zakażenia 4/2003 klinika zakażeń szpitalnych
PROFILAKTYKA I LECZENIE
ZACHOWAWCZE ODLEŻYN (CZ. I)
Maciej Sopata
PREVENTION AND TREATMENT
Jacek A
uczak
OF PRESSURE ULCERS (PART I)
Streszczenie
Wpracy przedstawiono podstawowe zagadnienia dotyczące patogenezy, występowania i nowoczesnego sposo-
bu leczenia odleżyn.
Wczęści pierwszej omówiono sposoby oceny czynników ryzyka, wdrożenie odpowiednich metod zapobiegania
odleżynom oraz podstawowe wiadomości dotyczące koncepcji wilgotnego leczenia ran.
Wczęści drugiej przedstawiono zasady leczenia odleżyn wzależności od zaawansowania klinicznego i poruszo-
no problem infekcji wodleżynie.
Summary
This article describes pathogenesis, prevalence and modern methods of treatment of pressure ulcers.
In first part there are presented methods of risk assessment, implementation of prevention strategies and
techniques and basic knowledge concerning moist wound healing concept.
In second part there are presented methods of treatment of pressure ulcers depending on the clinical appearance
and problem of wound infection.
Słowa kluczowe/Key words
odleżyny profilaktyka opatrunki półprzepuszczalne metody leczenia infekcja
pressure ulcers prevention occlusive dressings methods of treatment infection
Odleżyny stanowią odwieczny, a zarazem bardzo Najczęstszym miejscem występowania odleżyn są
aktualny problem kliniczny. Występują one w wielu od- okolice kości krzyżowej, guzów kulszowych, krętarzy,
działach szpitalnych, domach opieki nad chorymi, zwy- pięt i kostek.
kle u pacjentów przewlekle chorych i unieruchomio-
nych. Właśnie to unieruchomienie i szkodliwe siły dzia- Częstość występowania
łające na skórę są przyczyną jej niedokrwienia i rozwo-
ju odleżyn. Istnieje wiele doniesień na temat częstości wystę-
Po raz pierwszy termin odleżyna został użyty przez powania odleżyn. Różnice są uzależnione od ośrodka,
Hildausa w1420 roku. Pochodził od łacińskiego słowa typu leczonych pacjentów i ich wieku. Wnajwiększym
decumbre  co znaczy  leżeć płasko [1]. opublikowanym ostatnio opracowaniu, dotyczącym po-
Według definicji, odleżyna to poprzedzone odczy- nad 3000 pacjentów wWielkiej Brytanii, częstość wy-
nem rumieniowym, przechodzące w owrzodzenie stępowania odleżyn wynosiła 14,4 22,8%, średnio
ognisko martwicy, które powstaje na wskutek działa- 18,6% [4]. W Stanach Zjednoczonych obserwuje się
nia ucisku, tarcia i sił ścinających [2]. Bezpośredni rocznie ponad milion nowych przypadków odleżyn, mi-
ucisk (kiedyś za kluczowe uważano ciśnienie > 20 mo że ich liczba, według obserwacji Erwina Totha [5],
mmHg) zamyka dopływ krwi do skóry, powodując ulega systematycznemu spadkowi z 12% wlatach 80.
niedokrwienie i śmierć tkanek. Obecnie wiadomo, że do około 4% obecnie.
nawet niższe ciśnienie, trwające dostatecznie długo, W Australii, w pracach publikowanych wlatach
powoduje takie same uszkodzenia jak wysokie ciśnie- 90., częstość występowania odleżyn w publicznych
nie. Siły ścinające, pojawiające się, gdy np. pacjent le- szpitalach szacowano na 4,5 19%, a wdomach opieki
ży z uniesionym tułowiem, powodują odcięcie una- społecznej między 3,4 5,4% [6, 7].
czynienia w szerokim obszarze skóry, głównie nad Wkażdym przypadku interpretacja tych danych jest
wyniosłościami kostnymi, co jest przyczyną śródna- trudna, ponieważ obserwacje są prowadzone wod-
błonkowych uszkodzeń w mikrokrążeniu. Tarcie miennych warunkach i stosowane są różne metody ba-
w sposób mechaniczny powoduje bezpośrednie dawcze.
