Załącznik nr 7
Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
MATERIAA
INFORMACYJNY
KONCEPCJA SZKOLEC
OPARTYCH NA
MODUA
ACH UMIEJ
TNOŚCI ZAWODOWYCH
Słownik pojęć
Struktura dokumentacji programowej
Wzory dokumentów programu szkolenia modułowego
Materiał przygotowany na podstawie opracowania:
PORADNIK METODYCZNY DLA AUTORÓW MODUA
OWYCH PROGRAMÓW
SZKOLENIA ZAWODOWEGO pod redakcją Krzysztofa Symeli
wykonanego w ramach projektu Phare 2000 Krajowy system szkolenia zawodowego ,
MGiP, Warszawa, 2004
Warszawa, wrzesień 2006
1
1. SA
OWNIK POJ
Ć
Przedstawiony system pojęć i terminów ma służyć właściwej komunikacji osób
projektujących i/ lub realizujących modułowe programy szkolenia zawodowego, oparte na
koncepcji Modułów Umiejętności Zawodowych, opracowanych przez Międzynarodową
Organizację Pracy.
Wyodrębniono trzy grupy problemowe pojęć:
1) Pojęcia i terminy specyficzne dla koncepcji szkoleń opartych na Modułach
Umiejętności Zawodowych (ang. MES) Międzynarodowej Organizacji Pracy.
Zamieszczony zestaw opisuje tylko te, które znalazły zastosowanie w polskiej adaptacji
koncepcji MOP, w ramach prac nad przygotowaniem modułowych programów szkolenia
zawodowego w projektach realizowanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
(w tym w projekcie PHARE 2000  Krajowy system szkolenia zawodowego ).
2) Pojęcia i terminy dotyczące analizy pracy. Zamieszczony zestaw pojęć odnosi się do
zawodu i jego analizy, jak również określania potrzeb szkoleniowych.
3) Pojęcia i terminy dotyczące modelu dokumentacji programowej szkoleń
modułowych. Zamieszczony zestaw używany jest do opisu struktury dokumentów
modułowego programu szkolenia zawodowego oraz do oceny jego jakości.
Pojęcia i terminy specyficzne dla koncepcji MES
Koncepcja MES
Opracowane przez Międzynarodową Organizację Pracy całościowe podejście do szkoleń na
potrzeby zatrudnienia, określające procedury, formularze i tabele do przeprowadzenia analizy
zadań i umiejętności, a następnie do opracowania, realizacji i oceny programu szkoleniowego
opartego na modułach umiejętności zawodowych (Modules of Employable Skills  MES).
Koncepcja zakłada możliwość elastycznego budowania struktury programu szkolenia, na którą
składają się - dobierane w zależności od potrzeb - zestawy zadań zawodowych pozwalających
nabyć umiejętności przydatne w pracy. Integralną częścią programu są materiały szkoleniowe
zawarte w pakietach dydaktycznych.
Moduł Umiejętności Zawodowych (Module of Employable Skills  MES)
Szczegółowy opis (specyfikacja) pracy (job specification) przedstawiony w formie zbioru
jednostek modułowych. Określa, w kategoriach jednostek modułowych, czynności
wykonywane w ramach danego zakresu pracy (często odpowiada specjalności lub specjalizacji
zawodowej).
Jednostka modułowa (Modular Unit)
Logiczny i możliwy do przyjęcia wycinek pracy (job) w ramach zawodu (occupation) lub
zakresu pracy (field of work) o jasno określonym rozpoczęciu i zakończeniu, zwykle nie
poddawany dalszym podziałom, odpowiadający zadaniu zawodowemu. Jego rezultatem jest
produkt, usługa lub istotna decyzja.
Arkusz Analizy Jednostki Modułowej (Modular Unit Analysis Sheet)
Na arkuszu tym wyszczególnione są różne umiejętności konieczne do wykonania
poszczególnych etapów pracy danej jednostki modułowej razem ze standardami wykonania.
2
Podane są również sfery umiejętności (psychomotoryczna, intelektualna, postawy) dla
poszczególnych umiejętności.
Element dydaktyczny (Learning Element)
Element programu MES w formie zamkniętej broszury szkoleniowej (zazwyczaj do
samokształcenia), przeznaczonej do nauczania zorientowanego na ucznia. Każdy element
dydaktyczny obejmuje określoną umiejętność lub wycinek wiedzy.
Jednostka szkoleniowa (Instructional Unit)
Sposób zapisu i organizacji zajęć szkoleniowych w koncepcji MES. Ułatwia systematyczne
planowanie i przygotowanie zajęć szkoleniowych przez instruktorów lub nauczycieli. Jednostki
szkoleniowe mogą również stanowić podstawę opracowywania elementów dydaktycznych.
Sprawdzian postępów (Progress Check)
Zestaw poleceń (odzwierciedlających ustalone cele nauczania) do wykonania, przewidziany na
zakończenie realizacji jednostki szkoleniowej lub elementu dydaktycznego. Ma on dostarczyć
wiarygodnego dowodu na to, że uczeń potrafi zastosować umiejętność (psychomotoryczną,
intelektualną lub postawę), którą opanował, zgodnie ze standardami i w warunkach
określonych w opisie celów.
Test osiągnięć (Perfomance Test)
Zestaw poleceń (odzwierciedlających ustalone cele nauczania) do wykonania, przewidziany na
zakończenie realizacji jednostki modułowej. Dostarcza wiarygodnego dowodu na to, że uczeń
potrafi wykonać etapy pracy jednostki modułowej zgodnie z określonymi standardami i w
danych warunkach. Testy osiągnięć stają się testami cząstkowymi, jeśli program szkoleniowy
MES obejmuje więcej jednostek modułowych.
