Cele polityki gospodarczej
Cele państwa  jakie są?
Cele polityki gospodarczej a cele państwa.
Nie ma celów uniwersalnych: cele są różne w różnych krajach.
Cele polityków a cele społeczeństwa.
Sondaże opinii publicznej ( piąta władza ) a cele polityki gospodarczej
Rodzaje celów:
cele systemowe (ładu gospodarczego) (np. wolność gospodarcza)
cele procesowe:
vð cele stabilizacyjne (np. wzrost gospodarczy),
vð cele podziaÅ‚owe (podziaÅ‚ dochodu)
cele strukturalne
Potocznie: cele PG zrównuje się z celami stabilizacyjnymi.
Zarys systemu celów gospodarczych
CELE
CELE cele Å‚adu
cele procesowe cele strukturalne
GA
ÓWNE gospodarczego
wzrost podział strukturalne regionalne
CELE
produktu produktu
POBOCZNE
Rodzaje relacji między celami:
stosunek harmonijny,
stosunek neutralny,
stosunek antynomiczny.
 Magiczny czworokąt celów PG:
koncepcja niemiecka z Ustawy o stabilności i wzrostu z maja 1967 r.
(sprzeciw L. Erharda dot. wzrostu gospodarczego)
vð stabilność poziomu cen
vð trwaÅ‚y i zrównoważony wzrost gospodarczy
vð wyższy poziom zatrudnienia
vð równowaga zewnÄ™trzna
Rozwijanie koncepcji  magicznego czworokÄ…ta :
 magiczny 5-kąt (4-kąt + sprawiedliwy podział dochodów i wydatków)
 magiczny 6-kąt (5-kąt +  równowaga ekologiczna )
Kraje transformacji  dodatkowe cele:
integracja z UE (cel nadrzędny  konsekwencje)
transformacja (np. prywatyzacja)
Koncepcja pięciokąta stabilizacji makroekonomicznej  Polska
Metoda wprowadzona przez Phillipsa i Mundella, w Polsce przez
IKiCHZ, a spopularyzowana przez G. Kołodkę
obejmuje czworokąt wraz ze stanem budżetu państwa
wierzchołki pięciokąta wskazują skrajne wartości, pole zakreślonej
figury może być miarą (porównawczą) poziomu stabilności
2
y
ródło: G. Kołodko, Reformy strukturalne i wzrost gospodarczy 2002-03: Bilans otwarcia  bilans zamknięcia,
TIGER, Warszawa 2004.
Cele stabilizacyjne polityki gospodarczej
wysokie stabilizacja
krzywa Philipsa
zatrudnienie poziomu cen
NAIRU, Phelps
Prawo
Cele
Okuna
PG
wzrost
równowaga
wewnętrzna
gospodarczy
finansowa
zewnętrzna
3
Relacje: inflacja  bezrobocie
Phillips zaobserwował w latach 50. i 60. XX w. w USA wymianę
między bezrobociem a inflacją.
Wniosek dla PG: by zmniejszyć bezrobocie można podwyższyć
inflacjÄ™, np. przez  dodrukowanie pieniÄ…dza.
E. Phelps: krzywa Philipsa w długim okresie jest pionowa (NAIRU)
Ważny wkład Phelpsa do ekonomii  zakwestionowanie
Keynesowskiej polityki zarzÄ…dzania popytem (bo daje ono tylko
tymczasowe efekty).
Wyjaśnienie Phelpsa: krzywa Phillipsa zasilana oczekiwaniami
Przedsiębiorcy kształtują płace a pracownicy swoje żądania płacowe w
oparciu o niepełne dane, w oparciu o własne przewidywania. Według
Phelpsa, długookresowa stopa bezrobocia nie jest kształtowana przez
inflację, a przez funkcjonowanie rynku pracy. Występuje tzw. naturalna
stopa bezrobocia, czyli taka, która jest  zdrowa dla gospodarki. Można
ją zaś zmniejszać poprzez reformy strukturalne.
Oznacza to, że polityka stabilizacyjna (tu:  majstrowanie polityków
przy stopie inflacji) prowadzi jedynie do zmniejszenia skali
krótkookresowych wahań bezrobocia, ale nie zwalczy przyczyn
bezrobocia, nie zmniejszy go trwale.
Co więcej, ani polityka pieniężna banku centralnego, ani polityka
fiskalna rządu zmierzająca do zwiększenia popytu nie może wpłynąć
na długookresową stopę bezrobocia.
