Omów znane ci średniowieczne zabytki języka polskiego.




















 
 

Matura 2007
 

Motywy
literackie
 

Matura
ustna
 

Matura
pisemna
 

Powtórka z epok
 

Matura CD
 

Linki
 





WYPRACOWANIA

TEMATY MATURALNE


Antyk
Średniowiecze
Renesans
Barok
Oświecenie
Romantyzm
Pozytywizm
Młoda
Polska
Dwudziestolecie
Współczesność
Biologia
Geografia
Historia
Fizyka
Informatyka


język polski
Matura
pisemna
Matura
ustna
Motywy
literackie
Powtórka z epok
inne przedmioty
Matura z
fizyki
Matura z
matematyki
Matura z
geografii
Matura z
historii







Omów znane ci średniowieczne zabytki języka
polskiego.
Początki dziejów naszego języka wiążą się z kształtowaniem
się naszej państwowości i przyjęciem chrześcijaństwa w 966
roku. Państwo Mieszka I scalało wcześniejsze państwa
plemienne. Każde z tych plemion posługiwało się swoim
dialektem. Dialekty te różniły się między sobą. Nie były to
jednak duże różnice, nie uniemożliwiały one porozumiewania
się, ale daleko było do jednolitego języka polskiego.
Najwcześniej zapisanymi polskimi wyrazami są nazwy
miejscowe, nazwy rzek i plemion. Odnajdujemy je w tekstach
łacińskich i dlatego są zniekształcone. Najstarszy dokument
tego typu pochodzi z IX wieku. Jest to
historyczno-geograficzny opis rejestrujący terytoria plemienne
środkowej Europy. Rękopis ten został sporządzony przez autora
pochodzącego z Bawarii. Wymienia on liczne nazwy, które
odnosiły się do plemion zamieszkujących obszary późniejszego
państwa polskiego. "Dagome iudex" to naji doiejszy
polskiegokument, w którym Mieszko I oddał swoje państwo pod
opiekę papieża. Sporządzony w X wieku, prawdopodobnie około
990 roku. Zachowały się jedynie kopie streszczenia z
późniejszego okresu. Łacińska pisownia zniekształciła formę
polskich nazw. Dokument wymienia nazwy plemion, rzek, grodów.
Z XI wieku pochodzi kronika magdeburskiego biskupa Thietmara.
Zawiera ona m.in. opis walk polsko-niemieckich w latach
1000-1015, Rękopis w języku łacińskim, nazwy polskie
zniekształcone.Ważnym zabytkiem języka polskiego jest
"Bulla gnieźnieńska" sporządzona w roku 1136 w kancelarii
papieża Innocentego II. Zawierała rejestr dóbr arcybiskupa
gnieźnieńskiego zatwierdzonych przez papieża. Jest to dokument
bardzo obszerny, dostarcza wiele materiału językowego. Na jego
podstawie można już stosunkowo dużo powiedzieć o ówczesnej
polszczyźnie. W tekst łaciński wpleciono 410 nazw polskich, są
to głównie nazwy miejscowe i osobowe. Ze względu na znaczenie
"Bulli gnieźnieńskiej" dla badań historii polszczyzny
Aleksander Bruckner (1956-1939, wybitny polski językoznawca)
nazwał ją "złotą bullą języka polskiego". Pierwsze zdanie
zapisane po polsku p hendzi z Księgie izrykowskiej,
zawierającej dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie (k.
Wrocławia). Powstała w roku 1270, po łacinie. Zdanie polskie
brzmi: "daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj".
Najstarszym zabytkiem polskiej prozy kaznodziejskiej
są "Kazania świętokrzyskie". Zachowały się w kopii oryginału z
końca XIII wieku lub początku XIV wieku. Wskazują na to cechy
językowe tekstu niespotykane w innych przekazach
czternastowiecznej polszczyzny. "Kazania świętokrzyskie"
odnalazł dopiero w końcu XIX wieku Aleksander Bruckner, w
petersburskiej bibliotece publicznej, wszyte w oprawę innego
rękopisu. Nazwał je świętokrzyskimi, ponieważ księga, w której
się przechowały były wcześniej własnością biblioteki klasztoru
benedyktynów w Górach Świętokrzyskich. Kazania były adresowane
do ludzi wykształconych. Przedstawiają obraz polszczyzny
regionalnej, odmiany małopolskiej. "Kazania
gnieźnieńskie" pochodzą z początku XV wieku i również
reprezentują polską prozę kaznodziejską. Nie ma w nich
mazurzenia i dlatego uważa się, że pochodzą z obszaru
Wielkopolski. Były adresowane do pospólstwa, napisane
potocznym językiem. Miały charakter religijny. "Kazania
gnieźnieńskie" ukazują odmianę wielkopolską ówczesnej