Egzamin końcowy (Final Test)
Wszechstronny test osiągnięć przeprowadzany pod koniec programu szkoleniowego
obejmujący większą liczbę jednostek modułowych.
Pakiet edukacyjny MES (MES Learning Package)
Składa się z poradników dla instruktora i osób szkolnych, listy sprzętu i pomocy
dydaktycznych oraz zestawu tych elementów dydaktycznych/jednostek szkoleniowych, które są
niezbędne do realizacji jednostek modułowych, przewidzianych w danym programie
szkoleniowym MES.
Program szkoleniowy MES
Jest propozycją działań dydaktycznych realizowanych w oparciu o standardowy zestaw
dokumentów, określających zakres i układ treści nauczania i uczenia się, wynikający z zadań
występujących w zawodzie, którym odpowiadają jednostki modułowe.
Lista wyposażenia szkoleniowego (Training Facilities List)
Jest stosowana do wyszczególnienia i opisu sprzętu, narzędzi, materiałów itd. niezbędnych dla
danego pakietu lub pakietów edukacyjnych.
Stacja dydaktyczna (Learning Station)
Jest to miejsce do realizacji działań dydaktycznych, gdzie nauka przebiega w sposób zor-
ganizowany, nastawiony na ucznia i w jego własnym tempie. Jest ona wyposażona we
wszystkie przedmioty i pomoce niezbędne do nauki.
3
Pojęcia i terminy dotyczące analizy pracy
Zawód
Zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy,
wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych.
Obszar zawodowy
Powszechnie uznana sfera (dziedzina) działalności zawodowej, na którą składa się określona
liczba zawodów pokrewnych pod względem środków i przedmiotów pracy lub zbiorów funkcji
występujących w różnych zawodach (np. funkcje nadzoru, kontroli, funkcje społeczne,
menedżerskie itp.). Przykłady obszarów zawodowych: budownictwo, mechanika,
elektrotechnika, informatyka itd.
Zakres pracy
Wydzielona z obszaru zawodowego lub zawodu dziedzina działalność wyznaczająca granice,
specjalności, specjalizacji bądz
zestaw zadań składający się na kwalifikacje wymagane na
stanowisku/stanowiskach pracy.
Specjalność zawodowa
Występuje w rezultacie podziału pracy w ramach zawodu. Ukierunkowana jest zazwyczaj na
funkcję lub rodzaj wiedzy czy też przedmiot pracy, co określone jest specyficznym podzbiorem
zadań, stanowiących rozwinięcie zadań podstawowych.
Specjalizacja zawodowa
Oznacza zdobywanie wiedzy i umiejętności (teoretycznych i praktycznych), biegłości w jakiejś
wąskiej dziedzinie w danym zawodzie.
Zadanie zawodowe
Logiczny wycinek pracy w ramach zawodu o wyraz
nie określonym początku i końcu. Układ
czynności zawodowych powiązany jednym celem działania, kończącym się określonym
wytworem, usługą lub podjęciem istotnej decyzji (w metodologii MES odpowiada mu
jednostka modułowa). Zadanie zawodowe realizowane jest z reguły z podziałem na etapy pracy
 kolejne czynności.
Czynności zawodowe
Działania pracownika we współpracy z wyposażeniem, materiałami, przyrodą, ludz
mi,
informacjami, ideami, danymi, wydarzeniami i warunkami oraz dające określony efekt
użyteczny, np. zamocowane przedmiotu, kontrola wymiaru, włączenie urządzenia itp.
Czynności, podobnie jak i zadania zawodowe, mogą mieć charakter technologiczny
(wykonawczy), organizacyjny, kierowania i współpracy, kontroli i oceny jakości.
Kwalifikacje zawodowe
Układ zbiorów umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do
wykonywania zestawu zadań zawodowych, właściwych dla danego zawodu.
Umiejętności
Zdolności nabyte i wyćwiczone, które służą do wykonania czynności prowadzących do
uzyskania zaplanowanego wyniku (realizacji zadania zawodowego lub pracy).
4
Wiadomości
Zestaw informacji przyjęty świadomie przez podmiot i przechowywany w jego pamięci oraz
wykorzystywany do ukształtowania określonych umiejętności.
Cechy psychofizyczne
Cechy indywidualne (osobowościowe) pracowników wykonujących poszczególne zadania.
Zaliczamy do nich: sprawności sensomotoryczne (np. zręczność rąk, zmysł równowagi,
rozróżnianie barw, koordynacja wzrokowo-ruchowa itp.), zdolności (np. koncentracja uwagi,
wyobraz
nia, uzdolnienia techniczne itp.), cechy charakteryzujące osobowość(np. odporność
emocjonalna, samodzielność, zdolność przekonywania, wytrwałość, odwaga itp.).
Postawy
Nieobserwowalne bezpośrednio predyspozycje lub tendencje do specyficznych reakcji na
rzeczy, bodz
ce lub wartości (często utożsamiane z cechami osobowościowymi i zdolnościami).
Kształtowanie postaw ma w założeniach sprzyjać realizacji zadań zawodowych. Przez postawę
wobec pracy w zawodzie rozumiana jest pewna gotowość pracownika do względnie trwałych
przekonań i sposobów zachowań, odpowiadających wymaganiom określonego zwodu czy
sytuacji występujących w procesie pracy.
