłości rozpowszechnią się instalacje elektryczne nowej generacji,
spełniające najbardziej wyszukane wymagania dotyczące bezpieczeństwa, komfortu
i uniwersalności rozwiązań. Konwencjonalne instalacje charakteryzują się m.in. tym, że do
poszczególnych odbiorników (oświetlenia, ogrzewania, klimatyzacji) są prowadzone osobne
obwody zasilania i sterowania. W instalacjach nowej generacji oprócz obwodów zasilania jest
prowadzony jeden wspólny obwód sterowania z mikroprocesorem i czujnikami. Połączone
z tym obwodem odbiorniki i urzÄ…dzenia przekazujÄ… sobie nawzajem wszystkie informacje
dotyczące istniejących i pożądanych układów połączeń oraz temperatury w pomieszczeniach
i na zewnątrz pomieszczeń, wilgotności, czasu, natężenia oświetlenia itp. Informacje te są
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
kodowane i adresowane do poszczególnych urządzeń i odbieranie tylko przez te czujniki,
których dotyczą.
Program pracy urządzeń elektrycznych i pożądane przez użytkowników warunki
środowiska, takie jak temperatura, wilgotność, natężenie oświetlenia, ale też podlewanie
ogrodu w przypadku kilkudniowej suszy, wymiana wody w basenie i jej temperatura mogÄ…
być zaprogramowane z wielodniowym wyprzedzeniem.
Instalacje tego typu, na przykład EIBUS-System firm Gira, Siemens są już wytwarzane
przemysłowo i znajdują się w ofercie handlowej producentów.
Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energiÄ… elektrycznÄ…
Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energią elektryczną polega na określeniu:
1) rodzaju, trasy i długości przyłącza,
2) rodzaju i przekroju przewodów przyłącza,
3) rodzaju i wartości głównego zabezpieczenia.
Podczas prac projektowych należy korzystać z przepisów budowy urządzeń elektrycznych
i polskich norm. Można w nich znalez
ć szereg wytycznych, tablic i zestawień ułatwiających
i upraszczajÄ…cych proces projektowania zasilania i instalacji elektrycznych.
Decyzję o rodzaju przyłącza i jego trasie podejmuje się na podstawie analizy
zabudowania i ukształtowania terenu, na którym stoi obiekt oraz analizy kosztów wykonania
przyłącza. Często warunki zagospodarowania przestrzennego narzucają rodzaj przyłącza.
Przy doborze przewodów i ich przekrojów stosuje się następujące kryteria:
1) wytrzymałości mechanicznej,
2) nagrzewania prÄ…dem roboczym,
3) dopuszczalnego spadku napięcia,
4) nagrzewania prÄ…dem zwarciowym.
Kryterium, z którego wynika największy przekrój, jest rozstrzygające.
Wytrzymałość mechaniczna
W literaturze podawane są najmniejsze dopuszczalne przekroje przewodów
w instalacjach elektroenergetycznych ze względu na wytrzymałość mechaniczną.
Wynoszą one dla przyłączy napowietrznych:
- dla przewodów gołych na izolatorach przy rozpiętości przęseł do 35 m: 6 mm2 Cu lub
16 mm2 Al,
- dla przewodów gołych na izolatorach przy rozpiętości przęseł powyżej 35 m: 10 mm2 Cu
lub 25 mm2 Al,
- dla przewodów kabelkowych na lince nośnej: 4 mm2 Cu.
Dla przyłączy kablowych najmniejsze dopuszczalne przekroje przewodów wynoszą
odpowiednio: 4 mm2 Cu lub 6 mm2 Al.
Nagrzewanie prÄ…dem roboczym
Należy określić zapotrzebowanie mocy odbiorcy. Dane o zapotrzebowaniu mocy można
uzyskać z dokumentacji projektowej lub oszacować na jej podstawie albo obliczyć na
podstawie wytycznych i przepisów budowy urządzeń elektrycznych, które zalecają
przyjmowanie następujących obciążeń w budynkach mieszkalnych:
 w budynkach zgazyfikowanych: na oświetlenie i grzejnictwo  500 W na izbę, lecz nie
mniej niż 2 kW na mieszkanie rodzinne i l kW na mieszkanie jednoizbowe,
 w budynkach niezgazyfikowanych: na oświetlenie  150 W na izbę; na grzejnictwo  nie
mniej niż 3,5 kW na mieszkanie rodzinne i 2 kW na mieszkanie jednoizbowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Obciążenie wewnętrznej linii zasilającej oblicza się mnożąc sumę mocy zapotrzebowania
wszystkich mieszkań zasilanych przez daną wlz przez współczynnik jednoczesności kj1
przyjęty na podstawie tab. 4.
Tabela 4. Współczynniki jednoczesności kj1 do wyznaczania obciążeń wlz w domach mieszkalnych wg
PBUE
Liczba mieszkaÅ„ 1 2 3 4 5 6 7 ÷8 9 ÷10
Wartości kj1 zgazyfikowanych 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,55 0,5 0,45
do mieszkań niezgazyfikowanych 1 0,8 0,7 0,6 0,5 0,45 0,40 037
Obciążenie przyłącza oblicza się mnożąc sumę obciążeń wszystkich wewnętrznych linii
zasilających przyłączonych do tego przyłącza przez współczynnik jednoczesności kj2 przyjęty
na podstawie tablicy 5.
Tabela 5. Współczynnik jednoczesności kj2 do wyznaczania obciążeń przyłączy oraz wspólnych odcinków
wlz w domach mieszkalnych wg PBUE
Liczba wlz 1 2 3 e"4
Wartość kj2 1 0,9 0,8 0,75
Przy nierównomiernym obciążeniu faz przyjmuje się takie obciążenie przyłącza (wlz)
jakie byłoby przy obciążeniu równomiernym faz wartością prądu jak w fazie najbardziej
obciążonej.
Na podstawie obciążenia przyłącza oblicza się prąd żył jego przewodów (prąd
długotrwałego obciążenia).
W zależności od przyjętego rodzaju przyłącza (napowietrzne lub kablowe) przyjmuje się
odpowiedni typ przewodu. Dla wybranego typu przewodu, na podstawie tablic długotrwałej
obciążalności prądowej uwzględniającej warunki ułożenia i temperaturę otoczenia, określa się
znamionowy przekrój jego żył (w razie potrzeby zaokrąglając w górę).
Dopuszczalny spadek napięcia
Przekroje przewodów instalacji zasilających odbiorniki energii elektrycznej powinny być
tak dobrane, żeby spadki napięć na nich, występujące przy znamionowych obciążeniach, nie
przekraczały wartości dopuszczalnych.
Tabela 6. Największe dopuszczalne spadki napięcia w urządzeniach zasilanych z sieci użyteczności
publicznej wg PBUE]
Dopuszczalne spadki napięć w procentach
Część instalacji
w miastach we wsi
instalacje
oświetleniowe siłowe standardowe
Przyłącze 1,0 1,0 1,0
Wlz 2,0 3,0 0,5
UrzÄ…dzenie odbiorcze 2,0 3,0 1,0
Razem 5,0 7,0 2,5
Jeżeli wewnętrzna linia zasilająca jest wspólna dla odbiorników przemysłowych i z
ródeł
światła, to dopuszczalne spadki napięcia przyjmuje się jak dla instalacji oświetleniowej.
W poszczególnych częściach instalacji spadki napięć mogą być różne od podanych
w tab. 6, lecz nie może być przekroczona ich suma.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W większości przypadków instalacji w budynkach mieszkalnych można pominąć wpływ
indukcyjności. W instalacjach tych również na całej długości l rozpatrywanego odcinka linii
przekrój i materiał żył jest taki sam.
Przy takich założeniach minimalny wymagany przekrój przewodu S można obliczyć ze
wzorów:
Dla układu jednofazowego
I Å" l Å" cos Õ
S e" 200
Å‚ Å" "U%U
Nf
Dla układu trójfazowego
I Å" l Å" cos Õ
S e" 100 3
Å‚"U U
% N
gdzie:
ł  przewodność właściwa materiału żyły,
l  długość odcinka linii,
I  wartość dopuszczalna prądu fazowego,
UN  napięcie znamionowe przewodowe,
UNf - napięcie znamionowe fazowe,
"U%  dopuszczalny spadek napięcia.
