DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Generalnie wyróżnia się cztery sposoby definiowania rodziny: strukturalny,
funkcjonalny, inkluzyjny i uniwersalny.
Podejście strukturalne zwraca uwagę na skład i członkostwo w grupie.
Można przyjąć, że rodzinę tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko,
którzy biologicznie są ze sobą spokrewnieni i posiadają wspólne miejsce
zamieszkania. Utworzona jednostka rodzinna z rodzica i dziecka mieszka
razem przynajmniej z dwóch powodów: ponieważ są biologicznie
spokrewnieni, lub też normy społeczne, jak na przykład adopcja, pozwalają
na takie powiązania. Strukturalne definicje przyjmują pewne minimum-
jednostkę rodzinną tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko.
Podejście funkcjonalne podkreśla cele i funkcje, które rodzina powinna
wypełniać zarówno wobec swoich członków jak i całego społeczeństwa.
Rodzina może być tu definiowana jako grupa przynajmniej z jednym
rodzicem i z jednym (lub więcej) dzieckiem, która realizuje podstawową
funkcje socjalizacyjną oraz funkcję intymności, zaspokajająca potrzeby
fizyczne i psychiczne.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Podejście inkluzyjne (otwarte) podkreśla znaczenie relacji między
członkami grupy rodzinnej. Skupia się na motywacjach i preferencjach
jednostek uwikłanych w relacje osobiste. Odchodzi się tu od
instytucjonalnego definiowania rodziny i postrzega ja jako prywatną,
dobrowolną grupę społeczną o szczególnych związkach. Jako rodzina może
być w tym przypadku zdefiniowana jakakolwiek grupa dorosłych i dzieci
utrzymujących wzajemne relacje prowadzące do powstania uczuć i więzi
rodzinnych, które przywiązują ich do tej grupy. Definicja tego typu jest
bardzo pojemna, gdyż zamiast dzieci i dorosłych można za rodzinę uznać
jakakolwiek grupę osób np. pary kohabitujące, czy tez pary homoseksualne.
Podejście uniwersalne przyjmuje, iż rodzina jest grupą pokrewieństwa
normatywnie określoną, która ma na celu wypełnianie zadań prokreacyjnych
i socjalizacyjnych. Określenie  grupa pokrewieństwa znaczy tutaj, iż
członkowie rodziny połączeni są więzami pokrewieństwa określonymi przez
małżeństwo; pokrewieństwo nie określa liczby rodziców ani też liczby dzieci.
Za rodzinę uznaje się rodziny monoparentalne, dzieci adoptowane i poczęte
w związku. Związek normatywnie określony oznacza, iż podkreśla się tu rolę
społeczeństwa w definiowaniu co znaczy być rodziną. Za rodzinę w tym
ujęciu nie będą uznawane pary bezdzietne.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Funkcje rodziny.
Wśród funkcji rodziny należy wymienić następujące:
- prokreacyjna,
- ekonomiczna,
- wychowawcza,
- socjalizacyjna,
-opiekuńcza.
Funkcje prokreacyjna rodziny jest jej funkcją swoistą (właściwą)
i niezastępowalną. Wiąże się z narodzinami kolejnych dzieci, ich
wychowaniem usamodzielnieniem odchodzeniem z rodziny macierzystej
potomstwa. Rodzina przestaje istnieć wraz odejściem małżonków
(rodziców).
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Funkcja ekonomiczna rodziny
Funkcja ekonomiczna rodziny wiązana jest zapewnieniem rodzinie
odpowiednich warunków materialnego bytu oraz dochodu zapewniającego
zaspokojenie potrzeb na poziomie społecznie akceptowanym w danym
miejscu i czasie.