Stanowisko pracy
Najmniejsza jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa, miejsce pracy, część powierzchni
produkcyjnej lub usługowej zajmowanej lub obsługiwanej przez pracownika w celu
wykonywania powierzonej mu pracy  zadań zawodowych.
Standard kwalifikacji zawodowych
Akceptowane przez przedstawicieli pracodawców, pracobiorców i innych partnerów
społecznych wymagania dotyczące kwalifikacji zawodowych, opisujące zbiory niezbędnych
umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych, odpowiadające zadaniom zawodowym
i kwalifikacjom wyodrębnionym w zawodzie oraz warunkujące skuteczne wykowanie działań
zawodowych.
Kompetencje zawodowe
Uprawnienia do działania w określonym obszarze zawodowym na podstawie uzyskanych
kwalifikacji, pozwalających na właściwe rozwiązywanie zadań zawodowych. Uprawnienia te
są stwierdzone w odpowiednim dokumencie kwalifikacyjnym, określającym ewentualnie tytuł
i stopień zawodowy.
Pojęcia i terminy dotyczące modelu dokumentacji programowej szkoleń
modułowych
Analiza potrzeb szkoleniowych
Jest procesem zbierania, przetwarzania, analizowania i porównywania danych odnoszących się
do miejsc pracy  w ramach przedsiębiorstwa, organizacji, obszaru geograficznego lub sektora
przemysłowego i w ramach nich  do indywidualnych działań osób na tych stanowiskach
pracy, aby opisać pracę wykonywaną, zidentyfikować wymagania co do tych działań, ocenić
poziom, na jakim odbywa się działanie jednostek oraz zdefiniować i spisać potrzeby
szkoleniowe.
5
Struktura
Zespół związków (relacji) między składnikami danej całości oraz między elementami
a całością, koniecznych dla funkcjonowania bądz
istnienia tej całości.
Strukturyzacja treści nauczania
Forma systematyki treści nauczania, polegająca na takim porządkowaniu materiału, aby można
w nim wyodrębnić jakieś układy, a w nich elementy i związki między nimi. Strukturyzacja
sprzyja wyodrębnianiu materiału podstawowego, a zarazem rezygnacji z tego, co utrudnia
zrozumienie jakiejś dziedziny teorii czy praktyki. Składa się ona z następujących etapów:
określenie celu nauczania, wybór elementów podstawowych z punktu widzenia nauczania,
określenie związku między elementami, przedstawienie treści w formie struktury dydaktycznej.
Treści kształcenia/szkolenia
Zbiór zarówno aktualnych, jak i przewidywanych potrzeb społecznych, zawodowych
i kulturalnych, a także indywidualnych potrzeb poszczególnych osób, które należy w procesie
kształcenia/szkolenia zaspokoić.
Cele kształcenia/szkolenia
Określą konkretne umiejętność lub zachowania, które osoby szkolone powinny mieć
opanowane z chwilą zakończenia określonego etapu nauki (po ukończeniu kursu, jednostki
modułowej, jednostki szkoleniowej). W przypadku modułowych programów szkolenia
zawodowego wyróżniamy cele kształcenia dla kursu (cele ogólne), cele kształcenia dla
jednostek modułowych (cele operacyjne  wynikowe) oraz cele kształcenia dla jednostek
szkoleniowych (cele operacyjne  szczegółowe).
Ogólne cele szkolenia
Zwięzły opis zamierzeń kursu, oparty o konkretne plany szkolenia i przedstawiający jego cele
ogólne i oczekiwane rezultaty końcowe. Cele tej kategorii w modułowym programie nauczania
zamieszane są w  Założeniach organizacyjno-programowych szkolenia .
Cele operacyjne kształcenia/szkolenia
Wyrażone są opisem zachowań, jakie ma przejawiać uczący się po ukończeniu nauki. Jest to
precyzyjny sposób opisu zachowania składający się z zwykle z trzech członów określających:
(a) czynność (co robi uczący się), (b) warunki realizacji czynności (czym dysponuje i w jakich
okolicznościach to się odbywa) oraz (c) standardy lub kryteria, którym należy sprostać (aby
sprawdzić, jak dobrze należy wykonać daną czynność).
Aktywizujące metody nauczania
Grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia/szkolenia
aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego. Do
najbardziej znanych metod aktywizujących zalicza się: metodę przypadków, sytuacyjną,
inscenizacji, gier dydaktycznych, projektu, tekstu przewodniego, dyskusji dydaktycznej,
metaplanu.
Modułowy program szkolenia zawodowego oparty na koncepcji MES  oparta na MOP-
owskiej koncepcji Modułów Umiejętności Zawodowych propozycja celów nauczania/ uczenia
się, zakresu i struktury treści, metod i środków dydaktycznych oraz sposobów kontroli
wyników nauki, opisanych w dokumentacji programowej, stanowiącej podstawę
zorganizowania kursu szkolenia zawodowego dla określonego zakresu pracy w zawodzie lub
obszarze zawodowym. Program szkolenia składa się z dwóch części: założeń organizacyjno-
6
programowych szkolenia oraz zestawu programów szkolenia zawodowego dla jednostek
modułowych (zadań wyodrębnionych w zakresie pracy).
