DOI: 10.2478/v10111-009-0036-8 LeS
ne Prace Badawcze (Forest Research Papers), 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
ORYGINALNA PRACA NAUKOWA
Grażyna Olszowska1
Ocena aktywnoS
ci biochemicznej gleb leS
nych
w różnych typach siedliskowych terenów górskich
Evaluation of biochemical activity in soils of different mountain forest site types
Abstract. The rate of biochemical reactions and the microbiological status of soils in spruce stands was determined in
different mountain forest site types between 2005 2007. Plots included mixed coniferous mountain forest site type
(BMG) and mixed deciduous mountain forest site type (LMG), each with stands of Picea abies representing age classes
I, II and III. In addition, similar measurements were made in deciduous mountain forest site type (LG) with stands in
age classes I and II.
Soils of the LG and LMG forest site types were characterized by higher fertility, richer basic nutrients and larger
sorption complex with alcalines than soil representing BMG. Values of these parameters were clearly associated with
stand quality, particulary for the mountain forest site type. The microbiological status of the soil was dependent on site
fertility and stand quality. The proportion of Cmic in Corg and intensity of organic matter mineralization were
significantly higher on the richer LG and LMG sites than on BMG. Stands of poorer quality with a higher metabolic
quotient (qCO2), related to a lower efficiency of microbial growth, resulting in a depletion of available nutrition in the
soils. Enzyme activities (urease, asparaginase, acid phosphatase and dehydrogenases) depended on site quality and
were significantly lower in BMG compared to LG and generally became lower with a decrease in stand quality.
A significant correlation between microbial biomass, intensity of carbon mineralization and activity of enzymes
and chemical properties of soil was found. This correlation between values of the forest site types fertility indicator (F)
and stand quality for BMG, LMG and LG justifies the use of these measurements for diagnostics of mountain sites.
Key words: soil biological activity, forest site type, stand quality, fertility indicator
1. Wstęp chemicznych gleb jest znacząca (Elliott et al. 1996,
Shouten et al. 2000).
Drobnoustroje glebowe są jednym z głównych czyn- WłaS
ciwe okreS
lenie typu siedliskowego lasu, jego
ników determinujących żyznoS
ć gleb (Jenkinson et Ladd zasobnoS
ci i potencjalnej zdolnoS
ci produkcyjnej, po-
1981, McGill et al.1986). Poprzez udział w procesach zwala na optymalny dobór składu gatunkowego drze-
mineralizacji materii organicznej zapewniają one stały
wostanu, co wpływa na prawidłowy przebieg procesów
dopływ składników pokarmowych do gleby, a ponadto
glebowych, a tym samym zapobiega degradacji siedlisk.
ich biomasa stanowi magazyn i x
ródło pokarmu dla
Sikorska (1999) oraz Kliczkowska i Bruchwald (2000)
roS
lin (Parkinson 1979, Zak et al.1990). W siedlisko- podają, że wskax
nikiem produkcyjnoS
ci siedlisk może
znawstwie podstawowym kryterium żyznoS
ci gleby są
być bonitacja drzewostanu, bowiem wraz z korzyst-
jej właS
ciwoS
ci fizyczne i chemiczne. Nie uwzględnia
niejszymi warunkami siedliskowymi, wzrasta wysokoS
ć
się natomiast bezpoS
rednio aktywnoS
ci drobnoustrojów,
drzewostanów.
których rola w kształtowaniu się właS
ciwoS
ci fizyko-
1
Instytut Badawczy LeS
nictwa, Zakład Siedliskoznawstwa, ul. Braci LeS
nej 3, 05-090 Raszyn,
Fax [phone], e-mail: [e-mail]
Pracę wykonano w ramach tematu 240.515 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
384 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
W wielu publikacjach naukowych (np. Gliński et al. wieku 50 94 lat, z domieszką buka zwyczajnego (Fagus
1983, Koper et Piotrowska 1999a, MyS
ków et al. 1981, sylvatica), jodły pospolitej (Abies alba), brzozy bro-
1996) wykazano, że badania aktywnoS
ci biologicznej dawkowatej (Betula pendula), modrzewia (Larix de-
gleb mogą być wykorzystane do oceny żyznoS
ci gleb cidua) oraz sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris).
rolnych, natomiast w praktyce leS
nej nie znalazły one Gleby na badanych powierzchniach zostały zakla-
szerszego zastosowania. WiększoS
ć z proponowanych syfikowane do typu brunatnych (BR), podtypu brunat-
dotychczas wskax
ników biologicznych ma ograniczone nych kwaS
nych (BRk) i brunatnych bielicowych (BRb),
zastosowanie, np. do oceny wpływu nawożenia, zanie- wytworzonych z glin, iłów a także z piasków gliniastych,
czyszczeń przemysłowych lub sposobu uprawy gleby utworów pyłowych z próchnicą typu moder oraz typu
(Balicka 1986, Koper et Piotrowska 1999b, Olszowska gleb bielicowych (B), podtypu bielicowych właS
ciwych
1998, 1999); nie odzwierciedlają one natomiast stanu (Bw), wytworzonych ze zwietrzeliny skał bezwęgla-
siedliska, tj. jego żyznoS
ci i produktywnoS
ci. Zasady nowych, granitów, gnejsów, kwarcytów i piaskowców z
diagnozowania siedlisk leS
nych okreS
lono na podstawie próchnicą typu mor lub moder-mor (tab. 1) (Operat
roS
linnoS
ci runa leS
nego, składu gatunkowego drzewo- glebowo-siedliskowy RDLP w Katowicach dla nadleS
-
stanu, jakoS
ci drzew w drzewostanie, natomiast gleba nictw Bielsko i Ustroń 1993,1998; Plan Urządzania
według Brożka (2007) jest w nich ujęta nieczytelnie i RDLP w Katowicach dla NadleS
nictwa JeleS
nia 2007).
niekonsekwentnie, wręcz marginalnie w stosunku do
roS
linnoS
ci. Parametry mikrobiologiczne, które uważa
się za dobry wskax
nik jakoS
ci gleb (Nielsen et Winding
3. Metodyka badań
2002), nie znalazły dotąd szerszego zastosowania w
diagnostyce gleb leS
nych.
Badania glebowe wykonano w latach 2005 2007.
Celem prowadzonych badań było oznaczenie inten-
Do analiz chemicznych oraz pomiarów aktywnoS
ci bio-
sywnoS
ci przemian biochemicznych i stanu mikrobio-
logicznej gleb pobierano próbki zbiorcze z 10 punktów
logicznego gleb w drzewostanach mieszanych z prze-
równomiernie rozmieszczonych na każdej powierzchni,
wagą S
wierka pospolitego (Picea abies) różnej bonitacji
z poziomu organicznego (Ofh) i próchnicznego (A).
drzew, na siedliskach boru mieszanego górskiego
Oznaczenia właS
ciwoS
ci chemicznych oraz akty-
(BMG), lasu mieszanego górskiego (LMG) i lasu gór-
wnoS
ci enzymatycznej gleb wykonano w powietrznie
skiego (LG), oraz okreS
lenie możliwoS
ci wykorzystania
suchych próbach glebowych przesianych przez sito o
aktywnoS
ci biochemicznej gleb w szczegółowej dia-
S
rednicy oczek 2 mm. ZawartoS
ci wymiennych katio-
gnostyce stanu siedlisk leS
nych na terenach górskich.
