Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Pojęcie różnorodności biologicznej i poziomy jej organizacji
Różnorodność biologiczna jest utożsamiana z bogactwem form życiowych
występujących na ziemi oraz ze sposobem utrzymywania ekosystemów. Zmniejszanie się
różnorodności biologicznej na świecie postrzegane jest jako skutek degradacji biosfery.
Dlatego, aby zachować dziedzictwo przyrodnicze i zabezpieczyć trwałość rozwoju ludzkiego,
należy rozpoznać co ulega zanikaniu, jakie krajobrazy, ekosystemy, gatunki oraz które z nich
należy objąć ochroną częściowa lub ścisłą.
Różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie organizmów, rozpatrywane na
wszystkich poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych należących do tego
samego gatunku, poprzez zestawy gatunków, rodzajów, rodzin i wyższych jednostek
taksonomicznych, a także rozmaitość ekosystemów, które składają się z zespołów
organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w
których żyją [Wilson, 1992]. Inaczej mówiąc różnorodność biologiczna to zróżnicowanie
organizmów na poziomie biogeograficznym, krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym
i genetycznym.
Różnorodność biogeograficzna
Różnorodność rozpatruje się w skali globalnej. Obiektem analizy na poziomie
biogeograficznym jest biosfera. Funkcjonowanie biosfery zapewniajÄ… nieorganiczne cykle
geochemiczne napędzane przez ruchy skorupy ziemskiej i strumień energii spoza Ziemi oraz
działalność żywych organizmów. Zróżnicowanie biogeograficzne wynika z obecności wielu
czynników limitujących, takich jak:
·ð czynniki klimatyczne: temperatura, wilgotność, nasÅ‚onecznienie, opady;
·ð czynniki geograficzne: szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza;
·ð żyzność siedliska: pierwiastki biogenne, rodzaje i wÅ‚asnoÅ›ci gleb.
Najwyższy szczebel w hierarchii struktury biosfery zajmują biomy. Najbardziej typowe
odznaczajÄ… siÄ™ charakterystycznym krajobrazem.
Różnorodność krajobrazowa
Jest to zbiór zespołów ekosystemów wraz z ich układami. Charakteryzuje ją zajmowana
przestrzeń, różnorodność ekosystemów, zależności pokarmowe między populacjami,
wykorzystanie i przetwarzanie materii i energii, siła dążenia do systemu równowagi oraz
samowystarczalność [Andrzejewski, 1996].
Terminem  krajobraz określa się fragment (obszar) przyrody wyodrębniony na
podstawie przyjętej przez badacza klasyfikacji geokomponentów, tworzący system. Specyfika
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
tego systemu jest występowanie ekotonów1, scalających geokomponenty w jedną całość,
która decyduje o sile rozwojowej tego fragmentu przyrody.
Krajobraz posiada swojÄ… specyficznÄ… strukturÄ™, dynamikÄ™ i czas trwania. Posiada on
zdolność przekształcania się pod wpływem sił zewnętrznych lub wewnętrznej działalności
życiowej.
Różnorodność krajobrazu wynika z różnorodności tworzących go elementów. Mniejsze
fragmenty krajobrazu (podsystemy) nazywa się ekotopami. Są to jednorodne pod względem
ekologicznym jednostki naturalne - ekosystemy lub inne geokomponenty obszarowe, liniowe
lub punktowe, które stanowią elementy krajobrazu. Zbiór różnorodnych ekotopów tworzy
fizjocenozę. Elementy krajobrazu mogą być naturalne, prawie naturalne, nienaturalne, obce i
sztuczne.
Obecnie znaczna część powierzchni świata, szczególnie na kontynencie europejskim,
jest terenem zagospodarowanym, zmienionym, ukształtowanym przez człowieka, a wiec ma
charakter krajobrazu kulturowego. Niewiele zostało fragmentów krajobrazu naturalnego 
niezmienionego lub w tylko nieznacznym stopniu przekształconego przez człowieka.
Istota antropogenizacji krajobrazu polega na zmianie, ograniczeniu lub zastÄ…pieniu
naturalnych elementów przez obiekty techniczne, procesy i struktury przestrzenne. Zmniejsza
się liczba ogniw uczestniczących w procesach przepływu materii i energii, zmniejsza się
stabilizująca i kontrolująca sieć ujemnych sprzężeń zwrotnych w wyniku częściowej lub
całkowitej blokady naturalnych kanałów ich przepływu [Richling, Solon, 1998].