Dokumentacja programowa modułowego szkolenia zawodowego  zbiór standardowych
dokumentów z opisem modułowych programów szkolenia zawodowego wraz z materiałami i
pakietami edukacyjnymi, które umożliwiają osiąganie kwalifikacji w danym zawodzie/obszarze
zawodowym, zgodnie z aktualnymi wymaganiami rynku pracy.
Zajęcia szkoleniowe  zajęcia dydaktyczne integrujące treści teoretyczne z różnych dziedzin z
ćwiczeniami praktycznymi, które prowadzone są w warunkach naturalnych lub
symulowanych, zgodnie ze  scenariuszami zajęć i materiałami zawartymi w jednostkach
szkoleniowych.
Pakiet edukacyjny  zbiór materiałów do nauczania i uczenia się, stanowiący obudowę
dydaktyczną jednostki modułowej wyodrębnionej w modułowym programie szkolenia
zawodowego. Pakiet dydaktyczny może również obejmować grupę jednostek modułowych.
Schemat blokowy szkolenia modułowego  układ strukturalny jednostek modułowych
wyodrębnionych w modułowym programie szkolenia zawodowego, ilustrujący ich wzajemne
powiązania i współzależność (korelacja jednostek modułowych).
7
2. STRUKTURA DOKUMENTACJI PROGRAMOWEJ
Schemat dokumentacji programowej przedstawiony został w poniższej Tabeli.
Tabela 1. Model dokumentacji modułowego programu szkolenia zawodowego
Elementy struktury dokumentacji modułowego programu
Komentarz
szkolenia zawodowego
Są to informacje niezbędne
Informacje ogólne:
do identyfikacji programu
" Strona tytułowa
jako dokumentu
rekomendowanego przez
" Spis treści
MPiPS
" Informacja o autorach i recenzentach
Są to informacje ogólne,
Część I Założenia organizacyjno-programowe szkolenia
które ukazują warstwę
a) Ogólne cele szkolenia
koncepcyjną
b) Opis pracy i metodologiczną
organizacji szkolenia.
c) Lista i opis jednostek modułowych
Dane te będą również
d) Schemat blokowy organizacji szkolenia
dostępne dla użytkowników
e) Plan realizacji szkolenia
bazy danych w Internecie
Część II Programy szkolenia zawodowego dla jednostek modułowych
Są to informacje i materiały
a) Nazwa i kod jednaki modułowej
szczegółowe, które
b) Cele operacyjne szkolenia dla jednostki modułowej
zapewniają zorganizowanie
oraz przeprowadzenie
c) Arkusz analizy jednostki modułowej
konkretnych zajęć
d) Opisy jednostek szkoleniowych
szkoleniowych w systemie
e) Załączniki do realizacji jednostki szkoleniowej
modułowym
" Wymagania w zakresie BHP
" Propozycja ćwiczeń i zadań
" Materiały szkoleniowe
" Sprawdzian postępów
" Literatura uzupełniająca
" Wskazówki dla nauczyciela
" Wskazówki dla uczestnika szkolenia
f) Sprawdzian wyników po jednostce modułowej
g) Lista wyposażenia dydaktycznego
Uwaga:
Powyższa struktura dot. Części II jest identyczna dla wszystkich
jednostek modułowych i szkoleniowych wyodrębnionych w
programie
8
Poniżej przedstawiono charakterystykę poszczególnych elementów dokumentacji
modułowego programu szkolenia zawodowego.
Informacje ogólne
1. Strona tytułowa programu  zawiera informacje identyfikujące program, tj.:
" Nazwa właściciela praw autorskich do programu:  Projekt SPO RZL Opracowanie
programów szkoleń modułowych dla kadr publicznych służb zatrudnienia oraz
 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej .
" Nazwa programu:  Modułowy program szkolenia zawodowego ; nazwa zawodu wraz
z kodem z obowiązującej klasyfikacji zawodów i specjalności.
2. Informacje o zespole autorskim  zawierają dane o osobach zaangażowanych
w przygotowanie modułowego programu szkolenia zawodowego, obejmujące: imię
i nazwisko, stopień/tytuł naukowy, nazwa instytucji (miejsce pracy). Dane te dotyczą
następujących grup osób: autorzy programu, koordynacja i konsultacja metodologiczna,
recenzja merytoryczna, redakcja techniczna.
3. Spis treści  przedstawia zawartość modułowego programu szkolenia zawodowego
z podziałem na wyodrębnione w modelu dokumentacji części i elementy składowe.
Część I  Założenia organizacyjno-programowe szkolenia
W Części I  Założenia organizacyjno-programowe szkolenia wyodrębnia się następujące
bloki informacji:
1. Ogólne cele szkolenia  wynikają z przyjętej nazwy kursu  programu szkolenia, który
określa dla jakiego zakresu pracy w zawodzie lub obszarze zawodowym zaplanowany
został program. Cele ogólne informują kandydata do szkolenia, na jakie rezultaty może
liczyć oraz czy są one zgodne z jego oczekiwaniami i czy nawiązują do wymagań
pracodawców. W tej części programu przedstawiamy również informację, jaki dokument
będzie potwierdzeniem uzyskanych umiejętności i kwalifikacji. Zapisy odnoszące się do
celów ogólnych formujemy w postaci czynnościowej, tzn. absolwent będzie umiał:
 zastosować ,  wykonać ,  zaprojektować itp.
