MICHAA
GRABOWSKI (1804 - 1863)
Rys biograficzny
Krytyk literacki, publicysta i powieściopisarz.
Syn wyższego oficera w służbie rosyjskiej, wychowanek arystokratycznego Liceum
Richelieu go w Odessie, w młodości przebywał w Warszawie (1820 - 1825), gdzie
uczęszczał na uniwersytet. Zaprzyjaz
niony w czasach szkolnych w Humaniu z Goszczyńskim
i Zaleskim, był jak oni pod urokiem ludowej poezji ukraińskiej. Uczestniczył wraz z nimi
w bojach młodych zwolenników romantyzmu przeciw obozowi klasyków.
Próbował pióra jako poeta, rozczytywał się w estetykach niemieckich, opublikował dwa
artykuły. Był wrogi działaniu rewolucyjnemu, trzymał się z dala od ruchu spiskowego.
W 1830 r. osiadł w rodzinnym majątku na Ukrainie, gdzie spędził niemal całe życie.
Początkowo krytykowany zarówno jako publicysta, jak i jako powieściopisarz.
Ä…ð ByÅ‚ bowiem wrogi wobec wszelkich przemian ekonomicznych i spoÅ‚ecznych na zachodzie
Europy; trwał na konserwatywnym stanowisku, lękał się ruchu demokratycznego.
W latach trzydziestych XIX w. Ä…ð urastaÅ‚ do roli czoÅ‚owego estetyka i krytyka literackiego.
Był publicystą  Tygodnika Petersburskiego i autorem 4-tomowego zbioru rozpraw
 Literatura i krytyka . Widziano w nim następcę Mochnackiego.
Występował przeciwko ówczesnej powieściowej literaturze francuskiej
Ä…ð oburzaÅ‚ siÄ™ na braki artystyczne, na przejaskrawienia naturalistyczne ówczesnej produkcji
romansów we Francji, na nieposzanowanie wielkich tradycji kultury francuskiej wywodzącej
się z feudalizmu, na niebezpieczny krytycyzm wobec dziejów, wulgarny plebizm, sprzyjanie
 niższym klasom towarzystwa , nieposzanowanie świętych zasad hierarchii społecznej.
Wystąpił z postulatem  literatury narodowej ,
pojmowanej jako przejaw narodu  w jestestwie swoim (tÄ™ fundamentalnÄ… zasadÄ™ o literaturze
przejął od estetyków niemieckich).
Głosił konieczność kultywowania rodzimego romansu historycznego, sławiącego dawne
tradycje rodowe. Za wzór stawiał twórczość romansopisarską Waltera Scotta, zachęcał
pisarzy do naśladowania  wielkiego Torysa . Sam nawet  bez większego zresztą
powodzenia  usiłował wskrzeszać takie obrazy przeszłości w powieściach wydawanych
pod pseud. Tarszy ( Koliszczyzna i stepy ,  Stanica Hulajpolska ,  Tajkury ).
Publikacje
*** W  Tygodniku Petersburskim (swoistym organie obozu) zamieszczał liczne rozbiory
utworów pisarzy bliskich ideowo.
*** Publikował swe artykuły również na łamach warszawskiego  Piśmiennictwa Krajowego
(1840-41), petersburskiej  Rusałki (1838-42) i innych pism.
*** W 1846r. w  Tygodniku Petersburskim - pochwalny artykuł o  Listopadzie
Rzewuskiego, powieści historycznej z czasów stanisławowskich, powieść ta bowiem w pełni
zrealizowała jego postulaty  literatury narodowej .
*** Wraz z upadkiem  Tygodnika Petersburskiego po 1849 r. zamilkł i Grabowski
*** W latach pięćdziesiątych spotykamy jego nazwisko wśród krytyków występujących
w parsie warszawskiej i lwowskiej. Pisywał też do  Dziennika Warszawskiego ,
 Gazety Warszawskiej ,  Gazety Codziennej ,  Kroniki Wiadomości Krajowych
i Zagranicznych ,  Nowin lwowskich (te artykuły przechodzą jednak niepostrzeżenie).
Był ortodoksyjnym katolikiem, akceptującym w pełni ówczesna politykę Kościoła
MYÅšLI O LITERATURZE POLSKIEJ
Artykuł opublikowany w  Dzienniku Warszawskim 1828.
Był w zamierzeniu autora próbą syntetycznego ujęcia filozofii i estetyki romantycznej.
(Charakterystyka stanowisk literackich pisarzy i krytyków jest o wiele lepsza aniżeli próby
uogólnień filozoficznych). Grabowski nie próbuje zresztą rozwijać myśli, które uważa
za słuszne, powtarzając tylko tezy filozofów romantycznych, przyjęte już wcześniej
przez Brodzińskiego i Mochnackiego.
Podstawą artykułu: uznanie literatury za  wyraz moralnej fizjonomii narodu . Podobnie
jak Geneza poezji wywiedziona (podobnie jak u Mochnackiego) z tezy o dwoistości pojęć
człowieka, które powstają z jednej strony na podstawie jego wrażeń zewnętrznych
(stanowiÄ…cych z
ródło poezji starożytnej), z drugiej zaś na podstawie wrażeń wewnętrznych,
objawiających się w tęsknocie ku nieskończoności. Poezję zrodzoną z drugiego typu wrażeń
nazywa romantyczną. Ta ostatnia koncepcja została dokładniej sformułowana w recenzji
Grabowskiego o balladach Witwickiego.
Druga część artykułu:  Myśli estetyczne. Widok historii literatury jest próbą ukazania
rozwoju pojęć estetycznych w ciągu wieków.
Podstawową sprawą podobnie jak dla innych romantyków, zwłaszcza Mochnackiego 
staje się ocena poglądu przyjmującego za cel sztuki naśladowanie natury.
Wywód Grabowskiego jest mniej nasycony rozważaniami filozoficznymi aniżeli artykuł
Mochnackiego pod analogicznym tytułem, ale wnioski obu krytyków są podobne
i uzasadniają od strony filozoficznej i historycznej równouprawnienie różnych  gustów .
Artykuł Grabowskiego nie został skończony. Do tych samych zagadnień powróci autor
w artykule  O poezji XIX wieku .
O POEZJI XIX WIEKU
Rozprawa napisana w 1830 r.
Jest pogłębieniem i poszerzeniem problemów poruszonych przez Grabowskiego w artykule
 Myśli o literaturze polskiej , ogłoszonym w 1828.
Znaczną jej część wydrukował  Tygodnik Petersburski w postaci artykułu  O poezji
narodowej . W całości była zamieszczona w 1. tomie Literatury i krytyki, Wilno 1837.
Wywodzi siÄ™ z idealistycznej estetyki niemieckiej (podobnie jak rozprawa Mochnackiego
 O literaturze polskiej w wieku XIX , pisana w tym samym czasie).
Ma typowe cechy ówczesnych traktatów filozoficzno-estetycznych.
Podstawą wywodów: pogląd, że poezja to  ułamek lub odbicie owej, wielkiej poezji
świata , a znamieniem jej  piękność zawierająca pojęcia  prawdy i  dobra . Odbicie
w dziele sztuki owej wszechpanującej poezji jest  świadomą kreacji umu ludzkiego .