nów zasadowych (Na+, K+, Ca2+, Mg2+) oznaczono po
ekstrakcji gleby 1-molowym octanem amonu metodą
absorpcji atomowej. Z sumy kationów zasadowych S
2. Teren badań i kwasowoS
ci hydrolitycznej Hh  oznaczonej metodą
Kappena, obliczono pojemnoS
ć sorpcyjną gleb T, a na-
Do badań wybrano powierzchnie usytuowane w nad- stępnie stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego za-
leS
nictwach: Ustroń, JeleS
nia i Bielsko. Lasy omawia- sadami (V%). ZawartoS
ci węgla organicznego (Corg) oz-
nych nadleS
nictw położone są w VIII Krainie Karpac- naczono za pomocą analizatora Leco SC-132, zawar-
kiej, Dzielnicy Beskidu R
ląskiego i Małego, z wyjątkiem toS
ci azotu całkowitego (Ncałk) metodą Kjeldahla, za-
częS
ci południowej nadleS
nictw Bielsko i Ustroń, które wartoS
ci fosforu przyswajalnego (P2O5) metodą Egnera-
leżą w V Krainie R
ląskiej, Dzielnicy Kędzierzyńsko- Riehma, a pH gleby  metodą potencjometryczną w 1-
Rybnickiej (Trampler et al. 1990a, b; Operat glebowo- molowym KCl i wH2O, gdzie stosunek gleby do roztwo-
siedliskowy RDLP w Katowicach dla NadleS
nictwa ru wynosił 1 : 2,5 (Kowalkowski et al. 1973, Ostrowska
Bielsko, stan na 1.01.1993 r., Kraków 1993; Operat et al. 1991).
glebowo-siedliskowy RDLP w Katowicach dla Nad- Badania enzymatyczne obejmowały pomiar aktyw-
leS
nictwa JeleS
nia, stan na 1.01.1998 r., Kraków 1999; noS
ci 4 enzymów:
Operat glebowo-siedliskowy RDLP w Katowicach dla  ureazy i asparaginazy, które oznaczono metodą
NadleS
nictwa Ustroń, stan na 31.03.1998 r., Kraków kolorymetryczną, wyrażając ich aktywnoS
ć w mg NH3
1999). na 10 g gleby (Galstjan 1978),
Prace badawcze prowadzono na 25 powierzchniach  fosfatazy kwaS
nej, oznaczanej metodą kolorymet-
położonych na wysokoS
ci od 420 do 1200 m n.p.m., ryczną, w mg PNP (4-nitrofenylofosforanu sodu na 10 g
reprezentujących siedliska górskie: BMG, LMG z drze- gleby (Russel 1972)
wostanami I, II i III klasy bonitacji i LG z drzewostanami  dehydrogenaz, oznaczanych metodą kolorymetry-
I, II klasy (tab. 1). Gatunkiem dominującym w badanych czną, w mg TPF (trójfenyloformazanu) na 10 g gleby
drzewostanach był S
wierk pospolity (Picea abies) w (Galstjan 1978, Russel 1972).
G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394. 385
Tabela 1. Charakterystyka powierzchni badawczych
Table 1. Characteristics of research plots
Typ
NadleS
- Oddział WysokoS
ć
siedliskowy Bonitacja LeS
nictwo Wiek
nictwo pododdział m n.p.m. Typ i podtyp gleb
lasu drzewostanu Forest drzewostanu
Forest Com- Altitude, Soil type
Forest site Stand quality sub-district Stand age
district partment m a.s.l.
type*
BMG I Bielsko Czyrna 152 b 69 780 900 bielicowe właS
ciwe
podzolic soil
Salmopol 177 b 64 780 1080
II Bielsko Bystra 63 g 94 680 790 brunatne kw. bielicowe
acid brown podzolic soil
64 b 59 720 790
Salmopol 172 d 74 720 1060 bielicowe właS
ciwe
podzolic soil
176 j 69 780 1020
III Bielsko Bystra 79 c 79 860 1040 brunatne kw. bielicowe
acid brown podzolic soil
Czyrna 149 g 64 960 1200 bielicowe właS
ciwe
podzolic soil
LMG I Ustroń Dobka 41 f 89 520 715 brunatne kw. bielicowe
acid brown podzolic soil
42 g 79 495 705
Bielsko Bystra 67 a 69 420 560 brunatne kw. bielicowe
acid brown podzolic soil
II Ustroń Straconka 56 b 79 580 760 brunatne kwaS
ne
acid brown soil
LeS
nica 134 a 74 540 730 brunatne kw. bielicowe
acid brown podzolic soil
134 b 69 540 730
III Bielsko Skalite 132 d 64 560 860 brunatne kw.bielicowe
acid brown podzolic soil
JeleS
nia Czernichów 86 a 82 775 850 brunatne kwaS
ne
acid brown soil
88 a 87 775 825
LG I Ustroń Czantoria 57 a 69 475 700 brunatne kwaS
ne
acid brown soil
66 c 69 510 730
71 f 49 500 625
Dzięgielów 82 a 64 610 730
II JeleS
nia Kocierz 16 a 82 700 755 brunatne kwaS
ne
Rychwałdzki acid brown soil
61 c 79 500 675
Ustroń Czantoria 70 a 74 525 625
74 a 79 625 850
*
BMG  coniferous mixed mountain forest, LMG  deciduous mixed mountain forest, LG  deciduous mountain forest
Stan mikrobiologiczny gleb badanych powierzchni nej mierzono w warunkach laboratoryjnych (temp.
oceniono na podstawie pomiarów biomasy drobnoustro- 22�C), okreS
lając iloS
ć uwalnianego CO2 w przeliczeniu
jów (Cmic), intensywnoS
ci mineralizacji substancji orga- na g Corg w ciągu godziny. Pomiary uwalnianego CO2,
nicznej oraz oznaczeń wartoS
ci ilorazu metabolicznego niezbędne do oznaczeń biomasy drobnoustrojów i inten-
drobnoustrojów (qCO2). Do analiz wykorzystano S
wie- sywnoS
ci mineralizacji, wykonano na chromatografie
żo pobrane próbki glebowe z poziomu organicznego Ofh gazowym Perkin Elmer  Clarus 500 (Zwoliński 2005).
i próchnicznego A, które następnie przesiano przez sito o Do obliczeń ilorazu metabolicznego drobnoustrojów
S
rednicy 4 mm.
qCO2 = źgC-CO2 � mgCmic-1 � h-1 wykorzystano wyniki
Biomasę drobnoustrojów oznaczano metodą induko- oznaczeń biomasy drobnoustrojów i intensywnoS
ci mi-
wanej substratem respiracji (Anderson et Domsch
neralizacji substancji organicznej (Anderson et Domsch
1978). IntensywnoS
ć mineralizacji substancji organicz- 1993).
386 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
Na podstawie analizy wyników pomiarów bioche- Gleby badanych typów siedliskowych lasu różniły
micznych i mikrobiologicznych wytypowano wskax
niki się zawartoS
cią węgla organicznego. Stwierdzono istot-
aktywnoS
ci biologicznej gleby, które wykorzystano do ną zależnoS
ć pomiędzy zawartoS
cią węgla organicznego
obliczenia biologicznego wskax
nika żyznoS
ci siedlisk a bonitacją drzew w badanych typach siedliskowych.
leS
nych, korzystając z modelu zaproponowanego przez Istotnie (p<0,01) bardziej zasobne w ten pierwiastek
MyS
kowa i in. (1996). były gleby z drzewostanami III klasy bonitacji niż I klasy
Obliczenia statystyczne przeprowadzono przy po- w BMG i LMG oraz II klasy bonitacji niż I klasy w LG
mocy programu statystycznego Statistica 5.0. Do oceny (tab. 2).
związków parametrów glebowych (chemicznych i bio- Różnice w zawartoS
ci azotu pomiędzy glebami bada-
logicznych) z typem siedliska i bonitacją drzew za- nych typów siedliskowych były niewielkie. Istotnie wię-
stosowano analizę wariancji wieloczynnikowej i test cej azotu (p<0,05) notowano na siedlisku BMG niż w
Tukey a. Sprawdzono założenia analizy regresji przy LMG i LG. Stwierdzono również istotną (p<0,05) za-
poziomie istotnoS
ci p d" 0,05, po uprzednim przepro- leżnoS
ć pomiędzy zawartoS
cią azotu całkowitego w gle-
wadzeniu wykładniczej transformaty (y =lnx) wyników bie a bonitacją drzew na siedliskach LMG i BMG. Na
badań. obu siedliskach więcej azotu stwierdzono w glebach III
klasy bonitacyjnej niż w I klasie. Proporcja C/N nie
różniła się istotnie pomiędzy glebami badanych siedlisk
a jej wysokoS
ć 23 25 wskazuje na słaby rozkład S
ciółki
4. Wyniki badań
leS
nej.