2. Opis pracy i wymagania kwalifikacyjne  jest to standardowy opis, który dotyczy
zakresu pracy, dla jakiego przygotowywany jest modułowy program szkolenia. Zawiera
nazwę obszaru zawodowego, zawodu i/lub specjalności, dla którego program kursu
przygotowuje, syntetyczny opis obowiązków przewidzianych dla danego zakresu pracy,
usytuowanie stanowisk pracy w strukturze organizacyjnej, warunki pracy i standardy
wykonania. W tym elemencie programu określa się również wymagania przyjęcia do
pracy dla kandydata, który pomyślnie ukończy kurs objęty zakresem dokumentacji
modułowego programu szkolenia zawodowego.
3. Lista i opis jednostek modułowych  jest to standardowy opis który zawiera zestaw
zadań zawodowych, wyróżnionych dla danego zakresu pracy na podstawie analizy
dostępnych z
ródeł wiedzy o zawodach czy też badań treści pracy. Każde wyodrębnione
zadanie zawodowe traktowane jest jako  jednostka modułowa programu szkolenia
zawodowego i wyznacza jej zakres treści. Zapisy odnoszące się do nazw jednostek
modułowych oraz ich opisy formujemy w postaci czynnościowej, tzn. pracownik:
 stosuje ,  wykonuje ,  projektuje itp.
9
4. Schemat blokowy organizacji szkolenia  jest odzwierciedleniem układu struktury
jednostek modułowych wyodrębnionych w programie szkolenia zawodowego. Pokazuje
wzajemne powiązania i współzależność dla przewidzianych w programie jednostek
modułowych. Schemat blokowy organizacji szkolenia stanowić może wskazówkę dla
organizacji zajęć szkoleniowych z podziałem na grupy. Jest to szczególnie istotne przy
rozbudowanych programach szkoleniowych składających z kilkunastu lub nawet
kilkudziesięciu jednostek modułowych.
5. Plan realizacji szkolenia  obejmuje tabelaryczne zestawienie jednostek modułowych
i jednostek szkoleniowych wyodrębnionych w dokumentacji programu modułowego,
wraz z przypisaniem im czasu na realizację. Jest to zarazem zaplanowana dyspozycja
budżetu czasu przeznaczonego na kurs oraz wykładnia do rozplanowania zajęć
dydaktycznych dla kadry pedagogicznej, jak również wykorzystania pomieszczeń
i stanowisk szkoleniowych.
Część II  Programy szkolenia zawodowego dla jednostek modułowych
Jest to zasadnicza część dokumentacji modułowego programu szkolenia zawodowego,
która stanowi podstawę do realizacji zajęć dydaktyczno-szkoleniowych w systemie
modułowym. Dokumentacja składa się z tylu programów dla jednostek modułowych, ile zadań
zawodowych wyodrębniono w określonym zakresie pracy, w danym zawodzie lub obszarze
zawodowym. Proces dochodzenia do programów szkolenia dla jednostek modułowych
przedstawia poniższy rysunek. Wyizolowany  Zakres Pracy spełniania podwójną funkcję:
może być jedną z kwalifikacji wyodrębnioną w zawodzie oraz określać nazwę modułowego
programu, na podstawie którego będą organizowane kursy szkoleniowe w systemie
modułowym.
ZAWÓD / OBSZAR ZAWODOWY
Zakres Pracy
Zakres Pracy Zakres Pracy Zakres Pracy
1
2 3 n
ZAKRES PRACY 2
Zadanie Zadanie Zadanie Zadanie
Zawodowe Zawodowe Zawodowe Zawodowe
1 2 3 n
TRANSFORMACJA ZADAC
ZAWODOWYCH NA JEDNOSTKI MODUA
OWE
Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka
Modułowa Modułowa Modułowa Modułowa
1 2 3 n
PROGRAMY SZKOLENIA ZAWODOWEGO DLA JEDNOSTEK MODUA
OWYCH
Rysunek 1. Proces dochodzenia do programów szkolenia da jednostek modułowych
10
1. Nazwa i kod jednaki modułowej  nazwy jednostek modułowych są pochodną nazw
zadań zawodowych. Są one formułowane zgodnie z zasadą przedstawioną w
charakterystyce elementu dokumentacji programowej  Lista i opis jednostek
modułowych . Oznaczenie kodowe jednostki modułowej składa się z sześciu cyfr
oznaczających symbol zawodu/ specjalności z klasyfikacji zawodów i specjalności,
kolejne pozycje to symbole literowe JM, kolejne  to cyfry oznaczające numer jednostki
modułowej.
2. Wymagania wstępne i cele operacyjne szkolenia  stanowią element wprowadzający
do treści szkoleniowych w ramach jednostki modułowej.  Wymagania wstępne
informują, jakie jednostki modułowe poprzedzają realizację jednostki stanowiącej
przedmiot opisu. Wymagania te określamy na podstawie analizy  Schematu blokowego
organizacji szkolenia wskazując, co kandydat musi już umieć, jakie jednostki
modułowe powinien mieć już opanowane i zaliczone, aby przystąpić do realizacji
kolejnej jednostki. Określone w tej części cele szkolenia stają się jądrem procesu
nauczania i uczenia się, determinując jego rezultaty oraz kierując jego treścią i
procedurami postępowania. Specyfikacja celów operacyjnych szkolenia dla jednostki
modułowej precyzuje, co uczestnik szkolenia będzie  potrafił po zakończeniu
realizacji jednostki modułowej. Każdy cel szkolenia dla jednostki modułowej
sformułowany jest w postaci operacyjnej. Prawidłowo sformułowany operacyjny cel
szkolenia składa się z trzech ważnych części: (a) czynności, (b) warunków realizacji
czynności oraz (c) standardów lub kryteriów wykonania czynności. Cele operacyjne
szkolenia stanowią podstawę do opracowania testu /zadania sprawdzającego wyniki
szkolenia dla całej jednostki modułowej.