Literatura jest zaś przejawem poezji-twórczości i odbiciem  ducha czasu . Literatura
współczesna ma za zadanie utworzenie  literatur narodowych . Drogi  postępu narodu
w czasie i w przestrzeni to właśnie drogi historii i literatury.
Grabowski rezygnuje z niepodległego bytu narodu, najwyższego przejawu jego istnienia
dopatruje siÄ™ w literaturze!
Øð W 1843 poznaÅ„ski  OrÄ™downik Naukowy napisaÅ‚, że Grabowski porusza te
same zagadnienia, myśli, co Mochnacki.  Chce [także], aby ludzie dostojniejsi
i możniejsi, kształcąc swe serce i umysł czytaniem pożytecznych książek,
coraz więcej starali się nabierać smaku w rozkoszach umysłowych, aby tym
sposobem, chroniąc się od tęsknoty, nudów i niepokojów duszy i sami mogli
sobie życie uprzyjemnić i osłodzić los tych wszystkich osób, które stoją pod
ich wpływem i mocą .
Øð Dwaj czoÅ‚owi esteci  Grabowski i Mochnacki z czasem prezentujÄ… zupeÅ‚nie
odmienne programy  literatury narodowej , co wynika z różnego pojęcia
 ducha czasu i narodu ; stają się zagorzałymi przeciwnikami.
>>MIESZANINY OBYCZAJOWE<< JAROSZA BEJA
Y
Ä…ð O  Mieszaninach Obyczajowych
1. tom ukazał się w Wilnie w 1841 r. (rok póz
niej  tom drugi)
Autor: Henryk Rzewuski (przywódcy ugodowego obozu skupiającego literatów Ukrainy,
Wołynia, Podola, Wileńszczyzny); ogłosił dzieło pod pseudonimem Jarosza Bejły.
Ä…ð ByÅ‚y tam: rozważania filozoficzne, artykuÅ‚y literackie, historyczne, felietony obyczajowe,
żywe obrazki rodzajowe  rzeczywiście istna mieszanina.
Ä…ð Autor zrÄ™cznie i sÅ‚usznie piÄ™tnowaÅ‚ wiele przywar, ale dzieÅ‚o tchnęło także nienawiÅ›ciÄ…
do tego, co stanowiło najpiękniejsze tradycje naszej i obcej kultury, głosiło apoteozę
reakcyjnego katolicyzmu i arystokracji, w niektórych zaś ustępach godziło wprost w uczucia
patriotyczne i dążenia wolnościowe społeczeństwa.
Ä…ð KsiÄ…zka ta wywoÅ‚aÅ‚a żywÄ… reakcjÄ™ w caÅ‚ej prasie krajowej i emigracyjnej (od jakichÅ›
spontanicznych pochwał, aż po wskazywanie na błędne poglądy i ostrą krytykę).
Grabowski, solidaryzujący się z Rzewuskim, zamieścił w  Tygodniku obszerny rozbiór
 Mieszanin , w którym propagował poglądy filozoficzne i polityczne autora. (Ta działalność
pisarska służyła wyraz
nemu programowi politycznemu).
Nastąpiła wtedy gwałtowna zmiana opinii o Grabowskim jako o wybitnym krytyku
w środowisku literackim warszawskim i poznańskim.
Grabowski i Rzewuski stali się tymi,  którzy nie tylko zwątpili o jej [ojczyzny] bycie, ale (& )
zamieniwszy to zwątpienie w publiczne przekonanie, usiłują go wszczepić w cały naród .
 Jest to więcej niż zdrada .
Grabowski niezmiennie, do końca solidaryzował się z Rzewuskim. Dawał temu wyraz
również w swej korespondencji literackiej.
ZYGMUNT KRASIC
SKI (1812  1859)
Debiut:
Osiemnastoletni Krasiński zadebiutował jako krytyk artykułem pt.  Littre sur l etat actuel
de la litterature polonaise a M. Bonstetten , wydrukowanym w genewskiej  Bibliotheque
Universelle w r. 1830. Rozprawkę te określa Kallenbach jako nieświadomy egzamin
młodego poety z posiadanych wiadomości w zakresie literatury ojczystej.
Krasiński nie zajmował się publicystyką krytycznoliteracką, natomiast formułował swoje
poglądy na sztukę i oceny współczesnych mu utworów i pisarzy w obfitej korespondencji.
Wiele z listów ma charakter pięknych rozprawek estetycznych i krytycznych.
Jedyną ogłoszoną rozprawą Krasińskiego był duży artykuł opublikowany w poznańskim
 Tygodniku Literackim w r. 1841 pt.  Kilka słów o Juliuszu Słowackim . Była to pierwsza
subtelna charakterystyka artyzmu poety.
KILKA SA
ÓW O JULIUSZU SA
OWACKIM
Ä…ð Rozprawa KrasiÅ„skiego jest replikÄ… na niesprawiedliwe oceny i sÄ…dy, piÄ™knÄ… odpowiedziÄ…
daną tym wszystkim, którzy nie potrafili dojrzeć wielkości poety (Jan Nepomucen Sadowski
pisał o zależności Słowackiego od Mickiewicza i Krasińskiego; Witwicki i inni nie doceniali
jego utworów; Eustachy Januszkiewicz napisał krzywdzącą dla Słowackiego relację
ze słynnej uczty w Paryżu, na której z improwizacjami wystąpili Słowacki i Mickiewicz).
Rozprawa Krasińskiego jest pierwszą próbą ukazania fenomenu języka poetyckiego autora
Balladyny.
Nawiązaniem do rozprawy Krasińskiego będzie ostatni z wykładów o Słowackim, jakie miał
w Paryżu w r. 1860 Cyprian Norwid.
ADAM MICKIEWICZ (1798  1856)
1. Przed rokiem 1830
Pisma teoretyczne i krytycznoliterackie Mickiewicza:
pochodzą w przeważającej części z młodzieńczego okresu twórczości poety, w którym
problematyka ta interesowała go szczególnie żywo.
Wpływ na to miały:
Ä…ð Å›rodowisko umysÅ‚owe, w którym przebywaÅ‚
Ä…ð kierunek studiów uniwersyteckich
Przygotowując się do zawodu  nauczyciela wymowy , Mickiewicz ze szczególną pilnością
studiował teoretyczne zagadnienia literatury. Atmosfera samokształcenia środowiska
filomackiego sprzyjała powstawaniu większych prac krytycznoliterackich.
W ciągu lat 1817 -1819 powstało dziesięć studiów
Najciekawsze z nich:  Uwagi na Dunajem u rozwalin zamku Giedymina ,  Uwagi nad
JagiellonidÄ… (1818),  Uwagi nad dumÄ… , recenzja operetki Czeczota (1819).
Rozprawki z roku 1818:
-- nie wychodziły właściwie poza zakres stylistyki znanej z wykładów Mickiewicza
ze szkoły kowieńskiej
-- polegały na konfrontowaniu przepisów z praktyką artystyczną.
W 1819 Mickiewicz stawia sobie za cel poznanie istoty reprezentowanego przez utwór
gatunku literackiego i artystycznych intencji autora, podnosi wartość fantazji
i uczucia.
Kolejny okres pracy: ukoronowaniem rozprawa  O poezji romantycznej .