Przekształcenia naturalnych ekosystemów przez człowieka spowodowały utratę
mozaikowatości krajobrazów i jednocześnie zubożenie różnorodności biologicznej.
Różnorodność ekosystemowa
Z różnymi środowiskami na lądach i w morzach związane są różnorodne zgrupowania
lub zbiorowiska roślin i zwierząt, tworzące charakterystyczne układy ekologiczne, zwane
ekosystemami. W układzie globalnym są to ekosystemy leśne, stepowe, pustynne, tundry i
zarośla namorzynowe. Inne typy ekosystemów występują w wodach słodkich i w oceanach na
ich dnie oraz na rafach koralowych. [Sarul, Sienkiewicz, 1999].
W Polsce najbardziej cenne ekosystemy zostały objęte ochroną obszarową, np.
ekosystemy bagienne (parki narodowe: Biebrzański, Narwiański i Ujście Warty), ekosystemy
leśne (np. Białowieski Park Narodowy), ekosystemy górskie (np. Tatrzański Park Narodowy).
1
Ekoton jest to strefa przejścia pomiędzy biocenozami różnego typu.
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Pod względem wielkości ekosystemy dzieli się na: mikroekosystemy (np. pień ściętego
drzewa), mezoekosystemy (np. las, Å‚Ä…ka) i makroekosystemy (np. lÄ…d, ocean). Regiony, na
których spotyka się wiele różnych ekosystemów mają bogatą różnorodność biologiczną.
Różnorodność gatunkowa
W najprostszym rozumieniu odnosi się do liczby gatunków w próbce, zespole siedlisku
lub na danym terenie [Odum, 1982]. Liczba gatunków obecna na dowolnym stanowisku może
być ilościową miarą różnorodności w porównaniu z liczbami na innych stanowiskach. W
takim podejściu wszystkie gatunki danego stanowiska, reprezentujące różne grupy
systematyczne, wnoszą identyczny wkład, świadczący o różnorodności. Jednak różnorodność
gatunkowa oznacza więcej niż liczbę gatunków, dlatego uwzględnia się gatunki
wskaz
nikowe, tak zwane kluczowe [Hawksworth, 1994].
W najszerszym pojęciu różnorodność gatunkowa powinna uwzględniać: bogactwo
gatunkowe, równomierność występowania gatunków i ich ekologię.
Szacuje się, że na Ziemi żyje od 10 do 30 mln gatunków, ale według niektórych
z
ródeł liczba ta może dochodzić nawet do 100 mln. Od czasów Linneusza opisano i
sklasyfikowano około 1,5 mln gatunków  wyższych organizmów (pomijając bakterie i
wirusy). Z powodu zamieszania w taksonomii; sądzi się, że około 20% opisanych
gatunków to synonimy. Uważa się, że ptaki i ssaki są grupami najlepiej rozpoznanymi,
pomimo to, co roku opisywane są nowe, wcześniej nie znane gatunki (średnio 3 gatunki
ptaków i 15 gatunków ssaków rocznie). W ostatnim dziesięcioleciu opisano trzy nowe dla
nauki rodziny roślin kwiatowych. Szacuje się, że na każde 100 napotkanych gatunków
roślin w puszczy równikowej jeden jest nowy dla nauki. Podobnie, mało zbadane są
organizmy z głębin oceanów. Zaledwie kilkanaście lat temu odkryto całe ekosystemy
z
ródeł hydrotermalnych z ich unikatową fauną. Sądzi się, że osady denne zawierają tysiące
żyjących tam i dotąd nie opisanych gatunków.
Wśród już poznanych zwierząt najwięcej jest gatunków owadów (751 tysięcy), z czego
40% to chrząszcze. Ptaków zostało rozpoznanych nieco powyżej 8 tysięcy gatunków, ssaków
 około 4,7 tys., płazów  4,8 tys. Roślin wyższych 248,5 tys. (prawie 18% znanych
gatunków), z tego około 170 tys. to rośliny dwuliścienne [Weiner, 2003]. Najmniej
rozpoznaną grupę stanowią niezliczone mikroorganizmy, a wśród nich wirusy, bakterie i
pierwotniaki. Również mało rozpoznane są glony i grzyby. Problem polega na ich
mikroskopijnej wielkości oraz braku rozpoznania warunków rozmnażania wielkości tych
mikroorganizmów.