ZawartoS
ć fosforu przyswajalnego (P2O5) w glebie
WłaS
ciwoS
ci chemiczne gleb
była wyższa na siedliskach BMG i LMG niż LG. Stwier-
dzono istotną (p<0,05) zależnoS
ć pomiędzy zawartoS
cią
Odczyn gleb na wszystkich powierzchniach, nie-
fosforu przyswajalnego a bonitacją drzew na badanych
zależnie od siedliska, był silnie kwaS
ny, przy czym po-
siedliskach, więcej tego pierwiastka stwierdzono w gle-
ziom Ofh charakteryzował się niższym pH niż poziom
bach III klasy bonitacyjnej drzew niż w I klasie boni-
A. R
rednia ważona wartoS
ci pH w 1M KCl i wH2O dla
tacyjnej.
badanych poziomów gleb (Ofh i A) istotnie malała
Suma kationów zasadowych S była zależna od jako-
(p<0,001) wraz z pogarszaniem się żyznoS
ci siedlisk: z
S
ci siedliska. R
rednia ważona dla badanych poziomów
3,2 (KCl) i 3,8 (H2O) w LG do 2,9 (KCl) i 3,6 (H2O) w
Ofh i A zmniejszała się istotnie (p<0,05) wraz z pogor-
BMG (tab. 2). Na siedlisku LMG wraz ze spadkiem
szeniem jakoS
ci siedlisk i wynosiła: 2,6 cmol/kg w LG,
bonitacji drzewostanów istotnie (p<0,05) spadało pH
2,4 cmol/kg  w LMG i 1,6 cmol/kg  w BMG. Na
badanych gleb.
siedliskach lasowych górskich (LG i LMG) suma katio-
nów zasadowych wykazywała tendencję spadkową wraz
Tabela 2. WłaS
ciwoS
ci chemiczne w poziomach Ofh+A gleb (S
rednia ważona z lat 2005 2007)
Table 2. Chemical properties in Ofh+A soil horizons (average from 2005 2007)
Typ siedliskowy Bonitacja
pHKCL pHH2O Corg, %Ncałk, % P2O5, mg/100g
lasu drzewostanu
C/N
Forest site type* Stand quality
x x x x x
� � � �
BMG I 2,99 ą0,04 3,61 ą0,03 11,76 ą0,39 0,511 ą0,02 23 2,91 ą0,57
II 2,89 ą0,03 3,53 ą0,02 11,76 ą0,66 0,471 ą0,03 25 3,92 ą0,62
III 2,88 ą0,05 3,53 ą0,04 16,02 ą1,57 0,690 ą0,10 23 3,45 ą0,55
x BMG n=24 2,91 ą0,02 3,56 ą0,02 12,82 ą0,63 0,536 ą0,03 24 3,55 ą0,37
LMG I 3,77 ą0,04 3,77 ą0,04 9,37 ą0,34 0,373 ą0,04 25 2,64 ą0,42
II 3,15 ą0,04 3,76 ą0,04 10,07 ą0,66 0,418 ą0,02 24 2,27 ą0,29
III 2,97 ą0,04 3,63 ą0,05 11,47 ą1,43 0,472 ą0,08 24 4,97 ą1,99
x LMG n=27 3,09 ą0,03 3,72 ą0,03 10,31 ą0,54 0,421 ą0,03 24 3,93 ą0,78
LG I 3,25 ą0,05 3,84 ą0,06 9,36 ą1,00 0,412 ą0,05 23 2,22 ą0,42
II 3,15 ą0,07 3,75 ą0,07 11,08 ą1,13 0,452 ą0,04 25 3,05 ą0,40
x LG n=24 3,20 ą0,04 3,80 ą0,05 10,22 ą0,76 0,432 ą0,03 24 2,63 ą0,30
BMG  coniferous mixed mountain forest, LMG  deciduous mixed mountain forest, LG  deciduous mountain forest
G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394. 387
ze spadkiem bonitacji, a na siedlisku BMG obserwo- Corg), lecz obserwowane różnice nie były statystycznie
wano tendencje odwrotną  wraz ze spadkiem bonitacji istotne. AktywnoS
ć ureazy wykazywała istotną (p<0,05)
drzewostanów wartoS
ć sumy kationów zasadowych gleb tendencję spadkową wraz ze spadkiem bonitacji drze-
wzrastała, lecz różnice nie były statystycznie istotne. wostanów jedynie na siedlisku BMG z 7,3 mg NH3/g
Gleby na siedlisku BMG charakteryzowały się istot- Corg w I klasie do 6,7 mg NH3/g Corg w II klasie i 4,7 mg
nie wyższą (p<0,05) kwasowoS
cią hydrolityczną Hh niż NH3/g Corg w klasie III. Na siedliskach LMG i LG
gleby na siedlisku LG i LMG. W BMG istotnie wyższa notowano wzrost aktywnoS
ci tego enzymu wraz ze wzro-
(p<0,05) niż w LG i LMG była także pojemnoS
ć sorp- stem klas bonitacyjnych drzewostanów.
cyjna gleb T. Poza tym, na siedlisku BMG i LMG war- Stwierdzono istotną (p<0,05) zależnoS
ć aktywnoS
ci
toS
ci Hh i T były istotnie wyższe (p<0,05) w glebach III asparaginazy od żyznoS
ci siedliska, była ona wyższa na
klasy bonitacyjnej niż w I klasie bonitacyjnej drzewo- siedliskach lasowych i wyniosła 4,3 mg NH3/g Corg w
stanów. Wraz z pogarszaniem się jakoS
ci siedlisk istot- LMG i LG niż borowych  3,5 mg NH3/g Corg. R
rednia
nie malało (p<0,001) wysycenie kompleksu sorpcyjnego aktywnoS
ć tego enzymu istotnie (p<0,05) zmniejszała
zasadami (V%), które wynosiło odpowiednio 6,16% w się wraz ze spadkiem bonitacji drzewostanu w BMG z
LG, 5,38% w LMG i 2,96% w BMG. Na siedlisku LMG 3,8 mg NH3/g Corg (I klasa) do 3,4 mg NH3/g Corg (III
wartoS
ć V wykazywała istotną (p<0,05) tendencję spad- klasa) i w LMG z 4,9 mg NH3/g Corg (I klasa) do 4,0 mg
kową wraz ze spadkiem bonitacji drzewostanów. NH3/g Corg (III klasa).