Mickiewicz przestudiował gruntownie najważniejsze prace estetyczne
zachodnioeuropejskie i z dużą swobodą zreferował wnioski z nich płynące. Praktyka
artystyczna tych lat (m.in.  Oda do młodości ,  Ballady i romanse ) ukazywała twórcze
wartości płynące z wybranych przez młodego krytyka założeń.
>>> Pobyt w Rosji
Ä…ð w życiu poety okres bardzo pÅ‚odny literacko
Ä…ð nowe doÅ›wiadczenia teoretyczne Mickiewicza.
Ä…ð powstaje brulion artykuÅ‚u komparatystycznego  Goethe i Bajron . Rozprawka nosi wiele
cech samodzielnej interpretacji historycznoliterackiej. Nie została opublikowana;
Współcześnie nie odegrała żadnej roli w kształtowaniu się myśli estetycznej polskiej poza
osobą samego pisarza. Podobny los spotkał szkic:  O Franciszku Karpińskim , pracę również
cenną i nowatorską. Wydana współcześnie tylko w języku rosyjskim; w języku polskim
ukazała się dopiero w r.1890.
Mickiewicz:
o Stawia tu postulat narodowego charakteru literatury i rozumie go jako ukazanie
 swego wieku i swego narodu
o Wszelkie stylizacje uważa za próby zupełnie chybione
Tezy Mickiewicza o Karpińskim należy specjalnie podkreślić, ponieważ problemy
i  ducha narodu , i istoty  narodowego charakteru literatury będą w tym dziesięcioleciu
centralne (por. Mochnacki, Grabowski, Dmochowski).
Znana powszechnie w kraju Ä…ð tylko jedna rozprawa z tego okresu, tj.  O krytykach
i recenzentach warszawskich z 1829 r. 
słusznie uważana raczej za pamflet polemiczny aniżeli za artykuł krytyczny.
Była ostatnią przed wyjazdem Mickiewicza za granicę i ostatnią przed powstaniem
listopadowym.
Zestawienie linii rozwoju twórczego pisarza i jego myśli teoretycznej przed 1830 rokiem:
Ä…ð nienadążanie krytyki za rozwojem literatury.
Mimo że zarówno  O literaturze romantycznej , jaki studia o Goethem i Kaprińskim zajęły
ważne miejsce w życiu literackim epoki przedpowstaniowej i wskazywały kierunek rozwoju
mysi estetycznej, niewspółmiernie większą rolę odegrały jego Ballady, Sonety
i Konrad Wallenrod.
UWAGI NAD <> D. BOC
CZY TOMASZEWSKIEGO
Powstanie recenzji Ä…ð wiąże siÄ™ z wielkim zainteresowaniem oÅ›rodków literackich Wilna
i Warszawy gatunkiem epopei. Na początku w XIX podejmowano u nas liczne próby
wskrzeszania epopei bohaterskiej, korzystając się nie tylko z wzorów starożytnych,
ale i z bliższej czasowo wolteriańskiej  Henriady .
Dzieje Jagiellonów były okresem szczególnie pociągającym pisarzy.
Plan  Jagiellonidy nakreślił już kiedyś Jan Paweł Woronicz, w r. 1818 doprowadził
prawdopodobnie do końca Dyzma Bończa Tomaszewski.
Recenzja Mickiewicza:
Ä…ð najpierw czytana na posiedzeniu naukowym Filomatów 15 kwietnia i 5 maja 1818
Ä…ð nastÄ™pnie zostaÅ‚a przedstawiona profesorowi Borowskiemu jako praca konkursowa.
Mickiewicz otrzymał pochwałę drugorzędną.
Ä…ð Mickiewicz odważyÅ‚ siÄ™ opublikować swojÄ… rozprawkÄ™ i korzystajÄ…c z poparcia Lelewela
umieścił ją w poczytnym  Pamiętniku Warszawskim (1819). Był to ze strony studenta
akt dużej odwagi cywilnej. Dyzma Bończa Tomaszewski mimo swojej przeszłości (obóz
Konfederacji Targowickiej) był człowiekiem cenionym.
Recenzja Mickiewicza nie minęła bez echa. W obronie  Jagiellonidy wystąpił
w  Pamiętniku Warszawskim pod kryptonimem A.C. Aleksander Chodkiewicz.
O POEZJI ROMANTYCZNEJ
Ä…ðRozprawa powstaÅ‚a w okresie czasowego pobytu Mickiewicz w Wilnie w latach 1821-22.
Ä…ð WeszÅ‚a jako przedmowa do pierwszego tomu  Poezji .
Ä…ð Ma charakter manifestu literackiego, objaÅ›niajÄ…cego genezÄ™ i literackÄ… parantelÄ™ mÅ‚odego
na polskim gruncie nurtu romantycznego.
Ä…ð Ma ton relacji, pozbawiona jest akcentów polemicznych Ä…ð sprawia wiÄ™c wrażenie,
jak gdyby dotychczas w Polsce nie było dyskusji na temat  romantyczności .
Dotychczasowe polskie dyskusje filozoficzne i estetyczne (rozpoczynajÄ…ce siÄ™ od wystÄ…pienia
Brodzińskiego):
w zasadzie od początku wprowadzały zamęt., jeśli chodzi o zakres pojęcia
romantyzmu jako prÄ…du literackiego.
Mickiewicz:
zajął stanowisko zupełnie na gruncie polskim nowe:
Relacjonował dyskusje estetyczne z ostatnich dwudziestu kilku lat. Mickiewicz jednak
dokonać samodzielnie analizy i ocenić słuszność kryteriów przyjętych przez wybitnych
estetów tych lat: Bouterweka, Eberharda i Schleglów, gdyż na Zachodzie istniało kilka
równoległych interpretacji romantyzmu.
zupełnym milczeniem pomija fakty literackie płynące z założeń  metafizyki
niemieckiej i hasła naśladowania literatury niemieckiej.
Końcowy akcent rozprawy położony został na  gatunku poezji gminnej :
Ä…ð ukazana zostaÅ‚a szeroka europejska parantela poezji ludowej i czÄ™stotliwość jej
występowania w twórczości pisarzy początków XIX w.
Ä…ð Ten fragment artykuÅ‚u nie przynosi ani gÅ‚Ä™bszych spostrzeżeÅ„ historycznoliterackich,
ani ciekawszych sformułowań teoretycznych na temat ballady jako gatunku literackiego.
GOETHE I BAJRON
Autograf rozprawy zachował się w formie niedokończonego brulionu. Czas jego powstania
nie jest ustalony w sposób bezsporny:
żð Kallenbach: wiążę go z latami powiÄ™ziennymi Mickiewicz, a bezpoÅ›rednio z faktem
śmierci Byrona w kwietniu 1824;
żð Chmielowski: z pobytem poety w Moskwie w roku 1826;
żð Kleiner: przesuwa datÄ™ jego powstania na rok 1827, opierajÄ…c swoja tezÄ™
na zanotowanej przez Franciszka Malewskiego rozmowie z Mickiewiczem, w której
poeta porównywał twórczość Goethego i Byrona.
Ä…ð wydrukowana zostaÅ‚a po raz pierwszy dopiero w  Gazecie Codziennej 1860 r.
na podstawie rękopisu pochodzącego od Jeżowskiego.