Nagrzewanie prÄ…dem zwarciowym
Prąd znamionowy zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych dobiera się, korzystając z tablic
określających największe dopuszczalne prądy znamionowe wkładek bezpiecznikowych
zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych w zależności od obciążalności długotrwałej
przewodów. Po określeniu znamionowego prądu wkładki bezpiecznikowej należy sprawdzić
wytrzymałość przewodów na nagrzewanie prądem zwarciowym.
Wydzielana w czasie zwarcia energia cieplna powoduje nagrzewanie przewodu.
Przy zwarciu dopuszcza się nagrzewanie przewodów do temperatury wyższej niż
dopuszczalna długotrwale, ale nie zagrażającej uszkodzeniu przewodu.
Parametrem charakterystycznym przewodu jest największa dopuszczalna
jednosekundowa gęstość prądu K [A/mm2], czyli gęstość prądu, jaką przewód wytrzymuje
podczas zwarcia trwajÄ…cego jednÄ… sekundÄ™.
Przekrój przewodu wymagany ze względu na wytrzymałość prądową wynosi:
2
1 I t
S e"
K 1 s
I2t  wartość wyłączeniowa bezpiecznika lub wyłącznika.
Dla przewodów izolowanych polwinitem:
K  115 A/mm2 (Cu) lub 74 A/mm2 (Al).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1) Co to jest przyłącze i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym?
2) Co to jest złącze i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym?
3) Co to jest wewnętrzna linia zasilająca i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym?
4) Kto jest administratorem przyłącza, złącza i wlz?
5) Jakie są zalety i wady przyłącza napowietrznego?
6) Jakie są zalety i wady przyłącza kablowego?
7) Kiedy można stosować przyłącze napowietrzne?
8) Kiedy można stosować przyłącze kablowe?
9) Jakie są rozwiązania konstrukcyjne przyłączy napowietrznych?
10) Jak można określić zapotrzebowanie mocy odbiorców indywidualnych?
11) Jak określa się zapotrzebowanie mocy wlz?
12) Jak określa się zapotrzebowanie mocy przyłącza?
13) Jakie kryteria stosuje się przy doborze przekroju przewodów zasilających instalacje
elektryczne?
14) Jakie są wymagane minimalne przekroje przewodów w przyłączach?
15) Od czego zależą i jakie są dopuszczalne spadki napięć w instalacjach zasilających?
16) W jaki sposób dobiera się wartość znamionową prądu zabezpieczenia nadmiarowo-
prÄ…dowego?
17) Które kryterium doboru przekroju przewodu jest najważniejsze?
18) Jak dobiera się przekrój przewodu wlz o zadanej mocy odbiorników?
19) Jak oblicza się wartość obciążenia prądowego przy danym zapotrzebowaniu mocy dla
układu jednofazowego i trójfazowego?
20) Jak sprawdzić, czy przy danym przekroju przewodu nie zostaną przekroczone
dopuszczalne spadki napięć?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
Rozpoznaj złącze, przyłącze i wewnętrzną linię zasilającą na schemacie przykładowego
układu zasilani oraz je scharakteryzuj.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcia: złącze, przyłącze, wewnętrzna linia zasilająca,
2) zidentyfikować te elementy na schemacie zasilania budynku mieszkalnego,
3) wyjaśnić znaczenie tych elementów w układzie zasilania,
4) wskazać podobieństwa i wyjaśnić różnice uwzględniając zasilanie i administrowanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schematy zasilania różnych obiektów,
- zeszyt do ćwiczeń, długopis.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 2
Dobierz przyłącze do zadanych warunków pracy instalacji elektrycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadanymi warunkami pracy instalacji elektrycznej,
2) scharakteryzować stosowane rodzaje przyłączy z punktu widzenia pracy instalacji
elektrycznej,
3) wskazać, w zadanych warunkach, informacje ważne dla doboru przyłącza,
4) określić i uzasadnić najkorzystniejszy rodzaj przyłącza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis warunków pracy instalacji elektrycznej wraz z niezbędnymi rysunkami,
- katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania różnych przyłączy,
- zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj zasilanie wybranego budynku mieszkalnego energiÄ… elektrycznÄ…
z wykorzystaniem przyłącza kablowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowaną informacją i dokumentacją dotyczącą instalacji elektrycznej
i warunków terenowych wybranego budynku mieszkalnego,
2) określić zapotrzebowanie mocy, liczbę wewnętrznych linii zasilających,
3) zaproponować miejsce usytuowania złącza,
4) określić trasę i długość przyłącza, wewnętrznych linii zasilających, przekroje przewodów
i wartości znamionowe prądów głównych zabezpieczeń,
5) sporządzić zestawienie niezbędnych materiałów do wykonania przyłącza, złącza
i wewnętrznych linii zasilających.
6) narysować uproszczony schemat zasilania budynku,
7) uzasadnić wykonane prace projektowe (przyjęte rozwiązania).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- informacja i dokumentacja dotycząca instalacji elektrycznej i warunków terenowych
wybranego budynku mieszkalnego,
- katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania zasilania,
- przepisy budowy urządzeń elektrycznych.
- niezbędne normy, zestawienia i tablice, poradniki,
- kalkulator,
- zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał.
Ćwiczenie 4
Zaprojektuj zasilanie wybranego budynku mieszkalnego energiÄ… elektrycznÄ…
z wykorzystaniem przyłącza napowietrznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowaną informacją i dokumentacją dotyczącą instalacji elektrycznej
i warunków terenowych wybranego budynku mieszkalnego,
2) określić zapotrzebowanie mocy, liczbę wewnętrznych linii zasilających,
3) zaproponować miejsce usytuowania złącza,
4) określić trasę i długość przyłącza i wewnętrznych linii zasilających, przekroje przewodów
i wartości znamionowe prądów głównych zabezpieczeń,
5) sporządzić zestawienie niezbędnych materiałów do wykonania przyłącza, złącza
i wewnętrznych linii zasilających.
6) narysować uproszczony schemat zasilania budynku.
7) uzasadnić wykonane prace projektowe (przyjęte rozwiązania)
Wyposażenie stanowiska pracy:
- informacja i dokumentacja dotycząca instalacji elektrycznej i warunków terenowych
wybranego budynku mieszkalnego,
- katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania zasilania,
- przepisy budowy urządzeń elektrycznych.
- normy, zestawienia i tablice, poradniki,
- kalkulator,
- zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cia: przyÅ‚Ä…cze, zÅ‚Ä…cze, wewnÄ™trzna linia zasilajÄ…ca? ð ð
2) wskazać różnice pomiędzy złączem, przyłączem i wewnętrzną linią
zasilajÄ…cÄ…? ð ð
3) podać zalety i wady przyłącza napowietrznego i przeciwwskazania
jego stosowania? ð ð
4) podać zalety i wady przyłącza kablowego i przeciwwskazania jego
stosowania? ð ð
5) okreÅ›lić miejsce instalowania zÅ‚Ä…cza? ð ð
6) podać minimalne wartości przekrojów przewodów stosowanych
w przyÅ‚Ä…czach? ð ð
7) scharakteryzować konstrukcje przyÅ‚Ä…czy napowietrznych? ð ð
8) wyjaśnić, w jaki sposób przeprowadza się przewody i kable przez
Å›ciany budynku? ð ð
9) podać, jakiego typu przewody stosuje siÄ™ na przyÅ‚Ä…cza napowietrzne? ð ð
10) podać zasady dobierania liczby wlz w budynkach mieszkalnych? ð ð
11) wyjaśnić co to jest współczynnik jednoczesności i do czego jest
potrzebny? ð ð
12) podać minimalne przekroje przewodów stosowane w przyłączach
i wlz? ð ð
13) okreÅ›lić warunki, kiedy można stosować przyÅ‚Ä…cza napowietrzne, ð ð
a kiedy kablowe?