3. Arkusze analizy jednostki modułowej  umożliwiają przeprowadzenie analizy treści
pracy oraz określenie nazw zakresów zajęć dydaktycznych, którym odpowiadają
 jednostki szkoleniowe . W analizie należy wyróżnić  etapy pracy - czynności, jakie
należy wykonać, aby w prawidłowy sposób (zgodny ze standardami wykonania)
zrealizować zadanie zawodowe. Wyodrębnionym czynnościom zawodowym należy
przyporządkować określone zakresy umiejętności, z podziałem na sfery: motoryczną,
intelektualną oraz postaw, jakie powinien przejawiać pracownik. Forma zapisu
umiejętności ma postać rozpoczynającą się o czasownika (w trzeciej osobie liczby
pojedynczej), np.:  informuje ,  realizuje , itp. Etapy pracy stanowią również postawę do
określania nazw  jednostek szkoleniowych . Należy podkreślić, że jednostki
szkoleniowe mogą być wykorzystywane w różnych zawodach czy obszarach
zawodowych.
4. Arkusze z opisem jednostek szkoleniowych  to kluczowy element dokumentacji
modułowego programu szkolenia zawodowego, którym posługuje się w trakcie zajęć
szkoleniowych zarówno nauczyciel/instruktor, jak i uczestnik szkolenia. Opis jednostki
szkoleniowej zawiera: operacyjny cel jednostki szkoleniowej, kluczowe punkty
nauczania  szczegółową tematykę zajęć, metody pracy dydaktycznej, środki
dydaktyczne oraz wykaz załączników, jakie muszą być uwzględnione podczas
realizacji zajęć szkoleniowych;
5. Załączniki do jednostki szkoleniowej  obejmują materiały do realizacji jednostek
szkoleniowych, w postaci drukowanej i elektronicznej, w tym:
(1) Wymagania w zakresie BHP  przepisy ogólne lub specyficzne dla danej pracy.
(2) Propozycja ćwiczeń i zadań  formułowane są tak, aby efekt ich wykonania był
mierzalny lub obserwowalny. Mogą to być również zadania projektowe.
11
(3) Sprawdzian postępów  w formie listy kontrolnej, która umożliwia uczniowi
samoocenę lub sprawdzenie przez nauczyciela, czy osiągnięty został cel
przewidziany dla jednostki szkoleniowej.
(4) Materiały szkoleniowe dla uczestnika szkolenia  materiały przewidziane do
rozdania, zarówno drukowane, jak i w formie elektronicznej.
(5) Literatura uzupełniająca  element w dokumentacji programowej stanowiący
poszerzenie zakresu treści objętych jednostką szkoleniową lub wskazujący
treści, do których warto dotrzeć. Podajemy tutaj: nazwisko i imię autora, tytuł
opracowania/wydawnictwa, wydawcę, miejsce i rok wydania.
Nauczyciel/instruktor może również wskazać jakie rozdziały lub części
publikacji są szczególnie przydatne do tematyki prowadzonych zajęć w ramach
jednostki szkoleniowej.
(6) Wskazówki dla uczestnika szkolenia  krótka informacja pomagająca
zorientować się w wymaganiach warunkujących przystąpienie do zajęć
szkoleniowych, ich przebiegu i sposobie kontroli postępów.
(7) Wskazówki dla nauczyciela/ instruktora  obejmujące wymagania warunkujące
przystąpienie uczestników do zajęć, wskazówki metodyczne do realizacji
szkolenia (w tym rekomendacje ćwiczeń i zadań) oraz porady dla
przeprowadzenia sprawdzianu postępów.
6. Sprawdzian po jednostce modułowej  pozwala określić czy zakładane dla jednostki
modułowej cele szkolenia zostały osiągnięte, w jakim stopniu uczestnicy szkolenia
spełnili wymagania programowe przewidziane w ramach danej jednostki modułowej.
Cele operacyjne dla jednostki modułowej stanowić powinny punkt odniesienia dla
opracowania narzędzia sprawdzającego - testu (teoretycznego, praktycznego lub
teoretyczno-praktycznego), który pozwoli nauczycielowi/ instruktorowi zmierzyć
osiągnięcia każdego uczestnika szkolenia. Wskazane jest, aby zadania testowe oceniane
były w skali dwustopniowej, tj. uczący się może uzyskać  1 lub więcej punktów, za
brak rozwiązania lub rozwiązanie nieprawidłowe   0 punktów. Badania pomiaru
dydaktycznego wykazały, że ok. 70% rozwiązanych zadań (zdobytych punków) jest na
ogół dobrym progiem zaliczającym zakres treści, dla których opracowano test. W
przypadku testów praktycznych (realizowanych jako próba pracy) ważne jest, aby
organizator szkolenia zapewnił dla realizacji zadania testowego warunki podobne do
tych, które występują w środowisku pracy .
