MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara Ró\
ańska
Charakteryzowanie kopyt obuwniczych
311[25].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Bogusław Woz
niak
dr in\
. Anna Miernik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Barbara Ró\
ańska
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[25].O1.03,
 Charakteryzowanie kopyt obuwniczych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Kopyta w procesie projektowania i wytwarzania obuwia 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Charakterystyka topograficzna kopyt 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Podział i budowa kopyt 14
4.3.1. Materiał nauczania 14
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.3.3. Ćwiczenia 18
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Wielkości kopyt 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.4.3. Ćwiczenia 27
4.4.4. Sprawdzian postępów 30
4.5. Produkcja kopyt 31
4.5.1. Materiał nauczania 31
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.5.3. Ćwiczenia 35
4.5.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o funkcjach, budowie,
wielkościach i sposobach wytwarzania kopyt obuwniczych
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych wynikajÄ…cych z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[25].O1
Podstawy obuwnictwa
,
311[25].O1.01
Identyfikowanie form i konstrukcyjnych
elementów obuwia
311[25].O1.02
Charakteryzowanie typów
i rodzajów obuwia
311[25].O1.03 311[25].O1.04
Charakteryzowanie kopyt Charakteryzowanie materiałów
obuwniczych podstawowych i pomocniczych
311[25].O1.05
Posługiwanie się dokumentacją
konstrukcyjnÄ… i technologicznÄ…
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozró\
niać i charakteryzować obuwie pochodzące z ró\
nych epok,
- określać funkcje ró\
nych typów i rodzajów obuwia,
- identyfikować formy konstrukcyjne i elementy obuwia,
- rozró\
niać i charakteryzować typy i kroje cholewek,
- rozró\
niać i charakteryzować systemy monta\
u obuwia,
- sporządzać schematy oraz modele podstawowych systemów monta\
u obuwia,
- przestrzegać przepisów BHP i ochrony przeciwpo\
arowej,
- udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić budowę i funkcje kopyt,
 określić punkty pomiarowe kopyt oraz wykonać pomiary,
 określić zasady doboru kopyt w zale\
ności od grupy wielkościowej, typu i systemu
monta\
u obuwia,
 zastosować obowiązujące miary oraz przeliczenia numeracji kopyt i obuwia,
 zdefiniować oraz odczytać tęgość kopyt,
 określić ró\
nice występujące między długością stopy, kopyta i ściółki kopyta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Kopyta w procesie projektowania i wytwarzania obuwia
4.1.1. Materiał nauczania
Kopyto jest podstawowym urządzeniem słu\
Ä…cym do projektowania, konstruowania
i produkcji obuwia. Określa kształt, wielkość i wewnętrzną przestrzeń obuwia. Jest podstawą
do sporządzania kroju cholewki, uformowania jej w procesie zaciągania oraz połączenia
cholewki ze spodem obuwia w procesie monta\
u właściwego. Kopyto nadaje obuwiu gładką
od wewnątrz powierzchnię i trwałą formę.
Prawie do końca XIX w. obuwie wykonywane było, zarówno dla prawej jak i lewej
stopy, na jednym kopycie o kształcie symetrycznym. Dopiero dynamiczny rozwój nauki
i techniki spowodował, \
e zaczęto w konstrukcji kopyt wykorzystywać zdobycze wiedzy
medycznej, a głównie anatomii, fizjologii i ortopedii.
Zaczęto wytwarzać kopyta asymetryczne, bardziej zbli\
one
do kształtu stopy i uwzględniające jej budowę anatomiczną.
Du\
e zasługi w tym zakresie ma prof. Akademii
Medycznej w Zurichu dr H.von Meyer, uwa\
any za
prekursora wykorzystania wiedzy anatomicznej przy
projektowaniu i konstruowaniu kopyt. H. Meyer
opublikował dwie prace:  Prawidłowa forma obuwia
Rys. 1. Obrys podstawy kopyta:
(1858) oraz  Forma ciała ludzkiego (1878), w których
a) asymetrycznego, b) symetrycznego
[6, s. 61]
opisał między innymi zasady prawidłowej konstrukcji
kopyt i obuwia. Opracowane przez niego schematy konstrukcji ściółki kopyta
(systematycznie ulepszane) okazały się błędne i niezbyt precyzyjne, ale w konsekwencji
przyczyniły się do nowego spojrzenia na tę dziedzinę wiedzy. Dalsze badania w tym kierunku
prowadzili: mistrz szewski R. Knöffel, uczeni rosyjscy: Korszeniewski i Erhard, czÅ‚onkowie
Niemieckiego Towarzystwa Ortopedycznego  lekarze: Blencke, Hohman, Schede, Tomson,
Schanz, Thomas, Weinert, Einert, Bohmer, Kregliner, badacze amerykańscy: Schwarz
i Health oraz inni [7, s. 151].
W badaniach swoich zwracali oni szczególną uwagę (co równie\
czyni siÄ™ obecnie) na
właściwe ukształtowanie podstawy kopyta (ściółki kopyta), która określa (łącznie z łukiem)
jego długość, szerokość w przedstopiu i pięcie oraz profil czubka, który w obuwiu (kopycie)
ulega najczęstszym zmianom.
Wyniki ich badań były szeroko popularyzowane i przyczyniły się do poprawy
właściwości u\
ytkowych obuwia i utworzenia nowej specjalności, jaką jest niewątpliwie
projektowanie i konstruowanie kopyt.
Aktualnie w procesie konstruowania kopyt stosuje się wiele metod konstrukcji ściółki
kopyta, która jak słusznie się uwa\
a, stanowi szkielet kopyta [7, s. 154]. Do najbardziej
znanych i najczęściej stosowanych na świecie metod nale\
y zaliczyć konstrukcje ściółek
kopyta według: schematu G, schematu K i metody AKA-64. W Polsce opracowano
oryginalną metodę konstrukcji ściółki kopyta znaną pod nazwą IPS-72 opracowaną przez
Instytut Przemysłu Skórzanego w A
odzi. W tym te\
instytucie prowadzono obszerne badania
związane z normalizacją 2/3 długości kopyta, w wyniku których opracowano metody,
dotyczÄ…ce:
- konstrukcji ściółki kopyta według normalizacji 2/3 długości kopyta,
- konstrukcji profilu podłu\
nego (skłonu) kopyta,
- konstrukcji przekrojów poprzecznych kopyt [7, s. 161].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Prace powy\
sze miały znaczący wpływ na poprawę jakości obuwia i związaną z tym
ochronę stóp przed wszelkiego rodzaju schorzeniami i deformacjami wynikającymi
z noszenia z
le skonstruowanego lub niewłaściwie dobranego obuwia. Nale\
y pamiętać, \
e
dobrze skonstruowane kopyto ma bezpośredni wpływ na ochronę stopy i komfort u\
ytkowy
obuwia, które na tym kopycie zostało uformowane.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz profile ściółek kopyta?
2. Co miało wpływ na zmianę profilu ściółki kopyta?
3. Kogo mo\
na uznać za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej
(anatomii) do konstrukcji kopyt?
4. Kiedy rozpoczęto produkcję kopyt asymetrycznych?
5. Jakie znasz metody konstruowania ściółek kopyta stosowanych w Polsce i na świecie?
6. Czym jest ściółka kopyta dla kopyta?
7. Jaka instytucja w Polsce zajmowała się badaniami dotyczącymi budowy i konstrukcji
kopyt?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród ró\
nych ściółek kopyta, wybierz tę, która odnosi się do kopyt stosowanych
w poczÄ…tkowym okresie ich wytwarzania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymane ściółki kopyta,
2) wybrać odpowiednią ściółkę kopyta,
3) uzasadnić dokonany wybór.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ściółki kopyta o zró\
nicowanych kształtach,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Spośród ró\
nych nazwisk zamieszczonych na liście podkreśl nazwisko osoby uznawanej
za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej (anatomii) do konstrukcji kopyt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymaną listę z nazwiskami,
2) podkreślić właściwe nazwisko,
3) zaprezentować swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- lista z nazwiskami badaczy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na otrzymanej kartce papieru wypisz funkcje jakie spełniają kopyta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować funkcje kopyt,
2) zapisać wszystkie znane Ci funkcje kopyt,
3) zaprezentować swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- kartki papieru formatu A4,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozró\
nić asymetryczne i symetryczne profile ściółek kopyta?
2) wskazać okres czasu, od którego zaczęto stosować kopyta
z asymetrycznym profilem ściółki?
3) wymienić nazwisko osoby uznawanej za prekursora w dziedzinie
wykorzystania wiedzy medycznej do konstrukcji kopyt?
4) zdefiniować funkcje kopyt obuwniczych?
5) określić metody konstrukcji ściółek kopyta stosowane współcześnie
w Polsce i na świecie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Charakterystyka topograficzna kopyt
4.2.1. Materiał nauczania
Kopyto (rys. 2) mo\
emy podzielić na następujące odcinki topograficzne,
odzwierciedlające równie\
podział stopy lub obuwia:
Rys. 2. Elementy topograficzne kopyta: 1  czubek, 2  przedstopie, 3  śródstopie, 4  pięta [5, s. 23]
Kopyto jest w rzeczywistości modelem stopy, na którym wykonuje się obuwie. Stąd
nazwy elementów topograficznych kopyta wywodzą się, czy te\
sÄ… zbie\
ne z nazwami
odcinków anatomicznych stopy lub są oryginalne w odniesieniu do konstrukcji kopyta.
Długość kopyta  jest to odległość między najdalej wysuniętymi punktami pięty
i czubka.
Czubek  jest to przednia część kopyta, odpowiadająca części stopy w miejscu palców
i obejmująca naddatki funkcjonalne (10 mm) i naddatki wynikające z kształtu czubka (szeroki
czubek  naddatek 0, a przy wÄ…skim czubku naddatek mo\
e mieć nawet kilka centymetrów)
Przedstopie  jest to część kopyta odpowiadająca części stopy od nasady palców na
wysokości przedniego poprzecznego sklepienia stopy do tylnego łuku poprzecznego
sklepienia.