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Różnorodność genetyczna
Jest to zmienność i różnorodność materiału genetycznego w obrębie gatunku. Obejmuje
ona różnorodność materiału genetycznego w różnych populacjach danego gatunku i wewnątrz
tych populacji. Każdy osobnik danego gatunku wyposażony jest w zestaw genów, które są
podstawą kształtowania się zróżnicowania cech osobników. Na przykład, wśród ludzi
będących jednym gatunkiem z biologicznego punktu widzenia, obserwujemy wielką
różnorodność ras, cech wyglądu i charakteru, która po części wynika ze zróżnicowania
indywidualnych zestawów genów. Materiał genetyczny przekazany przez rodziców nie tylko
określa zmienność cech osobniczych, np. kolor oczu lub włosów, ale decyduje także o tym,
czy dany osobnik ma możliwości rozwoju w określonych warunkach środowiska [Sarul ,
Sienkiewicz , 1999].
Na pulę genową populacji mają wpływ takie czynniki, jak: mutacje, dobór naturalny,
dryf genetyczny, migracje z genetycznie różnych grup, izolacja, wielkość populacji.
Mutacje sÄ… to przypadkowo powstajÄ…ce zmiany w zapisie programu genetycznego.
Prowadzą one do zmiany struktury i funkcjonowania organizmu. Ogromna część z nich ma
fatalne skutki, organizm albo nie może rozwinąć się prawidłowo, albo nie jest żywotny lub
płodny. Jednak pewna część mutacji jest pozytywna dla organizmu, może się okazać, że w
danych warunkach środowiskowych zmieniona forma genu umożliwia dłuższe życie lub
intensywniejszy rozród. Spontaniczne mutacje powodują zwiększenie liczby możliwych
odmian danego programu genetycznego gatunku. To  przebieranie w genach Darwin nazwał
doborem naturalnym. Dobór naturalny eliminuje formy mniej skutecznie przeżywające i
rozmnażające się powodując tym samym zmniejszenie różnorodności puli genowej [Weiner,
2003].
W naturalnych populacjach rozmnażających się płciowo mutacje nie odgrywają
większej roli, natomiast ważnym czynnikiem wpływającym na zróżnicowanie ich puli
genowych są migracje z genetycznie różnych grup. Poprzez migracje lub kojarzenie się
osobników następuje mieszanie się genów pochodzących z pul genowych różnych populacji.
Intensywny przepływ genów powoduje wzrost podobieństwa genetycznego różnych
populacji, zaś zróżnicowanie puli genowej w obrębie jednej populacji. Przepływ genów nie
może odbywać się między populacjami różnych gatunków, gdyż istnieje między nimi izolacja
rozrodcza.
Dryf genetyczny jest wyraz
niej widoczny w małych populacjach. Zachodzi, ponieważ
istnieje element losowości w przekazywaniu genów z pokolenia na pokolenie. Nie wszystkie
osobniki biorą udział w rozrodzie, nie wszystkie wytworzone gamety dadzą początek nowym
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
osobnikom. W dużych populacjach efekty wynikające z losowości łączenia się gamet znoszą
się nawzajem. Jeśli w potomstwie jednej pary rodziców jakiś genotyp jest reprezentowany ze
zbyt dużą częstością, w potomstwie innych będzie on reprezentowany ze zbyt małą i
sumaryczny efekt zostanie w ten sposób zniwelowany. Efektem dryfu genetycznego może
być utrata niektórych genotypów z puli genowej populacji, aż do sytuacji, kiedy pozostanie
jeden genotyp. Skutkiem tego jest zmniejszanie się różnorodności genetycznej [Mackenzie i
in.
, 2002].
U organizmów rozmnażających się bezpłciowo zróżnicowanie genetyczne osobników
jest prostÄ… konsekwencja procesu mutacji i selekcji.
5.2. Zagrożenia różnorodności biologicznej
Tempo zanikania gatunków jest obecnie prawdopodobnie największe od czasów, kiedy
wyginęły dinozaury. Wielu badaczy twierdzi, że każdego roku ginie kilka tysięcy gatunków.