14) scharakteryzować konstrukcje przyłączy napowietrznych i przyłączy
kablowych? ð ð
15) okreÅ›lić zapotrzebowanie mocy odbiorców indywidualnych? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
16) okreÅ›lić obciążenie wlz. i przyÅ‚Ä…cza? ð ð
17) okreÅ›lić warunki, gdzie można instalować zÅ‚Ä…cza? ð ð
18) określić liczbę wlz. i sposób podłączania do nich urządzeń
odbiorczych? ð ð
19) wyjaÅ›nić, gdzie powinna być, i co zawierać główna tablica zasilajÄ…ca? ð ð
20) scharakteryzować sposoby zasilania budynków mieszkalnych? ð ð
21) podać kryteria, według których dobiera się przekroje przewodów
w instalacjach elektrycznych? ð ð
22) obliczyć wartość obciążenia prądowego przewodów zasilających przy
zadanym zapotrzebowaniu mocy dla ukÅ‚adu jedno- i trójfazowego? ð ð
23) określić przekrój przewodu, uwzględniając dopuszczalne długotrwałe
obciążenie? ð ð
24) okreÅ›lić przekrój przewodu, uwzglÄ™dniajÄ…c dopuszczalne spadki ð ð
napięć?
25) określić przekrój przewodu, uwzględniając dopuszczalne długotrwałe
obciążenie? ð ð
26) określić przekrój przewodu, uwzględniając zwarciową wytrzymałość
prÄ…dowÄ…? ð ð
27) określić prąd znamionowy wkładek bezpiecznikowych zabezpieczeń
nadmiarowo-prÄ…dowych? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2. Rozdzielnice niskiego napięcia
4.2.1 Materiał nauczania
Zespół urządzeń elektroenergetycznych przeznaczony do rozdziału energii elektrycznej,
do zabezpieczania obwodów zasilających i odbiorczych oraz do łączenia i zabezpieczania linii
nazywamy rozdzielnicą. Z przeznaczenia wynikają częściowo elementy składowe
rozdzielnicy tzn. aparatura rozdzielcza, zabezpieczeniowa oraz szyny zbiorcze. Dodatkowo
w skład rozdzielnicy wchodzi aparatura pomiarowo kontrolna, sterownicza wraz
z sygnalizatorami oraz różnorodne połączenia elektryczne, konstrukcja mechaniczna i osłony
izolacyjne. Od rozdzielnic wymagana jest przede wszystkim prostota konstrukcji oraz
jasność i przejrzystość połączeń zapewniających wysokie bezpieczeństwo obsługi. Dzięki
temu możliwy jest łatwy montaż , prosty sposób przeprowadzania konserwacji oraz wygodna
eksploatacja związana z wykonywaniem wszelkiego rodzaju przyłączeń, przełączeń czy
odłączeń. Rozdzielnica ponad to powinna umożliwiać jej rozbudowę oraz zapewniać dużą
niezawodność pracy.
Wchodząca w skład rozdzielnicy aparatura przeznaczona do wykonywania określonych
zadań umieszczana jest w przestrzeni nazywanej dawniej celką a obecnie polem.
W zależności od funkcji spełnianych przez aparaturę umieszczoną w celce czy polu mówimy
o celce zasilającej, odbiorczej i pomiarowej. Czasem wydziela się także pole sprzęgłowe.
Najczęściej rozdzielnice wykonane są jako oddzielne wolnostojące budynki, ale bywają
również rozdzielnice tzw. przyścienne, czy też umieszczone wewnątrz budynku (np.
w piwnicy).
Stanowiące aparaturę poszczególne aparaty z reguły trwale mocowane są do elementów
konstrukcji. Wtedy rozdzielnica nazywana jest jednoczłonową. Jeżeli niektóre aparaty
dodatkowo wyposażone są w element jezdny umożliwiający przemieszczanie wtedy
rozdzielnica zaliczana jest do dwuczłonowych.
Współcześnie montaż rozdzielnic jest najczęściej wykonywany z prefabrykowanych
elementów w których umieszcza się w zależności od potrzeb aparaty. Może się to odbywać
w miejscu instalowania chociaż coraz częściej wykonywane jest u wytwórcy i montowana
kompletna rozdzielnica. Korzysta się ze sprawdzonych rozwiązań typowych.
W zależności od miejsca montażu oraz przeznaczenia rozdzielnice niskiego napięcia
wytwarzane sÄ… jako tablicowe, skrzynkowe, szafowe szkieletowe lub bezszkieletowe.
Najczęściej są to rozdzielnice jednoczłonowe, rzadziej dwuczłonowe.
Rozdzielnice tablicowe stosowane są głównie w obiektach nieprzemysłowych, takich jak:
domki jednorodzinne, mieszkania, obiekty użyteczności publicznej z dominującymi
odbiornikami oświetleniowymi o stosunkowo niewielkich mocach znamionowych. W takich
tablicach wszystkie aparaty, a więc liczniki, rozłączniki lub łączniki izolacyjne, wyłączniki
instalacyjne i różnicowoprądowe oraz bezpieczniki montuje się na tablicy izolacyjnej. Aby
umożliwić łatwe wykonywanie różnych połączeń, przełączeń i odłączeń bez zdejmowana
tablicy zaciski przyłączeniowe obwodów są wyprowadzane na specjalną listwę łączeniową
mocowaną w taki sposób, że zapewniony jest do niej łatwy i pełny dostęp. Zgodnie
z wymogami przepisów połączenia między poszczególnymi aparatami i przyrządami
wykonuje się przewodami o żyłach miedzianych o przekroju nie mniejszym niż 2,5 mm2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Tablice montuje się najlepiej we wnęce czy też skrzynce z zamykanymi drzwiczkami
aby ograniczyć dostęp do aparatury osób nieuprawnionych. Czasem przymocowuje się do
ścian za pomocą kotew lub kształtowników stalowych osadzonych w murze (ścianie).
Odległość pomiędzy nie izolowanymi przewodami a ścianą zgodnie z wymogami przepisów
nie powinna być mniejsza niż 15 mm.
Ponieważ część urządzeń montowana jest poza budynkiem na zewnątrz konstrukcja musi
uniemożliwiać przedostanie się do wnętrza wody czy też innego cała mogącego spowodować
uszkodzenia mechaniczne lub błędne działanie. Wyposaża się je w specjalne osłony
zapewniające bezpieczeństwo ludzi. Stopień ochrony osłon IP (Internal Protection) i ich
cechy (dwie cyfry) regulują przepisy według PN-92/E-08106.
Stosowane w rozdzielnicach skrzynkowych skrzynki, w których umieszcza się szyny
zbiorcze, aparaty elektryczne i zestawy aparatów maja znormalizowane wymiary. Skrzynki te
łączy się między sobą i montuje na konstrukcjach nośnych przy ścianach pomieszczeń. Wiele
ich cech pozytywnych takich jak: bezpieczeństwo obsługi, niewielkie wymiary, łatwość
montażu i rozbudowy, dobra ochrona przed narażeniami środowiskowymi i mechanicznymi
oraz możliwość instalowania tych rozdzielnic skrzynkowych we wszystkich
pomieszczeniach oraz w zasadzie w każdych warunkach spowodowało, że są one
powszechnie stosowane w układach prądu przemiennego i stałego niskiego napięcia.
Wartości napięć i prądów znamionowych rozdzielnic skrzynkowych określają materiały
z jakich sÄ… wykonane.
Przez bardzo długi czas preferowane były rozwiązania ze skrzynkami żeliwnymi, mimo
ich podstawowej wady, czyli dużej masy. W ostatnich latach wprowadzono do produkcji
rozdzielnice ze skrzynkami wykonywanymi z materiałów izolacyjnych. Wyeliminowało to
stosowanie rozdzielnic ze skrzynkami żeliwnymi we wszystkich nowo budowanych
instalacjach. Pozostają one jeszcze w eksploatacji w rozdzielnicach zbudowanych wcześniej.
Na rynku znajduje się wielu producentów rozdzielnic skrzynkowych wykonywanych
z materiałów izolacyjnych. W kraju rozdzielnice skrzynkowe z materiałów izolacyjnych są
wytwarzane m.in. przez szeroko rozpowszechnione przedsiębiorstwa Elektromontaż.
Rozdzielnice typu Z o napięciu znamieniowym 500 V i prądzie znamieniowym szyn
zbiorczych 250 i 400 A, mają stopień ochrony IP54 i są przeznaczone do stosowania głównie
w instalacjach przemysłowych: typu:
Z1  200x280x155 (220) mm oraz Z2  280x280x155 (220) mm.
Jednak stosunkowo niewielkie wymiary skrzynek znacznie ograniczajÄ… zakres ich
zastosowania do prostych układów zasilania oraz aparatów o niewielkiej wartości prądów
znamionowych.
