Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów
budowlanych.
1. Pojęcia podstawowe
Budownictwo to dziedzina wiedzy o zasadach projektowania, wykonywania
i konserwacji budowli i instalacji budowlanych, a także inwestycyjna działalność
gospodarcza polegająca na wznoszeniu obiektów budowlanych. Najogólniej
budownictwo dzieli się na l ą d o w e i w o d n e. W zależności od przeznaczenia
wznoszonych budowli rozróżnia się budownictwo: m i e s z k a n i o w e (budynki
mieszkalne), u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z n e j (np. urzędy, banki, szpitale,
domy towarowe, szkoły, muzea, teatry, kina, kościoły, stadiony),
p r z e m y s ł o w e (np. hale, kominy, silosy, estakady, fundamenty pod
maszyny), r o l n i c z e (np. budynki dla zwierząt, stodoły, magazyny pasz,
silosy na kiszonki), k o m u n i k a c y j n e (np. drogi, ulice, koleje, lotniska,
tunele, mosty), s a n i t a r n e (np. ujęcia wód, stacje pomp, wodociągi,
kanalizacje, osadniki), e n e r g e t y c z n e (np. ciepłownie, elektrownie, linie
przesyłowe energii elektrycznej) itp. Budownictwo mieszkaniowe i użyteczności
publicznej nazywane jest b u d o w n i c t w e m o g ó l n y m.
Inżynieria (w budownictwie) to umiejętność projektowania, wykonywania
i zabezpieczania budowli nie będących budynkami. Rozróżnia się inżynierię:
l ą d o w ą (budowa np. dróg, ulic, kolei, lotnisk, mostów, tuneli), w o d n ą
(budowa np. jazów, zapór, kanałów, sieci nawadniających i odwadniających,
regulacja rzek), m o r s k ą (budowa np. portów morskich, przystani, ochrona
brzegów), s a n i t a r n ą (budowa np. sieci i urządzeń wodociągowych i
kanalizacyjnych), w o j s k o w ą (budowa np. fortyfikacji) i in.
Budowla to dzieło powstałe w wyniku działalności budowlanej, trwale
połączone z gruntem. Budowlą jest np. budynek, most, estakada, tunel, zapora, jaz,
grobla, zbiornik, wieża, komin przemysłowy, maszt, słup linii przesyłowej, droga,
składowisko odpadów. Pod względem położenia w stosunku do powierzchni terenu
budowle dzieli się na: n a d z i e m n e (np. budynek mieszkalny), n a z i e m n e
(np. autostrada), p o d z i e m n e (np. tunel). Z punktu widzenia czasu
użytkowania rozróżnia się budowle t r w a ł e i t y m c z a s o w e.
Uwaga. W ustawie Prawo budowlane do budowli nie zalicza się budynków i obiektów małej
architektury.
Budynek to budowla odgradzająca za pomocą przegród budowlanych
określoną przestrzeń z pomieszczeniami: na pobyt ludzi lub inwentarskimi oraz dla
celów wytwarzania, przetwarzania lub przechowywania, od wpływów
zewnętrznych, zwłaszcza atmosferycznych.
Budowla inżynierska (konstrukcja inżynierska) to budowla nie spełniająca
warunków budynku.
Instalacje budowlane to instalacje stanowiące wyposażenie budowli,
związane z zapewnieniem warunków przebywania i pracy ludzi lub utrzymania
zwierząt inwentarskich.
1
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
Sieć to zespół urządzeń i elementów (przewodów) służących do:
przesyłania i rozprowadzania określonych czynników z miejsc wytwarzania do
miejsc poboru (sieć elektroenergetyczna, ciepłownicza, wodociągowa, gazowa) lub
zbierania i odprowadzania (spławiania) ścieków i wód opadowych do odbiorników
(sieć kanalizacyjna).
Obiekt budowlany to budowla wraz z urządzeniami technicznymi
i instalacjami związanymi z tą budowlą.
2. Podstawowe zasady projektowania budowli
W trakcie procesu projektowania budowli należy określić:
" rozwiązanie funkcjonalne (np. podział domu na część dzienną i nocną),
" rozwiązanie materiałowo-konstrukcyjne.
Wybierając rozwiązanie materiałowo-konstrukcyjne należy zapewnić:
1. bezpieczeństwo konstrukcji,
2. bezpieczeństwo pożarowe,
3. bezpieczeństwo użytkowania,
4. odpowiednie warunki higieniczne, zdrowotne oraz ochrony środowiska,
5. ochronę przed hałasem i drganiami,
6. oszczędność energii i odpowiednią izolacyjność cieplną przegród
budowlanych.
Są to tzw. wymagania podstawowe
Bezpieczeństwo konstrukcji zapewniają m.in.:
" prawidłowy model obliczeniowy konstrukcji (zadanie mechaniki technicznej),
" odpowiednie współczynniki bezpieczeństwa (najczęściej rozdzielone 
zwiększające obciążenia i zmniejszające wytrzymałość materiału
konstrukcyjnego),
" właściwie przyjęte obciążenia w obliczeniach konstrukcji,
" odpowiednia trwałość konstrukcji (zabezpieczenie przed korozją, wodą).