Jedne gatunki giną, inne powstają. Jest całkiem możliwe, że w obecnych czasach żyje ich
więcej niż kiedykolwiek przedtem w historii Ziemi. Z badań geologicznych wynika, że na
kuli ziemskiej przynajmniej 5 razy dochodziło do wielkich katastrof pociągających za sobą
masowe wymieranie gatunków. Podczas takiej katastrofy 250 mln lat temu, w okresie
permskim, wyginęło 90% gatunków żyjących w morzach, z kolei 65 mln lat temu, w okresie
kredowym, doszło do katastrofy, która zakończyła panowanie gadów na Ziemi i pochłonęła
około dwie trzecie wszystkich gatunków. Teraz, jak ostrzegają naukowcy, jesteśmy u progu
szóstego epizodu masowego wymierania gatunków. W tym przypadku winą w dużym stopniu
obarczony będzie człowiek, za złe gospodarowanie środowiskiem [Sarul, Sienkiewicz, 2002].
Liczbę rozpoznanych wymarłych oraz zagrożonych gatunków flory i fauny w Polsce
prezentujÄ… tabele 5.1.
Tabela 5.1. Liczba wymarłych i zagrożonych gatunków flory w Polsce
Liczba gatunków:
Grupy systematyczne
zagrożonych wymarłych i wymierają o nieokreślonym
narażonych rzadkich
ogółem zagrożonych cych zagrożeniu
Ogółem 2563 228 470 584 718 563
Glony 256 29 21 84 93 29
Åšluzowce 88 24 - - 13 51
Porosty 602 60 180 120 127 115
WÄ…trobowce 50 - 26 5 14 5
Mchy 136 4 17 45 29 41
Rośliny naczyniowe 418 40 54 142 146 36
y
ródło: Lista roślin zagrożonych w Polsce, Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków 1992.
Czynniki warunkujące stan i zachowanie różnorodności biologicznej można
rozpatrywać w dwóch grupach, tj.: jako czynniki przyrodnicze i antropogenne.
Obecnie ilość wymierania różnych gatunków roślin i zwierząt, z przyczyn
antropogenicznych, jest tysiąckrotnie większa niż naturalnych. Intensywny rozwój gospodarki
opartej na wykorzystaniu zasobów biologicznych stwarza, nieporównywalnie z innymi
czynnikami rosnące zagrożenia życia biologicznego.
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Przekształcenie różnorodności biologicznej, w wyniku działalności antropogenicznej,
wiążę się z bezpośrednim wykorzystywaniem żywych zasobów przyrody lub
bezpośrednim oddziaływaniem na środowisko przyrodnicze oraz pośrednim (zmierzonym
lub niezamierzonym) wpływem tej działalności.
Zagrożenia związane z gospodarką rolną
Czynnikami wywołującymi degradację walorów przyrodniczych, powodujących
zubożenie różnorodności biologicznej, są:
·ð urbanizacja i fragmentaryzacja terenu powodujÄ…ca izolacjÄ™ populacji dziko żyjÄ…cych
gatunków;
·ð osuszanie mokradeÅ‚ (torfowisk, cieków wodnych, podmokÅ‚ych Å‚Ä…k), poÅ‚Ä…czone z
niszczeniem naturalnej szaty roślinnej;
·ð zmniejszanie retencji wodnej dolin i przyspieszanie tempa odpÅ‚ywu wód
powierzchniowych, połączone z pogłębianiem koryt oraz wycinaniem zadrzewień i
zakrzewień nadrzecznych;
·ð wprowadzenie wielkopowierzchniowych monokultur gatunków hodowlanych na potrzeby
intensywnej produkcji;
·ð zanieczyszczenia i zatrucia gleby i wód na skutek chemizacji rolnictwa i nadmiernego
zużycia nawozów sztucznych, herbicydów i pestycydów;
·ð wprowadzenie obcych biogeograficznie gatunków do Å›rodowiska, oraz genetycznie
zmodyfikowanych odmian roślin i zwierząt, które na danym terenie nie mają wrogów
naturalnych i bez przeszkód wygrywają konkurencję z gatunkami rodzimymi.
Ważnym aspektem zagrożenia różnorodności biologicznej w rolnictwie jest zanik
hodowli tradycyjnych ras zwierząt gospodarskich, na przykład, owca wrzosówka, koń
sokólski, krowa polska czerwona, gęś sokólska, kura zielononóżka i inne.