uszkodzenie skóry. Wypadkową działania tych trzech Odleżyny są dla chorego przyczyną wielu dodatko-
sił jest powstająca rana [3]. wych komplikacji i cierpienia  bólu, zakażenia, a nawet
dr med. Maciej Sopata
Na rozwój odleżyn narażeni są przede wszystkim jego śmierci. Wwysoko rozwiniętych krajach odleżyny
prof. dr hab. med.
przewlekle chorzy i unieruchomieni wkażdym wieku. stanowią poważny problem ekonomiczny. WStanach
Jacek A
uczak
Odleżyny pojawiają się na oddziałach neurologicznych, Zjednoczonych szacuje się, że roczny koszt leczenia od-
kierownik Katedry i Kliniki
neurochirurgicznych, u młodych ludzi, np. po wypad- leżyn przekracza 7 mld USD (suma bliska całemu budże-
Medycyny Paliatywnej
kach, oddziałach Intensywnej Opieki Medycznej, cho- towi NFZ wPolsce), w Wielkiej Brytanii 420 mln funtów,
Akademii Medycznej im. Karola
rych po operacjach. a Australii 350 mln USD. Jest to poważny problem i dla- Marcinkowskiego wPoznaniu
81
klinika zakażeń szpitalnych zakażenia 4/2003
tego tak ważne jest wdrożenie oraz stosowanie w prak- szkodliwych czynników i w efekcie likwidacja ryzyka po-
tyce klinicznej kompleksowego systemu zapobiegania wstania odleżyn. W sytuacji wystąpienia rany dalsze
i leczenia odleżyn. stosowanie metod profilaktyki jest niezbędne do popra-
wy warunków gojenia.
Ocena ryzyka zagrożenia Wprofilaktyce duże znaczenie ma:
u dbałość o stan ogólny i odżywienia  odpowiednia
Od wielu lat wróżnych krajach do praktyki klinicz- dieta, podaż płynów;
nej wprowadza się wytyczne (guidelines) i standardy u edukacja i, wmiarę możliwości, wpływ na aktyw-
mające na celu poprawę jakości opieki nad chorym za- ność własną chorego;
grożonym ryzykiem powstania odleżyn oraz zastosowa- u regularna zmiana pozycji, np. 24-godzinna karta
nie odpowiedniego postępowania. Przy powstawaniu zmiany pozycji Lowthiana (1979);
odleżyn zawsze obecne są czynniki predysponujące, u stabilizacja pozycji chorego za pomocą odpowied-
które mogą zwiększać ryzyko ich powstania. Można je nich podpórek i wałków;
podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne (tab. 1). u dobra kontrola objawów  bólu, przykurczy, dusz-
Pierwsze standardy zapobiegania i leczenia odleżyn ności;
zostały wprowadzone wHolandii w1985 roku [8], u zapewnienie dostępu powietrza  eliminacja gumo-
wStanach Zjednoczonych w1989 i 1994 roku [9] oraz wych lub plastikowych podkładów;
wEuropie 1998 roku [10]. u ochrona przed nietrzymaniem moczu i stolca  pod-
Ocena ryzyka i rozpoznanie pacjenta zagrożonego paski, zestaw zewnętrzny do odprowadzenia mo-
ryzykiem powstania odleżyn opiera się na dokładnym czu, cystostomia nadłonowa, ochrona skóry, osta-
tecznie cewnik;
u jednorazowe kaczki i baseny;
CZYNNIKI WEWN
TRZNE (specyficzne dla pacjenta)
u odpowiednia, bawełniana bielizna pościelowa
stan ogólny i odżywienie
i osobista.
typ budowy  np. otyłość, wyniszczenie
u profilaktyczne stosowanie cienkich opatrunków, np.
ruchomość  ograniczenie ruchomości, niedowłady
błony poliuretanowe lub hydrokoloidy super cien-
nietrzymanie moczu lub stolca
kie (np. Granuflex Extra Thin dla zabezpieczenia
czynniki neurologiczne  brak czucia bólu, ucisku, rozciągania itp miejsc szczególnie narażonych na rozwój odleżyny,
u pacjenta predysponowanego do tego schorzenia
czynniki naczyniowe  cukrzyca, miażdżyca, niewydolność krążenia, PChOP
(badania wykazują, że często na skutek niedokrwie-
CZYNNIKI ZEWN
TRZNE (otoczenie pacjenta)
nia tkanek podskórnych ognisko martwicy rozwija
ciśnienie  czas trwania i wielkość
się pod skórą, kiedy jeszcze nie ma otwartej rany).