Gleby badanych siedlisk nie różniły się istotnie pod
AktywnoS
ć enzymatyczna gleb względem aktywnoS
ci fosfatazy kwaS
nej, która była nie-
znaczne niższa na siedlisku BMG (2,3 mg PNP/g Corg)
AktywnoS
ć enzymów była S
ciS
le związana z zawar- niż w LMG (2,6 mg PNP/g Corg) i w LMG (2,7 mg PNP/g
toS
cią substancji organicznej, stąd wyższa ich aktyw- Corg). AktywnoS
ć fosfatazy kwaS
nej malała wraz z po-
noS
ć w poziomie Ofh niż w poziomie A badanych gleb garszaniem się bonitacji drzewostanu w BMG  z 2,6 mg
(ryc. 1). Ze względu na duże zróżnicowanie gleb pod PNP/ g Corg w I klasie do 2,1 mg PNP/g Corg w III klasie
względem zawartoS
ci substancji organicznej oraz miąż- oraz w LG  z 2,9 mg PNP/g Corg w I klasie do 2,5 mg
szoS
ci poszczególnych poziomów, wyniki oznaczeń ak- PNP/g Corg w II klasie, natomiast na siedlisku LMG
tywnoS
ci enzymów glebowych przedstawiono w prze- wzrastała wraz z pogarszaniem się bonitacji z 2,3 mg
liczeniu na 1gram Corg (tab. 3). PNP/g Corg w I klasie do 2,6 mg PNP/g Corg w III klasie,
AktywnoS
ć ureazy, enzymu katalizującego przemia- przy czym różnice te nie były statystycznie istotne.
nę związków azotowych, była zróżnicowana na posz- AktywnoS
ć dehydrogenaz była istotnie zależna od
czególnych powierzchniach. R
rednia aktywnoS
ć tego en- jakoS
ci siedliska (p<0,05) i wynosiła 1,1 mg TPF/g Corg
zymu była wyższa na siedlisku LG (6,5 mg NH3/g Corg) w LG, 0,9 mg TPF/g Corg w LMG i 0,7 mg TPF/g Corg w
niż w LMG (6,0 mg NH3/g Corg) i w BMG (6,4 mg NH3/g BMG. Na siedliskach LMG i BMG stwierdzono ponadto
Kompleks sorpcyjny / Sorption complex [cmol(+)�kg-1]
V, %
Na K Ca Mg S Hh T
x � x � x � x � x � x � x � x �
0,10 ą0,04 0,22 ą0,01 0,75 ą0,13 0,29 ą0,02 1,36 ą0,17 40,58 ą1,49 41,95 ą1,62 2,62 ą0,21
0,10 ą0,02 0,24 ą0,01 0,76 ą0,10 0,29 ą0,02 1,39 ą0,12 43,84 ą2,13 45,23 ą2,22 2,58 ą0,15
0,12 ą0,03 0,27 ą0,03 1,21 ą0,18 0,35 ą0,03 1,94 ą0,20 51,02 ą4,14 52,96 ą4,25 3,17 ą0,28
0,10 ą0,01 0,24 ą0,01 0,95 ą0,08 0,30 ą0,01 1,59 ą0,10 42,83 ą1,76 44,42 ą1,83 2,99 ą0,12
0,08 ą0,02 0,22 ą0,01 2,10 ą0,27 0,39 ą0,02 2,79 ą0,30 33,05 ą1,02 35,84 ą1,15 6,67 ą0,82
0,09 ą0,03 0,22 ą0,01 1,53 ą0,30 0,34 ą0,01 2,20 ą0,29 35,34 ą1,84 37,54 ą1,75 5,02 ą1,22
0,10 ą0,02 0,28 ą0,05 1,47 ą0,27 0,36 ą0,05 2,22 ą0,37 39,93 ą3,70 42,15 ą3,90 4,40 ą0,67
0,09 ą0,01 0,24 ą0,02 1,70 ą0,17 0,37 ą0,02 2,40 ą0,19 36,11 ą1,47 38,51 ą1,51 5,36 ą0,55
0,06 ą0,01 0,23 ą0,02 1,98 ą0,22 0,37 ą0,02 2,64 ą0,24 35,75 ą2,72 38,39 ą2,68 6,45 ą1,02
0,13 ą0,04 0,25 ą0,01 1,78 ą0,20 0,36 ą0,02 2,52 ą0,21 35,85 ą3,18 38,36 ą3,08 6,59 ą1,41
0,10 ą0,02 0,24 ą0,01 1,88 ą0,15 0,37 ą0,01 2,58 ą0,16 35,80 ą2,05 38,38 ą2,00 6,52 ą0,85
388 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
obniżenie aktywnoS
ci dehydrogenaz wraz ze spadkiem co pozwala na bardziej miarodajną ocenę stanu mikro-
bonitacji drzewostanu istotne (p<0,05) jedynie w BMG z biologicznego gleb niż wyniki wyrażone w jednostkach
0,8 mg TF/1g Corg w I klasie do 0,5 mg TPF/g Corg w III wagowych gleby (Federer et al. 1993, Aikio et al. 2000).
klasie. W LG notowano wzrost aktywnoS
ci tego enzymu Udział biomasy drobnoustrojów w węglu organicznym
wraz ze wzrostem klas bonitacyjnych. gleb (% Cmic wCorg) był w ciągu całego okresu badań
wyższy na siedlisku LG (0,69%) niż w BMG (0,57%).
Stan mikrobiologiczny gleb Stwierdzono ponadto wyższy udział procentowy Cmic
w Corg pod drzewostanami klasy I niż II i III klasy
Na wszystkich powierzchniach intensywnoS
ć mine- bonitacyjnej na wszystkich badanych siedliskach. Ob-
ralizacji substancji organicznej oraz biomasa drobno- serwowane różnice procentowej zawartoS
ci Cmic wCorg
ustrojów były kilkakrotnie wyższe w poziomie organicz- pomiędzy siedliskami i klasami bonitacyjnymi nie były
nym (Ofh) niż w poziomie próchnicznym (A). Zawiera on istotne statystycznie. Badane siedliska nie różniły się
bowiem znacznie więcej węgla organicznego, stanowią- także istotnie pod względem wielkoS
ci biomasy dro-
cego substrat niezbędny dla rozwoju drobnoustrojów. bnoustrojów (kg Cmic�ha-1). Stwierdzono natomiast jej
IloS
ć wydzielonego CO2, wskazująca na potencjalną spadek wraz ze spadkiem bonitacji drzewostanów na
aktywnoS
ć drobnoustrojów w procesie mineralizacji wę- wszystkich badanych siedliskach. Był on istotny
gla, była zróżnicowana na poszczególnych powierzch- (p<0,05) w LMG (z 197 kg Cmic�ha-1 w I klasie do 163 kg
niach (tab. 4). IntensywnoS
ć tego procesu była istotnie Cmic�ha-1w III klasie) i w BMG (z 187 kg Cmic�ha-1 w
wyższa (p<0,05) na siedlisku LG (40 �l CO2�g Corg-1�h-1) I klasie do 174 kg Cmic �ha-1w III klasie bonitacyjnej),
niż na siedlisku LMG (38 �l CO2�g Corg-1�h-1) i BMG a nieistotny statystycznie w LG (z 168 kg Cmic �ha-1
(33 �l CO2�g Corg-1�h-1). Tempo tego procesu wzrastało w I klasie do 159 kg Cmic �ha-1w II klasie).
wraz ze spadkiem bonitacji na wszystkich badanych Specyficzne tempo respiracji biomasy drobnoustro-
siedliskach, obserwowane różnice nie były istotne sta- jów, wyrażone ilorazem metabolicznym (qCO2), było
tystycznie. zbliżone na wszystkich siedliskach, nieznacznie prze-
Ze względu na duże zróżnicowanie gleb pod względem
kraczając 3 mg C-CO2 � mg Cmic-1 � h-1 (S
rednia ważona
zawartoS
ci substancji organicznej oraz miąższoS
ci posz- dla poziomów Ofh i A). Wyrax
ny związek pomiędzy
czególnych poziomów, wyniki oznaczeń biomasy drobno- qCO2 a bonitacją stwierdzono na siedlisku BMG i LG,
ustrojów glebowych przedstawiono w przeliczeniu na
przejawiający się istotnym wzrostem wartoS
ci ilorazu
gram Corg oraz na jednostkę powierzchni (kg Cmic�ha-1),
metabolicznego wraz ze spadkiem bonitacji (p<0,05) 
Rycina 1. AktywnoS
ć enzymatyczna gleb siedlisk górskich (I, II, III  bonitacja drzewostanu)
Figure 1. Enzymatic activity of mountain soil (I, II, III  class of stand quality), BMG  coniferous mixed mountain forest,
LMG  deciduous mixed mountain forest, LG  deciduous mountain forest
G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394. 389
Biologiczny wskax
nik żyznoS
ci siedlisk leS
nych
z 2,7 g C-CO2 � mg Cmic-1 � h-1 w I klasie do 3,3 mg
C CO2 � mg Cmic-1 � h-1 w III klasie (BMG), a wLGz
ZależnoS
ć pomiędzy aktywnoS
cią biologiczną gleb i
2,9 mg C-CO2 � mg Cmic-1 � h-1 (I klasa) do 3,6 mg C-CO
właS
ciwoS
ciami chemicznymi okreS
lono na podstawie
� mg Cmic-1 � h-1 (II klasa). Wyższa wartoS
ć qCO2 S
wiad-
współczynników korelacji. Stwierdzono istotne kore-
czy o mniejszej wydajnoS
ci wzrostu drobnoustrojów.
