Gospodarka europejska
Inflacja i jej przyczyny
W I połowie XVI wieku gospodarka Europy zachodniej znajdowała się w stanie rozkwitu,
co było kontynuacją dobrej koniunktury z końca XV wieku, wzmocnionej skutkami wielkich
odkryć geograficznych. Na przełomie obu stuleci wyraz
nemu przyspieszeniu uległ rozwój
miast  w Niderlandach, które stały się najbardziej zurbanizowanym obszarem Europy, w
miastach mieszkało już około 30% ludności, podobnie przedstawiała się ta proporcja w
północnej Italii, szybko zwiększał się udział ludności miejskiej w populacji Anglii, Francji,
Hiszpanii, Portugalii, zachodniej części Niemiec.
W II połowie XVI wieku pojawiło się jednak zjawisko, które zachwiało stabilnością
gospodarki europejskiej. Była to inflacja, przejawiająca się przede wszystkim we wzroście
cen produktów rolnych. Na przykład w latach 1550-1600 cena pszenicy we Flandrii wzrosła
trzykrotnie, cena zboża w Paryżu czterokrotnie, a koszty utrzymania w Londynie zwiększyły
się o ponad 100%. Zjawisko to, niespotykane we wcześniejszych epokach, historycy określili
mianem rewolucji cenowej.
Jedną z jej przyczyn była eksplozja demograficzna: w roku 1450 w Europie żyło około
50 milionów ludzi, a w roku 1600 już około 90 mln. Ponieważ podaż żywności pozostawała
w tym okresie na mniej więcej niezmienionym poziomie, coraz wyższy popyt musiał
spowodować gwałtowny wzrost cen. Znacznie wolniej rosły natomiast ceny towarów
rzemieślniczych, jako że w tym przypadku nie pojawiła się tak duża dysproporcja między
popytem a podażą, w pierwszym rzędzie zaspokajany był bowiem przez ludność popyt na
żywność, a na wyroby rzemieślnicze często nie starczało już pieniędzy.
Drugą przyczyną inflacji był wielki napływ kruszców z kolonii hiszpańskich w Ameryce.
Około roku 1560 w kopalniach Peru i Meksyku Hiszpanie wprowadzili nową, bardziej
wydajną technologię otrzymywania czystego srebra z rudy, co spowodowało gwałtowne
zwiększenie napływu tego kruszcu: o ile w latach 1556-1560 do portu w Sewilli zawinęły
ładunki srebra wartości około 10 mln dukatów, to w latach 1576-1580 ta wartość uległa
podwojeniu, a w latach 1591-1595 wzrosła czterokrotnie. Ponieważ władze Hiszpanii
używały srebra do spłacania zagranicznych kredytów i opłacania żołnierzy najemnych, a
kupcy hiszpańscy opłacali nim import towarów, kruszec ten zaczął krążyć po całej Europie
już w formie wybitych srebrnych monet. Ten lawinowy wzrost ilości pieniędzy w obiegu
przyczynił się do przyspieszenia spirali inflacji.
Skutki rewolucji cenowej
Na inflacji zyskiwali wielcy właściciele ziemscy, którzy drożej sprzedawali swoje zboże i
podnosili czynsze płacone przez chłopów. Również korzystali na wzroście cen kupcy i
rzemieślnicy sprzedający poszukiwane produkty. Natomiast w trudnej sytuacji bytowej
znalez
li się pracownicy najemni, zarówno w miastach, jak i na wsi, gdyż ich zarobki rosły
znacznie wolniej niż ceny towarów pierwszej potrzeby. Ubożeli również rzemieślnicy
produkujący towary, na które było w istniejących warunkach małe zapotrzebowanie.
Politycznym skutkiem inflacji była presja władzy państwowej na podnoszenie podatków.
Wynikało to z faktu, iż realna wartość dochodów budżetowych spadała, a jednocześnie
prowadzenie wojen i utrzymywanie armii, a także administracji, stawało się coraz droższe.