Bardzo niskie stopy bezrobocia (które często towarzyszą wysokiej
dynamice wzrostu gospodarczego) mogą świadczyć przegrzaniu
gospodarki. Wtedy dalszy spadek stopy bezrobocia (poniżej NAIRU)
prowadzi do wzrostu inflacji (konieczność podwyższania płac).
4
Koncepcja NAIRU  dane dla USA
y
ródło: Theories of unemployment, The Encyclopedia of the world,
http://www.eoearth.org/article/Theories_of_unemployment
żð NAIRU  wartość tej stopy zmienia siÄ™ w czasie.
żð Generalnie, globalizacja (a z niÄ… wzrost konkurencji i migracji) obniża
NAIRU, choć różnie w różnych krajach.
y
ródło: 76th Annual Report, Bank for International Settlements, Basel, 26 June 2006, s. 74.
5
Relacje: inflacja-bezrobocie w Polsce
35
30
1994-1998
25
1998-2004
20
15 2004-2007
10
Krzywa Philipsa
(98-04)
5
0
0 5 10 15 20 25
stopa bezrobocia
Uwagi: stopa bezrobocia skorygowana wstecz o 2 p.p. (zmiana metodologii GUS). Dane średnioroczne.
y
ródło: oprac. wł. na podst. danych GUS.
Krzywa Philipsa obserwowalna jedynie w latach 1998-2004.
Polska w 2007 r.: spadek bezrobocia wywołuje wzrost inflacji
(konieczność podnoszenia płac): przekroczone NAIRU?
Misery Index  A. Okun: suma stóp inflacji i bezrobocia.
Misery Index, 2007
14
12
10
8
6
4
2
0
y
ródło: oblicz. wł. na podst. World Economic Outlook Database, MFW, wrzesień 2007.
6
stopa inflacji
Cypr
Dania
Belgia
Grecja
Austria
WÅ‚ochy
Irlandia
Niemcy
Francja
Szwecja
Holandia
Finlandia
SÅ‚owenia
Portugalia
Hiszpania
W. Brytania
Luksemburg
Wzrost:
wzrost a rozwój  różnice
PKB jako miernik produkcji, nie  dobrobytu
mierniki wzrostu i rozwoju (PKB, PKB per capita, HDI)
wzrost potencjalny
czynniki (modele) wzrostu
Rodzaje PKB:
a) nominalny  liczony w cenach bieżących;
b) realny  liczony w cenach stałych.
Wady PKB:
nie ujmuje produkcji nie przeznaczonej na rynek (np. praca gospodyń
domowych  przykład Friedmana),
nie ujmuje  szarej (korekty) i  czarnej działalności gospodarczej,
nie ujmuje czasu wolnego, jako dobra,
nie obejmuje renty konsumenta z posiadanych dóbr trwałych,
nie obejmuje produkcji  antydóbr : zanieczyszczeń, broni, tytoniu itp.
Dynamika wzrostu gospodarczego
12
10
8
Estonia
6
Niemcy
4
Irlandia
Polska
2
0
-2
Uwagi: lata 2007-08 prognozy MFW.
y
ródło: World Economic Outlook Database, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, wrzesień 2007.
7
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9
9
9
9
9
9
9
9
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Tempa wzrostu gospodarczego, lata 1995-97, 2005-07
1995 97
10
9
2005 07
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Uwagi: średnia stóp wzrostu realnego PKB w latach 1995-97 i 2005-07.
y
ródło: World Economic Outlook Database, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, wrzesień 2007.
Wysokie tempo wzrostu gospodarczego Polski, ale: jeśli uwzględnimy
nie UE, ale całą Europę (czyli z wszystkimi krajami transformacji),
miejsce Polski nie byłoby tak korzystne.
Poziom rozwoju gospodarczego w 2007 r.
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Uwagi: PKB na osobę w kategoriach PPP (dolary międzynarodowe). Luksemburg i Irlandia  poza skalą (87,4 tys.
$ i 47,2 tys. $). 2007 r.  prognoza.
y
ródło: World Economic Outlook Database, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, wrzesień 2007.
8
Cypr
Litwa
Malta
A
otwa
Dania
Węgry
Polska
Grecja
Belgia
Austria
Czechy
WÅ‚ochy
Estonia
Niemcy
Francja
Irlandia
Szwecja
Bułgaria
SÅ‚owacja
Rumunia
Holandia
SÅ‚owenia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
Grecja
Węgry
Polska
Austria
Irlandia
Francja
Estonia
WÅ‚ochy
Czechy
Szwecja
Niemcy
Bułgaria
Holandia
SÅ‚owenia
SÅ‚owacja
Finlandia
Rumunia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Poziom dobrobytu (ogólny oraz dostosowany do płci) w 2004 r.