lacje aktywnoS
ci enzymatycznej i mikrobiologicznej z
pHwKCl i H2O, sumą kationów zasadowych S i udziałem
kationów zasadowych w kompleksie sorpcyjnym V
(tab. 5). Wyrax
ny związek tych parametrów przemawia
za możliwoS
cią obliczenia biologicznego wskax
nika
Tabela 3. AktywnoS
ć enzymatyczna w poziomach Ofh+A gleb (S
rednia ważona z lat 2005 2007)
Table 3. Enzymatic activity in soil horizons Ofh+A (average from 2005-2007)
Typ Ureaza Asparaginaza Fosfataza kwaS
na Dehydrogenazy
siedliskowy Bonitacja Urease Asparaginase Acid phosphatase Dehydrogenases
lasu drzewostanu
mgNH3/g Corg. mgNH3/g Corg. mg PNP/g Corg. mg TPF/g Corg.
Forest Stand quality
x x x x
site type* � � �
BMG I 7,30 ą1,26 3,75 ą0,26 2,57 ą0,27 0,83 ą0,11
II 6,70 ą1,15 3,42 ą0,26 2,27 ą0,19 0,77 ą0,10
III 4,68 ą0,64 3,35 ą0,23 2,12 ą0,20 0,48 ą0,10
x BMG n=24 6,35 ą0,67 3,48 ą0,15 2,31 ą0,13 0,71 ą0,07
LMG I 5,73 ą0,84 4,85 ą0,30 2,29 ą0,28 0,95 ą0,08
II 5,98 ą0,70 4,15 ą0,29 2,88 ą0,21 0,99 ą0,17
III 6,38 ą1,11 3,96 ą0,28 2,59 ą0,28 0,85 ą0,13
x LMG n=27 6,03 ą0,52 4,32 ą0,19 2,59 ą0,16 0,93 ą0,08
LG I 5,60 ą1,11 4,10 ą0,27 2,87 ą0,26 0,97 ą0,09
II 7,41 ą1,16 4,53 ą0,23 2,54 ą0,25 1,13 ą0,19
x LG n=24 6,51 ą0,79 4,32 ą0,43 2,71 ą0,17 1,05 ą0,10
BMG  coniferous mixed mountain forest, LMG  deciduous mixed mountain forest, LG  deciduous mountain forest
Tabela 4. Stan mikrobiologiczny w poziomach Ofh +A gleb ( S
rednia ważona z lat 2005 2007)
Table 4. Microbiological status in soil horizons Ofh+A (average from 2005 2007)
Typ Biomasa drobnoustrojów
Mineralizacja C
Bonitacja
qCO2
siedliskowy Microbial biomass
Mineralization
drzewostanu
g C-CO2�mg Cmic-1�h-1
lasu
l CO2�g Corg-1�h-1
Cmic : Corg, % kg Cmic�ha-1
Stand
Forest site
qualitty
x s x s x s x s
type*
BMG I 29,78 ą2,98 0,58 ą0,04 187,57 ą17,95 2,74 ą0,26
II 35,17 ą2,33 0,59 ą0,01 171,49 ą12,08 3,24 ą0,20
III 31,55 ą2,37 0,53 ą0,01 174,55 ą21,30 3,31 ą0,29
x BMG n=24 32,92 ą1,52 0,57 ą0,02 177,87 ą8,89 3,10 ą0,14
LMG I 33,32 ą3,88 0,77 ą0,05 197,03 ą13,60 3,22 ą0,20
II 39,29 ą2,35 0,67 ą0,04 162,98 ą17,50 2,71 ą0,12
III 42,33 ą3,87 0,60 ą0,06 168,82 ą19,32 3,50 ą0,21
x LMG n=27 38,31 ą2,05 0,68 ą0,03 176,28 ą9,86 3,14 ą0,12
LG I 37,61 ą1,72 0,71 ą0,03 168,93 ą9,52 2,86 ą0,12
II 42,98 ą4,56 0,67 ą0,05 159,03 ą10,15 3,63 ą0,41
x LG n=24 40,30 ą2,45 0,69 ą0,03 163,98 ą6,88 3,24 ą0,23
BMG  coniferous mixed mountain forest, LMG  deciduous mixed mountain forest, LG  deciduous mountain forest
390 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
Tabela 5. Korelacja (ryx) pomiędzy parametrami chemicznymi (x) a biologicznymi (y) gleb (n=75)
Table 5. Correlation (ryx) between soil chemical (x) and biological (y) parameters (n=75)
y
Biomasa
Biomass
x
Cmic�ha-1, Cmic : Corg,
kg %
Suma kationów zasadowych 0,780 0,640 0,740 0,760 0,730 0,330 0,620 0,680
Sum of alcalic cations
KwasowoS
ć hydrolityczna -0,190 -0,180 0,130 0,170 -0,330 -0,160 -0,270 -0,380
Hydrolitic acidity
PojemnoS
ć sorpcyjna -0,120 -0,120 0,200 0,250 -0,260 -0,130 -0,210 -0,320
Sorption capacity
Udział kationów zasadowych 0,750 0,640 0,560 0,600 0,780 0,410 0,640 0,740
w kopleksie sorpcyjnym (%)
Share of alcalic cations
in sorption complex (%)
pHKCl 0,530 0,450 0,330 0,290 0,535 0,260 0,540 0,670
pHH2O 0,600 0,440 0,300 0,280 0,530 0,250 0,590 0,610
Corg (%) -0,150 -0,080 0,210 0,230 -0,260 -0,080 -0,224 -0,340
Norg (%) -0,190 -0,180 0,100 0,210 -0,240 -0,300 -0,300 0,360
Pogrubioną czcionką oznaczono wartoS
ci r istotne statystycznie (p<0,05)
r value statistically significant are marked in bold type (p<0,05)
Tabela 6. WartoS
ci biologicznego wskax
nika żyznoS
ci siedlisk F obliczonego przy uwzględnieniu różnych parametrów
biologicznych M
Table 6. Biological values of the fertility indicator (F) calculated taking into account different biological parameters (M)
F = M + S + V
Wskax
nik aktywnoS
ci biologicznej / Index of biological activity (M)
Biomasa
drobnoustrojów
Microbial biomass
Cmic�ha-1, Cmic : Corg,
kg %
BMG I 3,85 4,26 4,51 4,03 3,35 5,02 4,48 4,46
II 3,79 3,78 4,26 3,87 3,98 4,70 5,42 4,56
III 3,57 4,06 5,38 4,79 3,94 4,95 5,57 4,52
x BMG 3,74 4,03 4,71 4,23 3,76 4,89 5,16 4,51
LMG I 4,97 4,86 5,78 4,60 5,15 5,70 6,37 5,79
II 4,54 4,38 4,96 4,48 4,81 5,73 5,29 6,17
III 4,00 4,12 5,14 4,42 4,98 5,17 6,14 5,52
x LMG 4,51 4,46 5,29 4,50 4,98 5,53 5,93 5,83
LG I 5,05 4,90 5,78 5,19 5,47 5,90 6,05 6,45
II 4,95 5,16 5,86 5,00 5,52 5,48 6,61 5,99
Dehydrogenazy
Dehydrogenases
Ureaza
Urease
Asparaginaza
Asparaginase
Fosfataza
kwaS
na
Acid
phosphatase
IntensywnoS
ć
mineralizacji C
Rate of
mineralization
Iloraz
metaboliczny
Metabolic
quotient
Dehydrogenazy
Dehydrogenases
Ureaza
Urease
Asparaginaza
Asparaginase
Fosfataza
kwaS
na
Acide
phosphatase
IntensywnoS
ć
mineralizacji C
Rate of
mineralization
Iloraz
metaboliczny
Metabolic
quotient
Typ siedliskowy lasu
Forest site type*
Bonitacja drzewostanu
Stand quality
G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394. 391
żyznoS
ci siedlisk F, z wykorzystaniem parametrów che- mentowana w zagranicznej literaturze naukowej. Szereg
micznych odzwierciedlających zasobnoS
ć gleb w skład- prac wskazuje na silną korelację między biomasą i akty-
niki pokarmowe, oraz parametrów okreS
lających aktyw- wnoS
cią drobnoustrojów a produktywnoS
cią gleb (My-
noS
ć biologiczną gleb. Do oznaczeń wartoS
ci F, zmody- rold et al.1986, Zak et al.1994, Kurka et Starr 1997).