Śródstopie  jest to część kopyta odpowiadająca części stopy między przedstopiem
i piętą.
Pięta  jest to tylna część kopyta, odpowiadająca części stopy w pięcie.
W topografii kopyt nale\
y jeszcze wyró\
nić: stronę zewnętrzną i przyśrodkową oraz
podstawę, której odwzorowanie na płaszczyz
nie
nazywa się ściółką kopyta (rys. 3).
Strona zewnętrzna  jest to bok podłu\
ny kopyta,
odpowiadający bokowi stopy od środka tyłu pięty,
przez nasadę małego palca do jego czubka.
Strona przyśrodkowa  jest to bok podłu\
ny
kopyta, odpowiadający bokowi stopy od środka tyłu
pięty, przez nasadę palucha do jego czubka.
Podstawa  jest to dolna powierzchnia kopyta
stanowiÄ…ca jego podstawÄ™. Odwzorowanie tej
powierzchni na płaszczyz
nie nazywamy ściółką kopyta.
Rys. 3. Określenie stron bocznych
Stanowi ona podstawÄ™ do konstruowania wszystkich
i podstawy kopyta [3, s. 22]
elementów spodu obuwia
Kolejne pojęcia dotyczące budowy kopyta, to: podbicie, grań, próg, grzbiet pięty
i podbicia, wyznaczniki wzniesienia czubka i pięty. Miejsca związane z występowaniem tych
pojęć są w większości zilustrowane na rys. 4 i 5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 4. Nazwy części kopyta [1, s. 13] Rys. 5. Wzniesienie pięty i czubka WCz [1, s. 14]
Podbicie  jest to górna część kopyta, odpowiadająca górnej części od nasady palców do
przegubu.
Grań  jest to krawędz
podstawowa kopyta.
Próg  jest to górna część pięty kopyta.
Grzbiet pięty  jest to linia największej wypukłości pięty, biegnąca od górnej krawędzi
progu do grani kopyta.
Grzbiet podbicia  jest to linia największej wypukłości podbicia, biegnąca od nasady
palców do przegubu.
Wyznaczniki sÄ… to punkty wyznaczone na kopycie, wskazujÄ…ce miejsce sprawdzenia
wymiarów kopyta. Rozró\
nia się następujące wyznaczniki przedstopia:
a) zewnętrzny, wykonany na zewnętrznym boku kopyta w miejscu nasady małego palca;
b) przyśrodkowy, wykonany na zewnętrznym boku kopyta w miejscu nasady du\
ego palca;
c) środkowy, wykonany u podstawy grzbietu podbicia na linii łączącej dwa wyznaczniki
poprzednie.
Wyznacznik podbicia jest wyznaczony w najwy\
szym punkcie podbicia. Wyznaczniki
oznacza się na drewnie kopyta nakłuwakiem. Mogą to być okrągłe otwory o średnicy do
1 mm, względnie mosię\
ne gwoz
dzie o gładkich główkach, wygładzone równo
z powierzchniÄ… kopyta.
Wzniesienie pięty jest to odległość od płaszczyzny, na której spoczywa kopyto, do
najdalej wysuniętego do tyłu punktu na grani kopyta w miejscu pięty. Przy mierzeniu
wzniesienia pięty, czubek powinien znajdować się na właściwej wysokości.
Wzniesienie czubka jest to odległość od płaszczyzny, na której spoczywa kopyto do
najwy\
szego punktu usytuowanego na grani kopyta w czubku. Przy mierzeniu wzniesienia
czubka, pięta powinna znajdować się na wysokości przewidzianego do produkcji obcasa.
Wzniesienie czubka i pięty nosi nazwę wygięcia lub skłonu kopyta.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie odcinki dzielimy kopyta wzdłu\
ich osi?
2. Jakim częściom stopy odpowiadają odcinki topograficzne kopyta oznaczone jako czubek,
przedstopie, śródstopie i pięta?
3. W jaki sposób mierzymy długość kopyta?
4. Czym ró\
ni się podstawa kopyta od jego ściółki?
5. Jak określamy strony boczne kopyta?
6. Co rozumiemy pod pojęciami: podbicie, grań i próg kopyta?
7. Jak mo\
na zdefiniować pojęcia określane mianem: grzbiet pięty i podbicia?
8. Jakie znasz wyznaczniki kopyta?
9. Jak nale\
y interpretować odległość wzniesienia pięty i czubka kopyta?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz na otrzymanej planszy cztery podstawowe odcinki kopyta odpowiadajÄ…ce
częściom stopy, podaj ich nazwy i definicje.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) oznaczyć odcinki kopyta,
2) nazwać i zdefiniować oznaczone odcinki,
3) zapisać na planszy nazwy i definicje dotyczące odcinków topograficznych kopyta,
4) dokonać samooceny wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonana pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansza ilustrująca widok ogólny kopyta,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na planszach ilustrujących wierzch i spód kopyta wska\
przy u\
yciu strzałek podstawę
kopyta, jego stronę zewnętrzną i przyśrodkową, próg, grań i grzbiet podbicia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymane plansze,
2) oznaczyć stosowne miejsca,
3) zapisać nazwy oznaczonych miejsc,
4) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansze ilustrujące widok ogólny wierzchu i spodu kopyta,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Na otrzymanej planszy wska\
i zdefiniuj wzniesienie czubka i pięty oraz wyznacznik
przyśrodkowy kopyta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymaną planszę,
2) wyznaczyć wzniesienie pięty i czubka,
3) wskazać wyznacznik przyśrodkowy,
4) zapisać nazwy i definicje pojęć na planszy,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansze ilustrujące widok ogólny kopyta z uniesionym czubkiem i piętą,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe części topograficzne kopyta?
2) wskazać stronę boczną i przyśrodkową kopyta?
3) zdefiniować podbicie i grzbiet podbicia kopyta?
4) zdefiniować podstawowe wyznaczniki kopyta?
5) zdefiniować odległości wzniesienia czubka i pięty?
6) zdefiniować podstawę i ściółkę kopyta?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Podział i budowa kopyt
4.3.1. Materiał nauczania
Kopyta w zale\
ności od ich konstrukcji, funkcji oraz roli jaką spełniają w procesie
projektowania i wytwarzania obuwia mo\
na podzielić na dwie zasadnicze grupy:
- kopyta zasadnicze,
- kopyta pomocnicze.
Kopyta zasadnicze słu\
ą do projektowania i wytwarzania obuwia (ćwiekowania).
Natomiast kopyta pomocnicze są wykorzystywane w procesie wykończania obuwia
montowanego w systemach, przy których jeszcze w fazie monta\
u właściwego zachodzi
potrzeba wyzucia kopyt zasadniczych, na przykład w systemie przeszywanym, czy te\

w systemie przeszywano-dublowanym.
Kopyta zasadnicze
Kopyta zasadnicze w zale\
ności od ich konstrukcji dzielimy na:
- klinowe,
- przegubowe (Å‚amane).
Kopyta klinowe (rys. 6) stosowane są przede wszystkim do ręcznego wytwarzania
obuwia. Kopyto takie składa się z trzona i klina, połączonych ze sobą zaczepem
umieszczonym w miejscu najgłębszego wycięcia klina oraz kołka wbitego w próg kopyta.
Klin ułatwia zdejmowanie (wyzuwanie) obuwia z kopyta. W górnej części klin ma otwór
słu\
ący do jego wysunięcia z obuwia.
Rys. 6. Kopyto klinowe: a) z nasadzonym klinem, b) z wysuniętym klinem, 1  trzon, 2  klin, 3  kołki [5, s. 25]
Kopyta przegubowe (rys. 7) stosuje się z reguły do mechanicznej produkcji obuwia.
Składa się ono z dwóch zasadniczych części zwanych stopką i piętką.
Rys. 7. Elementy składowe kopyta zasadniczego  przegubowego całokutego: 1  łącznik sprę\
ynowy,
2  sworznie łącznika, 3  płytka podstawy, 4  ochraniacz progu kopyta, 5  tulejka,
6  korki do przymocowania podpodeszwy, 7  trzpień, 8  korek do oznaczania tęgości [5, s. 24]
Stopka jest to wycięta przednia część kopyta łamanego, obejmująca część śródstopia,
przedstopia i czubek kopyta.
Piętka jest to wycięta piętowa część kopyta łamanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Pozostałe elementy kopyta łamanego całokutego to:
- Å‚Ä…czniki sprÄ™\
ynowe, produkowane w trzech wielkościach o przekroju okrągłym (O)
i kwadratowym (K),
- sworznie łącznika, produkowane w pięciu wielkościach,
- płytki okucia podstawy kopyta, produkowane w ró\
nych wielkościach i kształtach
w zale\
ności od numeru wielkościowego, kształtu i przeznaczenia kopyta,
- ochraniacze progów, produkowane w pięciu wielkościach ze skóry (S) i z tworzyw (T),
- tulejki otwarte bez kołnierza i zamknięte (z dnem) z kołnierzem, produkowane
w trzech wielkościach,
- korki do przymocowania podpodeszew, produkowane w jednej wielkości,
- trzpienie, produkowane w jednej wielkości,
- korki kolorowe do oznaczania tęgości, produkowane w jednej wielkości i ró\
nych
kolorach (tabela 1).