Rys. 7. Skrzynki rozdzielcze typu INS [7]
1  kliny Å‚Ä…czÄ…ce,
2  zwornik mocujÄ…cy,
3  uszczelka samoprzylepna,
4  osłabienia w ściankach bocznych celem wprowadzenia przewodów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Przedstawione na rys.7. nowoczesne rozdzielnice skrzynkowe systemu INS wytwarza
Elektromontaż Wrocław. Produkowane są one na napięcia znamionowe do 1000 V prądu
przemiennego i 800 V prÄ…du staÅ‚ego oraz prÄ…dy znamionowe z przedziaÅ‚u 200 ÷ 1000 A.
Stosowania są one we wszystkich instalacjach elektrycznych wymagających powyższych
wartości znamionowych napięć i prądów.
Zgodnie z [7] do istotnych cech tych rozdzielnic należy zaliczyć:
- wysoki stopień ochrony (IP65),
- doskonałe właściwości mechaniczne, elektryczne oraz inne materiałów izolacyjnych
(nietoksyczne, samo gasnÄ…ce),
- prosty i szybki system łączenia skrzynek za pomącą specjalnych klinów,
- tylko 5 rozmiarów skrzynek, lecz o bardzo zróżnicowanych wymiarach, od 300x150 do
600x600 mm,
- możliwość montażu aparatów o dużych gabarytach, do 565x565x405 mm,
- możliwość stosowania pierścieni wentylacyjnych o stopniu ochrony IP30 lub IP54,
- duże znamionowe wartości prądów zwarciowych, jednosekundowych do 40 kA
i szczytowych do 75 kA,
- możliwość wykonywania zmian i rozbudowy rozdzielnicy,
- Å‚atwy serwis i eksploatacja,
- estetyczny wyglÄ…d.
Aparaturę stanowiącą wyposażenie rozdzielnicy montuje się w tym przypadku wytwórca
w swoim zakładzie wytwórczym, zgodnie z ustaleniami projektanta i życzeniami klientów.
W przypadku montowania dużej rozdzielnicy w celu ułatwienia transportu ich odpowiednia
konstrukcja umożliwia dzielenie na części i ponowny montaż w miejscu użytkowania.
Produkowane również przez innych wytwórców systemy rozdzielnic skrzynkowych
charakteryzują się w zależności od konstrukcji bardzo podobnymi do opisanych
własnościami.
Jeżeli oczekiwane wartości prądów znamionowych rozdzielnicy przekraczają wartość
1000A wtedy konstrukcja ich nie może być skrzynkowa lecz szafowa. Najczęściej jest to
kilka stojących obok siebie szaf. Konstrukcja ich może być szkieletowa lub bezszkieletowa.
W rozdzielnicach szkieletowych jednoczłonowych konstrukcję nośną wykonuje się ze
stalowych kształtowników z blach perforowanych spawanych lub skręcanych. Na płycie
czołowej rozdzielnicy montuje się lżejsze aparaty, czyli przyciski sterownicze, lampki
sygnalizacyjne, przyrządy pomiarowe itp. Cięższe aparaty, np. wyłączniki, przekładniki,
bezpieczniki umieszcza się na stalowych ramach, stanowiących jednocześnie część
konstrukcji wsporczej rozdzielnic.
W rozdzielnicach bezszkieletowych nie stosuje się osobnych elementów konstrukcji
nośnej. Szafa rozdzielnicy jest wykonana z odpowiednio ukształtowanych, skręcanych
śrubami blach, które stanowią zarówno osłony między poszczególnymi aparatami, jak
i między poszczególnymi szafami. Jedynie przy instalowaniu bardzo ciężkich aparatów może
być konieczne wzmocnienie mechaniczne rozdzielnicy, przez dodanie stalowych
kształtowników łączących jej poszczególne węzły konstrukcyjne.
Producenci w naszym kraju proponują kilkanaście różnych typów rozdzielnic szafowych
i szaf sterowniczych niskiego napięcia. Mogą to być rozdzielnice wolnostojące i przyścienne
wykonane jako rozdzielnice jedno- i dwuczłonowe. W zależności od oczekiwań mogą być
wykonane w różnym stopniu ochrony przed narażeniami środowiska i do bardzo
specyficznych zastosowań.. Do najpopularniejszych ale jednocześnie bardziej nowoczesnych
konstrukcji według [7] można zaliczyć:
- rozdzielnice jednoczłonowe typu ZUR/A
92,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- rozdzielnice dwuczłonowe (kostkowe) typu UNIBLOK,
- rozdzielnice dwuczłonowe typu PROBLOK,
- rozdzielnice dwuczłonowe typu MNS,
- rozdzielnice dwuczłonowe typu ZMR.
Parametry techniczne rozdzielnic typu ZUR to napięcie znamionowe 500 V i prądy
znamionowe szyn zbiorczych z przedziału od 630 do 2500 A. Ich zastosowania to rozdział
energii elektrycznej oraz zasilanie, sterowanie i zabezpieczanie obwodów i odbiorników
elektrycznych. Bywają instalowane w zakładach przemysłowych jako rozdzielnice główne,
oddziałowe lub manewrowo-stycznikowe, w pomieszczeniach wolnych od pyłów,
przewodzących par i gazów. Konstrukcja szaf może być bardzo różna w zależności od
oczekiwań (w wykonaniu wolnostojącym lub przyściennym lub innym).
Ilość pól (cel) umieszczonych w szafie uzależniona jest od rodzaju szafy, jej konstrukcji
rodzaju zastosowanych aparatów i ich prądów znamionowych oraz rodzaju pola. Pola
zasilające zajmują z reguły jedną szafę. Liczba pól odbiorczych wynosi od jednego przy
prądach znamionowych 1000 i 1600 A i wyłącznikach typu APU do czterech przy
wyposażeniu pól w wyłączniki typu kompakt (FB, LA, WIS), rozłączniki lub styczniki
z bezpiecznikami (rys. 8). W jednej lub dwu szafach umieszcza się pola sprzęgłowe.
Rys. 8. Szafa rozdzielnicy ZUR/A
92 z szynami na poziomie górnym [7]
Pomimo przeprowadzenia znacznych unowocześnień rozdzielnice ZUR, posiadają pewne
wady. Najważniejsza z nich to bardzo utrudniony sposób wykonywania konserwacji oraz
jakichkolwiek wymian. Po za tym wykonywane sÄ… w stosunkowo niskim stopniu ochrony
(IP00, IP20) oraz wykorzystanie przestrzeni szaf rozdzielczych jest niewielkie.
Drugim typem rozdzielnicy proponowanym przez naszych rodzimych producentów są
rozdzielnice dwuczłonowe UNIBLOK i PROBLOK. Podobnie jak rozdzielnice ZUR nie
należą do konstrukcji najbardziej nowoczesnych, lecz mimo to ze względu na zadawalający
poziom techniczny są obecnie powszechnie stosowane. Jeśli chodzi o konkurencje dla tego
typu to nic takiego siÄ™ nie zapowiada.
Zgodnie z [7] dane znamionowe rozdzielnic UNIBLOK są następujące:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- napięcie znamionowe: 380 i 500 V,
- prÄ…d znamionowy szyn: 1600 i 2500 A.
- prądy znamionowe pól odbiorczych od 40 do 1600 A,
- prądy znamionowe jednosekundowy i szczytowy szyn zbiorczych pól zasilających oraz
sprzęgłowych odpowiednio 42 i 105 kA,
- stopień ochrony IP40.
W tego typu rozdzielnicach aparaty stanowiące ich wyposażenie umieszczone są na
elemencie jezdnym (wózek). Połączenie elektryczne tych aparatów z szynami bloku
szynowego jest wykonane za pomocą zestyków szczękowo-segmentowych, a połączenia
obwodów pomocniczych  za pomocą złączy wtykowych.
Najmniejsza przewidziana przez przepisy odległość między dwoma polami (wysokość
wózka) wynosi 240 mm i stanowi tzw. kostkę podstawową. W szafie mieści się dziewięć
kostek podstawowych lub mniejsza liczba kostek większych stanowiących krotnośc kostki
podstawowej.