fikowano metodę MyS
kowa i in.(1996), korzystając z Potwierdzają to wyniki własnych badań biomasy dro-
równania: bnoustrojów i intensywnoS
ci mineralizacji węgla, któ-
rych wartoS
ci były wyższe na bogatszych siedliskach LG
2 2 2
F = M + S +V
i LMG niż BMG. Stwierdzono również, że biomasa
gdzie: drobnoustrojów i intensywnoS
ć mineralizacji węgla wy-
M  aktywnoS
ć biologiczna gleb, kazywały tendencję spadkową wraz ze spadkiem boni-
S  suma kationów zasadowych, tacji drzew na żyznym siedlisku LG. Z kolei wzrost
V  stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasa- tempa respiracji biomasy (qCO2)  jaki obserwowano
dami. wraz z pogarszaniem się jakoS
ci siedliska, S
wiadczy o
Do powyższego równania wstawiano standaryzowa- mniejszej wydajnoS
ci wzrostu drobnoustrojów, tzn. że
ne wyniki analiz chemicznych i pomiarów aktywnoS
ci proporcjonalnie większa iloS
ć węgla organicznego wyko-
biologicznej (w jednostkach odchylenia standardowe- rzystywana jest w metabolizmie energetycznym (respi-
go), przyjmując jako M jeden z testowanych parametrów racji), a mniejsza wiązana jest w biomasie. Sytuacja taka
(wymiennie), a mianowicie: aktywnoS
ć enzymów dehy- może mieć miejsce na siedliskach charakteryzujących
drogenaz (D), ureazy (U), asparaginazy (A) i fosfatazy się gorszymi, dla rozwoju drobnoustrojów, warunkami
kwaS
nej (P-kw), biomasę drobnoustrojów (kg Cmic�ha-1) glebowymi, efektem czego może być mniejsza biomasa
i jej udział w węglu organicznym (%Cmic wCorg), tempo drobnoustrojów, a w następstwie mniejszy zapas przy-
mineralizacji węgla (�l CO2�g Corg-1�h-1) oraz iloraz swajalnych form składników pokarmowych w glebie
metaboliczny drobnoustrojów (qCO2). (Killham 1985, Anderson et Domsch 1993).
WartoS
ci wskax
nika F dla badanych powierzchni ŻyznoS
ć siedlisk związana jest także z aktywnoS
cią
przedstawiono w tabeli 6. Niezależnie od zastosowa- katalizowanych przez enzymy procesów rozkładu i prze-
nego w równaniu parametru biologicznego, wskax
nik F miany substancji organicznej w glebach (Gliński et al.
1983, MyS
ków et al. 1981, 1996, Russel et Kobus 1974).
był wyższy na siedliskach żyx
niejszych, tj. w LG i LMG,
Wskazują na to także przeprowadzone niniejsze bada-
niż w BMG, przy czym związek F z jakoS
cią siedlisk
nia, które wykazały spadek aktywnoS
ci ureazy, as-
wykazywał różny poziom istotnoS
ci, w zależnoS
ci od
paraginazy, fosfatazy kwaS
nej i dehydrogenaz wraz ze
przyjętego w miejsce M parametru: dla dehydrogenazy
spadkiem żyznoS
ci siedlisk leS
nych. Ponadto aktywnoS
ć
 p<0,01, ureazy  p<0,05, asparaginazy  p<0,01,
wszystkich badanych enzymów wykazywała tendencję
fosfatazy kwaS
nej  p<0,05, tempa mineralizacji węgla 
spadkową wraz z obniżaniem się bonitacji drzewostanu
p<0,001, biomasy drobnoustrojów  p<0,05, qCO2 
na siedlisku LG, a dehydrogenaz i fosfatazy kwaS
nej
p<0,01, %Cmic wCorg  p<0,001.
również w BMG. Podobne wyniki badań uzyskał w ba-
WartoS
ć F zmniejszała się, aczkolwiek nieistotnie,
daniach Januszek et al. (2006), który stwierdził między
wraz ze spadkiem bonitacji drzewostanu na żyx
niej-
innymi spadek aktywnoS
ci badanych enzymów glebowych
szych siedliskach (LG i LMG). Natomiast przy wyko-
wraz z ubożeniem górskich zbiorowisk roS
linnych.
rzystaniu do jej obliczeń dehydrogenaz, wartoS
ć wskax
-
Mikrobiologiczne procesy mineralizacji materii orga-
nika żyznoS
ci siedlisk istotnie spadała (p<0,05) wraz ze
nicznej gwarantują utrzymanie zapasu dostępnych skład-
spadkiem bonitacji drzewostanu na wszystkich siedlis-
ników pokarmowych niezbędnego dla rozwoju roS
lin,
kach.
stąd uważa się, że ich aktywnoS
ć S
ciS
le wiąże się z
żyznoS
cią i produktywnoS
cią gleb (Aikio et al. 2000,
Zwoliński 2004). Stwierdzony w niniejszych badaniach
5. Podsumowanie i wnioski
gorszy stan mikrobiologiczny gleb, a także niższa akty-
wnoS
ć badanych enzymów w BMG niż w LG S
wiadczą o
ŻyznoS
ć siedliska determinuje wzrost i potencjalne
mniej intensywnym procesie rozkładu substancji orga-
możliwoS
ci produkcyjne roS
lin, charakterystyczne dla
nicznej, za czym przemawia większa w BMG zawartoS
ć
poszczególnych typów gleb. Za jeden z podstawowych
węgla organicznego w glebie i postępujący jej wzrost
wskax
ników żyznoS
ci uważa się zapas przyswajalnych
wraz ze spadkiem bonitacji. Wyniki badań chemicznych
przez roS
liny składników pokarmowych w glebie, z któ-
wskazują, że zasobnoS
ć gleb w podstawowe składniki
rych większoS
ć dostarczana jest przez drobnoustroje gle-
odżywcze jest tam niższa niż na żyx
niejszych siedlis-
bowe w wyniku rozkładu substancji organicznej. Istotna
kach LG i LMG. Szereg prac wskazuje na istotną kore-
rola drobnoustrojów glebowych w kształtowaniu żyz-
lację pomiędzy aktywnoS
cią biologiczną a żyznoS
cią
noS
ci i urodzajnoS
ci gleb leS
nych jest szeroko udoku-
gleb (np. Leiros et al. 2000, Zwoliński 2004), co potwier-
392 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
dzają również wyniki niniejszych badań S
wiadczące o LG i LMG niż BMG. Wraz z pogarszaniem się bonitacji
wyrax
nej zależnoS
ci stanu mikrobiologicznego i aktyw- drzewostanów wzrastała wartoS
ć ilorazu metaboliczne-
noS
ci enzymatycznej od właS
ciwoS
ci chemicznych gleb.