6. Lista wyposażenia  to zestaw pomocy i materiałów dydaktycznych, techniczne środki
kształcenia oraz pedagogiczne środki pracy niezbędne do realizacji zajęć składających się
na jednostkę modułową. Lista wyposażenia stanowi pewien minimalny standard
wymagań w zakresie infrastruktury technodydaktycznej, który ma pomóc w nauczeniu
wykonywania określonego zadania zawodowego w sposób kompetentny. Jest to również
wskazówka dla organizatorów szkolenia jak zorganizować warunki naturalne lub
symulowane (pracownie symulacyjne) dla realizacji praktycznych i teoretycznych treści
kształcenia, które zostały zintegrowane w jednostki modułowe oraz jednostki
szkoleniowe. Ważne jest aby wyposażenie ujęte w określonych kategoriach było
przewidziane w takiej ilości, żeby uczestnicy szkolenia mogli pracować samodzielnie lub
w małych grupach.
12
3. WZORY DOKUMENTÓW PROGRAMU SZKOLENIA
MODUA
OWEGO
Tabela 2. Lista nazw dokumentów (formularzy) programu szkolenia stosowanych w koncepcji MES
Nr
NAZWA DOKUMENTU Usytuowanie formularza
Doku-
w dokumentacji programowej
(FORMULARZ)
mentu
Część I (wykorzystuje m.in.
0 Założenia organizacyjno-programowe szkolenia
Dokumenty 1, 2, 5)
Cześć I  Założenia
1 Opis pracy (dla określonego zakresu pracy)
organizacyjno-programowe
Cześć I  Założenia
2 Lista i opis jednostek modułowych (dla określonego
organizacyjno-programowe
zakresu pracy)
3 Cele szkolenia dla jednostki modułowej Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
4 Arkusz analizy jednostki modułowej Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
Cześć I  Założenia
5 Plan realizacji szkolenia
organizacyjno-programowe
6 Jednostka szkoleniowa (opis wraz z materiałami Cześć II  Programy szkolenia
towarzyszącymi): dla jednostek modułowych
6a Wymagania w zakresie BHP Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
6b Ćwiczenia i zadania Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
6c Sprawdzian postępów Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
6d Materiały szkoleniowe dla uczestnika Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
6e Literatura uzupełniająca Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
9a Wskazówki dla nauczyciela Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
9b Wskazówki dla uczestnika szkolenia Cześć II  Programy szkolenia
dla jednostek modułowych
7 Sprawdzian wyników szkolenia w zakresie jednostki Cześć II  Programy szkolenia
modułowej dla jednostek modułowych
8 Lista wyposażenia dydaktycznego (dla jednostki Cześć II  Programy szkolenia
modułowej) dla jednostek modułowych
13
 Dokument 1
OPIS PRACY  XXXX.XX.ZP.01
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
....................................................................................................................................................................
Zakres pracy: ...........................................................................
Obszar zawodowy: ..................................................................
Strona: ........z ........
Opracował: ..............................................................................
Opis obowiązków
(zgodnie z ogólnokrajową klasyfikacją zawodów)
Miejsce w strukturze organizacyjnej (odpowiedzialny przed/za)
Warunki pracy:
Wymagania przyjęcia do pracy:
14
Dokument 2
LISTA I OPIS JEDNOSTEK MODUA
OWYCH  XXXX.XX.LM.01
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
.....................................................................................................................................................................
Zakres pracy: ...........................................................................
Obszar zawodowy: ..................................................................
Strona: ........z ........
Opracował: ..............................................................................
Nr. Nazwa i opis jednostki modułowej
JM. standardy/normy wykonania
1 2
15
Dokument 3
CELE SZKOLENIA W ZAKRESIE JEDNOSTKI MODUA
OWEJ  XXXX.XX.CS.01
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny jednostki modułowej: .......................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności kod zawodu:
...................................................................................................................................................................
Zakres pracy: ...........................................................................
Obszar zawodowy: ..................................................................
Strona: ........z ........
Opracował: .................................................................
OKREŚLENIE CELÓW:
Uczestnik szkolenia po zakończeniu jednostki modułowej będzie potrafił:
16
Dokument 4
ARKUSZ ANALIZY JEDNOSTKI MODUA
OWEJ  XXXX.XX.JM.01
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny jednostki modułowej: ....................................................................................................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu: ...............................................................................................
Zakres pracy: ..............................................................................................................
Obszar zawodowy: ......................................................................................................
Strona ... z ...
Opracował: ................................................................................
Lp. Etapy pracy oraz standardy/normy Umiejętności wymagane do realizacji etapów Nazwa jednostki Orientacyjny
ich wykonania pracy  pracownik: szkoleniowej (JS) czas realizacji
(JS) (godz.)
1 2 3 4 5
17
Dokument 5
PLAN REALIZACJI SZKOLENIA  XXXX.XX.PS.01
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności kod zawodu:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..............................
Zakres pracy: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Obszar zawodowy: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Strona: ........z ........
Opracował: ....................................................................................................................
Plan realizacji szkolenia: Obejmuje zestawienie jednostek modułowych i szkoleniowych oraz czas ich
realizacji dla całego zakresu pracy (kursu).
Orientacyjny
Kod i nazwa jednostki Kod i nazwa jednostki szkoleniowej czas
modułowej realizacji
[godz.]
Razem:
Razem:
Razem:
Razem:
Razem:
Razem:
Ogółem:
18
Dokument 6
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Cele: Po zakończeniu realizacji jednostki szkoleniowej uczeń będzie potrafił:
Nazwa jednostki szkoleniowej: ......................................................................
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny jednostki modułowej:
..............................................................................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności 
kod zawodu: ................................................................
Zakres pracy: .......................................................................................
Obszar zawodowy: ..............................................................................
Strona ... z ...
Opracował: .......................................................................................