1
HDI
0,98
GDI
0,96
0,94
0,92
0,9
0,88
0,86
0,84
0,82
0,8
Uwagi: Human Development Index (HDI), Gender-related Development Index (GDI), skala od 0 do 1. HDI
obejmuje: oczekiwaną długość życia, alfabetyzację, edukację, poziom życia. GDI obejmuje trzy  wymiary HDI:
długie i zdrowe życie, wiedzę i dostatnie warunki życia, dostosowane do uwzględnienia nierówności między
mężczyznami a kobietami.
y
ródło: Human Development Report 2006, United Nations Development Programme, 2006.
9
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Węgry
Polska
Belgia
Grecja
Austria
WÅ‚ochy
Czechy
Francja
Niemcy
Estonia
Irlandia
Szwecja
Bułgaria
Holandia
SÅ‚owacja
Rumunia
SÅ‚owenia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Zatrudnienie:
zatrudnienie a bezrobocie; bezrobocie: przymusowe, dobrowolne
bezrobocie: strukturalne, frykcyjne, naturalne, NAIRU
Prawo Okuna: każdy punkt procentowy realnej stopy bezrobocia
powyżej stopy naturalnej powoduje niższy wzrost PKB o 2,5% (2-3%)
od potencjalnego PKB (wzrost luki PKB)
Cel zatrudnieniowy UE: 70% populacji (w wieku produkcyjnym)
Stopa zatrudnienia ogółem w 2005 r.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Uwaga: stosunek liczby osób zatrudnionych w wieku 15-64 lat do ogółu osób w tym samym przedziale wiekowym.
y
ródło: Employment rate, Eurostat, 2006.
Stopa bezrobocia (w %)
20
16
12
8
GUS
4
GUS-1
0
Uwaga: od 2002 r. dane skorygowane przez GUS na podst. spisów. Na koniec roku. y
ródło: GUS.
10
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
Węgry
Grecja
Polska
Austria
Irlandia
Czechy
WÅ‚ochy
Estonia
Niemcy
Francja
Bułgaria
Szwecja
Holandia
SÅ‚owacja
SÅ‚owenia
Rumunia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
IX'07
Inflacja:
popytowa (w tym finansowa  wydatki rzÄ…du, kredytowa  banki),
podażowa
kosztowa, zysków (wyższe marże  monopolizacja), importowana
inflacja bazowa (core inflation), efekt Samuelsona-Balassy,
bezpośredni cel inflacyjny
ukryta inflacja (socjalizm), hiperinflacja, stagflacja (+recesja)
mierniki: delator PKB, CPI, PPI, HICP (zharmonizowany indeks cen
konsumpcyjnych)
koszty inflacji: koszty zmiany menu, koszty zdzieranych zelówek
Stopy inflacji w UE w 2006 r.
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Uwagi: harmonised consumer price index (HICP), stopa zmiany, dane roczne. y
ródło: Eurostat, 2007.
Równowaga finansowa:
a) wewnętrzna: budżet (deficyt, dług publiczny),
b) zewnętrzna: stabilność kursu walutowego, niski deficyt BOB
(kwestia ryzyka kryzysu)
11
Litwa
Cypr
Malta
A
otwa
Dania
Belgia
Grecja
Węgry
Polska
Austria
Irlandia
Estonia
Francja
WÅ‚ochy
Czechy
Bułgaria
Niemcy
Szwecja
SÅ‚owacja
SÅ‚owenia
Holandia
Rumunia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Ogólne zadłużenie brutto skonsolidowanego sektora rządowego w
2006 r. (% PKB)
120
100
80
60
40
20
0
y
ródło: Eurostat, 2007.
Deficyt skonsolidowanego sektora rzÄ…dowego w 2006 r. (% PKB)
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
y
ródło: Eurostat, 2007.
Ocena realizacji celów stabilizacyjnych PG w Polsce
2002
5
2005
3,7
4
2006
3,4
3
2,5
2,4
2 2
2
1
wzrost zwalczanie inflacja deficyt deifcyt przemiany
gospodarczy bezrobocia sektora obrotów strukturalne
publicznego bieżących
y
ródło: opracowanie własne.