Tabela 1. Oznaczanie tęgości kopyta za pomocą kolorowych korków umieszczonych w przedniej części progu
kopyta [1, s. 25]
Tęgości kopyta Kolor korka
D, D1/2 niebieski
E, E1/2 czarny
F, F1/2 \
ółty
G ,G1/2 czerwony
H ,H1/2 zielony
I, I1/2 fioletowy
K, K1/2 nie oznacza siÄ™
Kopyta Å‚amane z uwagi na swojÄ… konstrukcjÄ™, sÄ… bardziej wygodne w u\
yciu (w stosunku
do klinowych), gdy\
umo\
liwiajÄ… Å‚atwiejsze wyzuwanie z obuwia, a nawet stosowanie
mechanizacji tej operacji. Jak ju\
zaznaczono na wstępie, kopyto przegubowe (łamane) składa
się z dwóch podstawowych części: stopki i piętki. Elementy te połączone są ze sobą
Å‚Ä…cznikiem sprÄ™\
ynowym zawieszonym na dwóch sworzniach. A
ącznik spełnia rolę sprę\
yny
utrzymującej piętkę i stopkę w poło\
eniu styku ich podstaw (w tym poło\
eniu Å‚Ä…cznik jest
naprÄ™\
ony, a kopyto przygotowane do ćwiekowania). Przez pochylenie tzw. złamanie kopyta
w kierunku części grzbietowej odległość między sworzniami zmniejsza się, a tym samym
naprÄ™\
enie Å‚Ä…cznika zostaje uwolnione, co pozwala na wyzucie kopyta z obuwia. Opisane
połączenie stopki i piętki kopyta tworzy tak zwany zamek zwykły, stosowany w większości
kopyt obuwniczych. Takie rozwiązanie spełnia swoje funkcje w obuwiu ćwiekowanym.
Nie sprawdza siÄ™ natomiast w procesie wytwarzania obuwia wymagajÄ…cego formowania bez
procesu ćwiekowania, np. w obuwiu opankowym, gdynkowym. W tym przypadku zaleca się
stosowanie kopyt z zamkiem francuskim. Kopyta, zwane od zamka, francuskimi, ró\
niÄ… siÄ™
tym, \
e przy naciskaniu stopki w kierunku grzbietu nie następuje  złamanie kopyta, lecz
przesunięcie stopki w kierunku pięty ponad płaszczyzną podstawy piętki, a więc długość
kopyta francuskiego po przesunięciu stopki skraca się o około 20 mm, dzięki czemu łatwiej
mo\
na to kopyto nazuć i wyzuć. Natomiast w przypadku kopyt z zamkiem zwykłym,
sprÄ™\
ynowym po ich złamaniu odległość między krawędziami pięty i czubka w najbardziej
wysuniętych punktach zwiększa się o około 20 mm. To powoduje, \
e takie kopyto trudno jest
nazuć do wnętrza obuwia, a je\
eli taka potrzeba występuje to musimy zastosować drugi
komplet kopyt zwanych nazuwakami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 W zale\
ności od roli i przeznaczenia kopyt przegubowych  zasadniczych w procesie
wytwarzania obuwia dzieli się je na : ćwiekacze całokute, pasowe, sandałowe, okute w pięcie
i śródstopiu oraz nie posiadające okuć.
Ćwiekacze całokute są u\
ywane do ćwiekowania cholewek za pomocą teksów lub
klamerek. Podstawy stopki i piętki okute są stalowymi ocynkowanymi płytkami.
Przeznaczone są do ćwiekowania cholewek obuwia montowanego systemami:
przeszywanym, kołkowanym, gwoz
dziowanym, klejonym.
Ćwiekacze pasowe są przeznaczone do ćwiekowania cholewek obuwia montowanego
systemem pasowym. Na podstawie piętki i czubka kopyta te są zaopatrzone w stalowe płytki.
Płytka czubka wzmacnia i chroni kopyto przed działaniem du\
ego nacisku kleszczy
formujących przednią część cholewki. Na płytce piętki zaginają się teksy przy ćwiekowaniu
cholewki w pięcie.
Ćwiekacze sandałowe są przeznaczone do ćwiekowania cholewek montowanych
systemem sandałowym i ró\
nią się od ćwiekaczy pasowych tym, \
e płytka stalowa jest
umocowana tylko w pięcie.
Ćwiekacze okute w pięcie i śródstopiu są stosowane w produkcji niektórych odmian
obuwia montowanych systemem klejonym i sandałowym. Przednia część podstawy kopyta
nie ma płytki, gdy\
przód cholewki jest ćwiekowany na klej lub jest wywijany na
międzypodeszwę lub podeszwę (w przypadku odmiany obuwia sandałowego).
Ćwiekacze nie posiadające okuć są stosowane głównie do obuwia produkowanego
systemami: wywrotkowym, opankowym, gdynkowym, a więc w takich systemach gdzie nie
występuje klasyczna podpodeszwa i nie zachodzi potrzeba przymocowania brzegu cholewki
do podpodeszwy za pomocÄ… gwoz
dzi i klamer. Kopyta te mogą być równie\
stosowane do
ćwiekowania niektórych typów obuwia produkowanego systemem klejonym.
Kopyta pomocnicze
Kopyta pomocnicze nazywane sÄ… potocznie nazuwakami i jak ju\
wspomniano słu\
Ä… do
wykończania obuwia, w niektórych systemach monta\
u. Pod względem budowy mogą być
wytwarzane tak\
e jako klinowe lub przegubowe (łamane). Najczęściej stosuje się jednak
kopyta Å‚amane z uwagi na Å‚atwiejsze nazuwanie do obuwia. Kopyta te stosuje siÄ™ przede
wszystkim do obuwia przeszywanego, kołkowanego,
śrubowanego i przeszywano-dublowanego. W systemach
tych tu\
przed monta\
em właściwym zachodzi konieczność
wyzucia kopyta zasadniczego (ćwiekacza), gdy\
operacje
łączenia odbywają się od wnętrza obuwia. Ponowne nazucie
kopyta zasadniczego jest utrudnione, a kolejne operacje
technologiczne wymagają obecności kopyta w obuwiu. Aby
Rys. 8. Kopyto pomocnicze 1  stopka,
ten wymóg spełnić wykonuje się kopyta pomocnicze,
2  piętka, 3  tulejka, 4  łącznik,
których konstrukcja jest identyczna jak konstrukcja kopyt
5  sworznie Å‚Ä…cznika, 6  ochraniacz
zasadniczych, ale wymiary ich są jednak mniejsze, a tył
progu, 7  korek kolorowy do
pięty zaokrąglony (rys. 8). Ułatwia to nazuwanie kopyta.
znaczenia tęgości [5, s. 21]
Kształty kopyt
Kształty kopyt powinny być ściśle skorelowane z budową anatomiczną stopy. Niestety
w wielu wypadkach ta zasada nie jest w pełni przestrzegana, a o kształtach kopyt decyduje
moda, która nieustannie się zmienia. Trzeba jednak zaznaczyć, \
e podstawowe wymiary
kopyt, przy ich modelowaniu sÄ… zbie\
ne z wymiarami stopy, dotyczy to szczególnie jej
tęgości.
Kształt kopyt określa się na podstawie kształtu czubka i podstawy kopyta, kształtu pięty
i progu oraz skłonu kopyta, czyli wzniesienia pięty i czubka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 Czubki kopyt mogą być okrągłe, półokrągłe, kwadratowe, ostre, półostre, płaskie lub
wysokie. Natomiast kształty pięt zale\
ą od grubości pięty kopyta i szerokości progu, na
przykład kopyta do butów z cholewkami mają pięty obszerniejsze, a próg szeroki. Takie
kształty kopyt ułatwiają wzuwanie obuwia.
Pomimo, \
e zmienność kształtów kopyt jest du\
a, to jednak przy ich modelowani zaleca
się stosowanie sprawdzonych przez lata zasad, które mają decydujący wpływ na prawidłowy
rozwój stóp u dzieci i młodzie\
y, zapobieganie deformowaniu stóp i komfort u\
ytkowania
obuwia.
W celu przybli\
enia zagadnień dotyczących kształtów kopyt w zale\
ności od grupy
wiekowej u\
ytkowników obuwia scharakteryzujemy ich najwa\
niejsze typy:
Kopyta do obuwia niemowlęcego charakteryzują się szerokim, w kształcie łopatki,
czubkiem i wąską piętą. Skłon kopyta powinien być niewielki, a nawet płaski; obcasa do tego
typu obuwia  najczęściej wywrotkowego  nie przewiduje się.
Kopyta wczesnodziecięce (wiek 2 41/2) powinny charakteryzować się nadal wąską piętą
i szerokim czubkiem, z tym \
e ich zewnętrzne strony powinny być ju\
lekko zaokrÄ…glone.
Stopa dziecka w tym wieku ju\
wydłu\
a siÄ™ i zarysowuje siÄ™ wyraz
nie podłu\
ne sklepienie
stopy. Wzniesienie pięty ma być przystosowane do obcasa niskiego, nie przekraczającego
0,5 cm.
Kopyta dziecięce (wiek od 5 do 71/2 lat) mają kształty podobne do poprzednich ale ich
tęgość w stosunku do długości jest większa. Wysokość obcasa nie mo\
e przekraczać 1cm.
Kopyta chłopięce i dziewczęce mniejsze (wiek 8 10 lat) powinny zachować szeroki,
zaokrąglony kształt czubka, pięty powinny być nieco szersze. Wysokość obcasa nie powinna
przekraczać 1,5 cm.
Kopyta chłopięce i dziewczęce (wiek 101/2 14 lat) kształtem czubka i pięty mogą ju\
być
zbli\
one do kopyt kobiecych i męskich typu roboczego lub turystycznego. Wysokość obcasa
nie mo\
e przekraczać 2 cm.
Kopyta do obuwia damskiego i męskiego powszechnego u\
ytku mogą uwzględnić
wymagania aktualnej mody tylko wówczas, kiedy obuwie zapewni stopie dostateczną
wygodę. Czubek takich kopyt powinien być dostatecznie szeroki, najczęściej okrągły  niski
wąski. Wysokość obcasa nie powinna przekraczać 3 cm.
Kopyta do czółenek damskich są przeznaczone do wykonania obuwia najczęściej
uzale\
nionego od kierunku mody. CharakteryzujÄ… siÄ™ one wÄ…skim czubkiem, wÄ™\
szą piętą
i zwÄ™\
ajÄ…cym siÄ™ grzbietem podbicia.