Na spełnienie pozostałych wymagań podstawowych mają przede
wszystkim wpływ zastosowane materiały budowlane i sposób ich wbudowania.
Na wybór materiałów budowlanych wpływają głównie następujące
czynniki:
" potrzeba uzyskania projektowanej formy architektonicznej,
" zapewnienie wytrzymałości, sztywności, stateczności i szczelności
projektowanych elementów i ustrojów budowlanych,
" zapewnienie trwałości (zabezpieczenie przed korozją, ogniem, wodą),
" zapewnienie swobody kształtowania elementów i ustrojów konstrukcyjnych,
" zapewnienie warunków zdrowotnych (np. eliminowanie materiałów
zawierających kazeinę, wykazujących podwyższoną promieniotwórczość,
zawierających włókna rakotwórcze),
2
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
" uzyskanie wymaganej ochrony cieplnej oraz przed hałasem i drganiami,
" ekonomia rozwiązań,
" inne (np. dostępność materiałów).
3. Przepisy prawne
3.1. Ustawy
Działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania
i rozbiórki obiektów budowlanych normuje ustawa Prawo budowlane. Zgodnie
z art. 5 tej ustawy:
1. Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi
należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować
i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych,
oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
1) spełnienie w y m a g a ń p o d s t a w o w y c h dotyczących:
a) bezpieczeństwa konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) bezpieczeństwa użytkowania,
d) odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony
środowiska,
e) ochrony przed hałasem i drganiami,
f) oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród,
2) warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności
w zakresie:
a) zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb,
w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych
czynników,
b) usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów,
3) możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego,
4) niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej
i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne,
w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich,
5) warunki bezpieczeństwa i higieny pracy,
6) ochronę ludności, zgodnie z wymaganiami obrony cywilnej,
7) ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych
ochroną konserwatorską,
8) odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej,
9) poszanowanie, występujących w obszarze obiektu, uzasadnionych interesów
osób trzecich, w tym zapewnienie dostępu do drogi publicznej,
10) warunki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób przebywających na terenie
budowy.
2. Obiekt budowlany należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem
i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie
technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego
3
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie
związanym z wymaganiami, o których mowa w ust.1 pkt 1-7.
Art. 10 ustawy Prawo budowlane mówi:
wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowlanym w sposób
trwały, o właściwościach użytkowych, umożliwiających prawidłowo
zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie w y m a g a ń
p o d s t a w o w y c h, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, można stosować przy
wykonywaniu robót budowlanych wyłącznie, jeżeli wyroby te zostały
wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami odrębnymi.
Do przepisów określających zasady wprowadzania do obrotu wyrobów
budowlanych należy ustawa o wyrobach budowlanych.
Zgodnie z art. 5 ust. 1, wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy
wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest:
1) oznakowany CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą
zharmonizowaną1 albo europejską aprobatą techniczną bądz
krajową
specyfikacją techniczną państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, uznaną przez Komisję Europejską
za zgodną z wymaganiami podstawowymi, albo
Wzór oznaczenia CE
2) umieszczony w określonym przez Komisję Europejską wykazie wyrobów
mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, dla których
producent wydał deklaracje zgodności z uznanymi regułami sztuki
budowlanej, albo
3) oznakowany znakiem budowlanym.
Wzór znaku budowlanego
1
Normy europejskie opracowywane w celu wdrożenia dyrektyw tzw.  nowego podejścia nazywane są
normami zharmonizowanymi z daną dyrektywą.
4
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
Dopuszczone do jednostkowego stosowania w obiekcie budowlanym są
wyroby wykonane według indywidualnej dokumentacji technicznej sporządzonej
przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej, dla których producent wydał
oświadczenie, że zapewniono zgodność wyrobu z tą dokumentacją oraz
z przepisami.
3.2. Rozporządzenia
Do grupy przepisów techniczno-budowlanych, o których mówi ustawa
Prawo budowlane, należy rozporządzenie w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Rozporządzenie to ustala
warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i związane z nim
urządzenia, ich usytuowanie na działce budowlanej oraz zagospodarowanie
działek przeznaczonych pod zabudowę. Przepisy rozporządzenia stosuje się przy
projektowaniu i budowie, w tym także odbudowie, rozbudowie, nadbudowie,
przebudowie oraz przy zmianie sposobu użytkowania budynków oraz budowli
nadziemnych i podziemnych spełniających funkcje użytkowe budynków, a także
do związanych z nimi urządzeń budowlanych.
Podobny zakres i formę, do przyjętych w powyższym rozporządzeniu, mają
przepisy techniczno-budowlane stosowane w innych krajach. Przepisy te dla
obiektów budowlanych nie są jednak przedmiotem ujednolicenia w ramach Unii
Europejskiej. Różnice między przepisami techniczno-budowlanymi
obowiązującymi w poszczególnych państwach członkowskich Unii ocenione
zostały jako nie stwarzające istotnego zagrożenia dla integracji, a w szczególności
dla swobody przepływu wyrobów budowlanych między państwami członkowskimi.