12
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
Grecja
Polska
Węgry
Austria
Irlandia
Niemcy
Estonia
Czechy
Francja
WÅ‚ochy
Bułgaria
Szwecja
Holandia
Rumunia
SÅ‚owacja
SÅ‚owenia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
Grecja
Węgry
Polska
Austria
Irlandia
Niemcy
Czechy
Francja
Estonia
WÅ‚ochy
Bułgaria
Szwecja
Holandia
SÅ‚owacja
Rumunia
SÅ‚owenia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Inne cele PG:
Zasób i napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2005 r.
(w % PKB)
zasób
100
napływ
80
60
40
20
0
-20
Uwagi: 2005 r. lub najbliższy, możliwy. Brak danych dla Belgii, a także  w przypadku napływu  dla Bułgarii,
Grecji, Rumunii.
y
ródło: Eurostat, 2007.
Uwaga: często ten cel podawany jest w mld $, a rzadziej  per capita.
Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (w mld
EUR)
14
12
10
8
6
4
2
0
y
ródło: NBP, 2007.
13
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Węgry
Polska
Grecja
Austria
Irlandia
Czechy
WÅ‚ochy
Estonia
Niemcy
Francja
Bułgaria
Szwecja
Holandia
SÅ‚owacja
Rumunia
SÅ‚owenia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Cele polityki gospodarczej w Polsce
wynikajÄ…ce z Traktatu z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej):
uchwalony w 1992 r., wszedł w życie w 1993 r.
zakładał m.in. utworzenie Unii Gospodarczej i Pieniężnej (Economic
and Monetary Union, też: Unia Gospodarcza i Walutowa  UGW)
i wprowadzenie od 1 I 1999 r. wspólnej waluty, pod warunkiem
uprzedniego spełnienia kryteriów konwergencji
Każdy kraj członkowski UE zobowiązany jest do wejścia do UGW, za
wyjątkiem: Danii i Wielkiej Brytanii (wynegocjowały klauzulę  opt-out )
oraz Szwecji (wycofała się na mocy referendum)
Kryteria konwergencji (nominalnej)
wskaz
niki, których spełnienie warunkuje wejście do UGW
1. kryterium inflacji: średnia stopa inflacji (HICP) w roku poprzedzającym
akcesję do UGW nie może być wyższa więcej niż o 1,5 punktu
procentowego średniej stopy inflacji trzech krajów UE (!) o najniższej
inflacji
2. kryterium stóp procentowych: długookresowe (10-letnie) (nominalne)
stopy procentowe nie mogą być wyższe o więcej niż 2 p.p. od
średniego poziomu stóp w trzech krajach o najniższej inflacji w UE
3. kryterium kursu walutowego: kraj kandydujący musi brać udział w
ERM II przez minimum dwa lata, tj. utrzymywać kurs w granicach +/-
15%, w tym może dokonać dewaluacji waluty względem waluty
innego kraju UE
4. kryterium długu publicznego: dług nie może przekroczyć 60% PKB w
roku poprzedzającym wejście do UGW,
5. kryterium deficytu budżetowego: deficyt (w cenach rynkowych) nie
może przekroczyć 3% PKB w roku poprzedzającym wejście do UGW.
A także: niezależność banku centralnego.
14
CASE: hierarchia celów PG w Polsce, 2002 r.
Cele strategiczne polityki gospodarczej wyrażone w dokumencie
 Przedsiębiorczość  Rozwój  Praca. Strategia gospodarcza rządu SLD
 UP  PSL (styczeń 2002 r.):
powrót w ciągu 2 lat na ścieżkę 5% wzrostu PKB (1% w 2001 r.),
aktywizacja zawodowa społeczeństwa i zwiększanie zatrudnienia,
absorpcja funduszy europejskich i wykorzystanie ich dla rozwoju
kraju.
Kluczowe uwarunkowanie realizacji ww. celów: odbudowa kondycji
ekonomicznej polskich przedsiębiorstw.
 Trwały wzrost gospodarczy można uzyskać tylko w warunkach
równowagi makroekonomicznej. Konieczność odwrócenia tendencji
recesyjnych i ożywienia gospodarki sprawia jednak, że osiągnięcie
wysokiego tempa wzrostu musi mieć dziś  w hierarchii celów 
pierwszeństwo wobec spadku inflacji czy obniżania deficytu
obrotów bieżących. Uzyskanie wysokiego tempa wzrostu PKB oznacza
spełnienie  rzeczywistego kryterium integracji [?], które na szczycie UE
w Dublinie [1996 r.] zostało uznane za istotniejsze niż formalne kryteria
konwergencji z Maastricht.