Kopyta do obuwia męskiego typu tzw. wieczorowego lub spacerowego charakteryzują
się najczęściej wysmukłym kształtem i niestety wąskim czubkiem, od wielu lat uznawanym
za niezbędny wizerunek eleganckiego, modnego obuwia.
Kopyta sportowe mają kształt uwarunkowany określoną dyscypliną sportu. Wspólną ich
cechą jest zaokrąglony czubek i zazwyczaj niskie wzniesienie pięty. Niekiedy skłon ich jest
jednak wy\
szy, wÄ™\
sza pięta, na przykład w przypadku kopyt do pantofli lekkoatletycznych
typu biegówek, skokówek i innych.
Kopyta do półbuta damskiego z paskiem przez podbicie mogą być pełniejsze
w porównaniu z czółenkami, gdy\
pasek podtrzymuje obuwie na stopie. Czubki tych kopyt sÄ…
zazwyczaj szersze, a skłony kopyt mogą być dostosowane do obcasów niskich to znaczy
poni\
ej 26 mm.
Kopyta do obuwia męskiego cię\
kiego sÄ… stosowane do obuwia u\
ywanego w pracy,
wojskowego lub turystycznego. Charakteryzują się szerokimi i wysokimi czubkami, pełnymi
piętami i szerokimi progami. Skłony tych kopyt są dostosowane do obcasów poni\
ej 26 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Według jakich kryteriów mo\
emy dokonać podziału kopyt?
2. Jakie znasz rodzaje kopyt?
3. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ kopyta zasadnicze i pomocnicze?
4. Jak zbudowane są kopyta klinowe i do czego słu\
Ä…?
5. Jak sÄ… zbudowane kopyta zasadnicze?
6. Jak są zbudowane kopyta pomocnicze i do czego słu\
Ä…?
7. Jakie znasz rodzaje kopyt zasadniczych przegubowych?
8. Z jakich części i elementów zbudowany jest ćwiekacz całokuty, pasowy i sandałowy?
9. Jakie znasz podstawowe kształt kopyt i od czego one zale\
Ä…?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród otrzymanych kopyt wybierz te, które są stosowane do ćwiekowania obuwia
pasowego, sandałowego i gdynkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymane kopyta,
2) wybrać kopyta zgodnie z poleceniem,
3) uzasadnić swój wybór,
4) zaprezentować wykonana pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- kopyta o ró\
nych numerach wielkościowych i ró\
nym przeznaczeniu,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na planszy ilustrującej przekrój podłu\
ny kopyta łamanego całokutego oznacz i zapisz
nazwy jego części i elementów składowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymaną planszę,
2) oznaczyć części i elementy składowe kopyta,
3) zapisać nazwy oznaczonych części,
4) dokonać samooceny wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansze ilustrujące przekrój kopyta przegubowego (łamanego) całokutego,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać podstawowe rodzaje kopyt?
2) nazwać części składowe kopyt przegubowych?
3) określić przeznaczenie i nazwy części składowych kopyt klinowych?
4) określić budowę kopyt zasadniczych przegubowych?
5) wskazać ró\
nice w budowie kopyt do obuwia sandałowego,
gdynkowego i pasowego?
6) opisać budowę i przeznaczenie kopyt przegubowych pomocniczych?
7) opisać podstawowe kształty kopyt i wskazać od czego są one
zale\
ne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4. Wielkość kopyt
4.4.1. Materiał nauczania
Wielkość kopyt to miara ich długości i tęgości czyli wymiarów obwodów przez palce
i podbicie oraz wymiarów szerokości podstawy w przedstopiu i pięcie. Wymiary te
odzwierciedlają budowę anatomiczną stopy i jej kształty.
W materiale nauczania zwrócimy uwagę na zale\
ności jakie występują między
długościami stopy, ściółki kopyta i kopyta oraz sposobami określania długości i tęgości
kopyt, które są jednocześnie wymiarami obuwia.
Zale\
ność między długością stopy i kopyta
Podstawą do sporządzenia kopyta dla środkowego numeru wielkościowego w dowolnej
grupie wiekowej u\
ytkowników są wyniki badań antropometrycznych stóp. Z badań
antropometrycznych wynika, \
e nie ma bezpośredniej stałej zale\
ności między wymiarami
długości i tęgości stóp, a więc zachodzi potrzeba, aby kopyta obuwnicze przy stałej długości
miały zró\
nicowane wymiary tęgościowe. W tym rozdziale zwrócimy uwagę na zale\
ność
jaka występuje między długością stopy i kopyta. Zale\
ność ta tak\
e jest zmiennÄ… i wynika
w głównej mierze od trendów mody, które narzucają jakie kształty powinny mieć czubki
obuwia.
Zale\
ność między długością stopy, ściółki kopyta i kopyta jest zilustrowana na rys. 9.
Rys. 9. Charakterystyczne wymiary i punkty słu\
ące do określenia długości stopy i kopyta:
l1  długość kopyta, l2  długość stopy, l3  długość podstawy kopyta, A  najbardziej wysunięty punkt pięty,
B  najbardziej wysunięty punkt podstawy kopyta (ściółka kopyta) w części piętowej, J  najbardziej wysunięty
punkt stopy w części palców (najczęściej zakończenie palucha lub drugiego palca), K  punkt zakończenia
naddatku funkcjonalnego, L  najbardziej wysunięty punkt podstawy kopyta w części czubka, odcinek KJ  stały
naddatek funkcjonalny długości kopyta, odcinek KL  naddatek długości kopyta uzale\
niony od kształtu czubka
kopyta [5, s. 28]
Z wymiarów opisanych na rysunku wynika, \
e długość kopyta jest znacznie większa od
długości stopy. Jest to konieczne gdy\
stopa posiada wysklepienie (łuki podłu\
ne
i poprzeczne) i podczas obciÄ…\
enia zmienia swoją długość. Ustalono, \
e wydłu\
enie to nie
mo\
e być większe jak 10 mm i stąd długość ka\
dego kopyta musi być dłu\
sza od stopy o ten
naddatek, zwany potocznie naddatkiem funkcjonalnym. Jest jeszcze drugi naddatek, zale\
ny
od mody, a jego wielkość waha się od zera do kilku centymetrów, w zale\
ności od zwę\
enia
i wydłu\
enia czubka obuwia. Oznacza to, \
e w rzeczywistości, kopyta mogą być dłu\
sze od
stopy nawet o kilka centymetrów.
Długość kopyt określana w ró\
nych systemach numeracji
Przemysł obuwniczy stosuje trzy podstawowe systemy numeracji długości kopyt:
metrycznÄ…, angielskÄ… (calowÄ…), francuskÄ… (sztychowÄ…).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 Numeracja metryczna w odró\
nieniu od innych systemów miar wywodzi się od długości
stopy i jest wyra\
ona w cm, a w systemie Mondopoint (system światowy) w mm. W Polsce
przyjmuje siÄ™ zasadÄ™, \
e jednostkÄ… podstawowÄ… jest centymetr, a numer metryczny wyra\
a
długość stopy. Aktualnie wg SWW (Systematyczny Wykaz Wyrobów) numeracja rozpoczyna
się od numeru 91/2, a kończy na numerze 31 z tym, \
e obuwie w numeracji 91/2, 10, 101/2 jest
przeznaczone dla dzieci nie chodzących i nie jest produkowane na kopytach; kopyta słu\
Ä…
jedynie jako modele do wzorcowania części składowych obuwia. W systemie tym stosuje się
równie\
połówki numerów, a więc ró\
nice między kolejnymi numerami wynoszą 5 mm.
1
Numeracja angielska (calowa) oparta jest na podstawowej jednostce równej /3 cala
angielskiego (2,54 cm), a więc 1 numer angielski wynosi w przybli\
eniu 8,46 mm.
Dla większej dokładności jednostkę tę podzielono na połówki, tzn., \
e pół jednostki równa się
4,23 mm. Klasyczna numeracja calowa rozpoczyna się od numeru 1 i wzrasta co pół numeru
do numeru 13 tworząc tzw. podgrupę numeracji małej (dla dzieci). Następne kolejne numery
zaczynają się równie\
od numeru 1 i wzrastajÄ… do numeru 12. Jest to tzw. podgrupa numeracji
du\
ej (dla młodzie\
y i dorosłych). Jednostki i podział numeracji angielskiej ilustruje rys. 10.
Rys. 10. Oznaczenie numeracji angielskiej (calowej): a) oznaczenie jednostki podstawowej,
b) oznaczenie połowy jednostki podstawowej, c) oznaczenie podgrupy małej i podgrupy du\
ej [5, s. 29]
Nale\
y pamiętać, \
e numer 1 podgrupy numeracji małej zawiera 12 jednostek
nieoznaczonych i jednÄ… oznaczonÄ…, a numer 1 podgrupy numeracji du\
ej zawiera ogółem 12
jednostek nieoznaczonych, 13 jednostek oznaczonych podgrupy małej i jedną jednostkę
oznaczonÄ… podgrupy du\
ej.
Numeracja francuska (sztychowa) wywodzi się od francuskiego sztycha, którego
długość wynosi 2/3 cm, tj. w przybli\
eniu 6,6 mm (rys. 11). Numeracja sztychowa klasyczna
zaczyna się od numeru 18 i wzrasta pełnymi numerami do numeru 47.
Rys. 11. Oznaczenie numeracji francuskiej (sztychowej) w porównaniu z podziałką centymetrową [5, s. 29]
W obowiÄ…zujÄ…cych systemach miar, pomimo \
e ich jednostki zostały jednoznacznie
określone, to jednak nie zawsze w sposób jednoznaczny określają wielkość kopyt czy obuwia
w odniesieniu do ich długości. Ró\
nice w tej samej numeracji w du\
ej mierze zale\
Ä… od skali
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
przyjętych naddatków i nie zawsze numer metryczny lub angielski są jednoznacznie
określone. Najbardziej stabilną jest numeracja francuska, którą szczególnie cenią producenci
podeszew lub obuwia formowanego metodÄ… wtrysku. W tej numeracji jest najmniejsza liczba
numerów, a to ze względu na brak numeracji połówkowych.