W artykule:
Ä…ð Ukazanie dwu geniuszów literackich przezywanej epoki byÅ‚o istotnym ogniwem dyskusji
w obronie nowego prądu romantycznego. Twórczość Goethego i Byrona stanowi argument,
że nowy system estetyczny daje również dzieła o nieśmiertelnej wartości.
Ä…ð Próba  krytyki historycznej twórczoÅ›ci obu pisarzy, tzn. ukazania jej powiÄ…zaÅ„ z epokÄ…
i środowiskiem (jednak na pierwszy plan wysunęły się sprawy biograficzne i problematyka
 psychologii twórczej ).
 O KRYTYKACH I RECENZENTACH WARSZAWSKICH
Rozprawa powstał w ostatnich miesiącach pobytu Mickiewicza w Rosji i weszła jako
przedmowa do drugiego wydania  petersburskiego jego  Poszyj pod nagłówkiem
Do czytelnika.
Przyczyny:
Ä…ð WywoÅ‚ana bezpoÅ›rednio warszawskÄ… dyskusjÄ… o wartoÅ›ci  Sonetów
Ä…ð przyczyna gÅ‚Ä™bsza: staÅ‚e niedocenianie Mickiewicza w Å›rodowisku warszawskim.
(Do roku 1825 pojawił się zaledwie jeden artykuł recenzyjny i dwie wzmianki wydawnicze. )
Reakcja na  Sonety :
W Warszawie romantycy przyjęli  Sonety krymskie z zachwytem, ale erotyczne 
z zastrzeżeniem:
üð Mochnacki dla wzglÄ™dów taktycznych analizÄ™ tych ostatnich w ogóle w swoim
artykule pominÄ…Å‚.
üð Zaleski uważaÅ‚, że  trzeba je bÄ™dzie bez ratunku poÅ›wiÄ™cić na pastwÄ™ klasykom .
 Sonety stały się przedmiotem zażartej dyskusji. Pojawiły się liczne artykuły, również
wiersze, parodie i moralizujące zbłąkanego poetę bajki, obiegały miasto paszkwilanckie
dowcipy. Najostrzejsze wyrazy potępienia znajdziemy w korespondencji warszawskich
klasyków.
Mickiewicz zaatakował i bezpośrednio obraził wiele osób: ostro ocenił Iksów, Piramowicza,
Bentkowskiego, Grzymałę i obu Dmochowskich.
Ä…ð Natychmiast odpowiada Dmochowski, wzywajÄ…c imiennie do dyskusji Mochnackiego
Ä…ð Mochnacki odpowiada artykuÅ‚em napisanym  od rÄ™ki , gorÄ…co broni Mickiewicza
Ä…ð Mochnacki zabiera gÅ‚os po raz drugi: przedrukowuje tekst artykuÅ‚u Mickiewicz
z ostrożnymi własnymi sprostowaniami.
Dyskusja na ten temat toczyła się właściwie aż do roku 1830.
WystÄ…pienie Mickiewicza:
üð nie przyczyniÅ‚o siÄ™ bynajmniej do wyjaÅ›nienia spornych kwestii estetycznych.
üð odegraÅ‚o natomiast doniosÅ‚Ä… rolÄ™ w zwyciÄ™skim pochodzie romantyzmu w kraju.
üð oÅ›mieliÅ‚o romantyków do jeszcze energiczniejszych wystÄ…pieÅ„ na Å‚amach prasy.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. Po roku 1830
W okresie emigracyjnym Mickiewicz nie zajmował się bezpośrednio krytyką literacką, ale nie
wypowiedzi teoretyczne a sama jego twórczość kształtowała estetykę polskiego romantyzmu.
Nieco sądów o naszej literaturze wypowiedział poeta we wstępie do francuskiego przekładu
 Dziadów . Poniekąd nawiązaniem do dawnej działalności krytycznej jest napisane również
po francusku studium estetyczne pt.  Puszkin i ruch literacki w Rosji , opublikowane
w  Le Globe .
vð W 1840 r. Mickiewicz obejmuje KatedrÄ™ Literatur SÅ‚owiaÅ„skich w College de France.
Wykłady Mickiewicza odegrały znaczącą rolę.
SÅ‚uchaczy cudzoziemcówÄ…ð skÅ‚aniaÅ‚y do respektu dla wiedzy literackiej i intelektu
polskiego poety-wygnańca,
W sÅ‚uchaczach polskich, choć nie zawsze zgodnych w poglÄ…dach z poetÄ… Ä…ð budziÅ‚y żywe
zainteresowanie.
Øð W pewnej mierze sÄ…dy Mickiewicza o współczesnej literaturze, gÅ‚oszone podczas
wykładów, można zaliczyć do krytyki literackiej. Były one raczej ilustracją tez ideowo-
estetycznych niż próbą krytycznego przeglądu ówczesnego piśmiennictwa. Mickiewicz
kierował się czasem pewnymi sympatiami i animozjami: na szczytach twórczości
narodowej stawiał przyjaciela Bohdana Zaleskiego, przeceniał poezję przyjaciela Stefana
Garczyńskiego, nie dostrzegał niemal Słowackiego.
Øð WykÅ‚ady paryskie ogÅ‚oszone byÅ‚y za życia poety w jÄ™zyku francuskim na podstawie
stenogramów. Przekładu całości  Kursu literatury słowiańskiej dokonał Feliks
Wronowski w 4-tomowej publikacji ogłoszonej w Paryżu (1841-44). Przekład ten miał
trzy wydania.
LEKCJA VIII I XVI Z ROKU 1843
o Od czasu pobytu w Rosji Ä…ð Mickiewicz zainteresowany dramatem od strony estetyki.
Dowód: liczne rozważania teoretyczne zawarte w korespondencji poety.
o W okresie rzymskim formuje się pogląd Mickiewicza na doniosłość  nowożytnego
dramatu dziejowego .
o We fragmentach Lekcji VIII i XVI rozwija on podstawowe tezy swej ówczesnej,
już ukształtowanej estetyki:
1. teza: dramat jest najpełniejszą realizacją poezji (przejęte od Schellinga)
2. teza o dramacie narodowym, który winien łączyć w sobie wszystkie żywioły poezji
prawdziwie narodowej.
JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI (1812  1887)
Rys biograficzny
> Bardzo poczytny po dziś dzień, fenomenalnie płodny pisarz, uprawiający niemal wszystkie
gatunki literackie, zajmujący się również malarstwem; publicysta, krytyk, redaktor, wydawca,
historyk, etnograf, niestrudzony działacz na polu literatury, sztuki i nauki.
> Studiował literaturę na Uniwersytecie Wileńskim. Do r. 1858 przebywał głownie na Podolu
i Wołyniu.
> Działalność powieściopisarską rozpoczął w latach trzydziestych, pisząc powieści
obyczajowe i historyczne. Związał się naówczas z  Tygodnikiem Petersburskim , z którym
współpracował kilka lat.
> Studia na temat literatury współczesnej i dawnej, artykuły polemiczne, krytyki a zwłaszcza
ze swadą pisane felietony, zyskały mu rozgłos w całym kraju i imię wybitnego publicysty.
> W latach 1841-51 wydawał w Wilnie własne pismo naukowo-literackie  Athenaeum .
> Od 1851 był Kraszewski współpracownikiem  gazety Warszawskiej redagowanej
przez Henryka Rzewuskiego.