15
Strategia lizbońska  nowe cele dla PG krajów członkowskich UE
Finansowanie B+R w UE, 2004 r.
4 90
GERD
80
3,5
BERD
70
3
60
2,5
50
2
40
1,5
30
1
20
0,5
10
0 0
Uwagi: rok 2004 lub najbliższy, możliwy.
GERD  Gross domestic expenditure on R&D (% PKB)
BERD  Business domestic expenditure on R&D (% GERD)
y
ródło: Eurostat, 2007.
Miernik jakości realizacji celów polityki gospodarczej
Zmodyfikowany (o kryteria konwergencji) pięciokąt stabilizacji
makroekonomicznej:
żð PKB  roczne stopy wzrostu realnego PKB
żð U  stopa bezrobocia (odsetek ludnoÅ›ci bezrobotnych w ogóle siÅ‚y
roboczej),
żð HICP  roczna stopa inflacji (HICP),
żð G  bilans skonsolidowanego sektora finansów publicznych jako %
PKB (definiowany wg Traktatu z Maastricht: różnica między
przychodami i wydatkami ogólnego sektora finansów publicznych,
składającego się z budżetu krajowego, regionalnych i lokalnych a
także z funduszami zabezpieczeń społecznych).
żð CA  saldo bilansu obrotów bieżących (% PKB), a zatem obrotów
dobrami, usługami, dochodami i bieżącymi transferami.
16
Cypr
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Belgia
EU-27
Węgry
Grecja
Polska
Austria
Irlandia
Czechy
WÅ‚ochy
Niemcy
Estonia
Francja
Bułgaria
Szwecja
Holandia
SÅ‚owacja
SÅ‚owenia
Rumunia
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Luksemburg
Wyniki obliczeń  dane Eurostatu (bez CA z 2005 r.)
Pięciokąt stabilizacji makroekonomicznej, Polska
PKB
10
5
0
-5
-10
CA U
1997
-15
2001
-20
2005
G HICP
y
ródło: obliczenia własne na podst. danych Eurostatu.
Wskaz
nik stabilności makroekonomicznej, Polska
0
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
y
ródło: obliczenia własne na podst. danych Eurostatu.
17
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Wskaz
nik stabilności makroekonomicznej, UE i inne kraje, 2005 r.
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
y
ródło: obliczenia własne na podst. danych Eurostatu.
Wskaz
nik stabilności makroekonomicznej, wybrane kraje transformacji,
1997-2005
0
-3
-6
-9
Czechy Estonia A
otwa Litwa
Polska Słowenia Słowacja Węgry
y
ródło: obliczenia własne na podst. danych Eurostatu.
18
Cypr
USA
Litwa
Malta
Dania
A
otwa
Turcja
Belgia
Węgry
Grecja
Polska
Irlandia
Czechy
Francja
Niemcy
Estonia
WÅ‚ochy
Islandia
Japonia
Bułgaria
Szwecja
Holandia
Rumunia
Finlandia
SÅ‚owacja
SÅ‚owenia
Norwegia
Hiszpania
Portugalia
W. Brytania
Netherlands
Luksemburg
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Wyniki obliczeń  dane MFW
Wskaz
nik stabilności makroekonomicznej, kraje zaawansowane
gospodarczo, 2007 r.
6
4
2
0
-2
-4
Uwagi: rok 2007  prognozy.
y
ródło: oblicz. wł. na podst. World Economic Outlook Database, MFW, wrzesień 2007.
Wskaz
nik stabilności makroekonomicznej, wybrane kraje
zaawansowane gospodarczo, 1980-2007
5
0
-5
-10
Singapur Portugalia Niemcy
Japonia Irlandia USA
y
ródło: oblicz. wł. na podst. World Economic Outlook Database, MFW, wrzesień 2007.
19
USA
Cypr
Izrael
Dania
Korea
Belgia
Grecja
Austria
Tajwan
Irlandia
WÅ‚ochy
Niemcy
Francja
Kanada
Islandia
Japonia
Szwecja
Australia
Holandia
Singapur
SÅ‚owenia
Finlandia
Norwegia
Hiszpania
Hongkong
Portugalia
Szwajcaria
W. Brytania
Luksemburg
Nowa Zelandia
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006