O poziomie materialnego życia rodziny decyduje:
-sytuacja mieszkaniowa  wielkość mieszkania, jego standard, usytuowanie
mieszkania,
- dochody, w tym dochody z pracy oraz dochody ze świadczeń,
-dostęp do koniecznych usług ochrony zdrowia, opieki, wychowania, edukacji,
kultury, wypoczynku, rekreacji i sportu,
-odpowiedni poziom usług społecznych, w tym usług, z których korzystają dzieci
i osoby niepełnosprawne.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Funkcja opiekuńcza rodziny
Funkcja opiekuńcza rodziny to obowiązek rodziny zapewnienia swoim
niesamodzielnym z powodu wieku lub stanu zdrowia członkom odpowiedniej
opieki. Dotyczy to dzieci, osób w wieku starszym, niepełnosprawnych
i chorych.
Funkcja wychowawcza i socjalizacyjna rodziny.
Funkcja wychowawcza rodziny to wdrożenie młodego pokolenia do norm
i zasad konstytuujących ład społeczny. Wychowanie młodego pokolenia jest
głównie zadaniem rodziny.
Funkcja socjalizacyjna wiąże się z wprowadzaniem młodego pokolenia
w przypisane role społeczne w rodzinie i społeczeństwie, kształtowanie
pożądanych postaw i zachowań, dążeń i aspiracji. W rodzinie dziecko
poznaje podstawowe normy życia i współżycia społecznego, kształtuje
stosunek do zadań i obowiązków, uczy się pełnienia ról w rodzinie
i społeczeństwie. Kształtuje system wartości, normy społeczne i moralne.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Struktura rodziny:
W znaczeniu szerokim:
Z. Tyszka.  Wydaje mi się więc  pisze  że strukturę rodziny określa: liczba i jakość
członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych,
przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących
poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności (kohezji)
rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się
dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i
względów .
W znaczeniu węższym:
Jest to liczba i rodzaj pokrewieństwa członków rodziny (liczba dzieci i innych krewnych):
1/ rodzina pełna
" pierwotna
" rekonstruowana
2/ rodzina niepełna
" samotne macierzyństwo / ojcostwo
" porzucenie
" separacja
" rozwód
" śmierć
3/ rodzina okresowo niepełna
" długotrwała praca poza miejscem zamieszkania ( eurosieroty)
" długotrwała choroba i hospitalizacja
" penalizacja
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
FAZY ROZWOJU RODZINY
1. Małżeństwo
2. Pierwsze dziecko
3. Powiększanie się rodziny
4. Okres stabilizacji liczebności rodziny
5. Zmniejszanie się rodziny  wyjście pierwszego dziecka
6. Wyjście dzieci
7. Śmierć małżonka
Niektórzy autorzy wskazują jeszcze na fazę wcześniejszą - narzeczeństwo
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Systemowe ujęcie rodziny
wskazuje, że jest ona systemem, czyli:
1/ pewną złożoną rzeczywistością i zbiorem elementów w dynamicznej
interakcji, w której każdy element jest określany przez pozostałe. Takie
rozumienie zakłada, że na jakość funkcjonowania całej rodziny jako
wspólnoty osób, mają wpływ wszyscy jej członkowie. System rodzinny to
nowa całość, przy zachowaniu indywidualności każdego z członków
systemu - jednocześnie noszą oni ślady oddziaływania na nich ich systemu
rodzinnego.
2/ charakteryzuje się cyrkularnością, która oznacza, że relacje
międzyludzkie nigdy nie są jednostronne, a zachowanie jednej osoby ma
wpływ na cały rodzinny układ. Zachowania osób wzajemnie się wzmacniają,
trudno jest ustalić które było przyczyną a które skutkiem. Oznacza to, że
ujęcie systemowe nie przyjmuje prostej zależności przyczynowo-skutkowej,
jednak jej cyrkularność. Wynika z tego, że element A ma wpływ na element
B, ten zaś na C, co kończy się przełożeniem znów na A i B.
3/ zmiana w jednym elemencie, powoduje zmianę w całym systemie.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Podsystemy w systemie rodzinnym
W podejściu systemowym terapii rodzin wyróżnia się podsystemy.
Są to dwuosobowe układy międzyludzkie, tworzone ze względu na płeć,
wiek, generacje, zainteresowania czy pozycje w rodzinie. Przykładem
podsystemu w rodzinie jest diada małżeńska (mąż-żona) jak i podsystem
rodzic-dziecko (mąż-córka, mąż-syn, żona-córka, żona-syn). W takich
samych podsystemach ujmują się poszczególne dzieci.