tarcie i siły ścinające  szczególnie u chorych z wrażliwą skórą
Jeżeli pacjent był narażony na ucisk, tarcie czy siły
stan skóry  uszkodzenia przez nietrzymanie moczu lub kału
ścinające, warto zabezpieczyć najczęstsze okolice
powstawania odleżyn cienkim opatrunkiem  np.
Tab. 1. Niektóre czynniki wpły- i starannym prowadzeniu odpowiednio przygotowanej wokolicy kości krzyżowej).
wające na powstawanie odle-
dokumentacji pielęgniarskiej, z wykorzystaniem jednej Istotnym elementem profilaktyki jest szczególnie
żyn.
z dostępnych skal, np. Bradena, Norton, Waterloo. troskliwa pielęgnacja skóry. Do toalety należy używać
Stosunkowo prosta, przez co bardzo użyteczna szarego mydła lub mydła o pH 5,5. Wysychaniu skóry
u większości pacjentów, jest opracowana w1975 roku można zapobiegać przez jej natłuszczanie oliwką dzie-
skala Doreen Norton. Znalazła ona zastosowanie mię- cięcą lub płynem PC 30V. Nie należy oklepywać skóry
dzy innymi do oceny ryzyka powstania odleżyn u cho- spirytusem, ponieważ powoduje to jej bardzo znaczne
rych wzaawansowanej fazie choroby nowotworowej wysuszenie.
wKatedrze i Klinice Medycyny Paliatywnej wPoznaniu Niezbędne wprowadzeniu właściwej profilaktyki
jest stosowanie materacy przeciwodleżynowych. Naj-
Stan fizykalny Stan Aktywność Zdolność Nietrzymanie
bardziej skuteczne są dynamiczne materace zmiennoci-
psychiczny fizyczna poruszania moczu/kału
śnieniowe, wktórych komory naprzemiennie pompo-
Bardzo dobry  3 Czujny  4 Chodzi sam  4 Pełna  4 Nie  4
wane jest powietrze ze specjalnego kompresora.
Dobry  4 Apatyczny  3 Z pomocą  3 Lekko ograniczona  3 Sporadycznie  3
Zmiennie napełniane sekcje powodują zmniejszenie uci-
Zły  2 Splątany  2 Siedzi  2 Bardzo ograniczona  2 Moczu  2
sku, wwyniku czego zwiększa się ukrwienie tych części
ciała, które aktualnie nie stykają się z materacem. Naj-
Bardzo zły  1 Zamroczony  1 Brak  1 Brak  1 Stolca  1
bardziej zaawansowane materace mają wiele komór
Tab. 2. Skala Doreen Norton. [11] (tab. 2). Liczba punktów poniżej 14 świadczy o ry- oraz czujniki ciśnienia i są sterowane za pomocą mikro-
zyku powstania odleżyn. procesora. WKatedrze i Klinice Medycyny Paliatywnej
tego typu materace stosowane są z powodzeniem od
Metody profilaktyki dwunastu lat. Chorzy do użytku domowego otrzymują
bardzo proste materace gąbkowe typu  jeż , które dzię-
Profilaktyka to szereg działań, zabiegów oraz stoso- ki kolcom rozmieszczają ciśnienie na całą powierzchnię
wanie sprzętu, których celem jest zmniejszenie wpływu ciała. Jedynie u osób otyłych materace tego typu nie
82
klinika zakażeń szpitalnych zakażenia 4/2003
spełniają swego zastosowania. Można je stosować wie- u naskórkowania;
lokrotnie, po wcześniejszym wypraniu, dezynfekcji ga- u remodelowania blizny.
zowej oraz długim procesie suszenia. Mają one niską Faza zapalenia jest odpowiedzią na uraz i trwa za-
cenę oraz niewielką trwałość [11]. Proste materace prze- zwyczaj 1 5 dni. Na skutek urazu i niedokrwienia nastę-
ciwodleżynowe, zwykle zbudowane z dwóch sekcji, pują procesy wykrzepiania śródnaczyniowego oraz de-
można obecnie kupić w sklepach specjalistycznych. Czę- granulacji płytek krwi. Wiąże się to ze zmianami prze-
ściowo są one nawet refundowane przez NFZ. puszczalności kapilar i towarzyszącym obrzękiem.