W rozdzielnicy typu UNIBLOK w jednej szafie podstawowej mogą być umieszczone
zgodnie z [7] następujące rodzaje pól:
- zasilające lub sprzęgłowe z wyłącznikiem typu DS,
- dwa pola odbiorcze z wyłącznikami typu DS-416,
- do dziesięciu pól odbiorczych o innym wyposażeniu.
Wyłącznik wyposażony w element samojezdny (na wózku) może znajdować się w
czterech położeniach, a mianowicie w stanie:
- pracy, w którym jest całkowicie wsunięty w podstawę, a obwody pomocnicze są
połączone,
- próby, w którym obwody prądowe są rozłączone, a obwody główne i pomocnicze są
połączone,
- spoczynkowym, w którym obwody główne i pomocnicze są rozłączone,
- odblokowania, przy którym możliwe jest całkowite wysunięcie wyłącznika z pola
rozdzielnicy.
Aby wykluczyć błąd ludzki powodujący błędne manipulacje i stwarzający duże
zagrożenie stosowane są blokady mechaniczne lub elektryczne.
Rozdzielnice UNIBLOK są montowane jako wolnostojące lub przyścienne.
Zasilanie kablowe lub szynowe wykonuje się od góry lub od dołu szafy.
Wymiary szaf, w zależności od przeznaczenia i rodzaju zastosowanych aparatów, mogą
być zgodnie z [7] równe:
- szerokość 300; 600 i 750 mm,
- głębokość: 900 i 1050 mm,
- wysokość: 2330 mm.
Ponieważ rozdzielnice UNIBLOK, należą do grupy rozdzielnic dwuczłonowych więc
podobnie jak inne rozdzielnice dwuczłonowe, charakteryzują się większa niezawodnością,
większym bezpieczeństwem obsługi oraz możliwością skracania czasu przerw awaryjnych
powodowanych uszkodzeniami urządzeń ze względu na możliwość wymiany całego
uszkodzonego zestawu na rezerwowy.
Kolejnym z proponowanych przez producentów typów rozdzielnic jest typ rozdzielnic
kostkowych typu PROBLOK III. Przeznaczone są one do zastosowań wewnątrz budynków
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
głównie przemysłowych. Budowane są jako przyścienne (p), wolnostojące (w) oraz
wolnostojące w wykonaniu uszczelnionym (wu). Niektóre dane techniczne rozdzielnic
PROBLOK III zaczerpnięte z [7] zestawiono w tab. 7.
Tabela 7. Niektóre dane techniczne rozdzielnic typu PROBLOK III [7]
Dane techniczne Rozdzielnice PROBLOK
III p III w III wu
Napięcie znamionowe, V 500 500 500
Prąd znamionowy ciągły pól
zasilajÄ…cych, A 1000, 1400, 2000 1000, 1250, 1500
200÷1500
Prąd znamionowy ciągły pól
odbiorczych, A
100÷1000 150÷1000
15÷1000
PrÄ…d znamionowy szczytowy szyn
zbiorczych, pól zasilających
i sprzęgłowych, kA
90 80
67
Stopień ochrony
IP20 IP65
IP20
Wymiary szaf, mm:
 wysokość
2350 2350
2350
 szerokość
440; 700 740
440; 700
 głębokość
1000 1110
1000
W tym typie rozdzielnicy szafy mają konstrukcję szkieletową, najczęściej osłoniętą
blachą stalową. Wnętrze szafy tworzy nieruchomy człon stały, w skład którego wchodzą
szyny zbiorcze, szyny pomocnicze i przekładniki prądowe oraz umieszczony na wózku człon
ruchomy. Człon ruchomy rozdzielnicy to specjalny wózek, na którym jest umieszczona
aparatura wyposażona w odpowiednie styki szczękowo-segmentowe do łączenia z szynami
w części stałej rozdzielnicy.
Rys. 9. Przykładowy schemat połączeń rozdzielnicy PROBLOK [7]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 10. Szafa rozdzielnicy wolnostojącej budowy kostkowej typu PROBLOK III z pięcioma polami
odbiorczymi [7]
1  wyłącznik APU-30,
2  stycznik S-200 z bezpiecznikami,
3  wyłącznik budowy zwartej,
4  przekładnik prądowy IMOC.
Szafa może być podzielona na kilka (1÷4) poziomów montażowych (modułów, kostek),
w których instaluje się wyposażenie pól rozdzielczych (rys. 9 i 10).
Zarówno pola zasilające jak i sprzęgłowe rozdzielnicy PROBLOK wyposażone są
w wyłączniki DS. Pola odbiorcze o mniejszych wartościach prądów znamionowych posiadają
wyłączniki typu FB, LA, WIS lub bezpieczniki i styczniki, natomiast o prądach
znamionowych od 400 do 1000 A mają wyłączniki DS lub APU.
Poziom techniczny rozdzielnic typu PROBLOK oceniany jest przez fachowców
i eksploatujÄ…cych jako dobry, jakkolwiek nie pozbawiony drobnych wad.
Do najistotniejszych można zaliczyć:
- brak możliwości sprawdzania działania wyłączników w pozycji wysuniętej (brak
położenia próba),
- wysunięcie górnych wózków z ciężką aparaturą wymaga od obsługi stosowania
specjalnych pomostów.
Rozdzielnice są w całości montowane u producenta i transportowane do kontrahenta na
miejsce budowy w zestawach składających się z trzech, czterech lub pięciu szaf. Wykonanie
montażu może się odbyć po całkowitym zakończeniu prac budowlanych.
W firmie Elektromontaż Wrocław wytwarzane są na licencji ABB rozdzielnice typu
MNS. Parametry techniczne tych rozdzielnic porównywalne są z parametrami najlepszych
konstrukcji światowych z tej dziedziny wytwarzanych w wielu krajach świata.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
W tym typie rozdzielnic szafy są zbudowane z ram skręcanych z perforowanych
kształtowników i osłon blaszanych ocynkowanych, aby skutecznie chronić przed wpływami
zewnętrznymi. Po raz pierwszy pojawia się możliwość dzielenie wnętrza szafy na
odizolowane od siebie przedziały. Zwiększa to skuteczność powstrzymania rozprzestrzeniania
się skutków zwarć poza miejsce ich powstania.
Rys. 11. Rozdzielnica MNS [7]
a) widok szafy wyposażonej w standardowe moduły,
b) wyposażenie i układ połączeń jednego z modułów
Dla niewielkiej liczbie pól rozdzielnice wykonuje się jako jednoszafowe lub jako
zestawy wieloszafowe przy większej liczbie pól. Ponieważ aparatura występuje w postaci
modułowej umieszcza się ja w przedniej części rozdzielnicy. Konstrukcja modułowa
rozdzielnicy (rys. 11), umożliwia przystosowanie jej do indywidualnych życzeń klienta.
Konstrukcja zawiera standardowe moduły umieszczane na stałe lub wysuwane.
Wed lug [7] standardowe moduły zawierają następujące aparaty lub zestawy aparatów:
- rozÅ‚Ä…czniki typu Dumeco o prÄ…dach znamionowych 1000÷3150 A,
- rozłączniki bezpiecznikowe typu SLM lub SLP i SLPS o prądach znamionowych
125÷630 A,
- wyÅ‚Ä…czniki samoczynne typu SACE MODUL o prÄ…dach znamionowych 100÷3200 A,
- wyłączniki samoczynne ograniczające typu SACE LIMITOR o prądach znamionowych
32÷1000 A,
- wyÅ‚Ä…czniki samoczynne typu MEGAMAX F o prÄ…dach znamionowych 800÷6300 A,
- układy sterowania silników z napędem jednokierunkowym lub nawrotnym,
ze stycznikami i przekaz
nikami termicznymi o prÄ…dach 0,17÷500 A,
- układy sterowania silników o ciężkich rozruchach, ze stycznikami i przekaz
nikami
termicznymi o prÄ…dach 1,2÷400 A,
- układy sterowania silników z samoczynnymi przełącznikami gwiazda-trójkąt,
ze stycznikami i przekaz
nikami termicznymi o prÄ…dach:
a) 8,6÷430 A w moduÅ‚ach wysuwanych,
b) 0,3÷630 A w moduÅ‚ach stacjonarnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Poza standardowymi rozdzielnice mogą być dodatkowo wyposażone w moduły
ponadstandardowe zawierajÄ…ce:
- układy zasilania napięciem sterowniczym,
- układy do kompensacji mocy biernej,
- standardowe wersje obwodów pomocniczych.