> W r. 1858 udał się w podróż do Włoch , Francji i Niemiec.
> W 1860 zamieszkał w Warszawie, gdzie w latach 1859-61 redagował  Gazetę Codzienną ,
póz
niej przekształconą na  Gazetę Polską , a w r. 1862 wydawał  Przegląd Europejski .
> W latach pięćdziesiątych ogłaszał w odcinkach dzienników i osobno wiele powieści.
Kraszewski w publicystyce:
Uprawiał ją na łamach wielu pism; zajmował się niemal wszystkimi dziedzinami życia. Ów
 tyran pracy swym piórem reagował na różne ówczesne zjawiska literackie, artystyczne,
naukowe i społeczne. W studiach i artykułach dotyczących literatury poruszał wiele istotnych
dyskutowanych naówczas kwestii: oryginalności literatury, stosunku do twórczości ludowej,
roli i zadań krytyki, upowszechnienia czytelnictwa, etyki pisarskiej, czasopiśmiennictwa
literackiego, kształtowania się nowoczesnego romansu, powieści historycznej.
Ä…ð Nie angażowaÅ‚ siÄ™ nigdy caÅ‚kowicie po stronie jakiegokolwiek ugrupowania, poglÄ…dy jego
ulegały częstym zmianom.
Ä…ð miaÅ‚a niezwykÅ‚a Å‚atwość pisania Ä…ð wszechstronnÄ… wiedzÄ™ i erudycjÄ™, co osiÄ…gnÄ…Å‚
nieustannÄ… lekturÄ… i rozlegÅ‚ymi studiami Ä…ð troszczyÅ‚ siÄ™ o rozwój kultury narodowej.
Ogłaszał też studia z dziejów naszej literatury (Kochanowski, Sęp-Szarzyński, Klonowicz,
Naruszewicz). Luz
ne rozprawy Kraszewskiego dziedziny literatury ukazały się w zbiorowych
wydaniach książkowych:  Wędrówki fantastyczne i historyczne (1830-45),  Studia
literackie (1842),  Nowe studia literackie (1843).
PRZESZA
OÅšC I PRZYSZA
OŚĆ ROMANSU
Artykuł opublikowany był w  Tygodniku Petersburskim w r.1838, następnie zamieszczony
w  Studiach Literackich t.1, Wilno 1842.
Część pierwsza, dotyczy  przeszłości romansu . Kraszewski stwierdza w niej, że  nie od dziś
poczęliśmy żenić romans z historią . W wiekach średnich romans przystosował się
do panującego typu kultury, wysławiając egzaltowaną miłość i bohaterstwo rycerskich
czynów, a  nie dobiła go nawet trafna karykatura Cervantesa, ojca romansopisarzy
satyrycznych . Romans rycerski przerodził się w romans pasterski.
żð NiezaprzeczonÄ… cechÄ… romansów jest  wg Kraszewskiego- ich  poezyjny rodowód.
 Wszystkie rodzaje romansów, jakie póz
niej z wymienionych powstały, jak tamte
pierwsze sÄ… tylko poezjÄ… zdegradowanÄ… i odartÄ… ze swojej szaty. I tak  romans
satyryczny jest satyrą w prozie, więcej tylko może dramatyczną od zwyczajnej.
Romans filozoficzny  poezją tegoż rodzaju uproszczoną i udramatyzowaną; moralny
 odpowiada dydaktycznej , historyczny  odbija dawnÄ… historiÄ™ kwiecistÄ…, poetycznÄ…,
więcej odgadywaną niż zbadaną; romans tkliwy [& ] jest elegią w szaraczkowej
kapocie itd.
żð InnÄ… cechÄ… zespalajÄ…cÄ… romans z poezjÄ… jest miÅ‚ość.  MiÅ‚ość to uczucie tak
powszechne i prawie wyłącznie panujące w poezji i tu się ciągle snuje, we wszystkich
swoich odcieniach od cynizmu aż do ideałów. Romans prawie aż do naszych czasów
definiowany był prawie wyłącznie monografią miłości .
W części rozprawki, dotyczącej romansu współczesnego Kraszewski nawiązywał w pewnym
sensie do wystąpienia Michała Grabowskiego.
(Grabowski w r. 1837 wydał I tom swej  Literatury i krytyki , w którym w rozprawie
 O nowej literaturze francuskich nazwanej literaturÄ… szalonÄ…
-- zaatakował na przykładzie wybranych utworów kilku pisarzy (m.in. Hugo, Dumas, Sand,
Balzak, Sue):
--zaatakował ich stosunek do przeszłości, przesadny krytycyzm społeczny, uleganie gustom
masowego czytelnika, pewne efekty naturalistyczne, niedostatki artyzmu).
Kraszewski, niechętny powieściopisarstwu francuskiemu, częściowo zgadzał się a opiniami
Grabowskiego:
Ä…ð walczyÅ‚ z poczytnoÅ›ciÄ…, zwÅ‚aszcza drugorzÄ™dnych romansów francuskich u nas
Ä…ð w dziaÅ‚alnoÅ›ci powieÅ›ciopisarskiej i wypowiedziach dążyÅ‚ do stworzenia polskiej,
nowoczesnej,  czytelnej powieści (faworyzował ten gatunek, zmierzał do upowszechnienia
literatury pięknej, a w ten sposób do kształcenia kultury rzesz czytelniczych, których
ciemnota i brak zainteresowań intelektualnych były wielką troska pisarza).
Rozprawka Kraszewskiego:
stanowiła pierwszą u nas próbę usystematyzowania istniejących typów romansów
i ogólnych teoretycznych sformułowań w tym zakresie.
była przeciwstawieniem się ogólnym tendencjom moralizatorskim ówczesnych
romansów, wywodzących się z tradycji powieściopisarstwa XVIII wieku,
ich natrętnemu dydaktyzmowi i popularnemu encyklopedyzmowi.
Wysuwała rozbrat romansu z podręcznikiem, a  braterstwo z poezją .  Najwięcej
obiecującą forma na przyszłość  romans  malowniczy , zarówno współczesny,
jak i historyczny.
Ów postulat swoistego  opisowego realizmu w powieści, odbijania świata w utworze
jak w  mikroskopowej flamandzkiej z
renicy powtórzy jeszcze w rozprawce  O polskich
romansopisarzach . Ale wkrótce Kraszewski, oceniający krytycznie  ścieżkę, którą
przeszedł , sprowokowany estetyką Kramera wystąpi przeciw manierze naturalistycznego
kopiowania.
W roku 1851 w przedmowie do powieści  Komedianci niczym własne credo pisarskie
przytoczy Kraszewski słynne słowa Stendhala o powieści jako o zwierciadle
przechadzającym się po gościńcu. Ale zarazem oponował przeciw powieści walczącej
 za namiętnościami wieku .
W latach pięćdziesiątych, zwłaszcza w Warszawie, w związku z ogromnym
rozpowszechnieniem się powieści (m.in. w odcinkach drukują ją gazety) odzywają się głosy
krytyczne. Takim ponownym wystąpieniem przeciw nadmiernemu rozrostowi społeczno-
obyczajowej powieści jest  List do Redakcji  Gazety Warszawskiej pióra Kraszewskiego
(ogłoszony w tejże gazecie w 1854). Poczytny autor powieści pragnąłby widzieć jakąś nową
formę romansu, przede wszystkim typ  romansu filozoficznego ,  który by od nędzy
ziemskiego żywota wzrok nasz odwrócił w krainę ducha nieziemskiego .