Wmiejsce rany migrują makrofagi i granulocyty wielo-
Fazy gojenia się odleżyny jądrzaste. Zachodzą procesy fagocytozy  usuwanie
uszkodzonych fragmentów tkanek. Uwalniane czynniki
Proces gojenia się odleżyn jest dobrze zdefiniowa- wzrostu: PDGF, PDF, IGF-1, FGF i TGF-ą stanowią mito-
nym szeregiem procesów biologicznych. Gojenie się od- geny, które stymulują wzrost komórek wranie (komórki
leżyn, według badań dotyczących leczenia ran ostrych  nabłonka, fibroblasty, komórki endotelium) oraz regulu-
chirurgicznych i urazowych, przebiega wkolejno nastę- ją ich funkcję. Zachodzące procesy są również modulo-
pujących po sobie fazach: wane przez wpływ cząstek, zwanych cytokinami (pro-
u zapalenia lub wysięku; i przeciwzapalne, np. IL 1, IL 2, IL 6) oraz chemokinami,
u ziarninowania lub wzrostu komórkowego; powodujących aktywację neutrofili, limfocytów, eozy-
nofili, bazofili i makrofagów podczas zapalenia (np. biał-
ko zapalne makrofagów  MIP-1) [12].
W fazie ziarninowania liczba komórek zapalnych
ulega zmniejszeniu i pojawiają się fibroblasty, komórki
endotelium i keratynocyty. Następuje wzmożona proli-
feracja naczyń i synteza składników matriks zewnątrzko-
mórkowej (ECM). Fibroblasty uczestniczą wsyntezie no-
wego kolagenu, elastyny i proteoglikanów, z których
powstaje tkanka ziarninowa. Zwykle trwa to od kilku do
kilkunastu tygodni.
Wfazie epitelizacji migrujące z brzegów rany ko-
mórki epitelium pokrywają ziarninę, tworząc nowy na-
Fot. 1. I stopień odleżyny.
Fot. 2. II stopień odleżyny. Fot. 3. III stopień odleżyny.
Fot. 5. V stopień odleżyny.
Fot. 4. IV stopień odleżyny.
84
klinika zakażeń szpitalnych zakażenia 4/2003
skórek. Niektóre z komórek epitelium migrują również Podział odleżyn
z głęboko położonych mieszków włosowych i gruczo-
łów potowych. Wpraktyce klinicznej odleżyny dzieli się wzależno-
Wpowstałej tkance blizny zmienia się zawartość ści od głębokości, wyglądu rany lub jej wielkości. Za naj-
kolagenu i liczba fibroblastów, która przez kilka kilkana- bardziej właściwy uważamy pięciostopniowy podział
ście miesięcy podlega procesom remodelowania i zmia- wg Torrance a [15]:
nom wytrzymałości. Stopień I  blednące zaczerwienienie  reaktywne
Prawidłowe gojenie się rany przekrwienie i zaczerwienienie wodpowiedzi na uraz.
 utrzymanie wysokiej wilgotności między opatrunkiem a raną
stanowi wynik kontrolowanej Pod wpływem ucisku palca blednie, co oznacza, że mi-
 brak uszkodzeń tkanek podczas wymiany
równowagi między procesami krokrążenie jest nieuszkodzone.
 usuwanie nadmiaru wysięku i toksycznych cząstek
prowadzącymi do powstania no- Stopień II  nieblednące zaczerwienienie  rumień
 nie przyleganie do rany
wej tkanki a procesami destrukcyj- utrzymujący się po zniesieniu ucisku wskazuje na uszko-
 nieprzepuszczalny dla bakterii
nymi, koniecznymi do usunięcia dzenie mikrokrążenia, zapalenie i obrzęk tkanek. Może
 prawidłowa wymiana gazowa tkanki uszkodzonej. Zmiana które- pojawić się powierzchniowy obrzęk, uszkodzenia na-
gokolwiek z tych procesów może skórka i pęcherze.