W pojedynczej szafie rozdzielnicy tego typu mogą być umieszczone:
- pole zasilające lub sprzęgłowe z wyłącznikiem,
- dwa pola odbiorcze z wyłącznikami,
- do 36 pól odbiorczych o innym wyposażeniu.
Wybrane dane techniczne rozdzielnic MNS zaczerpnięte z [7] podano w tab. 8.
Tabela 8. Niektóre dane techniczne rozdzielnic typu MNS [7]
Dane techniczne i mechaniczne Wartości
Napięcie znamionowe, V:
 prÄ…d przemienny 660
 prąd stały 800
PrÄ…dy znamionowe szyn zbiorczych:
 prąd ciągły, A do 5500
 prÄ…d jednosekundowy, kA do 100
 prÄ…d szczytowy, kA do 250
Prądy znamionowe pól odpływowych:
 prąd ciągły, A do 1200
 prÄ…d jednosekundowy, kA do 60
 prÄ…d szczytowy, kA do 130
Wymiary szaf, mm:
 wysokość 2200
 szerokość (200), 400, 600, 800, 1000
 głębokość 400, 600, 800, 1000
Stopień ochrony:
 konstrukcja otwarta IP00
 konstrukcja panelowa IP00, przód IP30
 konstrukcja szafowa IP30 do IP54
Po za wszystkimi pozytywnymi cechami wynikającymi z faktu, że rozdzielnice typu
MNS zaliczane są do rozdzielnic dwuczłonowych charakteryzuje je nowoczesna budowa
modułowa. Powoduje to możliwość znacznego zmniejszenia gabarytów przy tych samych
parametrach technicznych oraz znacznego zwiększenia niezawodności poprzez zastosowanie
aparatów bardzo wysokiej jakości. Ponadto bardzo szeroki asortyment wyposażenia modułów
standardowych daje możliwość zaspokojenia bardzo zróżnicowanych wymagań
kontrahentów.
Jednym z kryterium jakim powinniśmy się kierować przy konstruowaniu rozdzielnicy jest
optymalizacja kosztów. Często zdarza się jednak, że stosujemy aparaturę producentów
zagranicznych o porównywalnych parametrach technicznych i jakości z produkowaną w
Polsce ale znacznie droższą. Zastosowanie tam gdzie jest to możliwe aparatów wytwarzanych
w Polsce daje możliwość zmniejszenia kosztów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 12. Szafa rozdzielcza ZMR [7]
a) widok czołowy, b) schemat połączeń
Bardzo podobne konstrukcyjnie i funkcjonalnie do rozdzielnic MNS sÄ… rozdzielnice typu
ZMR przedstawione na rys.12. Podobnie jak poprzednie umożliwiają dzielenie przestrzeni
szafy na odizolowane od siebie przedziały (szynowy, aparatowy, sprzęgowy). Mają również
budowę modułową lecz są przystosowane do wykorzystywania aparatów wytwarzanych
przez przemysł krajowy. Rozdzielnice ZMR podobnie jak MNS zestawiane są ze
standardowych modułów według oczekiwań użytkownika. Oferta zawiera około 20
najbardziej typowych pól zasilających i odbiorczych. Zapowiadane jest rozszerzenie oferty .
Możliwe jest również po uzgodnieniu z wytwórcą zestawienie rozdzielnicy z aparatów z poza
standardu zgodnie z indywidualnymi oczekiwaniami.
Wybrane podstawowe dane techniczne rozdzielnic ZMR zgodnie z[7] są następujące:
- napięcie znamionowe izolacji 660 V,
- prąd znamionowy ciągły szyn głównych do 4000 A,
- prÄ…d znamionowy jednosekundowy do 75 kA,
- prÄ…d szczytowy do 200 kA,
- stopień ochrony IP40.
Typowe pola rozdzielnicy mogą być wykonane z członami stałymi umieszczonymi
w kasecie, wysuwnymi lub ruchomymi wtykowymi.
ZawierajÄ…ce pojedyncze aparaty bÄ…dz
zestawy różnorodnych aparatów zainstalowane
w kasecie człony wysuwne, mogą znajdować się w jednym ze stanów: położeniu pracy, próby
lub odłączenia czy też rozdzielenia.
Ruchome człony wtykowe stanowić mogą pojedyncze wyłączniki lub rozłączniki albo
złożone bloki aparatowe zawierające kilka różnych aparatów. Mogą one być zamocowane na
wspólnej konstrukcji ze stykami wtykowymi obwodów głównych. Jeśli chodzi o możliwe
położenie to mogą pozostawać albo w położeniu pracy, albo rozdzielenia.
W przypadku tego typu rozdzielnicy obwody pomocnicze są z reguły wyprowadzone
przez listÄ™ zaciskowÄ….
Zarówno pola zasilające i sprzęgłowe (przyłączowe) są najczęściej wyposażone
w wyłączniki typu DS, natomiast pola odbiorcze  w wyłączniki typu kompakt (FB, HFB,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
LA, HLA i inne.), rozłączniki typu SMP, SLBM, wyłączniki instalacyjne, styczniki SLA lub
próżniowe SV, bezpieczniki i inne aparaty zgrupowane w odpowiednich zestawach.
Rys. 13 Rozdzielnica RNm [7]
a) widok, b) schemat połączeń
W firmie Elektromontaż A
ódz
produkowana jest rozdzielnica jednoczłonowa typu RNm.
Widok z przodu i układ połączeń tej rozdzielnicy przedstawiono na rys.13.
Rozdzielnica ta jak wszystkie jest przeznaczona do rozdziału energii elektrycznej oraz
zabezpieczenia linii i urządzeń elektroenergetycznych. Znajduje zastosowanie głównie
w stacjach transformatorowych oraz w przemyśle jako rozdzielnica główna lub oddziałowa.
Jest ona przeznaczona do zainstalowania w pomieszczeniach suchych. Jak w podobnych tego
typu rozdzielnicach kable odpływowe umieszczane są w kanałach pod rozdzielnicą.
Podstawowe dane techniczne tej rozdzielnicy są następujące. Napięcie znamionowe
izolacji rozdzielnicy wynosi 500 V, prÄ…d znamionowy pola zasilajÄ…cego 1250 A, prÄ…dy
znamionowe pól odpływowych 400 A, a stopień ochrony IP30.
W zależności od potrzeb rozdzielnice mogą być wykonane z 6, 9, 12 lub 18 polami
odpływowymi z rozłącznikami bezpiecznikowymi typu RB2. Przy mniejszej liczbie pól
rozdzielnica jest jedynie częścią zestawu pokazanego na rys. 13, z polem szynowym z lewej
lub prawej strony.
Charakterystyczna cechą tych rozdzielnic jest fakt, że w odróżnieniu od innych typów
rozdzielnic, nie ma aparatów przystosowanych do zdalnego sterowania ani zabezpieczeń
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
urządzeń i linii w postaci łączników samoczynnych z wyzwalaczami i przekaz
nikami
przeciążeniowymi.
Rys. 14. Rozdzielnica transformatorowa dwunastopolowa typu RT2L-62P z rozłącznikami bezpiecznikowymi
pionowymi SLMB [7]
a) widok, b) schemat połączeń
Inny rodzaj rozdzielnicy przedstawiono na rys. 14. Jest to dwunastopolowÄ… rozdzielnicÄ™
transformatorową typu RT2L-62P z bezpiecznikami i rozłącznikami bezpiecznikowymi
pionowymi typu SLBM.
Rozdzielnice poza zabezpieczaniem linii elektroenergetycznych i różnych odbiorników
energii elektrycznej spełniają jeszcze inne funkcje. Powszechnie są wytwarzane i stosowane
szafy i pulpity sterownicze. Wyposażone są one w różnorodną aparaturę elektryczną a przede
wszystkim elektronicznÄ… i przeznaczone sÄ… do sterowania zautomatyzowanymi procesami
produkcyjnymi i liniami technologicznymi. Oczywistym jest, że wyposażenie szaf zależy od
przeznaczenia czyli rodzaju sterowanych obwodów i odbiorników oraz złożoności procesów
produkcyjnych.
Na rynku dostępne są szafy sterownicze wytwarzane w Polsce jak i zagranicą.