go (qCO2), co oznacza niższą wydajnoS
ć wzrostu dro-
Stwierdzone niskie wartoS
ci współczynników korelacji,
bnoustrojów  skutkująca m.in. mniejszym zapasem do-
aczkolwiek istotne statystycznie, S
wiadczą o tym, że
stępnych składników pokarmowych w glebie.
inne czynniki, takie jak: skład granulometryczny, jakoS
ć
2. AktywnoS
ć badanych enzymów glebowych (ure-
substancji organicznej, czy warunki klimatyczne wpły-
azy, asparaginazy, fosfatazy kwaS
nej i dehydrogenaz)
wają na badane parametry biochemiczne i mikrobiolo-
uwarunkowana była jakoS
cią siedliska i była wyrax
nie
giczne gleb (Bauchus et al. 1998, C�te et al. 2000). Dużą
niższa w BMG niż w LG i na ogół zmniejszała się wraz
zmiennoS
ć aktywnoS
ci enzymatycznej gleb związaną z
ze spadkiem bonitacji drzewostanu.
sezonowymi zmianami a także z typem próchnicy w
3. Istotna zależnoS
ć biomasy drobnoustrojów, inten-
glebach leS
nych Beskidu Zachodniego stwierdził też
sywnoS
ci mineralizacji węgla i aktywnoS
ci enzymów od
Januszek (1993).
właS
ciwoS
ci chemicznych gleb jest argumentem uzasa-
Za miarodajny wskax
nik żyznoS
ci siedlisk uważa się
dniającym wykorzystanie parametrów dotyczących
właS
ciwoS
ci gleb, charakteryzowane m. in. składem che-
aktywnoS
ci biologicznej gleb jako wskax
ników ich żyz-
micznym, stanem mikrobiologicznym i aktywnoS
cią en-
noS
ci.
zymatyczną (Burns 1982, Nielsen et Winding 2002,
4. Stwierdzona korelacja pomiędzy wartoS
ciami bio-
Zaguralskaja 1998). Zastosowany biologiczny wskax
nik
logicznego wskax
nika żyznoS
ci siedlisk leS
nych F a
żyznoS
ci gleby był wykorzystywany wczeS
niej do oceny
bonitacją drzewostanu na siedliskach LG, LMG i BMG,
jakoS
ci gleb rolnych, gdzie jego wartoS
ci wykazywały
uzasadnia przydatnoS
ć tego wskax
nika przy szczegóło-
istotną korelację z plonami kukurydzy i ziemniaków
wej diagnostyce typologicznej siedlisk leS
nych, w tym
(MyS
ków et al. 1996). W przeprowadzonych badaniach
siedlisk na terenach górskich.
wskax
nik żyznoS
ci siedlisk leS
nych F przyjmował niższe
5. Badania intensywnoS
ci reakcji biochemicznych
wartoS
ci na siedlisku uboższym BMG niż LMG i LG, a
mogą być uzupełnieniem stosowanych w szczegółowej
prawidłowoS
ć ta występowała niezależnie od tego, który
diagnostyce stanu siedlisk leS
nych oznaczeń właS
ci-
z parametrów aktywnoS
ci biologicznej: dehydrogenazy,
woS
ci chemicznych gleb.
ureaza, asparaginaza, fosfataza kwaS
na, biomasę dro-
bnoustrojów (kg Cmic�ha-1) i jej udział w węglu orga-
nicznym (%Cmic wCorg), tempo mineralizacji węgla ( �l
Literatura
CO2�g Corg-1�h-1) oraz iloraz metaboliczny drobnous-
trojów (qCO2) przyjęto w obliczeniach. Zaprezentowa-
Aikio S., V�re H., Str�mmer R. 2000: Soil microbial activity
ny biologiczny wskax
nik żyznoS
ci siedlisk F, dzięki
and biomass in the primary succession of a dry heath forest.
uwzględnieniu cech mikrobiologicznych odzwierciedla
Soil Biology & Biochemistry, 32: 1091 1100.
wpływ czynników, których nie można wyłącznie ocenić
Anderson J. P. E., Domsch K. H. 1978: A physiological method
na podstawie badań właS
ciwoS
ci chemicznych gleb.
for quantitative measurement of microbial biomass in soil.
Istotne korelacje wskax
nika żyznoS
ci siedlisk F zja- Soil Biology & Biochemistry, 10: 215 21.
Anderson T. H., Domsch K.H. 1993: The metabolic quotient
koS
cią siedlisk borowych stwierdzono również we
for CO2 (qCO2) as specific activity parameter to assess the
wczeS
niejszych badaniach Olszowskiej i in. (2005), a
effect of environment condition, such as pH, on the mi-
także w badaniach Lasoty (2005), które uwzględniają
crobial biomass of forest soils. Soil Biology & Bioche-
dodatkowo głębokie poziomy mineralne gleb w siedlis-
mistry, 25: 393 395.
kach górskich. Przedstawiony w niniejszej pracy wskax
-
Balicka N. 1986: Wykorzystanie wskax
ników mikrobiologicz-
nik żyznoS
ci siedlisk może być uzupełnieniem propono-
nych w analizie S
rodowiska glebowego. Postępy Mikro-
wanego przez Brożka i in. (2001a, b) Indeksu Trofizmu
biologii, 25, 3/4: 289 291.
Gleb LeS
nych do waloryzacji produkcyjnoS
ci gleb leS
-
Bauchus J., Par� D., C�te L., 1998: Effects of tree species,
nych na terenach zarówno nizinnych jak i wyżynnych.
stand age and soil type on soil microbial biomass and its
Przedstawione badania dowiodły, że prawidłowa ocena activity in southern boreal forest. Soil Biology & Bio-
chemistry, 30: 1077 1089.
stanu żyznoS
ci siedliska możliwa jest przy łącznym uw-
Brożek S. 2001a: Indeks trofizmu gleb leS
nych. Acta Agraria
zględnieniu parametrów biologicznych i chemicznych
et Silvestria, 39: 17 33.
gleb.
Brożek S., Lasota J., Zwydak M. 2001b: Próba zastosowania
Wyniki wykonanych badań pozwalają na sformuło-
indeksu trofizmu gleb leS
nych do diagnozy siedlisk nizin-
wanie następujących stwierdzeń i wniosków:
nych i wyżynnych. Acta Agraria et Silvestria, 39: 35 46.
1. Stan mikrobiologiczny gleb był zależny od jakoS
ci
Brożek S. 2007: Klasyfikacja siedlisk leS
nych  uwagi w spra-
siedlisk i bonitacji drzewostanu; procentowy udział Cmic
wie miejsca gleb w zasadach diagnozowania. Sylwan, 2:
wCorg oraz intensywnoS
ć mineralizacji substancji orga-
19 25.
nicznej były wyrax
nie wyższe na bogatszych siedliskach
G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394. 393
Burns R. G. 1982: Enzyme activity in soil: location and a perature-humid zone (Galicia, NW Spain): General para-
possible role on microbial ecology. Soil Biology & Bioche- meters. Soil Biology & Biochemistry, 32: 733 745.
mistry, 34: 423 427. McGill W. B., Cannon K. R., Robertson J. A., Cook F. D. 1986:
C�te L., Brown S., Par� D., Fyles J., Bauchus J. 2000: Dy- Dynamics of soil microbial biomass and water soluble
namics of carbon and nitrogen mineralization in relation to organic C in Breton L after 50 years of cropping to two
stand type, stand age and soil texture in the boreal mixed- rotations. Canadian Journal of Soil Science, 66: 1 19.
wood. Soil Biology & Biochemistry, 32: 1079 1090. Myrold D. D., Matson P. A., Peterson D. L. 1989: Rela-
Elliott L. F., Lynch J. M., Papendick R. I. 1996: The microbial tionships between soil microbial properties and above-
component of soil quality. [W:] Soil Biochemistry (eds G. ground stand characteristics of conifer forests in Oregon.