 utrzymywanie odpowiedniej temperatury
prowadzić do stanu niegojenia się Stopień III  uszkodzenie pełnej grubości skóry do
 nietoksyczny i niealergizujący
odleżyn i powstania rany przewle- granicy z tkanką podskórną. Brzegi rany są otoczone
kłej [13]. Jak widać z tego bardzo obrzękiem i rumieniem. Dno rany wypełnione jest czerwo-
ogólnego opisu, proces gojenia rany jest złożony i wie- ną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek.
Tab. 3. Cechy idealnego
loczynnikowy. Wzdrowym organizmie rany ostre goją Stopień IV  uszkodzenie obejmuje również tkankę
opatrunku (wg 19).
się dobrze, wzależności od ich rozległości trwa to dłu- podskórną. Martwica tkanki tłuszczowej spowodowana
żej lub krócej. Rany przewlekłe powstają najczęściej jest zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń. Brzeg odle-
u osób starszych i ich główną przyczyną nie jest uraz. żyny jest zwykle dobrze odgraniczony, lecz martwica
W przypadku odleżyn są to wcześniej omawiane może również dotyczyć tkanek otaczających. Dno bywa
ucisk, tarcie i siły ścinające, a wprzypadku przewle- także pokryte brunatno-czarną martwicą.
kłych owrzodzeń żylakowatych  nadciśnienie żylne Stopień V  zaawansowana martwica przekracza
powodujące zastój krwi żylnej wkończynie i zmiany powięz
do mięśni. Uszkodzenia mogą dotyczyć również
troficzne wtkankach. stawów i kości. Powstają jamy mogące się komuniko-
Przewlekła odleżyna charakteryzuje się utrzymy- wać między sobą. Wranie znajdują się rozpadające ma-
waniem jednego lub wielu bodz
ców zapalnych, co sy tkanek i czarna martwica (fot. 1 5).
może spowodować zatrzymanie jednej z faz gojenia.
Koncepcja wilgotnego leczenia ran
mniejszy ból  mniejsza stymulacja uwodnionych zakończeń nerwowych
Do leczenia ran wykorzystywano wiele różnych ma-
mniejsze ryzyko infekcji  naturalne mechanizmy obronne, mniej suchych tkanek, będących pożywką dla
teriałów, począwszy od gorącej oliwy i wosku wstaro-
bakterii
żytności, błon zwierzęcych i kału wśredniowieczu, pa-
kuł i płótna bawełnianego wXIX wieku, do lnu, gazy,
mniejsze ryzyko przeniesienia bakterii  mniejsza dyspersja bakterii drogą powietrzną
wiskozy i parafiny wlatach 20. XX wieku.
mniejsza możliwość uszkodzenia nowych tkanek  wilgotna powierzchnia rany
Już Hipokrates zaobserwował, że rana utrzymana
i opatrunku
wśrodowisku wilgotnym pokrytym liśćmi leczona jest
skuteczne mechanizmy autolizy wporównaniu z suchymi opatrunkami  enzymy hydrolizują
szybciej [16]. Spostrzeżenia te zostały ponownie wy-
białko wobecności wilgoci
korzystane dopiero w latach 60. ubiegłego stulecia.
Georg Winter w 1962 roku opublikował swoje klasyczne
Przyczyną tego mogą być czynniki zewnętrzne, takie obserwacje dotyczące szybszego gojenia niepełnej gru-
Tab. 4. Zalety wilgotnego
jak: przewlekle działające ciśnienie, z
le kontrolowana bości rany u świnki morskiej pokrytej błoną poliuretano-
leczenia ran (wg 18).
cukrzyca, niedokrwienie tętnicze, powtarzające się wą, porównując gojenie rany pozostawionej na otwar-
urazy, procesy zapalne naczyń oraz czynniki wewnętrz- tym powietrzu [17]. Spostrzeżenia Wintera oraz kolejne
ne bezpośrednio wpływające na ranę: endotoksyny badania stworzyły koncepcję wilgotnego leczenia ran.