Konstrukcje mechaniczne tych szaf sÄ… identyczne lub bardzo podobne jak szaf rozdzielczych,
mają stopień ochrony do IP54, przeznaczone są do instalowania w pomieszczeniach ruchu
elektrycznego lub pomieszczeniach ogólnie dostępnych. elektrotechnicznego. Rozwiązania
zagraniczne są bardzo podobne do produkowanych w kraju. Różnią się niewielkimi
szczegółowymi rozwiązaniami technicznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Zasadnicza różnica wynika z rodzajów stosowanych aparatów łączeniowych
i zabezpieczeniowych oraz ich parametrów technicznych. O jakości i nowoczesności
rozdzielnicy decyduje nowoczesność i jakość zastosowanych aparatów.
Pamiętać należy, że pozorne oszczędności na aparaturze wielokrotnie doprowadziły do
poważnych strat materialnych i naraziły wiele osób z obsługi na poważne niebezpieczeństwo.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Co to jest rozdzielnica niskiego napięcia?
2. Jakie rodzaje aparatury wchodzą w skład rozdzielnicy niskiego napięcia?
3. Jakimi cechami powinna się charakteryzować rozdzielnica wysokiego napięcia?
4. Jakie są rodzaje rozdzielnic niskiego napięcia?
5. Jak ze względu na sposób umieszczenia aparatów dzielimy rozdzielnice niskiego
napięcia?
6. Jakie rodzaje rozdzielnic znajdują zastosowanie w szkołach, domkach jednorodzinnych,
szpitalach?
7. Jak ze względu na konstrukcję dzielimy rozdzielnice niskiego napięcia?
8. Jakie podstawowe rodzaje podzespołów wchodzą w skład rozdzielnicy niskiego
napięcia?
9. Jakie cechy rozdzielnic skrzynkowych sprawiły, że są one bardzo rozpowszechnione?
10. Jakimi cechami charakteryzujÄ… siÄ™ rozdzielnice skrzynkowe systemu INS?
11. Kiedy stosuje siÄ™ rozdzielnice szafowÄ…?
12. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ rozdzielnice szafowe typu ZUR, UNIBLOK, PROBLOK,
MNS i ZMR?
13. Czym różnią się człony wysuwne od członów ruchomych w rozdzielnicach szafowych?
14. Co nazywamy szafÄ… i pulpitem sterowniczym?
15. Co to jest stopień ochrony?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj na schemacie ideowym rozdzielnicy następujące podzespoły:
- licznik,
- rozłącznik lub łącznik izolacyjny,
- wyłączniki instalacyjne,
- wyłączniki różnicowoprądowe,
- bezpieczniki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić na podstawie schematu rodzaj rozdzielnicy,
2) zlokalizować i nazwać poszczególne podzespoły wchodzące w skład rozdzielnicy na
podstawie schematu ideowego,
3) odnalez
ć w katalogach zidentyfikowane podzespoły i odczytać ich parametry,
4) znalez
ć w Internecie dane o ich producentach,
5) określić rolę poszczególnych podzespołów w danym typie rozdzielnicy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schematy ideowe różnych rodzajów rozdzielnic,
- dokumentacja techniczna podzespołów wchodzących w skład rozdzielnicy,
- katalogi firmowe podzespołów rozdzielnicy,
- komputer z dostępem do Internetu,
- zeszyt do ćwiczeń, ołówek i inne przybory kreślarskie.
Ćwiczenie 2
Na postawie schematu ideowego dobierz z katalogów odpowiednią rozdzielnicę do
zastosowania:
- w szkole,
- na placu budowy,
- w zakładzie rzemieślniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić na podstawie dokumentacji typ rozdzielnicy w zależności od miejsca
zastosowania,
2) określić parametry rozdzielnicy w zależności od przeznaczenia,
3) zidentyfikować niezbędne podzespoły rozdzielnicy w zależności od wymaganego typu,
4) wyjaśnić różnice w doborze w zależności od zastosowania,
5) znalez
ć w katalogu lub Internecie parametry i producentów odpowiednich rozdzielnic.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- schematy ideowe i montażowe rozdzielnic,
- makiety rozdzielnic skrzynkowych, szafowych i pulpitów sterujących,
- katalogi firmowe podzespołów oraz kompletnych rozdzielnic,
- przepisy budowy urządzeń elektrycznych,
- polskie normy,
- stanowisko komputerowe z oprogramowaniem wspomagajÄ…cym projektowanie
rozdzielnic.
Ćwiczenie 3
Na podstawie dokumentacji technicznej rozdzielnicy dobierz z katalogów odpowiedni
rodzaj i odpowiednią liczbę podzespołów elektrycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać ze zrozumieniem dokumentacje techniczną,
2) znalez
ć w katalogach poszczególne podzespoły elektryczne,
3) zlokalizować informacje o zidentyfikowanych podzespołach,
4) określić ich podstawowe parametry,
5) opisać funkcje, jakie spełniają poszczególne podzespoły w rozdzielnicy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacje techniczne rozdzielnic,
- katalogi firmowe podzespołów elektrycznych rozdzielnic,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
- stanowisko komputerowe wyposażone w oprogramowanie wspierające projektowanie
rozdzielnic,
- zeszyt do ćwiczeń,
- przyrzÄ…dy do pisania i rysowania.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj aparaturę elektryczną przeznaczoną do montażu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć aparaturę elektryczną przeznaczoną do montażu,
2) nazwać wszystkie elementy aparatury przeznaczonej do montażu,
3) wskazać podstawowe dane techniczne aparatury przeznaczonej do montażu,
4) wyjaśnić znaczenie odczytanych danych technicznych aparatury do montażu,
5) przedstawić sposoby sprawdzenia aparatury przeznaczonej do montażu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi aparatury elektrycznej,
- różna aparatura elektryczna,
- zeszyt do ćwiczeń,
- ołówek, długopis,
- omomierz,
- podstawowe narzędzia monterskie.
Ćwiczenie 5
Zaplanuj rozmieszczenie elementów na tablicy rozdzielczej lub w rozdzielnicy
na podstawie schematu elektrycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) omówić przedstawiony schemat elektryczny,
2) zidentyfikować elementy układu na podstawie katalogu,
3) wyjaśnić, jaką funkcję spełniają poszczególne elementy w danym układzie,
4) dobrać tablicę rozdzielczą konieczną dla realizacji schematu elektrycznego,
5) zaplanować rozmieszczenie elementów na danej tablicy rozdzielczej,
6) uzasadnić wybór rozmieszczenia elementów na tablicy rozdzielczej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi aparatury elektrycznej,
- schemat ideowy tablicy rozdzielczej,
- zeszyt do ćwiczeń,
- ołówek i długopis.
Ćwiczenie 6.
Wykonaj montaż tablicy mieszkaniowej wraz z wyposażeniem zgodnie ze schematem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) sprawdzić zgodność elementów do montażu z wykazem elementów na schemacie,
2) sprawdzić stan techniczny elementów poprzez oględziny,
3) wykonać pomiary sprawdzające elementów do montażu,
4) wyznaczyć wstępnie położenie elementów na tablicy,
5) wykonać szkic montażu tablicy na podstawie schematu,
6) wyznaczyć rodzaj i długość przewodów do montażu,
7) umieścić elementy na tablicy mieszkaniowej,
8) wykonać połączenia elektryczne na tablicy mieszkaniowej,
9) sprawdzić pewność połączeń,
10) sprawdzić poprawność montażu tablicy mieszkaniowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi aparatury elektrycznej,
- zeszyt do ćwiczeń,
- ołówek i długopis,
- multimetr cyfrowy,
- wkrętaki i inne narzędzia monterskie,
- miara monterska,
- wiertarka z kompletem wierteł,
- tablica mieszkaniowa,
- elementy do montażu wynikające ze schematu,
- schemat ideowy tablicy mieszkaniowej,
- drobne elementy montażowe.