polszczyzny.Zabytkami o charakterze religijnym są
również psałterze. Z końca XIV wieku pochodzi "Psałterz
floriański". Nazwa pochodzi od klasztoru świętego Floriana w
Austrii, gdzie ten psałterz odnaleziono. Ma on trzy wersje
językowe: polską, łacińską, niemiecką. "Psałterz puławski"
pochodzi z XV wieku. Podobnie jak inne psałterze z tego okresu
był tłumaczony z dawnych przekładów z XIII wieku. "Biblia
królowej Zofii" pochodzi również z XV wieku. Zwana jest biblią
szaroszpatacką. Rękopis był przeznaczony dla żony Władysława
Jagiełły - Zofii. Najcenniejszym zabytkiem polskiej
poezji średniowiecznej jest "Bogurodzica", powstał między XII
a XIV wiekiem. Ma ona charakter wiersza religijnego
wzorowanego na tekstach łacińskich, ale jest utworem
oryginalnym. W średniowieczu pełniła funkcję pieśni
patriotycznej, był to też hymn koronacyjny pierwszych
Jagiellonów. "Legenda o świętym Aleksym" to wiersz
staropolski, którego zapis pochodzi prawdopodobnie z 1454
roku. Opiera się na wzorze francuskim lub włoskim. Pierwotna
wersja utworu powstała w V-VI wieku w Syrii, skąd około wieku
X przeszła do Europy Zachodniej. Odtąd zaczęły powstawać
liczne redakcje żywota świętego Aleksego, spisywane po łacinie
i w językach narodowych. Utwór reprezentuje typ literatury
hagiograficznej (żywotopisarstwo świętych). Utwory
hagiograficzne były bardzo popularne w średniowieczu. Autor
anonimowy. "Legenda o świętym Aleksym" przedstawia wzorzec
osobowy ascety-świętego. Bohaterem wiersza jest syn księcia
Rzymu - Aleksy. Pochodził on z rodziny chrześcijańskiej,
wychowany w atmosferze uwielbienia Boga. Kiedy miał 24 lata
poślubił cesarską córkę Famionę. Darował jednak żonie
dziewictwo. Po niespełnionej nocy poślubnej opuszcza dom
rodzinny, a posiadane złoto, srebro i klejnoty rozdaje ubogim.
Staje się żebrakiem proszącym o litość pod jednym z kościołów.
Pewnego dnia Matka Boża zeszła z obrazu i przemówiła do
klucznika tego kościoła by wpuścił Aleksego do środka ponieważ
było zimno. Klucznik rozgłosił ten cud i Aleksego ogłoszono
świętym. Ten jednak nie zabiegał o sławę i anonimowo wrócił do
domu rodzinnego. Położył się pod schodami. Leżał tam
nierozpoznany przez 16 lat i spadały na niego pomyje. Po 16
latach umiera, przed śmiercią spisał swoje dzieje w liście. Po
jego śmierci działy się liczne cuda - dzwony same biły w
kościołach, dzięki cudownej mocy ciała chorzy odzyskiwali
zdrowie. Nikt nie mógł wyjąć listu z ręki zmarłego. Zrobiła to
dopiero jego żona, która również pozostała "czysta". Z listu
wszyscy dowiedzieli się o męczeństwie świętego Aleksego.
Przykładem wiersza nie podejmującego tematyki
religijnej jest utwór "O zachowaniu się przy stole". Zapis
pochodzi z roku 1415. Autor był szlachcicem z Gocławic, na
imię miał Przesław. Zmarł w 1419. Jest to najdawniejszy ze
znanych wierszy obyczajowo-dydaktycznych. Rozpoczyna się i
kończy apostrofą do Boga. Zawiera wskazówki co do zachowania
się przy stole. Autor napomina mężczyzn by nie wybierali
największych i najlepszych kąsków, by zwracali uwagę na innych
biesiadników, zwłaszcza na kobiety. Utwór zawiera także
pochwałę kobiet. Autor znał dwory polskie, a także obyczaje
biesiadne sąsiadów zachodnich. Usiłował wszczepić wyższą
kulturę bycia współczesnym mu Polakom, wraz z rycerskim kultem
dla kobiety. Innym przykładem wiersza nie
podejmującego tematyki religijnej jest anonimowy utwór "Satyra
na leniwych chłopów", zapisany prawdopodobnie w 1483 roku.
Podejmuje on temat konfliktu między panami a kmieciami. Ma
cech opisu satyrycznego, piętnuje złe cechy chłopów. Już tytuł
zawiera tezę o ich lenistwie, a cały utwór ją uwydatnia. Autor
wytyka chłopom unikanie pracy, oszukiwanie, troskę o własne
dobra. Przy interpretacji należy uwzględnić ówczesne realia
społeczne: sytuacja poddanych nie była jeszcze rozpaczliwa.
Chłopi gospodarowali wówczas na powierzchni ok. 16 ha, byli
dość zamożni. Pańszczyzna w XIV wieku sprowadzała się do kilku