Drugą podstawową cechą słu\
ącą do określania wielkości kopyt jest ich tęgość. Tęgość
kopyt ma ścisły związek z tęgością stopy, która zale\
y od masy (ciÄ™\
aru) człowieka, rodzaju
pracy jakÄ… wykonuje, trybu \
ycia, od\
ywiania, warunków
klimatycznych w jakich \
yje, itp. Jest ogólnie znane, \
e
stopy o jednakowej długości mogą mieć ró\
ne tęgości.
Numeracja kopyt w Polsce obejmuje 8 pełnych tęgości
i 7 tęgości połówkowych, oznaczonych symbolami: D,
D1/2, E, E1/2, F, F1/2, G, G1/2,H, H1/2, J, J1/2, K, K1/2, L.
Najszczuplejsze stopy oznaczone są tęgością D. Stopy
grube, tęgie, o największych wymiarach szerokości
i obwodów oznaczone są tęgością L. Jednostką pomiaru
tęgości kopyta jest milimetr.
Rys. 12. Oznaczenie
Tęgość kopyta wyznaczają 4 zasadnicze wymiary (rys. 12):
podstawowych wymiarów tęgości
a) szerokość podstawy w przedstopiu,
kopyt: a  szerokość podstawy
b) szerokość podstawy w pięcie,
w przedstopiu, b  szerokość
c) obwód w przedstopiu,
podstawy w pięcie, c  obwód
w przedstopiu, d  obwód d) obwód w podbiciu.
w podbiciu [5, s. 32]
Analizując tabele wymiarów kopyt dla wszystkich grup wielkościowych mo\
na
z łatwością zauwa\
yć, \
e wymiary: a, b, c, d zmieniają się regularnie, zarówno w przypadku
długości i tęgości. Ogólnie mo\
emy powiedzieć, \
e ró\
nice w obwodach (c i d) wynoszÄ… przy
kolejnych całych numerach długości i tęgości  6 mm; w szerokości podstawy w przedstopiu
 2 mm; w szerokości podstawy w pięcie  1,5 mm, co ilustrują tabele 2 i 3.
Tabela 2. Stopniowanie wymiarów kopyt w zale\
ności od tęgości stopy
Tęgość stopy
Wymiary kopyta w mm dla nr 11
E F G
a  szerokość podstawy w przedstopiu 43,7 45,7 47,7
b  szerokość podstawy w pięcie 28,5 30,0 31,5
c  obwód w przedstopiu 119 125 131
d  obwód w podbiciu 128 134 140
Tabela 3. Stopniowanie wymiarów kopyt w zale\
ności od długości stopy
Długość stopy
Wymiary kopyt w mm dla tęgości E
11 12 13
a  szerokość podstawy w przedstopiu 43,7 45,7 47,7
b  szerokość podstawy w pięcie 28,5 30,0 31,5
c  obwód w przedstopiu 119 125 131
d  obwód w podbiciu 128 134 140
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Z danych zawartych w tabelach 2 i 3 wynika, \
e na przykład wymiary tęgości kopyta dla
stopy o długości 12 mm w grupie E są identyczne z wymiarami tęgości kopyta dla stopy
o długości 11 mm w grupie F.
W nawiÄ…zaniu do tego nale\
y wyjaśnić, \
e pomimo ustalenia stałych wielkości
określających wymiary kopyt, to jednak w zale\
ności od ich przeznaczenia do produkcji
niektórych odmian obuwia, zaleca się lub dopuszcza odstępstwa od tych wielkości,
a mianowicie:
- w kopytach przeznaczonych do produkcji obuwia z odkrytym czubkiem naddatek
całkowity powinien wynosić 5 mm, a szerokość podstawy w przedstopiu powinna być
zwiększona o 2 mm,
- w kopytach do produkcji obuwia z podwy\
szoną cholewką lub butów oraz obuwia
roboczego i ochronnego obwód przez podbicie powinien być zwiększony o 3 lub 6 mm,
- w kopytach do produkcji obuwia z odkrytą piętą szerokość podstawy w pięcie powinna
być zwiększona o 2 mm,
- szerokość podstawy w pięcie dla grupy wielkościowej 8 powinna być zmniejszona
w zale\
ności od wysokości obcasa i tak przy wysokościach:
30 45 mm o 2 mm,
50 65 mm o 3 mm,
70 85 mm o 4,5 mm,
- w grupach 6, 7, 9 szerokość podstawy w pięcie powinna być zmniejszona przy wysokości
obcasa 20 40 mm o 2 mm,
- szerokość podstawy w przedstopiu powinna być zmniejszona w zale\
ności od wysokości
obcasa i tak przy wysokościach:
30 45 mm o 2 mm,
50 65 mm o 3,5 mm,
70 85 mm o 5 mm,
- dopuszcza się stosowanie wymiarów podstawy kopyta tęgości pełnej (np. H) dla kopyta
wykonanego w danej tęgości połówkowej (H1/2),
- dopuszcza się stosowanie jednakowych wymiarów podstawy kopyta dla dwóch
sąsiednich tęgości (np. tęgości E i F); powinny to być wymiary podstawy kopyta
z połówkowej tęgości pośredniej (E1/2).
W celu usprawnienia organizacji produkcji i uniknięcia pomyłek, kopyta są znaczone
(cechowane) symbolami literowymi, cyfrowymi oraz kolorowymi paskami lub korkami
oznaczającymi tęgość kopyta. Kopyta wykonane w zakładzie produkcyjnym poddawane są
sprawdzeniu w celu ustalenia, czy zostały one wykonane zgodnie z modelami roboczymi lub
wzorami podstawowymi; zwraca się głównie uwagę na zgodność wymiarów i budowę
plastyczną oraz na stan techniczny wykonanych kopyt. Czynności te są niezbędne, gdy\

wymiary i kształt kopyta mają decydujące znaczenie dla wartości u\
ytkowych
produkowanego na nich obuwia.
Warto w tym miejscu przypomnieć, \
e tęgość, podobnie jak długość kopyta
odzwierciedla wymiary stopy i dlatego obuwie powinno być wytwarzane w kilku tęgościach.
Z badań prowadzonych przez Instytut Przemysłu Skórzanego w A
odzi, w latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku wynikało, \
e ka\
dy wzór i numer wielkościowy obuwia
powinny być wytwarzane w 3 tęgościach, a wtedy 75% społeczeństwa będzie mieć
mo\
liwość właściwego doboru obuwia na swoje stopy.
Grupy wielkościowe kopyt, sposoby przeliczania numeracji wielkościowej
W Polsce kopyta i obuwie dzieli się na dziewięć grup wielkościowych. Pod pojęciem
grupy wielkościowej rozumiemy określony zakres wielkości kopyt, tj. numerów długości
i tęgości dla grup u\
ytkowników wyodrębnionych wg płci i wieku (tabela 4 i 5).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Tabela 4. Grupy wielkościowe kopyt i obuwia [5, s. 30]
Grupa wielkościowa
Symbol nazwa przeznaczenie
1 niemowlęca i poniemowlęca dla dzieci obojga płci w wieku do 2 lat
2 wczesnodziecięca dla dzieci obojga płci w wieku od 3 do 4 lat
3 przedszkolna dla dzieci obojga płci w wieku od 5 do 6 lat
4 szkolna dla dzieci obojga płci w wieku od 7 do 10 lat
5 dziewczęca dla dziewcząt w wieku od 11 do 15 lat
6 chłopięca dla chłopców w wieku od 11 do 15 lat
7 młodzie\
owo-dziewczęca dla dziewcząt w wieku od 16 do 18 lat
8 damska dla kobiet powy\
ej 18 lat
9 młodzie\
owo-chłopięca i męska dla chłopców i mę\
czyzn w wieku powy\
ej 15 lat
Tabela 5. Metryczna numeracja długości kopyt i obuwia w grupach wielkościowych [5, s. 31]
Grupa wielkościowa wielkość
symbol nazwa tabela numeracji metrycznej podstawowa
w grupie
1 2 3 4
1 niemowlęca 91/2, 10, 101/2,11, 111/2, 12, 121/2, 13, 131/2, 14, 141/2 10 G
i poniemowlęca
13 G
2 wczesnodziecięca 15, 151/2, 16, 161/2, 17 16 G
3 przedszkolna 17, 171/2, 18, 181/2, 19, 191/2 181/2G
4 szkolna 20, 201/2, 21, 211/2, 22 21 G
5 dziewczęca 22, 221/2, 23, 231/2, 24, 241/2, 25 231/2 G
6 chłopięca 221/2, 23, 231/2, 24, 241/2, 25, 251/2, 26 24 G
7 młodzie\
owo- 22, 221/2, 23, 231/2, 24, 241/2, 25, 251/2, 26 231/2 G
-dziewczęca
8 damska 211/2, 22, 221/2, 23, 231/2, 24, 241/2, 25, 251/2, 26, 261/2, 231/2 G
27
9 młodzie\
owo- 231/2, 24, 241/2, 25, 251/2, 26, 261/2, 27, 271/2, 28, 281/2, 27 G
-chłopięca i męska 29, 291/2, 30, 301/2, 31
W procesie produkcji obuwia dość często zachodzi potrzeba zamiany systemu numeracji
wielkościowej albo kontrahent wymaga podwójnego, a nawet potrójnego oznaczania
wielkości. Wtedy zachodzi potrzeba przeliczenia numeracji do odpowiedniego systemu.
Na przykład posiadamy kopyta w numeracji metrycznej i chcemy je oznaczyć w numeracji
francuskiej lub angielskiej. W tym celu nale\
y wykonać stosowne przeliczenia, które
w ogólnym zarysie wyjaśnimy na konkretnych przykładach.