(Najpełniejszą, uogólniającą wypowiedzią na temat powieści w tamtych czasach jest
rozprawka Antoniego Marcinkowskiego  Kilka myśli o powieści i jej formie ).
JULIAN KLACZKO (1825  1906)
Rys biograficzny
Publicysta, pisarz polityczny i historyczny, krytyk literacki. Klaczko pochodził z wileńskiej
rodziny żydowskiej; wykształcenie filozoficzne otrzymał w Królewcu i Heidelbargu; w 1848
brał udział w powstaniu wielkopolskim, póz
niej przebywał głównie we Francji. Pisał
po polsku, francusku, niemiecku i hebrajsku.
Publikacje w:
 Deutsche Zeitung ,  Revue de Paris ,  Revue des Deus Mondes ,  Revue Contemporaine .
Przychylnie odnosił się do emigracyjnego  Demokraty Polskiego . Zamierzał pisać
do Mickiewiczowskiej  Trybuny Ludu .
Liczne artykułu, rozprawki, studia drukował też w poznańskim, liberalnym  Gońcu Polskim .
W latach 1857-1861 ogłaszał Klaczko artykuły krytyczne w paryskich  Wiadomościach
Polskich , które w tym czasie redagował wraz z Walerianem Kalinką:
[Krewni Korzeniowskiego], 1857; [Gladiatorowie Lenartowicza], 1857;  Odstępcy , 1860.
Początkowo wyznawca poglądów liberalnych, akceptujący dążenia wolnościowe, stosujący
w ocenach kryteria narodowo-patriotyczne, w końcowym okresie skłaniał się Klaczko
ku konserwatyzmowi, był współpracownikiem zachowawczego  Czasu krakowskiego
i  PrzeglÄ…du Polskiego .
Øð Jako krytyk literacki Klaczko wyrażaÅ‚ uwielbienie dla geniuszu Mickiewicza
i Kraińskiego, nie doceniał Słowackiego, darzył uznaniem Goszczyńskiego
i Zaleskiego, kpił z Norwida.
Øð ByÅ‚ też wydawcÄ…  Korespondencji Mickiewicza (Paryż 1861). Z dzieÅ‚
Klaczki dużą poczytnością cieszyły się  Causeries florentines (Paryż 1861),
w przekładzie polskim  Wieczory florenckie .
[>>KREWNI<< KORZENIOWSKIEGO]
Anonimowa, obszerna rozprawa bez tytułu, poświęcona rozbiorowi krytycznemu
 Krewnych Korzeniowskiego, drukowana była w rubryce  Przegląd Piśmiennictwa
w paryskich  Wiadomościach Polskich w r. 1857, a następnie przedrukowana w pismach&
Klaczki (Warszawa 1902).
Krytyka Klaczki wymierzona jest przeciw poczytnej powieści pisarza zbliżonego do sfer
ugodowych w kraju. Wypowiada siÄ™ tutaj Klaczko  republikanin , wielbiciel wielkiej poezji
romantycznej i patriota solidaryzujący się z najszlachetniejszymi porywami wyzwoleńczymi
minionego pokolenia. Rozprawka wykazuje znamienne cechy potoczystego, bogatego,
literackiego stylu publicystyki Klaczki.
MAURYCY MOCHNACKI (1804 LUB 1805  1834)
Rys biograficzny
Najwybitniejszy teoretyk polskiego romantyzmu doby przedpowstaniowej, przywódca
 insurekcji literackiej w Warszawie i działacz polityczny
Ä…ð MajÄ…c 18 lat, zostaÅ‚ uwiÄ™ziony za należenie do organizacji spiskowej Wolnych Braci
Polaków w Warszawie
Ä…ð Pod presjÄ… Å›ledztwa zgodziÅ‚ siÄ™ napisać oÅ›wiadczenie oskarżajÄ…ce atmosferÄ™ polskiego
szkolnictwa i uznające za słuszne ograniczenia cenzury, a po opuszczeniu więzienia został
urzędnikiem cenzury (te błędy młodości stały się dla niego na długo z
ródłem wstydu
i cierpień.
Mochnacki bardzo wcześnie, jeszcze przed aresztowaniem, zaczął się wypowiadać na łamach
prasy, ale znaczenie majÄ… dopiero jego rozprawy programowe, opublikowane w 1825
Najciekawsze to:
 O duchu i z
rzódłach poezji w Polszcze :
-- atakowała pseudoklasycyzm
-- rozrywała wąskie ramy pojęcia  romantyzm ustalonego przez Brodzińskiego
--wskazywała inne jeszcze z
ródła poezji poza ludowością i narodowością
--poruszała problem genezy i roli poety.
oraz  Niektóre uwagi nad poezją romantyczną z powodu rozprawy Jana
Åšniadeckiego O pismach klasycznych i romantycznych :
-- polemika z racjonalizmem i empiryzmem Śniadeckiego w obronie wartości nowej estetyki
romantycznej
Oba studia drukowane były w  Dzienniku Warszawskim , piśmie młodych romantyków,
założonym w r. 1825 przez Podczaszyńskiego, a współredagowanym przez Mochnackiego
do końca tego roku.
Drugi okres jego działalności krytycznej zaczyna się od roku 1827. Mochnacki występuje
już jako dojrzały krytyk literacki, publicysta o świetnym piórze, gruntownie oczytany
we współczesnych pracach literackich i filozoficznych. Jego nazwisko nie schodzi z łamów
prasy.
üð W r. 1827 napisaÅ‚ 12 artykułów (m.in. O sonetach A. Mickiewicza).
üð W r. 1828 powstaÅ‚o 20 prac (m.in. MyÅ›li o literaturze polskiej).
üð W r. 1829  19 artykułów (m.in. ocena Zamku Kaniowskiego GoszczyÅ„skiego,
Macbeth Szekspira i Ducisa)
üð W r. 1830  aż 61 artykułów (m.in. ocena pracy BrodziÅ„skiego O krytyce i sielstwie;
drugi artykuł o Szekspirze, recenzja Mnicha Korzeniowskiego).
üð W ostatnich miesiÄ…cach przedpowstaniowych powstaje praca  O literaturze polskiej
w wieku dziewiętnastym -- próbą stworzenia systemu filozofii literatury i krytyki
literackiej. (Pierwszy tom ukazał się bezpośrednio przed powstaniem. Wybuch
powstania zastał pisarza nad drugim rozdziałem tomu następnego, poświęconego
muzyce). Na wieść o powstaniu, przyniesioną przez Goszczyńskiego, Mochnacki
dopisał ostatnie pamiętne zdania:
 Czas nareszcie przestać pisać o sztuce. Co innego zapewne mamy teraz w głowie i w sercu.
Improwizowaliśmy najpiękniejsze poema narodowego powstania. Życie nasze jest już poezją.
Zgiełk oręża i huk dział: ten będzie odtąd nasz rytm i ta melodia .
Mochnacki staje się teraz działaczem i pisarzem politycznym.