Bycie w jednym systemie nie wyklucza bycia w innym, jednak różne
systemy wymagają spełniania różnych ról: rodzicielskich, małżeńskich,
zatem podsystemy tworzone są z powodu konieczności realizacji
określonych jego zadań.
W interakcjach wewnątrz konkretnych podsystemów mogą występować
koalicje jak i przymierza.
Przymierze - jest porozumieniem dwóch osób w celu realizacji dobra
wspólnego (np. przymierze diady małżeńskiej w celu realizacji dobra
dziecka).
Koalicja - jest zmową danego podsystemu, przeciw osobie trzeciej (np.
zmowa matki i dorastającej córki przeciw ojcu).
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Granice w systemie rodzinnym
W podejściu systemowym ważna rolę spełniają granice.
Granice to wyznaczniki przepływu informacji, uczuć i emocji, określające
intymność i tożsamość rodziny. Reguły i normy określające kto i w jaki
sposób przynależy do podsystemu.
Typy granic:
" Prawidłowe: elastyczne, otwarte, wyraziste
" Nieprawidłowe: rozmyte, uszczelnione lub ich całkowity brak.
Każdy system rodzinny wypracowuje trzy rodzaje granic:
" wewnętrzne między członkami systemu - obejmują przepływ relacji,
informacji i emocji pomiędzy członkami rodziny,
" wewnętrzne między podsystemami - obejmują przepływ relacji,
informacji i emocji pomiędzy konkretnymi podsystemami (np. rodzice-
dziecko),
" zewnętrzne - określają przepływ z resztą środowiska, wszystkim co jest
poza systemem.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Reguły rodzinne
Dotyczą pragmatycznych czynności życiowych, są to ustalone normy postępowania
danego systemu w sprawach:
" wydawania pieniędzy
" traktowania zdrowia i choroby
" prowadzenia domu
" ujawniania emocji własnych i podejścia do okazywania emocji innych
" pracy zarobkowej
" wychowywania dzieci
" kontaktów z innymi, w tym z rodzinami pochodzenia
" obchodzenia uroczystości rodzinnych i kalendarzowych
" tego o czym się nie mówi (jedna z reguł ukrytych)
Mity rodzinne
Mity rodzinne to przyjęte i podzielane przez wszystkich członków (zinternalizowanie)
przekonania, na temat siebie samych, członków rodziny oraz jej całej. Zazwyczaj,
ulegając lekkim modyfikacją, są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Ich rolą jest
bycie mechanizmami obronnymi całego systemu, w celu zachowania równowagi.
Przykłady mitów rodzinnych:
"...w naszej rodzinie wszystkie kobiety się szybko rozwodzą..." - mit nieszczęścia
"...w naszej rodzinie wszyscy mają pecha..." - mit nieszczęścia
"...dzieci są najważniejsze..." - mit szczęścia rodzinnego.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Podsystem- małżonkowie
David Field wyróżnia 7 cech oceny funkcjonowania małżeństwa:
1/ Wspólne spędzenie czasu
2/ Aspekt duchowy (system wartości)
3/ Zdolności negocjacyjne
4/ Dojrzałość każdego z małżonków jako osoby
5/ Zabawa i humor
6/ Intymność
7/ Oddanie
Zdrowe małżeństwo będące podstawą zdrowej rodziny tworzą ludzie
wzajemnie sobie oddani, otwarci na siebie, pragnący być ze sobą także w
chwilach trudnych, gotowi do współpracy i szukania kompromisów.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Typologia podsystemu: małżonkowie
1/ Małżeństwo aktywno  pasywne: jedna strona bardzo aktywna i dba o to,
aby małżeństwo i rodzina funkcjonowało, druga pasywna, bierna, trzeba ją
prowadzić.
2/ Małżeństwo opiekuńczo  bezradne: jedna strona przyjmuje role opiekuna
wobec drugiej, bezradnej osoby, która potrzebuje jej pomocy.