Ćwiczenie 7
Zaprojektuj układ umożliwiający zasilanie grupy odbiorników ze z
ródła rezerwowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać rezerwowe z
ródło zasilania zgodnie z danymi technicznymi obiektu,
2) zaproponować sposób wykonania przełączenia do rezerwowego z
ródła zasilania,
3) określić niezbędną aparaturę elektryczną do wykonania przełączenia do rezerwowego
z
ródła zasilania,
4) narysować schemat połączeń układu do wykonania przełączenia rezerwowego z
ródła
zasilania,
5) uzasadnić proponowane rozwiązanie,
6) wyjaśnić zasadę działania układu przełączania rezerwowego z
ródła zasilania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis techniczny obiektu do ćwiczenia,
- katalogi aparatury elektrycznej,
- zeszyt do ćwiczeń,
- ołówek i długopis,
- przybory kreślarskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) okreÅ›lić rolÄ™ rozdzielnicy? ð ð
2) wskazać odpowiedni typ rozdzielnicy na podstawie dokumentacji
technicznej? ð ð
3) zlokalizować na schemacie ideowym poszczególne podzespoły
elektryczne rozdzielnicy? ð ð
4) wskazać podobieÅ„stwa i różnice poszczególnych typów rozdzielnic? ð ð
5) wskazać reguły, jakimi się kierujesz przy doborze odpowiednich
podzespołów elektrycznych rozdzielnicy? ð ð
6) wymienić podstawowe parametry podzespołów decydujące o ich
doborze? ð ð
7) narysować schemat ideowy projektowanej rozdzielnicy? ð ð
8) narysować uproszczone schematy i wyjaśnić działanie
poszczególnych podzespołów rozdzielnicy? ð ð
9) dobrać rozdzielnicÄ™ do okreÅ›lonego zastosowania? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Test 1
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
Instrukcja dla ucznia
Przystępujesz do wykonania zadania sprawdzającego, w jakim stopniu opanowałeś
wiadomości i jakie posiadasz umiejętności z działu  Zasilanie budynku mieszkalnego energią
elektrycznÄ… .
Wynik tego testu pozwoli Ci stwierdzić, jakie jeszcze masz braki w danej dziedzinie,
czyli nad czym jeszcze musisz popracować.
1. Przeczytaj uważnie instrukcję  masz na to 5 minut. Jeżeli są wątpliwości zapytaj
nauczyciela.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Na rozwiązanie zadań masz 20 minut.
4. W czasie rozwiązywania zadań nie możesz korzystać z żadnych pomocy.
5. Przeliczenie punktów na ocenę szkolną przedstawi nauczyciel po zakończeniu testu.
6. Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
zaczerniając właściwe pole w karcie odpowiedzi.
7. W przypadku pomyłki wez
złą odpowiedz
w kółko i zaznacz właściwą.
8. W każdym z tych zadań jest tylko jedna poprawna odpowiedz
.
9. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj, aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Przyłącze to: (1 pkt)
a) odcinek linii Å‚Ä…czÄ…cy tablicÄ™ rozdzielczÄ… z urzÄ…dzeniem rozliczeniowym,
b) odcinek linii łączący sieć zasilającą z urządzeniem odbiorczym,
c) odcinek linii łączący sieć zasilającą z instalacją odbiorcy,
d) odcinek linii Å‚Ä…czÄ…cy odbiornik z urzÄ…dzeniem rozliczeniowym.
2. ZÅ‚Ä…cze to: (1 pkt)
a) miejsce przyłączenia urządzenia odbiorczego,
b) miejsce przyłączenia odbiornika,
c) miejsce przyłączenia instalacji odbiorczej,
d) miejsce przyłączenia urządzenia rozliczeniowego.
3. Wewnętrzna linia zasilająca to: (1 pkt)
a) instalacja łącząca urządzenia odbiorcze ze złączem,
b) instalacja łącząca urządzenia odbiorcze z przyłączem,
c) instalacja Å‚Ä…czÄ…ca licznik z odbiornikiem,
d) instalacja wewnętrzna łącząca odbiorniki.
4. Najmniejszy przekrój przewodu miedzianego PEN to: (1 pkt)
a) 4 mm2,
b) 6 mm2,
c) 10 mm2,
d) 16 mm2.
5. Złącza należy umieszczać w: (1 pkt)
a) miejscach niedostępnych,
b) miejscach dostępnych,
c) zamykanych piwnicach,
d) w miejscach nie wilgotnych.
6. Najmniejszy przekrój przewodu miedzianego w wlz to: (1 pkt)
a) 2,5 mm2,
b) 4 mm2,
c) 6 mm2,
d) 10 mm2.
7. Minimalne napięcie przewodów wlz to: (1 pkt)
a) 400 V,
b) 500 V,
c) 750 V,
d) 1000 V.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
8. Oblicz obciążenie wlz, do której połączono dwa mieszkania z mocą obciążenia po
2 kW i dwa mieszkania z mocą obciążenia 3 kW i jedno z mocą 4 kW. Przyjmij
współczynnik jednoczesności na podstawie poniższej tabeli.
(2 pkt)
Liczba mieszkań 1 2 3 4 5 6
współczynnik 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,55
a) 13 kW,
b) 12 kW,
c) 8,4 kW,
d) 14 kW.
9. Określ niezbędny przekrój przewodu do wykonania jednofazowej wlz do zasilania
obwodu gniazd siłowych i oświetlenia przyjmując: długość wlz 40 m, napięcie
fazowe 230 V, maksymalny prąd fazowy 40 A, przewodność miedzi 57 m/(&!mm2).
(2 pkt)
a) 2,5 mm2,
b) 4 mm2,
c) 6 mm2,
d) 10 mm2.
10. Określ przekrój przewodu dla jednofazowego przyłącza (dane jak w zadaniu 9).
(2 pkt)
a) 2,5 mm2,
b) 4 mm2,
c) 6 mm2,
d) 10 mm2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Zasilanie budynku mieszkalnego energiÄ… elektrycznÄ…
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
.
Nr zadania Odpowiedzi Punktacja
a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 1995
2. Jabłoński W.: Instalacje elektryczne w budownictwie. WSiP, Warszawa 1999
3. Miedziński B.: Elektrotechnika. Podstawy i instalacje elektryczne. WSiP, Warszawa 2000
4. Leidy B.: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. WNT, Warszawa 2005
5. Praca zbiorowa: Elektrotechnika. Instalacje Elektryczne i Elektronika Przemysłowa.
WSiP, Warszawa 1999
6. Miedziński B.: Elektrotechnika, podstawy i instalacje elektryczne. PWN, Warszawa 2000
7. Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 1996
8. Gołuch A.: Projektowanie, instalacje sanitarne i elektryczne, symbole i oznaczenia
graficzne, normy obliczenia i projektowania, wymagania, polskie normy.  Kanon ,
Gdańsk 1998
9. Niestępski N., Pasternakiewicz J., Wiśniewski T.: Projektowanie sieci
elektroenergetycznych, instalacje elektroenergetyczne. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 1996
10. Kujszczyk S, Mińczak A, Pasternakiewicz J.: Elektroenergetyczne sieci rozdzielcze.
PWN, Warszawa 1990
11. Wołkowiński K.: Instalacje elektroenergetyczne. WNT, Warszawa 1973
12. Markiewicz H.: Aparaty elektryczne. PWN, Warszawa 1986
13. Markiewicz H., Wołkowiński K.: Urządzenia elektroenergetyczne. WNT, Warszawa 1996
14. Pazdro K, Wolski A.: Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych w pytaniach
i odpowiedziach. WNT, Warszawa 1987
15. Straszewski A.: Projektowanie instalacji energoelektrycznych. WNT, Warszawa 1968
16. Dokumenty prawne:
" Przepisy Budowy Urządzeń Elektroenergetycznych (PBUE) z 1997 r.
" Prawo Budowlane z 1994 r.,
" Prawo Energetyczne z 1997 r.
" RozporzÄ…dzenia wykonawcze do w/w Ustaw, w tym:
 Rozporządzenie M. Infrastr. z 12.04.2002 r.) Budynki i ich wyposażenie
(zaktualizowane).
 Rozp. MGiP z 20.12.2004 r.  tzw. Przyłączeniowe.
" Polskie Normy, w tym:
 PN-84/E-02033  Oświetlenie światłem elektryczne wnętrz
 PN-86-92/E-05003(arkusze 01, 03 i 04) oraz PN-IEC 61024-1:2001  Ochrona
odgromowa obiektów budowlanych
 PN-IEC 60364 (PN/E-05009)  Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych
 Norma N SEP-004  Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe
 PN-E 05100-1:1998  Elektroenergetyczne linie napowietrzne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50