Ä…ð Bierze udziaÅ‚ w uderzeniu na Belweder, jest współorganizatorem klubu rewolucyjnego
Towarzystwa Patriotycznego.
Ä…ð Publikuje w tym okresie artykuÅ‚y polityczne w rewolucyjnym piÅ›mie  Nowa Polska .
Siła tych artykułów leży nie tyle w ich podbudowie teoretycznej, ile w namiętnym tonie,
w gorącym wezwaniu do czynu i w żarliwości walki z chwiejnym, oportunistycznym rządem.
Ä…ð Po wstÄ…pieniu do oddziałów powstaÅ„czych jeszcze z pola walki przesyÅ‚a Mochnacki
świetne artykułu:  Byś albo nie być i  Czemu masy nie powstają , zadziwiające trafnością
oceny sytuacji politycznej i dróg rozwojowych narodu polskiego.
Ä…ð Z pola walki wynosi siedem ran i zÅ‚oty krzyż Virtuti Militari
Ä…ð wraz z falÄ… Wielkiej Emigracji udaje siÄ™ do Francji. Przebywa głównie w Paryżu, bardzo
czynny politycznie, planuje wydawanie pisma  Kraj i Emigracja , do którego napisał szereg
artykułów, zaczyna organizować związki siły zbrojnej (Kosynierzy), pisze i szybko kończy
pracę  Powstanie Narodu Polskiego (Paryż 1834) i wstrząsające  Pismo okólne do rodaków
na emigracji , oceniajÄ…ce sytuacjÄ™ i perspektywy polityczne emigracji.
üð Mochnacki Ä…ð nie zawsze zdolny do bezstronnoÅ›ci w ocenie sytuacji i ludzi,
ponosił go nie tylko temperament publicystyczny, ale i ambicje osobiste, nie tylko
wypowiadał swoje przekonania, ale i brutalnie ranił ludzi uczciwych, zasłużonych dla spraw
narodowych i jemu przyjaznych. Ostatni jego artykuł wywołał burzę. Zarzucano mu zdradę
i przekupstwo.
Śmierć i pogrzeb Mochnackiego
Ta i inne klęski osobiste podkopały i tak słabe zdrowie Mochnackiego.
W grudniu nagle zachorował i szybko zmarł z objawami zapalenia mózgu. Śmierć
Mochnackiego wstrząsnęła kołami emigracji. Urządzono mu wspaniały pogrzeb z udziałem
kilkudziesięciu tysięcy ludzi. Nad otwartą mogiłą odwołano słowa potępienia. Zdawano sobie
sprawę z tego, że odszedł człowiek niezwykłych zdolności i niewykorzystanych w pełni
umiejętności.
Styl Mochnackiego
jest trudny, wymagający od czytelnika umiejętności czytania tekstów filozoficznych,
ale równocześnie pełen polotu, świetnych porównań, nieznanych w polskim piśmiennictwie
skojarzeń myślowych i point. Mochnacki jest jednym z najlepszych prozaików polskich
XIX wieku.
Podsumowanie
Mochnacki odegrał w dziejach kultury niepowtarzalną rolę.
Zaczął pisać w sytuacji, gdy krytyka polska była w porównaniu z Zachodem spóz
niona
o pół wieku. Swoją działalnością krytyczną wykonał właściwie pracę za całe pokolenie.
Grabowski, Żukowski ginęli w jego cieniu, a póz
niejsze prace Mickiewicza z lat 1825-1828
nie wywarły bezpośredniego wpływu na polską krytykę literacką.
Ä…ðByÅ‚ jednym z najwybitniejszych umysłów swojej epoki,
Ä…ð publicysta o nieznanej u nas Å‚atwoÅ›ci pióra
Ä…ð posiadaÅ‚ gruntowne przygotowanie filozoficzne i estetyczne
Ä…ð interesowaÅ‚y go bardzo systemy niemieckich  filozofów przyrody , zwÅ‚aszcza Schellinga
Ä…ðprzyswoiÅ‚ sobie i przemyÅ›laÅ‚ programy kilku niemieckich krÄ™gów literackich, zwÅ‚aszcza
Lessinga, Schillera i braci Schleglów
Ä…ðznaÅ‚ dobrze literaturÄ™ ojczystÄ…, niemieckÄ… i OÅ›wiecenia francuskiego.
 SONETACH ADAMA MICKIEWICZA
Artykuł (obok artykułu F.S. Dmochowskiego) jest jedną z najwcześniejszych ocen
 Sonetów Mickiewicza.
Mochnacki Ä…ð wyraża w nim peÅ‚nÄ… aprobatÄ™ dla postawy artystycznej i ideowej autora
 Sonetów ; Ä…ð Pierwszy dostrzega w Mickiewiczu talent plastyka.
Recenzja została zaatakowana z kilku stron: przez Brodzińskiego, przez recenzenta  Gazety
Polskiej J.K. i pośrednio przez Sierocińskiego.
Mochnacki nie milczał. Natychmiast (pod pseudonimem Cieplińskiego) odpowiedział
na artykuł Sierocińskiego. Miał również gotową odpowiedz
na artykuł Brodzińskiego,
ale ogłosił ją dopiero po kilku miesiącach.
MYÅšLI O LITERATURZE POLSKIEJ
Artykuł powstał w r.1828 jako początek większej pracy.
Ä…ð jest próbÄ… poÅ‚ożenia podwalin  pod filozofiÄ… i teoriÄ… literatury , odgrywa bardzo ważnÄ…
rolę w rozwoju myśli teoretycznej Mochnackiego.
Napisany wkrótce po  MyÅ›lach Ä…ð  ArtykuÅ‚ do którego powodem byÅ‚ Zamek Kaniowski
Goszczyńskiego stał się zgodnie z ich zamierzeniami pierwszą naukową krytyką literacką.
(Oba weszły do ksiązki  O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym ).
Punkt wyjścia rozważań  Myśli :
Przeświadczenie, że ze wszystkich umiejętności tylko literatura nie ma podstaw
teoretycznych i filozoficznych, nie ma  swego uzasadnienia:
Próba ustalenia z
ródeł poezja. Mochnacki widzi dwa z
ródła:
o Młodzieńcza imaginacja, natchnienie, wrodzone usposobienie (czyli sama natura).
Przykłady: Grecja, Włochy (nowsze czasy), Hiszpania, w większości Anglia
o Doświadczenie, rozwaga, póz
niejsze usiłowania (czyli teoria, która kształci
i udoskonala poezję), np. w starożytnym Rzymie i ówczesnych Niemczech.
Dalej Mochnacki dokonuje analizy dziejów literatury polskiej, która nie wypada dodatnio.
Naród polski nie zachował  pieśni z czasów przedhistorycznych, w epoce zygmuntowskiej
(okresie najbujniejszego rozwoju) literatura nosiła cechy naśladownictwa, nie spełniała więc
głównego postulatu stawianego poezji.
Praca Mochnackiego opiera siÄ™ na poglÄ…dach Schellinga.
Schelling postawił problem sztuki jako naśladownictwa natury. Zajmował się głownie teorią
piękna w sztukach plastycznych. Dla Mochnackiego jednak to punkt wyjścia do stworzenia
teorii piękna w literaturze, a zwłaszcza w poezji.