3/ Małżeństwo macho: jedno z małżonków całkowicie zdominowało małżeństwo
4/ Małżeństwo infantylne: gdy obydwoje małżonkowie są  jako osoby 
niedojrzali, nieprzygotowani do pełnienia roli małżonka. Aby przetrwać potrzebują
pomocy z zewnętrz  najczęściej rodziców
5/ Małżeństwo pozorne: zawarte przez dwoje ludzi, których tak naprawdę nic nie
łączy
6/ Małżeństwo aktywno  aktywne: związek tworzą ludzie wzajemnie sobie
oddani, otwarci na siebie, pragnący być ze sobą także w chwilach trudnych, gotowi
do współpracy i szukania kompromisów.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Podsystem rodzic  dziecko:
4 cechy oceny funkcjonowania w roli rodzica:
1/ Bliskość
2/ Opieka
3/ Swoboda
4/ Wymagania
A
ącznie cechy te określają postawę rodzicielską.
Postawa rodzicielska to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny
sposób w stosunku do dziecka.
Typologia Ziemskiej: postawy dzieli na 2 grupy:
1.Prawidłowe
a) akceptacja
b) współdziałanie
c) postawa nowoczesnej swobody
d) uznanie praw dziecka
2. Nieprawidłowe
A) odtrącająca
B) unikająca
C) wymagająca
D) nadmiernie chroniąca
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Akceptacja
Rodzic przyjmują dziecko takim jakie jest z pozytywnymi i negatywnymi
cechami, dziecko jest zadowolone z siebie i życia, ma poczucie
bezpieczeństwa
Współdziałanie
Zainteresowanie i udział rodzica w czynnościach, które wykonuje dziecko,
ale również angażowanie dziecka w sprawy rodzinne. Jakość angażowania
dziecka wiąże się z etapem rozwoju dziecka.
Postawa nowoczesnej swobody
Podlega największej przemianie wraz z rozwojem dziecka stopień swobody
zależy od fazy rozwoju dziecka. Daje to możliwość dziecku na
podejmowanie aktywności w sposób autonomiczny i poczucie wartości, że
potrafi coś samo, że jest samodzielne.
Uznanie praw dziecka
Od samego początku traktowanie dziecka jako pełnoprawnego członka
rodziny. W miarę dorastania dziecko ma możliwość współuczestniczyć i
współdecydować w sprawach rodziny.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Odtrącająca
Rodzic stosuje wobec dziecka różne kary wyrażając w ten sposób swoje
niezadowolenie
Unikająca
Dystans w postaci unikania wyrażany jest w sposób bierny  brak pewnych
zachowań  rodzic nie zaspokaja potrzeb dziecka.
Wymagająca
Nadmiernie wymagające  wygórowane wymagania stawiane dziecku nie
biorąc pod uwagę możliwości dziecka, jego umiejętności i celów, spełniane
są pasje rodziców
Nadmiernie chroniąca
Nadmierne koncentrowanie się na dziecku  postawa nadmiernie chroniąca,
która charakteryzuje się bezkrytycznym podejściem do dziecka, nadmierna
opiekuńczość, ograniczanie samodzielności i swobody, izolacja od
rówieśników.
W analizie postaw rodzicielskich należy brać pod uwagę postawę każdego z
rodziców, ich zgodność w odniesieniu do każdego z dzieci. Wtedy
otrzymujemy mapę postaw rodzicielskich w rodzinie.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Zdrowa rodzina
Psychologowie wymieniają cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:
1/ Pozytywna tożsamość każdego z członków rodziny i rodziny jako całości:
Pozytywna tożsamość oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne
poczucie "jestem w porządku", nawet jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę.
Jestem w porządku, ponieważ mam prawo dopuszczać się błędów poszukując
lepszych sposobów życia. Mam swoje ograniczenia i słabości. Niektóre z nich
akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie do zmiany. Ostatecznie akceptuję
siebie wraz z moimi ograniczeniami, i dobrymi, silnymi stronami.