Przystępując do przeliczenia numeracji musimy pamiętać, \
e numeracja kopyt
w systemie angielskim i francuskim odnosi się do długości kopyta, w której ukryty jest
naddatek funkcjonalny 10 mm. Natomiast numeracja metryczna kopyta odzwierciedla
długość stopy. W tej sytuacji je\
eli będziemy numer metryczny przeliczać na angielski
i francuski do jego wymiaru dodajemy 10 mm lub 1 cm, w zale\
ności jaką jednostkę długości
zastosujemy. W odwrotnej sytuacji, przy przeliczaniu jednostek angielskich lub francuskich
na jednostki metryczne (mm lub cm) od otrzymanego wyniku odliczamy 10 mm lub 1 cm
i wynik zaokrÄ…glamy do najbli\
szego numeru (pełnego lub połówkowego).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przeliczanie numeracji metrycznej na francuskÄ… wg wzoru:
3 Å" (M + 1)
F =
2
gdzie: F  numeracja obuwia w sztychach,
M  numeracja obuwia w centymetrach.
Przykład: przelicz nr M  11 na nr F.
3 Å" (11 + 1) 36
F = = = 18
2 2
Z przeliczenia wynika, \
e numer M  11 odpowiada numerowi F  18.
Przeliczanie numeracji metrycznej na angielskÄ… wg wzoru:
(M + 1)
A = -12 (lub 25)
0,846
Gdzie: A  numeracja obuwia w jednostkach angielskich (1/3 cala),
M  numeracja obuwia w centymetrach.
(M+1)
0,846
Uwaga: je\
eli iloraz jest w przedziale od 13 do 25 jednostek to od tej wartości odejmujemy
12 jednostek nieoznaczonych, a w przypadku kiedy iloraz będzie większy jak 25 to od
otrzymanego wyniku odejmujemy liczbÄ™ 25 to jest 12 jednostek nieoznaczonych i 13
jednostek oznaczonych.
Przykład: przelicz nr M  27 na nr A.
(27 + 1)
A = - 25 = 8,096
0,846
Z przeliczenia wynika, \
e numer M  11 odpowiada numerowi A  8 w podgrupie du\
ej.
Przeliczanie numeracji francuskiej na metrycznÄ… wg wzoru:
2 Å" F
M = -1
3
gdzie: M  numeracja obuwia w centymetrach,
F  numeracja obuwia w sztychach.
Przykład: przelicz nr F  18 na nr M.
2 Å"18
M = -1 = 11
3
Z przeliczenia wynika, \
e numer F  18 odpowiada numerowi M  11.
Przeliczanie numeracji francuskiej na angielskÄ… wg wzoru:
2 Å" F
A = -12 (lub 25)
3 Å" 0,846
gdzie: A  numeracja obuwia w jednostkach angielskich,
F  numeracja obuwia w sztychach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Przykład: przelicz nr F  24 na nr A.
2 Å" 24
A = -12 = 6,912
3 Å" 0,846
Z przeliczenia wynika, \
e numer F  24 odpowiada numerowi A  7 w podgrupie małej.
Przeliczanie numeracji angielskiej na metrycznÄ… wg wzoru:
M = ( A + 12 lub 25) Å" 0,846 -1
gdzie: M  numeracja obuwia w centymetrach,
A  numeracja obuwia w jednostkach angielskich.
Uwaga: je\
eli A podana jest dla podgrupy małej, to dodajemy 12 jednostek, natomiast je\
eli
odnosi siÄ™ do podgrupy du\
ej dodajemy 25 jednostek.
Przykład: przelicz nr A  8 podgrupy du\
ej na nr M.
M = (8 + 25)Å")0,846 -1 = 26,918
Z przeliczenia wynika, \
e numer A  8 w podgrupie du\
ej odpowiada numerowi M  27.
Przeliczanie numeracji angielskiej na francuskÄ… wg wzoru:
3 Å" ( A + 12 lub 25) Å" 0,846
F =
2
gdzie: F  numeracja obuwia w sztychach,
A  numeracja obuwia w jednostkach angielskich.
Przykład: przelicz nr A  7 podgrupy małej na nr F.
3 Å" (7 + 12) Å" 0.846
F = = 24,111
2
Z przeliczenia wynika, \
e numer A  7 w podgrupie małej odpowiada numerowi F  24.
Przy przeliczeniach pamiętajmy, \
e otrzymany wynik obliczeń zaokrąglamy do numeru
pełnego, lub numeru połówkowego. Nale\
y przypomnieć, \
e numeracja: metryczna
i angielska są stopniowane w półnumerach, ale numeracja francuska jest określana w pełnych
numerach co oznacza, \
e je\
eli otrzymany wynik będzie większy od pełnej jednostki, to
numeru francuskiego nie mo\
emy wyrazić w formie połówkowej.
Na przykład przy przeliczaniu nr M  24 na nr F otrzymamy
3 Å" (24 + 1) 75
F = = = 37,5
2 2
Co oznacza, \
e numer 24 nie odpowiada numerowi F  37, a tak\
e numerowi F  38. w tym
przypadku zaleca się aby numer M  24 był odpowiednikiem numeru F  38. natomiast je\
eli
otrzymany wynik będzie z końcówką poni\
ej 0,5, to wskazujemy ni\
szy pełny numer.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym uzasadnisz ró\
nice miedzy długością stopy i kopyta?
2. Ile wynosi naddatek funkcjonalny w budowie kopyta?
3. Czy moda ma wpływ na długość kopyta?
4. Czy długość kopyta odpowiada długości jego podstawy?
5. Jakie znasz systemy oznaczania długości kopyt i obuwia?
6. Czym charakteryzują się systemy oznaczania długości kopyt i obuwia?
7. Co rozumiesz pod pojęciem tęgość obuwia?
8. Jakie wymiary stopy (kopyta) określają tęgość kopyt i obuwia?
9. Jak oznacza się tęgość obuwia?
10. Jakie zale\
ności zachodzą między długością i tęgością kopyt i obuwia?
11. Czy i w jakiej sytuacji mo\
na stosować odstępstwa od obowiązujących zasad
wymiarowania kopyt?
12. Co rozumiesz pod pojęciem wielkości obuwia?
13. Czy znasz i rozumiesz zasady przeliczania numeracji kopyt i obuwia?
14. W jakich grupach wielkościowych wytwarza się kopyta i obuwie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na otrzymanej planszy ilustrującej przekrój podłu\
ny stopy i kopyta oznacz i zapisz
wymiary długości stopy, ściółki kopyta, kopyta, naddatki kopyta oraz obwody przez
przedstopie i podbicie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymaną planszę,
2) oznaczyć stosowne wymiary,
3) zapisać nazwy oznaczonych wymiarów,
4) dokonać samooceny pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansza ilustrująca przekrój podłu\
ny kopyta i stopy,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przelicz numer metryczny 25 na numer francuski i angielski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2) zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3) dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4) zapisać odpowiedniki numeru 25 w numeracji francuskiej i angielskiej,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier formatu A4,
- kalkulator,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Przelicz numer francuski 42 na numer metryczny i angielski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2) zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3) dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4) zapisać odpowiedniki numeru francuskiego 42 w numeracji metrycznej i angielskiej,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier formatu A4,
- kalkulator,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Przelicz numer angielski 7 podgrupy małej na numer metryczny i francuski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2) zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3) dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4) zapisać odpowiedniki numeru angielskiego 7 podgrupy małej w numeracji metrycznej
i francuskiej,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier formatu A4,
- kalkulator,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ćwiczenie 5
Przelicz numer angielski 4 podgrupy du\
ej na numer metryczny i francuski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować przeliczane systemy numeracji,
2) zapisać wzory według, których nastąpi przeliczanie numeracji,
3) dokonać stosowanych obliczeń i zaokrągleń,
4) zapisać odpowiedniki numeru angielskiego 4 podgrupy du\
ej w numeracji metrycznej
i francuskiej,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier formatu A4,
- kalkulator,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 6
Na planszy ilustrującej numery (symbole) i nazwy grup wielkościowych kopyt i obuwia
zapisz przy ka\
dej grupie przedział wiekowy u\
ytkowników, wielkość podstawową
(środkową) oznaczając numer długości i symbol tęgości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować wyszczególnione grupy wielkościowe,
2) określić przedział wiekowy u\
ytkowników obuwia w poszczególnych grupach
wiekowych,
3) określić numer długości uznawany jako podstawowy w grupie oraz symbol tęgości dla
numeru podstawowego,
4) zapisać przy ka\
dej grupie wiekowej ustalone wielkości,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- plansze z wykazem grup wielkościowych kopyt i obuwia,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować ró\
nice między długością stopy i kopyta?
2) wyjaśnić konieczność zwiększenia długości kopyt w stosunku do
długości stopy o naddatek funkcyjny i naddatek wynikający
z kształtu czubka kopyta?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
3) zdefiniować podstawowe numeracje kopyt?
4) opisać wymiary stopy określające tęgość kopyt?
5) oznaczyć tęgość kopyt za pomocą umownych symboli?
6) wyjaśnić w jakich sytuacjach mo\
na odstąpić od ustalonych zasad
wymiarowania kopyt obuwniczych?
7) zdefiniować pojęcie  tęgość kopyt ?
8) wyjaśnić co kryje się pod pojęciem  wielkość kopyt ?
9) przeliczyć numerację kopyt w ró\
nych systemach?
10) dobrać pełny asortyment kopyt w grupach wielkościowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5. Produkcja kopyt
4.5.1. Materiał nauczania
Przez lata wytwarzano kopyta z drewna. Dzisiaj coraz częściej drewno jest zastępowane
tworzywami sztucznymi. Podstawą rozpoczęcia produkcji kopyta określonego rodzaju jest
wykonanie modelu podstawowego dla środkowego numeru grupy wielkościowej obuwia.
Wa\
nym etapem w produkcji kopyt jest kontrola jakości i wymiarów kopyt zarówno
w procesie tworzenia modelu podstawowego jak równie\
po jego rozstopniowaniu na
wszystkie numery w grupie wielkościowej.
Opracowanie modelu podstawowego kopyta
Wymiary i kształt kopyt mają zasadniczy wpływ na walory u\
ytkowe i estetyczne
wytwarzanego przy ich u\
yciu obuwia.