Mochnacki:
Ä…ð atakowaÅ‚ klasyczne pojÄ™cie niezmiennego, idealnego wzory piÄ™kna
Ä…ð wydaÅ‚ ujemny sÄ…d o literaturze klasycznej
Ä…ð przyszÅ‚ość literatury widzi w dzieÅ‚ach naÅ›ladujÄ…cych  produkcyjnÄ… siÅ‚Ä™ sprawujÄ…cÄ…
(siłę natury)
Ä…ð za wzór stawia IV cz. Dziadów i  sÅ‚owiaÅ„skie rapsody
KRYTYKACH I RECENZENTACH WARSZAWSKICH
To gorąca obrona Mickiewicza jako poety i jako autora artykułu  O krytykach i recenzentach
warszawskich , który wywołał w Warszawie burzę.
Mochnacki przemilcza własną krzywdę, nie okazuje urazy za zlekceważenie
przez Mickiewicza zasług  Gazety Polskiej w walce o zwycięstwo nowych poglądów
literackich.
Artykuł jest:
Ä…ð próbÄ… jeszcze wyraz
niejszego wskazania adresata artykułu Mickiewicza
Ä…ð obronÄ… praw wielkiego poety do oceny wÅ‚asnego Å›rodowiska literackiego
Mochnacki jednak nie we wszystkim się z Mickiewiczem zgadza, jak świadczą cztery
dyskretne przypisy dodane do przedruku artykułu  O krytykach i recenzentach
warszawskich w  Gazecie Polskiej .
>>MNICH<< TRAJEDA KORZENIOWSKIEGO
[W dyskusjach tego okresu Ä…ð problem sztuki dramatycznej.
Tragedia Ä…ð w zamkniÄ™tej i zhierarchizowanej poetyce klasycznej byÅ‚a gatunkiem
najwyższym.]
Mochnacki bardzo surowo oceniał współczesne naśladownictwa klasycznej tragedii.
Wskazywał na jej ścisły związek z pojęciami świata starożytnego i na jej niepowtarzalność
historycznÄ….
>>>  Mnich jest jedną z najpóz
niejszych recenzji teatralnych Mochnackiego.
Mochnacki:
Ä…ð Ostro skrytykowaÅ‚ tragediÄ™ Korzeniowskiego. OsÄ…dziÅ‚  Mnicha jako  dziecinnÄ…
kompozycję i odmówił mu prawa do nazwy tragedii.
Ä…ð sformuÅ‚owaÅ‚ raz jeszcze pojÄ™cie tragicznoÅ›ci w sztuce scenicznej
vð Mochnacki uznaje tylko jednÄ… tragiczność: historycznÄ…
Treścią tragedii nie musiało być wydarzenie historyczne. Mogło one być zmyślone.
Pojmowanie Mochnackiego opiera się raczej na analogii zachodzącej pomiędzy dziejami
a tragedią. Historia świata to wielki poemat historyczny. Krzyżuje się w nim wolna wola
człowieka i działanie Opatrzności. Podobnie w tragedii konflikt polega na zderzeniu się
historycznie określonego , działającego człowieka z Opatrznością.
Ä…ð pojÄ™cie wolnoÅ›ci i koniecznoÅ›ci w rozwoju dziejów pochodzi z systemu Schellinga
Ä…ð zastosowanie go do istoty tragedii spotykamy już u Schlegla.
Krytyka Mochnackiego odbiła się głośnym echem w prasie. Oburzyli się na nią
pseudoklasycy i zwolennicy Korzeniowskiego, ale opinia Mochnackiego o  Mnichu stała się
oficjalnym sądem nie tylko romantyków.
LITERATURZE POLSKIEJ W WIEKU DZIEWI
TNASTYM
Powstałą w ostatnich miesiącach przed powstaniem listopadowym (wg Życzyńskiego między
sierpniem a wrześniem 1830), w połowie paz
dziernika Ä…ð oddana do druku, pojawiÅ‚a siÄ™
w dniach powstania.
Druga część pracy, pozostała w rękopisie, zaginęła.
Praca:
Ä…ð to zebrane w caÅ‚ość tezy wypowiedziane w drobnych pracach wczeÅ›niejszych
Ä…ð pisana byÅ‚a w poÅ›piechu, stÄ…d cechy niedopracowania redakcyjnego, dygresje, powtórzenia
Ä…ð zawiera negatywnÄ… ocenÄ… literatury OÅ›wiecenia, która zostaje odsÄ…dzona os miana poezji
Ä…ð SkÅ‚ada siÄ™ z trzech rozdziałów:
o Rozdział pierwszy:  Założenia autora
Definiuje pojęcia literatury i narodu; ukazuje linię rozwoju literatury w powiązaniu
z życiem narodu
o Rozdział drugi:  Zastosowanie do rzeczy polskich teorii uznania. Co to jest
umiejętność? Zasada dynamiczna literatury. Ruch: gra przeciwieństw. Piśmienne
sektarstwo w Polsce
Wprowadza pojęcie ducha narodu ( umysł ogólny ), uzasadnia priorytet wiedzy,
która odsłania istotę rzeczy, nad nauką opartą na doświadczeniu, stara się udowodnić
konieczność historyczną i owocność walki klasyków z romantykami (opierając się
na definicji życia jako walki przeciwieństw).
o Rozdział trzeci:  Poeci. Architektonika idealna w systemie poetyckiej literatury
polskiej . Porównanie tej literatury z rzymską za Augusta Cezara )
Jest próbą syntezy literatury polskiej początków XIX wieku. Autor włącza tu tezy
sformułowane we wcześniejszych recenzjach np. uwagi o  Marii Malczewskiego,
 Zamku Kaniowskim Goszczyńskiego i o twórczości Mickiewicza.
ROMANTYZM W REWOLUCJA
Dziennik  Nowa Polska
- pismo młodzieży rewolucyjnej
- współzałożyciele: Adam Gurowski i Bazyli Mochnacki (ojciec Maurycego)
-wychodzi od 1.01.1830 do czerwca 1831
- w pierwszym numerze jako członkowie redakcji wymienieni: Lelewel, Brodziński,
B. Mochnacki, J.B. Ostrowski, Żukowski, J.B. Zaleski, L. Nabielak. Nieco póz
niej przybył
Goszczyński, wycofał się Brodziński.
Artykuł wstępny  Nowej Polski był prawdopodobnie pióra Mochnackiego. Zawiera
jednoznacznie sformułowanych manifestów literacko-politycznych:
 Szkoła romantyczna wzywając naukowej rewolucji, wzywała i politycznej .
 Nowa Polska Ä…ð najbardziej radykalne pismo polityczne okresu powstania listopadowego;
jej najostrzejszym piórem Ä…ð Mochnacki.
Działalność polityczna pisma szła dwutorowo:
Ä…ð wzywanie do walki, atakowanie oportunizmu
Ä…ð agitacja na rzecz szeroko pojÄ™tej rewolucji socjalnej
Artykuły:  Nowa własność języka polskiego ,  Być albo nie być ,  Czemu masy nie
powstają? są najdojrzalszymi manifestacjami polskiej przedpowstaniowej myśli
demokratycznej.
W ostatnich tygodniach powstania listopadowego Ä…ð w  Nowej Polsce jest niestety zbyt
dużo osobistych napaści, brutalnych inwektyw, brak już tak klarownego oblicza politycznego.