Zagrożenia związane z gospodarką leśną
Większość lasów strefy umiarkowanej to lasy wtórne lub sztuczne, które rozwinęły się
na miejscu lasów naturalnych po ich wycięciu i sztucznym odnowieniu, lub lasy powstałe po
ponownym zalesieniu gruntów wyeksploatowanych rolniczo. W latach dziewięćdziesiątych
XX wieku na około 70% powierzchni leśnej w Polsce występowały drzewostany
zagospodarowane zrębami zupełnymi o zubożonym składzie gatunkowym i uproszczonej
strukturze [Smykała, 1993]. Na obniżenie różnorodności biologicznej w gospodarce leśnej,
ponadto ma wpływ:
·ð pozyskiwanie masy drewna, wiÄ™kszej od przyrostu, szczególnie w lasach prywatnych;
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
·ð wprowadzanie tylko wybranych gatunków szybko rosnÄ…cych, bez wzglÄ™du na warunki
siedliskowe;
·ð stosowanie niewÅ‚aÅ›ciwych metod gospodarowania (zrÄ…b zupeÅ‚ny, gÅ‚Ä™boka orka,
rygorystyczne usuwanie posuszu, prowadzenie schematycznych cięć liniowych);
·ð niewÅ‚aÅ›ciwe ksztaÅ‚towanie granicy rolno-leÅ›nej;
·ð zwiÄ™kszenie intensywnoÅ›ci nawożenia i stosowania chemicznych Å›rodków ochrony lasu
przed szkodnikami, co chroni przed danym szkodnikiem, ale powoduje osłabienie
naturalnej odporności ekosystemów;
·ð wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia, które mogÄ… powodować przeksztaÅ‚cenie w
ekosystemach;
·ð zalesianie nowych obszarów bez pozostawienia otwartych powierzchni; prowadzi to do
ograniczenia powierzchni ekosystemów otwartych i zubożenia różnorodności
krajobrazowej. [Rykowski, 2003].
Obecnie, w gospodarce leśnej, szczególnie w lasach państwowych, eksponuje się
środowisko  ochronną funkcję lasów.
Zagrożenia związane z rybołówstwem, wędkarstwem i łowiectwem
Główne oddziaływanie gospodarki rybacko-wędkarskiej wynika z następujących
rodzajów działań:
·ð wprowadzenie obcych gatunków lub odmian, czego skutkiem jest ustÄ™powanie rodzimych
gatunków słabszych konkurencyjnie oraz przenoszenie chorób i pasożytów;
·ð zarybianie materiaÅ‚em niedostosowanym do warunków siedliskowych, co może
doprowadzić do przekształcenia ekosystemów i ustąpienia gatunków wrażliwych;
·ð nadmierna eksploatacja zasobów, co prowadzi do zmniejszenia siÄ™ populacji gatunków
dziko rosnÄ…cych;
·ð zajmowanie pod produkcjÄ™ naturalnych zbiorników wodnych, co powoduje zmianÄ™
warunków siedliskowych, przekształcenie ekosystemu i ustąpienie gatunków wrażliwych;
·ð kÅ‚usownictwo, nastawione czÄ™sto na rzadsze gatunki, w skutek czego zmniejsza siÄ™ ich
populacja. [Kornijów, 2003]
Z działalnością rybacko-wędkarską wiąże się również zanieczyszczanie ekosystemów
wodnych. Punktowe z
ródła zanieczyszczeń pochodzą z sadzowego chowu ryb, a także z
przetwórni. Niebezpieczne jest także pozostawianie w wodzie i na brzegach zwojów żyłki i
ciężarków ołowianych. Staja się one przyczyną śmierci licznych ptaków wodno-błotnych.
Szacuje się, że w Anglii rocznie ginie od 3 do 4 tys. łabędzi [Wołos, 2001].
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Zagrożenia związane z łowiectwem
A
owiectwo może wywierać negatywne skutki na różnorodność biologiczna jeżeli
dopuści się do:
·ð nadmiernej eksploatacja populacji gatunków Å‚ownych, zagrażajÄ…cej ich wyginiÄ™ciem na
określonych obszarach lub poprzez obniżenie liczebności gatunku, dopuszczając do
obniżenia różnorodności genetycznej;
·ð utrzymywania zbyt wysokiej liczebnoÅ›ci gatunków Å‚ownych, która narusza równowagÄ™ w
ekosystemach (np. przez nadmierne zgryzanie roślinności);
·ð introdukcji do otwartej przyrody obcych gatunków, które maja być przedmiotem
eksploatacji łowieckiej, czego skutkiem działań może być ustąpienie gatunków
rodzimych, słabszych konkurencyjnie, a także przenoszenie różnego rodzaju chorób i
pasożytów.