Stotzky, J. M. Bollag), New York, Marcel-Dekker, 1 21. Biogeochemistry, 8: 265 281.
Federer C. A., Turcotte D. E., Smith C. T. 1993: The organic MyS
ków W. 1981: Próby wykorzystania wskax
ników aktyw-
fraction  bulk density relationship and the expression of noS
ci mikrobiologicznej do oceny żyznoS
ci gleb. Postępy
nutrient content in forest soils. Canadian Journal of Forest Mikrobiologii, 1: 173 192.
Research, 23: 1026 1032. MyS
ków W., Stachyra A., Zięba S., Masiak D. 1996: Aktyw-
Galstjan A. S. 1978: Opredelenie aktivnosti fermentov poŁv  noS
ć biologiczna gleby jako wskax
nik jej żyznoS
ci i uro-
metodiŁeskie ukazania. Erevan, Dokl. Akad. Nauk Arme- dzajnoS
ci. Roczniki Gleboznawcze, 1/2: 89 99.
nii SSR. Nielsen M. N. Winding A. 2002: Microorganisms as indicators
Gliński J., Stępniewski W., Łabuda S. 1983: Pobieranie tlenu i of soil health. NERI Technical Report No. 388, National
wydzielanie dwutlenku węgla w S
rodowisku glebowym. Environmental Research Institute, Denmark, 82.
Problemy Agrofizyki, 39: 3 72. Olszowska G. 1998: Wpływ pyłów kadmowo-cynkowych na
Januszek K. 1993: Seasonal changes of enzyme activity in mor, aktywnoS
ć wybranych enzymów glebowych. Prace In-
moder and mull humus of selected forest soils in the stytutu Badawczego LeS
nictwa, A, 847: 112 125.
Western Beskid Mountains. Folia Forestalia Polonica, 35: Olszowska G. 1999: Wpływ nawożenia mineralnego na ak-
59 75. tywnoS
ć biochemiczną gleb leS
nych skażonych pyłami
Januszek K., Lasota J., FiS
lak A. 2006: The evaluation of qua- kadmowo-cynkowymi. Prace Instytutu Badawczego LeS
-
lity of soils of the Carpathian lime tree forest and beech nictwa, A, 881: 52 60.
forests on the basis of some chemical and biochemical Olszowska G., Zwoliński J., Matuszczyk I., Syrek D., Zwo-
properties. Acta Scientiarum Polonorum, Silvarum lińska B., Pawlak U., Kwapis Z., Dudzińska M. 2005:
Colendarum Ratio et Industria Lignaria, 5(2): 71 87. Wykorzystanie badań aktywnoS
ci biologicznej do wyzna-
Jenkinson D. S., Ladd J. N. 1981: Microbial biomass in soil: czenia wskax
nika żyznoS
ci gleb w drzewostanach sosno-
measurement and turnover. [W:] Soil Biochemistry (eds: wych na siedliskach boru S
wieżego i boru mieszanego
E. A. Paul and J. N. Ladd), New York, Marcel Dekker, 5: S
wieżego. LeS
ne Prace Badawcze, 3: 17 37.
415 471. Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z. 1991: Metody
Killham K. 1985: A physiological determination of the impact analizy i oceny właS
ciwoS
ci gleb i roS
lin. Warszawa,
of environment stress on the activity of microbial biomass. Instytut Ochrony R
rodowiska, 334 s.
Environmental Pollution, 38: 283 294. Parkinson D. 1979: Aspects of the microbial ecology of forest
Kliczkowska A., Bruchwald A. 2000: Kształtowanie się boni- ecosystems. [W:] Forests: Fresh perspectives from eco-
tacji dla drzewostanów S
wierkowych na terenach górskich. system analysis (ed. R.Waring). Proceedings of the 40th
Sylwan, CXXLIV: 5 15. Annual Biology Colloquium, Oregon State University,
Koper J., Piotrowska A. 1999a: Biochemiczne wskax
niki żyz- Corvallis, 109 117.
noS
ci gleby ukształtowane w wyniku wieloletniego na- Russel S. 1972: Metody oznaczania enzymów glebowych.
wożenia organiczno-mineralnego. Zeszyty Naukowe Aka- PTG Komisja Biologii Gleby. Warszawa.
demii Rolniczo-Technicznej w Bydgoszczy, 220: 151 158. Russel S., Kobus J. 1974: AktywnoS
ć dehydrogenaz w różnych
Koper J., Piotrowska A. 1999b: AktywnoS
ć enzymatyczna typach gleb polskich. Prace Komisji Biologii Gleby Pol-
gleb jako parametr jej żyznoS
ci wywołany systemem upra- skiego Towarzystwa Gleboznawczego, 12: 65 66.
wy. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 467: Schuten A. J., Bloem J., Didden W. A. M., Rutgers M., Siepel
127 134. H., Posthuma L., Breure A. M., 2000: Development of
Kowalkowski A., H. Król, A. Ostrowska, S. Sytek, Z. Szczu- biological indicators for soil quality. SETAC Globe July-
biełka. 1973. Instrukcja laboratoryjna dla pracowni glebo- August: 30 32.
znawczo-nawożeniowych. Warszawa  Sękocin IBL, Sikorska E. 1999: Aktualne problemy typologii leS
nej na te-
ss. 228. renach wyżynnych i górskich. Sylwan, 11: 89 97.
Kurka A. M., Starr M. 1997: Relationship between decom- Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A.
position of cellulose in the soil and tree stand charac- 1990a: Regionalizacja przyrodniczoleS
na, na podstawach
teristics in natural boreal forests. Plant and Soil, 197: ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL, Warszawa.
167 175. Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E.
Lasota J. 2005: Biochemiczny wskax
nik żyznoS
ci górskich 1990b: Siedliskowe podstawy hodowli lasu. PWRiL, War-
gleb leS
nych. Roczniki Gleboznawcze, 56, 3 4: 42 52. szawa.
Leiros M. C., Trasar-Cepeda C., Seoane S., Gil-Sotres F. 2000: Zaguralskaja L. M. 1998: BiologiŁeskaja aktivnost poŁv kak
Biochemical properties of acid soils under climax vege- pokazatel uslovij rosta lesnych nasazdenij. Lesovedenie, 1:
tation (Atlantic oakwood) in an area of European tem- 24 29.
394 G. Olszowska / LeS
ne Prace Badawcze, 2009, Vol. 70 (4): 383 394.
Zak D. R., Grigal D. F., Gleeson S., Tilman D. 1990: Carbon production and soil microorganisms in late-successional
and nitrogen cycling during old-field succession: con- ecosystems: a continental study. Ecology, 75: 2333 2347.
strains on plant and microbial biomass. Biogeochemistry, Zwoliński J. 2004: Microbial biomass versus soil fertility in
11: 111 129. forest sites. Polish Journal of Ecology, 4: 553 561.
Zak D. R., Tilman D., Parmenter R. R., Rice C. W., Fisher F. Zwoliński J. 2005: Oznaczanie udziału grzybów i bakterii w
M., Vose J., Milchanus D., Martin C. W. 1994: Plant biomasie drobnoustrojów gleb leS
nych. LeS
ne Prace Ba-
dawcze, 4: 7 18.
Praca została złożona 23.03.2009 r. i po recenzjach przyjęta 21.07.2009 r.
� 2009, Instytut Badawczy LeS
nictwa