dni w roku, w wieku XV było to już 1-2 dni w tygodniu, co
zaczęło wywoływać konflikty i skargi sądowe wnoszone przez
chłopów. Wiersz ten nie jest odosobnionym przykładem podjęcia
tematu konfliktu międzystanowego. Średniowieczne teksty
kaznodziejskie często obrazowały różne stany - szlachtę,
mieszczaństwo, kler, chłopów, określały ich społeczne
powinności, piętnowały wykroczenia. Popularność tego typu
wypowiedzi wynikała głównie z troski o zachowanie panującego
wówczas hierarchicznego modelu społeczeństwa feudalnego, które
miało stanowić jedność dzięki współdziałaniu różnych
stanów."Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią" to
najdłuższy polski wiersz średniowieczny. Rękopis powstał w
latach 1463-1465. Jest to utwór moralizująco-dydaktyczny,
podejmujący popularną w średniowieczu myśl memento mori. Na
początku utworu umieszczona jest apostrofa do Boga aby pomógł
autorowi w stworzeniu dzieła. Utwór ma skłonić ludzi do
zastanowienia się nad sobą i poprawy. Zawiera
charakterystyczne dla ówczesnej epoki przeświadczenie o
nieuchronnym końcu życia wszystkich ludzi. Mistrz Polikarp
prosi Boga o łaskę. Widzi ją w kościele gdy jest sam. Widzimy
symboliczny, przerażający obraz śmierci. "Uźrzał
człowieka nagiego Przyrodzenia niewieściego Obraza
wielmi szkaradnego () Chuda blada, żółte lice Łszczy
się jako miednica Upadł ci jej koniec nosa Z oczu
płynie krwawa rosa () Nie było warg u jej gęby ()
Grożną kosę w ręku mając"Autor wykorzystał
malarski motyw tańców śmierci. Mistrz Polikarp rozpoczyna
dialog ze śmiercią. Ta mówi o swej wielkiej władzy nad ludźmi,
niezależnie od ich stanu majątkowego, czy przynależności
klasowej. "Wszytki moja kosa skarze". Szczególnie pastwić
będzie się nad grzesznikami. Wyrówna wszystkie
niesprawiedliwości. Wszyscy będą musieli cierpieć za swoje
przewinienia: duchowni za nadużywanie jadła i napojów,
szczególnie alkoholowych, sędziowie za przekupstwo, kupcy i
handlarze za wszelkie nieuczciwości. Do nieba pójdą jedynie
ludzie skromni i pobożni, którzy żyją w bojaźni bożej. Ci nie
muszą lękać się śmierci. Utwór ten wyrasta z chrześcijańskich
rozważań o śmierci obejmujących krąg tzw. czterech spraw
ostatecznych - mękę, agonię i śmierć, sąd ostateczny, niebo
lub piekło. Szczególnie burzliwy okres XIV-XV w. - kryzys
cesarstwa i papiestwa, wstrząsy społeczno-gospodarcze, wojny,
epidemie, fala głodu - budziły poczucie zagrożenia i
niepewności życia, wzmagając zarazem pogardę dla świata i jego
przemijających wartości. Uciechy, pokusy i wspaniałości życia
ukazywano jako zwodnicze i podlegające nieubłaganej władzy
śmierci. Tekst utworu "Posłuchajcie bracia miłe" pochodzi z
lat 70-tych wieku XV. Znajdował się w bibliotece w Górach
Świętokrzyskich stąd inna nazwa "Lament świętokrzyski". Jest
to najpiękniejsza pieśń religijna z XV wieku godna porównania
z "Bogurodzicą". Charakterystyczna jest monologowa forma
wypowiedzi i liczne zwroty w wołaczu. Występują liczne
archaizmy np. maciora - matka, nie lza - nie można, bogactwo
epitetów przymiotnikowych np. krwawe gody, miłe narodzenie,
miły syn, ciężka chwila. Utwór jest monologiem Matki Bożej,
która opłakuje swego ukrzyżowanego Syna. Stojąc pod krzyżem
skarży się na swój los, ponieważ współcierpi z Jezusem. Boleje
ponieważ nie może być bliżej syna i mu pomóc. Pragnie
podeprzeć zwisającą głowę Chrystusa, otrzeć z niego krew,
napoić. Matka Boża zwraca się z wyrzutem do Anioła Gabriela,
że spotkało ją nieszczęście, a przy zwiastowaniu obiecywał jej
radość. Zwraca się także do kobiet by prosiły Boga, aby
uchronił ich dzieci od takich cierpień. Utwór niezwykle
wymowny, podkreśla cierpienie Maryi. Uwydatnia przede
wszystkim ludzki wymiar matczynego cierpienia. "Nie
mam ani będę mieć jinegoJeno ciebie, Synu, na krzyżu
rozbitego"Średniowiecze
- wypracowania

zobacz także
Matura
CD
Spis
uczelni
Pojęcia
Pisarze
Cytaty







kobieta -
Sklep elektroniczny - Wakacje - Ge Money Bank Noclegi | Teksty | Bilety Autokarowe