Ważnym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest także kłusownictwo, lub
prowadzenie selekcji wolno żyjących gatunków łownych na określone cechy morfologiczne
(np. piękne poroża) w wyniku, której może zostać naruszona naturalna proporcja genów w
populacji, aż do eliminacji niektórych genów [Andrzejewski, Weigle, 2003].
Zagrożenia związane z gospodarką przestrzenną
Zajmowanie terenów pod zabudowę, intensywna urbanizacja połączona z rozbudową
infrastruktury, powstanie  barier ekologicznych , tj. kanałów, dróg i zapór. Jest to przyczyną
fragmentacji ekosystemów i rozdrabniania siedlisk populacji poszczególnych gatunków, które
tracą możliwość swobodnego krzyżowania się i przepływu genów w obrębie dużej populacji.
W ten sposób dochodzi do utraty zasobów genowych potrzebnych do podtrzymania
odnawialnych populacji zwierząt i roślin, a w rezultacie do stopniowego wymierania
gatunków.
Zagrożenia związane z gospodarką wodną i morską
Zagrożenia, jakie stwarza gospodarka wodna w stosunku do różnorodności biologicznej,
to przede wszystkim zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych.
Zanieczyszczenia powstają głównie na skutek zrzutu nieoczyszczonych lub niedostatecznie
oczyszczonych ścieków oraz spływu powierzchniowego z upraw rolnych, a także z różnego
rodzaju szlaków komunikacyjnych. Czynniki te powodują eutrofizację wód, co w efekcie
prowadzi do zmiany ekosystemu i ustąpienia gatunków bardziej wrażliwych. Innym
szkodliwym dla bioróżnorodności działaniem są melioracje, w tym obszarów przyrodniczo
cennych. Skutkiem tego jest zmiana warunków siedliskowych i mikroklimatycznych.
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
Różnorodność biologiczna ulega zmniejszenia również na skutek regulacji rzek i budowy
obwałowań wzdłuż cieków. Następuje zanikanie tak rzadkich ekosystemów hydrogenicznych,
np. torfowisk, wilgotnych łąk, a w efekcie ustępowanie gatunków i zmiana krajobrazu.
Oddziaływanie przemysłu
Szkodliwe oddziaływanie przemysłu na różnorodność biologiczną wynika przede
wszystkim z emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń, w tym hałasu. Największe zagrożenie
niosą działy związane z produkcją energii cieplnej, elektrycznej oraz przerobem i dystrybucją
ropy i gazu. Najgroz
niejsze dla bioróżnorodności zanieczyszczenia środowiska wiążą się
przede wszystkim z:
·ð emisjÄ… gazów i pyłów do atmosfery, zrzutem Å›cieków, skÅ‚adowaniem odpadów, haÅ‚asem i
promieniowaniem, skutkiem tych działań jest postępująca eutrofizacja i zakwaszanie
siedlisk, a w konsekwencji zmiana ekosystemów i ustąpienie gatunków wrażliwych;
·ð ogrzewaniem powierzchniowych warstw gleby szerokoÅ›ci kilku lub wiÄ™cej metrów przez
sieci przesyłające ciepło, co zmienia jej warunki mikroklimatyczne w stopniu
umożliwiającym przeżycie zimy przez gatunki nawet z innych stref klimatycznych.
Powoduje to sprzeczne z zasadą ochrony różnorodności biologicznej, rozprzestrzenianie
się w naszych systemach ekologicznych obcych gatunków, które mogą żyć i rozwijać się
tylko w sztucznie stworzonych habitatach;
·ð zrzutem wód podgrzanych, pochodzÄ…cych z procesów produkcji energii elektrycznej, do
rzek i jezior, w których powstają strefy o podwyższonej temperaturze, gdzie zubożeniu
ulega struktura naturalna gatunków i ekosystemów;
·ð eksploatacjÄ… zasobów surowcowych, w efekcie czego nastÄ™puje degradacja krajobrazu:
hałdy, osuwiska i zapadliska, ulegają zmianom warunki siedliskowe  zmiana chemizmu
gleb, powstawanie lejów depresyjnych; ulega przekształceniu struktura ekosystemów:
zanik gatunków nieodpornych na powstałe przekształcenia środowiska [Andrzejewski,
Weigle, 2003].