Mechanizm ekonomicznego podziału Europy
Eksplozja demograficzna spowodowała, że w Europie zaczął rosnąć popyt na zboże. Był
on szczególnie duży na zachodzie kontynentu, gdzie na tę pierwszą przyczynę nałożyła się
druga  postępy procesu urbanizacji, w wyniku której malała liczba producentów żywności, a
rosła liczba konsumentów.
Wobec wyjątkowo wysokich cen zboża zachodnioeuropejskiego powstała bardzo dobra
koniunktura na zboże z Europy wschodniej, które było znacznie tańsze  co wynikało z
niższych kosztów produkcji. Ta koniunktura, utrzymująca się przez dziesięciolecia,
doprowadziła do powstania w Europie dwóch stref ekonomicznych. W Europie na wschód od
A
aby zaczęła się umacniać gospodarka folwarczno-pańszczyz
niana, oparta na poddaństwie
osobistym chłopów, natomiast w Europie zachodniej rozwój poszedł w kierunku
kapitalistycznej gospodarki towarowo-pieniężnej. Ten podział nazwano dualizmem
ekonomicznym Europy.
Dla zachodu Europy charakterystyczny stał się szybki wzrost siły mieszczaństwa, czego
wyrazem były postępy urbanizacji. Pod koniec XVI wieku ponad 100 tys. mieszkańców
liczyły Antwerpia, Amsterdam, Paryż, Londyn, Neapol, Mediolan, Florencja i Wenecja.
WieÅ› w Anglii
" wieś angielska jako pierwsza uległa przemianom kapitalistycznym; zapoczątkowała je w
XVI wieku akcja tak zwanych grodzeń, czyli przejmowania ziemi chłopskiej przez
wielkich właścicieli ziemskich, którzy zakładali na niej pastwiska do wypasu owiec;
rolnictwo rozpoczęło produkcję wełny jako surowca dla powstających zakładów
przemysłowych
" chłopi, których nie stać było na spłacenie długów, tracili gospodarstwa i z braku z
ródła
utrzymania masowo przenosili się do miast, dając początek wolnemu rynkowi siły roboczej,
co było warunkiem rozwoju kapitalizmu
System nakładczy
" w XVI wieku pogłębiła się specjalizacja cechów; kontakt z rynkiem miał tylko rzemieślnik
sprzedajÄ…cy produkt finalny
" inicjatywę w produkcji rzemieślniczej stopniowo przejęli kupcy, tworząc system nakładczy:
kupiec-organizator produkcji dostarczał wytwórcom surowiec, a następnie skupował od nich
gotowe wyroby; w ten sposób rozpoczęła się masowa produkcja, głównie w przemyśle
sukienniczym
" system nakładczy działał poza cechami; zatrudniani w nim byli chałupnicy wiejscy i miejscy
za stosunkowo małe stawki, dlatego ta produkcja była znacznie atrakcyjniejsza cenowo od
towarów rzemieślników zrzeszonych w cechach
" na zaawansowanym etapie rozwoju systemu nakładczego zaczęły powstawać manufaktury
 gromadzono w nich w jednym miejscu pracowników produkujących w systemie
nakładczym
Rozwój systemu finansowego
" w XVI wieku istniały już wielkie domy bankiersko-handlowe we Włoszech (głównie w
Genui) i Niemczech poÅ‚udniowych (rodziny Fuggerów, Welserów, Hochstätterów);
instytucje te specjalizowały się w udzielaniu kredytów na rozwój handlu i przemysłu
" wprowadzony został do obrotu handlowego weksel jako środek zastępujący czasowo
pieniądz; usprawniło to znacznie obrót finansowy, odciążając kupców od konieczności
dysponowania gotówką
" w roku 1531 rozpoczęła działalność w Antwerpii pierwsza giełda; instytucje tego typu
umożliwiały przeprowadzanie operacji kupna i sprzedaży w formie bezgotówkowej;
upowszechniły się spółki handlowe, łączące kapitały wielu udziałowców