bakteryjne, przewlekła infekcja, obecność  biofilmu W1979 roku Tuner określił cechy, jakie powinien speł-
bakteryjnego, nadmiar wysięku, tkanka martwicza, niać idealny opatrunek (tab. 3), co wpóz
niejszym okre-
obrzęk międzykomórkowy. Powoduje to podwyższe- sie zostało wielokrotnie potwierdzone (tab. 4) [18].
nie poziomu proteaz oraz obniżenie poziomu czynni- Odkrycia te umożliwiły rozwój i produkcję różnego
ków wzrostu, wskutek czego następuje zaburzenie rodzaju syntetycznych i naturalnych materiałów opa-
równowagi na korzyść procesów destrukcyjnych trunkowych.
i ostateczna utrata tkanki związana z przewlekłą odle-
żyną [14]. Nowoczesny opatrunek
Obecnie przeprowadza się intensywne badania
nad dokładniejszym zrozumieniem tych procesów Nowoczesny opatrunek półprzepuszczalny to ta-
i możliwościami ich modyfikacji. ki, który dzięki swoim właściwościom utrzymuje ide-
86
klinika zakażeń szpitalnych zakażenia 4/2003
alne wilgotne środowisko dla gojenia się ran. Najczę- właściwości celem zastosowania najbardziej odpowied-
ściej ma postać płytek lub pasty. Płytka może być jed- niego danej sytuacji klinicznej. Obecnie produkowane
no- lub dwuwarstwowa. Dwuwarstwowa płytka skła- na świecie opatrunki można ogólnie podzielić na sie-
da się z warstwy zewnętrznej ochronnej, zabezpiecza- dem głównych grup:
jącej przed dostępem płynów, bakterii, stolca lub mo- u błony poliuretanowe;
czu, i warstwy wewnętrznej reaktywnej przylegającej u hydrokoloidy;
do rany. Płytka jednowarstwowa nie ma warstwy u hydrożele;
ochronnej. u gąbki poliuretanowe;
Opatrunki wpostaci pasty lub żelu często są przy- u dekstranomery;
gotowywane fabrycznie wspecjalnych aplikatorach lub u opatrunki alginianowe;
tubach. u inne lub złożone.
Większość opatrunków ma ściśle zdefiniowany Mogą być one stosowane do leczenia odleżyn
skład chemiczny, np. dekstranomery, hydrożele czy o każdym stopniu zaawansowania. Ponieważ różnią
się budową, a wzwiązku z tym również właściwości-
ami, niezbędna jest ich znajomość wcelu zastosowa-
HYDROKOLOIDY
BA
ONY PÓA
PRZEPUSZCZALNE HYDROŻELE
nia najbardziej odpowiedniego wdanej sytuacji kli-
Granuflex
OpSite Aquagel
nicznej. Większość obecnie dostępnych opatrunków,
Tegaderm IntraSite Gel Granuflex super cienki
Aquacel
Bioclusive Purilon Gel jak również tych, które wkrótce zostaną wprowadzo-
Comfeel
Hydrofilm
ne na nasz rynek, przedstawia tabela 5. W następ-
Comfeel Plus
nym artykule omówimy szczegółowo zastosowanie
Tegasorb
opatrunków aktywnych wleczeniu odleżyn wzależ-
Hydrocoll
ności od stopnia ich zaawansowania klinicznego.
OPATRUNKI POLIURETANOWE
DEKSTRANOMERY ALGINIANY
Fot. dr Maciej Sopata
Tielle
Debrisan Kaltostat
Acudex Allevyn
Kaltogel
Piśmiennictwo:
Lyofoam
Iodosorb Sea Sorb
1. Leigh H. J, Bennett G.: Pressure Ulcers Prevalence. Etiology
Algisite M
and Treatment modalities. A review, The Am Journal of Surgery,
Sorbalgon
1994, vol 167, No 1A (suppl), 255 305
2. Gorse G. J., Messner R. L.: Improved pressure sores healing
INNE/MIESZANE
with hydrocolloids dressings. Arch of Dermatology, 1987, vol 123,
Versiva Nu-Gel 766 771.