Przyjęto jednak określoną zasadę umożliwiającą wprowadzanie wyrobów na
wspólny unijny rynek, niezależnie od różnic w przepisach techniczno-
budowlanych. Zakłada ona, że jakość wyrobów wprowadzanych na ten rynek
powinna być taka, aby dobrze zaprojektowany i wykonany z nich budynek spełniał
w y m a g a n i a p o d s t a w o w e, które zostały określone w dyrektywie
89/106/EEC Unii Europejskiej, poświęconej zbliżeniu przepisów krajowych
dotyczących wyrobów budowlanych. Wymagania te zostały wprowadzone do
ustawy Prawo budowlane [1].
4. Polskie Normy
Norma jest dokumentem ustalającym zasady i wytyczne odnoszące się do
różnych rodzajów działalności, a także charakterystyki i wymagania stawiane
różnym wyrobom.
Zgodnie z ustawą o normalizacji, stosowanie Polskich Norm jest
dobrowolne. Jednak Polskie Normy są ściśle powiązane z przepisami techniczno-
budowlanymi, o których mówi ustawa Prawo budowlane. Normy uzupełniają
przepisy, jednocześnie odciążając je od konieczności określania wielu
szczegółowych wymagań technicznych. Formalne powiązanie przepisów
z Polskimi Normami wyraża się przez odniesienia do nich, zamieszczone
w tekstach obowiązujących aktów prawnych, przede wszystkim rozporządzeń
wykonawczych do ustaw. W ten sposób ustalenia zawarte w przywoływanej
5
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
w rozporządzeniu Polskiej Normie stają się jego integralną częścią, a tym samym
obowiązującym przepisem normatywnym, choć bezpośrednio w nim nie występują
[1].
Powołanie na normę w dokumencie normatywnym może być datowane lub
niedatowane.  Datowane powołanie się na normę w dokumencie normatywnym (tj.
przepisie, normie, kodeksie postępowania, specyfikacji technicznej) oznacza
powołanie się na normę w taki sposób, że jest ona identyfikowana jej numerem
referencyjnym, obejmującym wskazanie roku lub daty publikacji. W świetle tego
powołania póz
niejsza nowelizacja normy powołanej oraz zmiany do tej normy nie
mają zastosowania. Powołanie datowane stosuje się w szczególności w przypadku
potrzeby odniesienia się do określonego rozdziału tablicy lub rysunku, zawartych
w konkretnej publikacji normy. Niedatowane powołanie się na normę
w dokumencie normatywnym oznacza powołanie się na normy w taki sposób, że
jest ona identyfikowana jej numerem, bez wskazania roku lub daty publikacji.
W przypadku takiego powołania się na normę ma zastosowanie ostatnie wydanie
(łącznie ze zmianami) powołanej normy [2].
Wg stanowiska Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, stosowanie starych,
wycofanych norm jest możliwe, ale ten fakt powinien być uzgodniony między
współpracującymi stronami (np. dostawca - odbiorca). "W normalizacji, u której
podstaw leży dobrowolne stosowanie normy, faktu dezaktualizacji normy nie
należy wiązać z prawnym zakazem stosowania normy wycofanej. [...] Zbiór norm
wycofanych nie jest bowiem zbiorem norm, których stosowanie jest zakazane [...].
Normy wycofane tym różnią się od norm aktualnych, że prezentują mniej
nowoczesne rozwiązania  z punktu widzenia postępu naukowo-technicznego -
jednak rozwiązania te nie są błędne" [3].
Polskie Normy ustalają nie tylko zasady i wytyczne odnoszące się do
różnych rodzajów działalności, ale także charakterystyki i wymagania stawiane
różnym wyrobom. Promowaniu wyrobów o jakości wyznaczonej poziomem
wymagań Polskich Norm, służy system stosowania znaku zgodności z Polską
Normą. Znakiem tym oznacza się wyrób spełniający wszystkie wymagania
Polskiej Normy lub więcej niż jednej Polskiej Normy. Jeśli Polska Norma
przewiduje podział na klasy i gatunki, znakiem zgodności oznacza się wyrób
wytworzony w najwyższej klasie i gatunku. Spełnienie wymagań Polskiej Normy
jest potwierdzane certyfikatem zgodności. Wydanie certyfikatu upoważnia do
oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą.
Wzór znaku zgodności
z Polską Normą
6
Podstawowe zasady projektowania, budowy i utrzymania obiektów budowlanych. Dr inż. Mariusz Gaczek
[1] Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
S. Zieleniewski, Wstęp. COBO-PROFIL.
[2] Polski Komitet Normalizacyjny. Najczęściej zadawane pytania.
[3] Polski Komitet Normalizacyjny. Najczęściej zadawane pytania; za U. Teper,
Normalizacja 6/2001, Warszawa.
7