PodstawÄ… do opracowania modelu podstawowego kopyta dla odpowiedniej grupy
wielkościowej są przede wszystkim dokładne wymiary stopy dla środkowego numeru
w grupie uzyskane w wyniku prowadzonych na szeroką skalę badań antropometrycznych
[5, s. 19]. Drugim istotnym warunkiem przy tworzeniu modelu podstawowego kopyta jest
spełnienie wymagań wynikających z istniejących trendów w modzie obuwniczej lub
wymagań wynikających z rodzaju i przeznaczenia obuwia. Dodatkowymi wskaz
nikami przy
modelowaniu nowego wzoru kopyta mogą być: odlew gipsowy stopy, ślad stopy i jej obrys.
Właściwe modelowanie kopyta, najczęściej w drewnie, jest poprzedzone wykonaniem
wzorników:
- ściółki kopyta, która odzwierciedla jego podstawę (rys. 13);
- podłu\
nego profilu kopyta, który jest poprowadzony poprzez wyznaczniki przedstopia 
podbiciowy i środkowy (rys. 14);
- poprzecznego profilu kopyta w miejscu wyznaczników przedstopia;
- poprzecznego profilu kopyta w najwy\
szym miejscu podbicia przez wyznacznik
podbiciowy (rys. 15);
- poprzecznego profilu kopyta w miejscu szerokości podstawy pięty (rys. 16);
- podłu\
nego profilu kopyta w czubku i pięcie (rys. 17).
Rys. 13. Wzornik ściółki kopyta [2, s. 44] Rys. 14. Podłu\
ny profil kopyta [2, s. 44]
Rys. 15. Poprzeczny profil Rys. 16. Poprzeczny profil Rys. 17. Podłu\
ne profile kopyta:
kopyta [2, s. 44] pięty kopyta [2, s. 44] a) pięty, b) czubka [2, s. 45]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 18. Cechowanie kopyta: 1  numer długości, 2  kolorowy pasek lub korek oznaczający tegość,
3  nazwa kopyta, 4  symbol oznaczający tęgość kopyta [4, s. 56]
Model podstawowy kopyta wykonuje się ręcznie z zaciosu drewnianego przy u\
yciu
prostych narzędzi, jak no\
e, tarniki i pilniki o ró\
nej głębokości nacięć. W fazie końcowej
wygładza się model papierem ściernym grubo i drobnoziarnistym. W czasie obróbki model
jest nieustannie kontrolowany za pomocą wcześniej wykonanych wzorników.
Model podstawowy kopyta powinien być odpowiednio wzmocniony na grani poprzez
wbicie i oszlifowanie gwoz
dzi. Gotowy model powinien być odpowiednio ocechowany
znakami literowymi i cyfrowymi (rys. 18).
Produkcja kopyt z drewna
Kopyta drewniane wytwarza się najczęściej z drewna bukowego lub grabowego.
Drewniane kloce zostają pocięte na kawałki o długości 3 4 cm większej od długości kopyta.
Następnie kawałki drewna łupie się na kliny i w tej formie suszy w warunkach naturalnych
lub suszarniach. Ostatnią fazą w przygotowaniu półfabrykatów jest obróbka klinów do
kształtu  zaciosów . Następnym etapem jest toczenie kopyt, które obejmuje:
- wstępne toczenie tzw. bałwanków,
- parowanie i suszenie bałwanków,
- właściwe kopiowanie kopyt.
Dokładna obróbka kopyta odbywa się na maszynach frezokopiarkach przy u\
yciu modelu
podstawowego. Nowoczesne frezokopiarki kopyt umo\
liwiają jednoczesną obróbkę pełnego
asortymentu kopyt w grupach wielkościowych z jednego modelu, a nawet bez modelu
w oparciu o specjalny program komputerowy. Obecnie jest to wysoko zaawansowana
technologia. Do czołowych producentów frezokopiarek nale\
y zaliczyć niemiecką fimę
Fagus. Maszyny tej firmy pracują w licznych krajach na całym świecie.
Po obróbce wiórowej kopyt następuje ich wykończenie, które sprowadza się do
następujących czynności:
- obcinanie końcówek drewna,
- wiercenie otworów na sworzeń spoidła,
- wycinanie klina umo\
liwiajÄ…cego Å‚amanie kopyta,
- formowanie płytek do podstawy kopyta,
- przecinanie kopyta od podstawy,
- wycinanie i frezowanie wałka oporowego pod łącznik,
- zakładanie łącznika sprę\
ynowego,
- wmontowanie tulejek w próg kopyta,
- wiercenie w podstawce pięty kopyta otworu na trzpień,
- okucie podstawy kopyta stalową płytką,
- dopasowanie czubka i pięty do wzorników kontrolnych,
- szlifowanie i polerowanie kopyt papierem ściernym,
- cechowanie i oznaczanie kopyt,
- nabłyszczanie kopyt i ich ostateczna kontrola.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Produkcja kopyt z tworzyw sztucznych
Kopyta z tworzyw sztucznych pod wieloma względami są jakościowo lepsze od kopyt
drewnianych. Dotyczy to takich cech, jak trwałość, stabilność wymiarów, odporność na
działanie klejów. Kopyta z tworzyw produkowane są na bazie polietylenu, przy czym
polietylen niskiej gęstości jest mieszany z polietylenem wysokiej gęstości. Produktem
wyjściowym do produkcji jest bryła uformowana metodą wtryskowego formowania
z tworzywa termoplastycznego, która poprzez obróbkę wiórową (jak przy kopytach
drewnianych) jest przetwarzana na półprodukt o określonej wielkości i kształcie zwany
bałwankami. Pozostałe operacje są wykonywane identycznie, jak przy produkcji kopyt
drewnianych.
Dodatkową zaletą stosowania tej technologii jest równie\
to, \
e wszelkiego rodzaju
odpady powstające w procesie produkcji kopyt są w pełni wykorzystywane do
bezpośredniego recyklingu. Obni\
a to znacznie koszty wytwarzania i cenÄ™ produktu
finalnego.
Kontrola jakości i sprawdzanie wymiarów kopyt
Wa\
ną czynnością w produkcji kopyt jest kontrola jakości polegająca w głównej mierze
na wykonaniu takich czynności, jak:
- oględziny zewnętrzne , które wykonuje się nie uzbrojonym okiem, sprawdzając zgodność
asortymentu, wykończenia, oznaczenia i braku wad niedopuszczalnych, takich jak:
pęknięcia drewna, sęki w kopytach drewnianych (szczególnie w czubku), pęcherze
w kopytach z tworzyw, nierówności na powierzchni itp.,
Rys. 19. Wzornik podstawowy kopyta do kontroli jego długości i szerokości:
s  szerokość w przedstopiu, p  szerokość w pięcie [2, s. 38]
- sprawdzanie długości podstawy oraz szerokości przedstopia i pięty (rys. 19), które nale\
y
przeprowadzić za pomocą wzornika (szablonu) podstawy kopyta wykonanego dla modelu
roboczego, nakładając wzornik na podstawę kopyta odpowiedniego numeru długości
i mierząc ewentualne ró\
nice wymiarów suwmiarką; ró\
nice wymiarów długości
podstawy nie mogą przekraczać ą 1 mm, a w przypadku szerokości podstawy
w przedstopiu i pięcie dopuszcza się tolerancję w porównaniu z wzornikiem ą 0,5 mm,
- sprawdzenie obwodów kopyta w przedstopiu i przez podbicie (rys. 20) którego mo\
na
dokonać taśmą obuwniczą, przenosząc na kopyto dolne i górne wyznaczniki obwodów
kopyt lub przy u\
yciu specjalnych urządzeń mechanicznych, np. firmy Fagus,
Rys. 20. Sprawdzanie obwodów: a-podbicia, b-przedstopia [2, s. 38]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- sprawdzenie podłu\
nego profilu kopyta, które nale\
y przeprowadzić przez porównanie
zgodności z wzornikami danego modelu,
- sprawdzenie wzniesienia czubka i pięty, które nale\
y przeprowadzić za pomocą kostek
mierniczych (rys. 21); kostki miernicze nale\
y umieścić na płaskiej poziomej podstawie,
a następnie piętę kopyta oprzeć na jednym ze stopni kostki określających wymaganą
wysokość obcasa; do czubka kopyta przysunąć kostkę mierniczą czubka i odczytać
wysokość wzniesienia czubka (rys. 22),
Rys. 21. Kostki miernicze [5, s. 36]
Rys. 22. Ustawienie kopyta na kostkach mierniczych [5, s. 36]
- sprawdzenie wysokości piętki i wysokości umieszczenia wyznacznika pięty, które nale\
y
wykonać w sposób następujący: wysokość piętki sprawdzić za pomocą suwmiarki -
dopuszczalne odchylenie wymiarów ą 0,5 mm; prawidłowość umieszczenia
wyznacznika pięty nale\
y sprawdzić za pomocą taśmy mierniczej, mierząc po łuku piętki
odległość od najbardziej wychylonego do tyłu punktu grani piętki kopyta do wyznacznika
(rys. 23),
Rys. 23. Pomiar wysokości umieszczenia wyznacznika w pięcie
1  wyznacznik pięty określający wysokość cholewki półbutów, czółenek itp. [5, s. 56]
- sprawdzenie sprawności działania łącznika, które nale\
y przeprowadzić przez
pięciokrotne odchylenie i zwieranie piętki ze stopką; za kopyto wadliwe uznaje się takie,
w którym po tej próbie nastąpi wyraz
ne rozluz
nienie łącznika zwierającego piętkę ze
stopkÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Niezale\
nie od wymienionych badań podstawowych nale\
y prowadzić badania
uzupełniające polegające na: sprawdzeniu wilgotności drewna i wymagań fizycznych
stosowanych tworzyw. Są to zabiegi niezbędne, poniewa\
ka\
da nieprawidłowość w kopycie
będzie zwielokrotniona w wyprodukowanym na nim obuwiu.