Innym ważnym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest budowa i
funkcjonowanie elektrowni wodnych i wiatrowych, bez zastosowania nowoczesnych
rozwiązań uwzględniających wymogi ochrony przyrody. W wyniku powstania sztucznych
zbiorników wodnych, następuje niszczenie naturalnych systemów ekologicznych, w tym
unikatowych siedlisk i gatunków zagrożonych wyginięciem. Problem stanowią także, tzw.
pułapki ekologiczne, czyli urządzenia techniczne, które podczas eksploatacji niszczą
organizmy, np. turbiny i wiatraki.
Oddziaływanie transportu
Rozwój transportu, sieci komunikacyjnych oraz liniowej infrastruktury wpływają
bezpośrednio oraz pośrednio na stan różnorodności biologicznej. Sieci komunikacyjne, a
zwłaszcza ogrodzone siatkami autostrady, są barierami dla migracji zwierząt, a tym samym
swobodnej wymiany genów. Fragmentaryzacja przestrzeni uruchamia procesy degradacji
Tekst pochodzi z książki T. Poskrobko i in. Ochrona biosfery, i jest chroniony prawem autorskim oraz majątkowym.
ekosystemów poprzez ich fragmentaryzację. Im mniejsza jest powierzchnia danego
ekosystemu, tym mniejsza jest liczba występujących w ekosystemie gatunków. Istotnym
problemem jest masowe zabijanie zwierząt i ptaków, w wyniku dużego i szybkiego ruchu
pojazdów na drogach. W ograniczonym zakresie problem ten dotyczy również innych
dziedzin transportu, jak transport kolejowy, lotniczy i wodny.
Innym istotnym zagadnieniem, mającym wpływ na stan różnorodności biologicznej jest
budowa napowietrznych linii przesyłowych energii elektrycznej. W rezultacie tego rodzaju
działań następuje częściowe zniszczenie roślinności pod linią, a silne pola magnetyczne są
barierą dla migracji zwierząt, przewody i słupy stają się przeszkodą, o którą rozbijają się
zwierzęta latające, lub giną poprzez porażenie prądem. Rozwieszone linie negatywnie
wpływają na różnorodność krajobrazową [Andrzejewski, Weigle, 2003].
Oddziaływanie turystyki i rekreacji
Turystyka wyjątkowo intensywnie wykorzystuje walory przyrodnicze. Szczególnie w
realiach polskich, dość często obserwuje się chaotyczny rozwój baz noclegowych oraz
intensywny i niekontrolowany rozwój zabudowy tzw. drugich domów na obszarach cennych
przyrodniczo. Ponadto, następuje wzrost korzystania z transportu indywidualnego, a także
penetracja cennych przyrodniczo obiektów, nie przygotowanych do przyjęcia tak wysokiego
ruchu turystycznego. Na skutek tych działań następuje:
·ð ograniczenie powierzchni naturalnej i półnaturalnej;
·ð degradacja krajobrazu, w tym także w wyniku realizacji zabudowy substandardowej;
·ð synantropizacja roÅ›lin i zwierzÄ…t;
·ð zmiany warunków siedliskowych w wyniku zanieczyszczenia Å›rodowiska, a w efekcie
przekształcanie ekosystemów i ustępowanie gatunków wrażliwych;
·ð pÅ‚oszenie zwierzÄ…t [Andrzejewski, Weigle, 2003].
Wszystkie wyżej wymienione antropogeniczne zagrożenia wynikają w dużej mierze z
niedoceniania wartości środowiska, jego zasobów i walorów w dotychczasowych systemach
ekonomicznych, politycznych, kulturowych i prawno-administracyjnych, a także z
niedostatku wiedzy o możliwości stosowania przyjaznych środowisku technologii produkcji
w inwestycjach infrastruktury technicznej.
Przyczynę tak licznych zagrożeń różnorodności biologicznej możemy upatrywać także
w szybkim wzroście populacji ludzkiej i wysokich aspiracjach społeczeństwa w zakresie
materialnego dobrobytu, wyrażające się wzrastającą konsumpcją dóbr w tym również
zasobów środowiska przyrodniczego.