Carboflex Fibracol 3. Braden B., Bengstom N.: A conceptional schema for the stu-
Combiderm Promogran dy of the etiology of pressure sores, Rehab. Nurse 1987, 12, 1,
Granugel Actisorb 8 16.
Aquacel Inadine 4. O Dea K.: Prevalence of pressure damage in hospital pa-
Cutinova Hydro tients in the UK, J Wound Care 1993, 2 (4), 221 225.
Carbonet 5. Erwin-Toth P.:Cost effectiveness of pressure ulcer care in Uni-
ted States, Adv Wound Care, 1995, 8 (5), 59 61.
6. Magazinovic N.: Monitoring pressure sores  a hospital ba-
sed audit, Proceedings: Australian Wound Management Associa-
opatrunki poliuretanowe. Wyjątek stanowi tu grupa
Tab. 5. Rodzaje opatrunków.
tions Conference, 1996, Feb 21 23, Sydney.
opatrunków hydrokoloidowych, które  wprzeciwień-
7. Young C., Stoker F.:A four year review of pressure ulcers pre-
valence, Primary Intention 2000, 8 (1) 6 10.
stwie do innych  mają trudny do zdefiniowania osta-
8. Clark M.: Developing guidelines for pressure ulcer preven-
teczny skład i budowę. Z powodu złożonej struktury
tion and management, J Wound Care 1999, 8 (7), 357 359.
polimeru i stabilizatorów istnieje wiele domysłów na
9. Rodeheaver G. T.: The US model for national standards of ca-
re, J Wound Care 1995, 4 (5), 238 239.
temat ich możliwych interakcji z aktywnym składni-
10. European Pressure Ulcer Advisory Panel (EPUAP), Pressure
kiem opatrunku  karboksymetylocelulozą i powsta-
ulcer guidelines London 1998.
wania końcowego produktu, mogącego mieć własną
11. Sopata M., Głowacka A.: Efekty profilaktyki przeciwodleży-
nowej u chorych wzaawansowanej fazie choroby nowotworowej,
wewnętrzną bioaktywność [19]. Szczególną uwagę
Nowiny Lekarskie 1999, 68, 7, 647 653.
poświęcono badaniom obu niżej wymienionych funk-
12. Luster A. D.: Chemokines  chemotactic cytokines that me-
cji biologicznych, wpływających na aktywność tych
diate inflamation, NEJM 1998, 338, 436 445.
13. Nwomeh B. C., Yoger D. R., Cohen J. K.: Physiology of the
opatrunków. Sugeruje się, że rozproszony żel ma ak-
chronic wound. Clin Plast Surg, 1998, 25, 341 356.
tywność fibrynolityczną (zdolność do rozpuszczania
14. Falanga V.: The science behind time. Abstract. Time to pre-
zlepów włóknika) i naczyniotwórczą. Dlatego niektó-
pare: the principles of wound bed preparation. Official Sattelite Sym
-
posium at the EWMA Congress 23.05.2003, Pisa, Italy.
rzy badacze nazywają tę grupę opatrunków aktywny-
15. Torrance C.: Pressure Sores: aethiolgy, treatment and pre-
mi. Wymaga to jednak dalszych i dokładniejszych ba-
vention. London, 1983, Croom Helm.
dań. Na rynku polskim jest bardzo wiele opatrunków,
16. Adams F:. The genuine works of Hippocrates, The Syden-
ham Society, London 1984.
które różnią się budową, wskazaniami, a także doku-
17. Winter G. D.: Formation of the scab and the rate of epithe-
mentacją kliniczną ich działania. Jednym z lepiej zna-
lisation of superficial wounds in the skin of the young domestic pig.,
nych wPolsce produktów do leczenia ran przewle-
Nature 1962, 193, 293 294.
18. Field C., Kerstein M.: Overview of wound healing in a mo-
kłych jest opatrunek hydrokoloidowy Granuflex.
ist environment, Amer. J. Surg. 1994, 167 (1A) suppl. 2 6.
Aby prawidłowo leczyć odleżyny różnymi opatrun-
19. Turner T. D.: The development of wound management pro-
kami, należy mieć wiedzę na temat ich budowy oraz
ducts, Wounds 1989, 1, 3, 155 171.
88