2/ Autonomia. Dojrzała wspólnota to wspólnota autonomicznych osób, a więc
wspólnota oparta na wyborze, a nie na niewolnictwie. Jeżeli moje związki z ludz
mi
opierają się na poczuciu, iż coś "muszę" jestem bliska niewoli. Jeśli opierają się na
poczuciu "decyduję się" i "wybieram", jestem bliska autonomii.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Otwarta komunikacja
Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w
stanie rozmawiać w sposób nie zagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego
życia. Oznacza to, że potrafią o nich zarówno mówić jak też, że potrafią tego
słuchać.
Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać
oparcie, uwagę, podtrzymanie i energię. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił
wypada ze swojej roli, lub nie wypełnia swojego zadania, jego aktywność przejmują
inni. W zdrowej psychologicznie rodzinie takie "świadczenia" dzieją się
naprzemiennie i są wzajemne.
Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza,
że rodzina nie jest zamknięta. Istnieje wymiana. Przychodzą ludzie i wychodzi się do
ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje, które w rodzinie się przetwarza, jedne
pozostawia, inne usuwa jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze swoimi
trudnymi sprawami do innych ludzi, by łatwiej znalez
ć właściwy dystans do tego, co
nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązań niż
izolowanym fragmentem układanki.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Cechy zdrowej rodziny: (inna klasyfikacja)
" elastyczne interakcje rodziny ze światem zewnętrznym (zachowanie
równowagi);
" otwarta komunikacja wewnątrzrodzinna (oparta na szczerości, szacunku
i dialogu);
" jasno wytyczone prawa i obowiązki wszystkich członków rodziny;
" pozytywna tożsamość i autonomia poszczególnych członków;
" dorośli zaspokajający swoje potrzeby w relacji małżeńskiej, a rodzice
zaspokajający potrzeby dzieci i dający im wsparcie.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Typologia rodzin uwzględnieniem kryterium ich funkcjonalności:
- rodziny wzorowe wychowawczo,
- rodziny normalne,
- rodziny jeszcze wydolne,
- rodziny niewydolne
- rodziny patologiczne
W świetle tego podziału rodziny niewydolne i rodziny patologiczne będą
należały do rodzin dysfunkcyjnych.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Rodziny dysfunkcjonalne
Pojęcie dysfunkcjonalności rodziny.
Dysfunkcja stanowi "uzależnione i niepożądane następstwa istnienia lub
działania danego elementu jakiegoś systemu lub całego systemu.
Dysfunkcjonalny - nieprzystosowany, niedostosowany do potrzeb, celów,
zwłaszcza ludzkich, społecznych.
Dysfunkcjonalna rodzina to taka, która nie spełnia już swoich naturalnych
funkcji. Traktując rodzinę jako całość, jako ów integralny i niezależny byt,
trzeba przyjąć, iż jakiekolwiek zaburzenie, utrudniające rodzinie realizację
którejś z podstawowych funkcji, może powodować przejściową lub dłuższą
niewydolność ogólnego jej funkcjonowania czyli dysfunkcyjność.
Do rodzin patologicznych zalicza się te, w których oboje rodzice lub jedno
z nich alkoholizuje się, używa narkotyków, dopuszcza się nierządu -
najczęściej we własnym domu w obecności dzieci, wykorzystuje je
seksualnie.
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Rodziny dysfunkcjonalne
Rodziny patologiczne
DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO
Cechy rodziny dysfunkcjonalnej
1/ Zaprzeczanie swoim problemom.
2/ Brak intymności.
3/  Zakorzenienie we wstydzie .
4/ Utrwalone, zamrożone, sztywne role. Również zasady są sztywne i nie zmieniają
się.
5/ Brak jasnych granic wewnętrznych, między podsystemami.
6/ Brak zaspokojenia wzajemnego indywidualnych potrzeb, indywidualne różnice i
potrzeby podporządkowywane są i poświęcane na rzecz całego systemu
(rodziny).
7/ System komunikacji polega na otwartym konflikcie albo na utrzymywaniu za
wszelka cenę pozorów zgody.
8/ Rodzina posiada swoje tajemnice, które każdy zna, ale udaje, że o niczym nie
wie  zakłamanie.