Na zakończenie nale\
y wspomnieć o wymaganiach w zakresie przechowywania
i konserwacji kopyt. Pomieszczenia, w których przechowuje się kopyta powinny być
wyposa\
one w odpowiednie regały lub pojemniki, temperatura w pomieszczeniach powinna
być utrzymana na takim poziomie, aby wilgotność kopyt drewnianych utrzymywała się na
poziomie 10%. Kopyta nale\
y odpowiednio konserwować, dbając o ich sprawność
technicznÄ…. Ka\
dÄ… zauwa\
onÄ… usterkÄ™ w czasie kontroli czy te\
eksploatacji kopyt nale\
y
bezzwłocznie usunąć. Nale\
y dbać tak\
e o czystość kopyt, chroniąc je przed zabrudzeniami
klejem, smarami itp. Po wyczyszczeniu kopyt dobrze jest pokryć je cienką warstwą talku,
który ułatwia nazuwanie i wyzuwanie kopyt oraz zmniejsza tarcie między cholewką,
a powierzchnią kopyta w czasie ćwiekowania.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co stanowi podstawÄ™ do opracowania modelu podstawowego kopyta?
2. Jakie prace nale\
y wykonać przed właściwym modelowaniem kopyta w drewnie?
3. Jakie znasz wzorniki słu\
ące do kontroli wymiarów kopyt?
4. Na jakich maszynach dokonuje się obróbki wiórowej kopyt?
5. Czym charakteryzuje siÄ™ produkcja kopyt z drewna i tworzyw sztucznych?
6. Dlaczego wytwarzanie kopyt z tworzyw sztucznych jest bardziej korzystne od produkcji
kopyt drewnianych?
7. W jaki sposób nale\
y ocechować model podstawowy kopyta?
8. Na czym polega kontrola jakości wyprodukowanych kopyt?
9. Jakie parametry techniczne nale\
y sprawdzać w procesie kontroli jakości kopyt?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród licznych wzorników wykorzystywanych przy modelowaniu i produkcji kopyt
wybierz wzorniki odzwierciedlające podłu\
ne i poprzeczne profile otrzymanych do kontroli
kopyt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymane wzorniki i kopyta,
2) wybrać wzorniki stosowane do otrzymanych kopyt,
3) nazwać wybrane wzorniki,
4) zapisać nazwy wybranych wzorników,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wzorniki ró\
nych kształtów wykorzystywane w procesie modelowania i wytwarzania
kopyt,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- kopyta ró\
nych kształtów i wymiarów,
- materiały piśmiennicze,
- kartka papieru formatu A4,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Do wskazanych przez nauczyciela kopyt dobierz ze zbioru odpowiednie wzorniki profili
podłu\
nych w pięcie i czubku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zanalizować otrzymane wzorniki i kopyta,
2) wybrać właściwe wzorniki do otrzymanych kopyt,
3) nazwać wybrane wzorniki,
4) zapisać nazwy wybranych wzorników,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować sposób kontroli kopyt przy u\
yciu wybranych wzorników.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wzorniki ró\
nych profili podłu\
nych czubków i pięt kopyt,
- kopyta o ró\
nej wielkości i zró\
nicowanych profilach,
- materiały piśmiennicze,
- kartka papieru A4,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
wzniesienie czubków i pięt otrzymanych kopyt przy u\
yciu kostek mierniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować kostki miernicze,
2) umieścić kostki na płaskiej poziomej podstawie,
3) ustawić kopyta na kostkach,
4) zapisać odczytane wielkości wzniesień,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki dokonanych pomiarów.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- kostki miernicze do kopyt,
- kopyta o ró\
nych wielkościach i profilach,
- materiały piśmiennicze,
- arkusz papieru formatu A4,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać wzorniki stosowane do kontroli kopyt?
2) określić czynniki mające wpływ na właściwy przebieg procesu
modelowania kopyta w drewnie?
3) określić sposób cechowania modelu podstawowego kopyta?
4) opisać zasady wytwarzania kopyt z drewna i tworzyw sztucznych?
5) uzasadnić celowość wytwarzania kopyt z tworzyw sztucznych?
6) opisać zasady kontroli wyprodukowanych kopyt z drewna i z
tworzyw sztucznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o ró\
nym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,
natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdy\
sÄ… one na poziomie wy\
szym ni\
pozostałe (dotyczy to pytań
o numerach od 15 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi w KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Prawie do końca XIX wieku podstawa produkowanych kopyt miała kształt
a) płaski.
b) asymetryczny.
c) prostokÄ…tny.
d) symetryczny.
2. Za prekursora w dziedzinie wykorzystania wiedzy medycznej do konstrukcji kopyt
nale\
y uznać badacza noszącego nazwisko
a) R. Knöfel.
b) K. Benscheidtem.
c) H. Meyer.
d) V. Budil.
3. Licząc w kolejności od czubka, kopyta dzielimy na następujące odcinki
a) czubek, śródstopie, pięta.
b) czubek, przedstopie, pięta.
c) czubek, przedstopie, śródstopie, pięta.
d) czubek, śródstopie, przedstopie, pięta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4. Kopyto jest podstawowym urządzeniem słu\
Ä…cym do
a) konstruowania, przyklejania podeszew i utrzymywania jego kształtu.
b) projektowania, konstruowania i produkcji obuwia.
c) przemysłowej produkcji obuwia, pomiaru długości obuwia, czyszczenia obuwia.
d) sprawdzenia wnętrza obuwia, kontroli czubka obuwia i projektowania cholewek.
5. Stopka jest to
a) część kopyta klinowego.
b) część podstawy kopyta.
c) podstawka do ręcznego ćwiekowania cholewek.
d) wycięta przednia część kopyta łamanego.
6. Do wykończania obuwia stosuje się kopyta
a) klinowe.
b) łamane całokute.
c) nazuwaki.
d) ćwiekacze nie posiadające okuć.
7. Grzbiet podbicia to
a) podstawa kopyta.
b) górna powierzchnia kopyta.
c) linia największej wypukłości kopyta biegnąca od nasady palców do przegubu.
d) największa wypukłość tyłu pięty.
8. Do osadzenia podpodeszwy na podstawie kopyta słu\
Ä…
a) płytki okucia podstawy kopyta.
b) Å‚Ä…czniki sprÄ™\
ynowe.
c) trzpienie.
d) tulejki otwarte bez kołnierza.
9. W numeracji angielskiej wyró\
nia siÄ™
a) podgrupę zasadniczą i uzupełniającą.
b) podgrupę małą i średnią.
c) podgrupę małą i du\
Ä….
d) podgrupy zró\
nicowane w zale\
ności od tęgości obuwia.
10. Tęgość obuwia i kopyt zale\
y od wymiaru
a) obwodu przez podbicie.
b) długości stopy i obwodu przez piętę.
c) długości stopy, szerokości w pięcie, szerokości w przedstopiu i wysokości pięty.
d) szerokości w przedstopiu i w pięcie oraz obwodu przez przedstopie i podbicie.
11. Najczęściej do produkcji kopyt stosuje się drewno
a) grabowe, bukowe.
b) olchowe, grabowe.
c) bukowe, klonowe.
d) brzozowe, modrzewiowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
12. Maszyna słu\
ąca do właściwej obróbki kopyta z drewna to
a) tokarnia.
b) kopyciarka.
c) frezarka.
d) frezokopiarka.
13. Przy określaniu długości obuwia długość jednostki angielskiej wynosi
a) 10 mm.
b) 0,666 cm.
c) 0,486 mm.
d) 0,846 mm.
14. JednostkÄ… podstawowÄ… w numeracji francuskiej jest
a) cal.
b) centymetr.
c) milimetr.
d) sztych.
15. Płytki okucia podstawy kopyta słu\
Ä… do
a) wykończenia podstawy kopyta.
b) zabezpieczenia kopyta przed zabrudzeniem klejem.
c) zanitowania końcówek teksów, gwoz
dzi i klamerek podczas ćwiekowania.
d) zabezpieczenia kopyta przed korozjÄ….
16. Do produkcji obuwia opankowego i gdynkowego stosuje się kopyta typu ćwiekacze
a) całokute.
b) okute w pięcie i śródstopiu.
c) nie posiadające okuć.
d) pasowe.
17. Podłu\
ny profil kopyta sprawdzamy przy u\
yciu
a) taśmy mierniczej  obuwniczej.
b) wzornika przedstopia.
c) wzornika profilu podłu\
nego.
d) suwmiarki.
18. Ró\
nica między długością stopy i kopyta zale\
y od
a) tęgości kopyta.
b) kształtu czubka i pięty.
c) kształtu profilu podłu\
nego kopyta.
d) nadddatku funkcjonalnego i kształtu czubka.
19. Pomiar obwodu kopyta w podbiciu mo\
na dokonać przy u\
yciu
a) cyrkla.
b) linijki.
c) taśmy mierniczej  szewskiej.
d) suwmiarki.
20. Wzniesienie czubka i pięty kopyta dokonujemy przy u\
yciu
a) mikroskopu.
b) linijki.
c) kostek mierniczych.
d) taśmy mierniczej  szewskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Charakteryzowanie kopyt obuwniczych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
6. LITERATURA
1. Borzeszkowski A., Borzeszkowski W., Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część I.
WSiP, Warszawa 1979
2. Christ J.W.: Obuwnictwo. WPLIS, Warszawa 1965
3. Christ J.W.: Technologia obuwia. WSiP, Warszawa 1986
4. Grabkowski M.: Obuwnictwo. Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. WSiP,
Warszawa 1992
5. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia tom I. Politechnika Radomska, Radom
2000
6. Liszka R., Rerutkiewicz J.; Uliasz H.: Cholewkarstwo. WSiP, Warszawa 1990
7. Zasady prawidłowej konstrukcji kopyt i obuwia. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1976
Czasopisma fachowe:
1. Przegląd Skórzany (wydania archiwalne)
2. Świat Butów (wydania archiwalne i bie\
Ä…ce)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42