Pomoce dydaktyczne, sprzęt i materiały do realizacji szkolenia
Lp. Kluczowe punkty nauczania Metody Ilość Nazwa/opis y
ródło poch.
Wymagania BHP
1 2 3 4 5 6 zał. nr
XXXX.XX.JS.01.BH.01
Ćwiczenia i zadania
zał. nr
XXXX.XX.JS.01.CZ.01
Sprawdzian postępów
zał. nr
XXXX.XX.JS.01.SP.01
Materiały szkoleniowe
zał. Nr
XXXX.XX.JS.01.PN.01
XXXX.XX.JS.01.PU.01
XXXX.XX.JS.01.DM.01
Literatura uzupełniająca
zał. Nr
XXXX.XX.JS.01.LU.01
20
Dokument 6a
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Zał. Nr
Nazwa i numer jednostki szkoleniowej: ........................................................ XXXX.XX.JS.01.BH.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ..............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności
MPiPS  kod zawodu: ......................................................................................
Zakres pracy: ....................................................................................................
Obszar zawodowy: ...........................................................................................
Strona ... z ...
Opracował: .....................................................................................................
WYMAGANIA BHP:
 Dokument 6b
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Zał. Nr
Nazwa i numer jednostki szkoleniowej: .......................................................... XXXX.XX.JS.01.CZ.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ..............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności
MPiPS  kod zawodu: ......................................................................................
Zakres pracy:
Obszar zawodowy:
Strona ... z ...
Opracował: .....................................................................................................
ĆWICZENIA I ZADANIA:
22
Dokument 6c
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Zał. Nr
Nazwa i numer jednostki szkoleniowej: ......................................................... XXXX.XX.JS.01.SP.01
Nazwa i numer jednostki modułowej...............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności
MPiPS  kod zawodu: ......................................................................................
Zakres pracy:
Obszar zawodowy:
Strona ... z ...
Opracował: .....................................................................................................
SPRAWDZIAN POST
PÓW:
23
Dokument 6d
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Zał. nr
Nazwa i numer jednostki szkoleniowej: ......................................................... XXXX.XX.JS.01.DM.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ...............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności 
kod zawodu: ......................................................................................
Zakres pracy: & & & & & & & & & & & & &
Obszar zawodowy: & & & & & & & & & & & .
Strona ... z ...
Opracował: .....................................................................................................
MATERIAA
Y SZKOLENIOWE:
24
 Dokument 6e
JEDNOSTKA SZKOLENIOWA  XXXX.XX.JS.01 Zał. nr
Nazwa i numer jednostki szkoleniowej: ........................................................... XXXX.XX.JS.01.LU.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ..............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności
kod zawodu: ......................................................................................
Zakres pracy: & & & & & & & & & & ..
Obszar zawodowy: & & & & & & & & & & &
Strona ... z ...
Opracował: .....................................................................................................
LITERATURA UZUPEA
NIAJ
CA:
25
 Dokument 7
POMIAR SPRAWDZAJ
CY WYNIKI SZKOLENIA W ZAKRESIE JEDNOSTKI MODUA
OWEJ 
XXXX.XX.SP.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: .............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
...........................................................................................................................................................................
Zakres pracy: .............................................................
Obszar zawodowy: ....................................................
Strona: .....z .....
Opracował: .................................................................
Treść zadania sprawdzającego lub test osiągnięć:
26
Dokument 8
LISTA WYPOSAŻENIA DYDAKTYCZNEGO  XXXX.XX.LW.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ...............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
.............................................................................................................................................................................
Zakres pracy: .............................................................
Obszar zawodowy: ....................................................
Strona: .....z .....
Opracował: .................................................................
Kategoria/nazwa wyposażenia
Lp. Ilość na grupę Uwagi
(pozostawić właściwe kategorie)
01. Obrabiarki
1 -
n -
02. Wyposażenie warsztatu (pracowni, laboratorium)
1 -
n -
03. Meble biurowe, szkolne, warsztatowe
1 -
n -
04. Narzędzia i akcesoria ręczne
1 -
n -
05. Narzędzia tnące, noże
1 -
n -
06. Przyrządy miernicze (mechaniczne)
1 -
n -
07. Przyrządy pomiarowe (elektryczne, elektroniczne)
1
2
08. Stół do ćwiczeń
1 -
n -
09. Przedmioty, elementy do ćwiczeń
1 -
n -
10. Materiały pomocnicze (zużywalne) i artykuły biurowe
1 -
n -
11. Pomoce dydaktyczne
1 -
n -
27
Dokument 9a
WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA/ INSTRUKTORA  XXXX.XX.JS.XX.PN.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
..........................................................................................................................................................................
Zakres pracy: .............................................................
Obszar zawodowy: ....................................................
Strona: .....z .....
Opracował: .................................................................
1. Wymagania wejściowe
2. Wskazówki metodyczne do realizacji zajęć
3. Sposoby oceniania
28
Dokument 9b
WSKAZÓWKI DLA UCZESTNIKA SZKOLENIA  XXXX.XX.JS.XX.PU.01
Nazwa i numer jednostki modułowej: ............................................................
Nazwa zawodu/stanowiska pracy wg Klasyfikacji zawodów i specjalności  kod zawodu:
..........................................................................................................................................................................
Zakres pracy: .............................................................
Obszar zawodowy: ....................................................
Strona: .....z .....
Opracował: .................................................................
1. Wymagania wejściowe
2. Przebieg zajęć
3. Sposoby oceniania
29