Choroby
cywilizacyjne
W 7-8
Choroby cywilizacyjne
" Choroby cywilizacyjne (zwane także
społecznymi lub XXI wieku) - globalnie szerzące
się choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji
" Na świecie wskutek stałego rozwoju
cywilizacyjnego oraz postępującego
uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie
wzrasta liczba czynników powodujących
bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia
ludzkiego
Choroby cywilizacyjne:
Wywoływane są powszechnym wykorzystywaniem tzw.
zdobyczy cywilizacji, które:
" pozwalają na: maksymalne ograniczenie ruchu
fizycznego
" eliminują naturalne czynniki środowiska, warunkujące
dobry stan zdrowia człowieka
" sprzyjają nadmiernemu spożyciu wysoko przetworzonej
żywności
WPA
YW RÓŻNYCH
CZYNNIKÓW
NA
ZDROWIE CZA
OWIEKA
Choroby cywilizacyjne:
" nadciśnienie tętnicze
" choroba niedokrwienna serca
" choroba niedokrwienna kończyn
" nowotwory
" cukrzyca
" miażdżyca i choroby powiązane
" otyłość
" anoreksja
" choroby alergiczne, w tym astma oskrzelowa
" alkoholizm
" nikotynizm
" narkomania, lekomania
" osteoporoza
Struktura zgonów w Polsce w roku 2003 i 1960
wg wybranych przyczyn
inne
21%
układ
krążenia
cukrzyca układ krążenia
22%
2% 49%
zakaz
ne i
pasożytnicze
2%
nowotwory
układ
15%
inne
oddechowy
46%
5%
układ
cukrzyca zakaz
ne i
nowotwory
oddechowy
pasożytnicze
1%
21%
10%
6%
2003 1960
2003 1960
wg GUS
OSZACOWANA PRZEZ WHO STRUKTURA ZGONÓW W RÓŻNYCH
KRAJACH ORAZ OGÓA
EM NA ŚWIECIE
KRAJE ROZWIJAJ
CE SI

ŚWIAT OGÓA
EM
KRAJE ROZWINI
TE
(77% zgonów)
(100% zgonów)
(23% zgonów)
6%
1%
8%
7% 4%
8%
7%
35%
10%
7%
21%
44%
47%
17%
18%
19%
24%
17%
Urazy około-porodowe Wypadki
Nowotwory Pozostałe choroby
Choroby sercowo-naczyniowe Choroby zakaz
ne i pasożytnicze
Nowotwór  definicja:
" grupa chorób w których komórki organizmu dzielą się w
sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo
powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w
typowe komórki tkanki
" utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami
genów białka uczestniczących w cyklu komórkowym
" mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie
reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu
złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale
najczęściej bezobjawowy okres rozwoju choroby.
Nowotwór  rozwój mutacji:
NOWOTWORY
ZACHOROWALNOŚĆ M
ŻCZYZN W POLSCE
Struktura zachorowalności w 2002 r. - %
Struktura zachorowalności w 2002 r. - %
Rak płuca
Rak płuca
26,1
Rak jelita grubego
Rak jelita grubego
11,1
Rak prostaty
Rak prostaty 9,0
Rak pęcherza moczowego
Rak pęcherza moczowego 6,6
Rak żołądka
Rak żołądka 5,9
Rak krtani 3,8
Rak krtani
Rak nerki 3,7
Rak nerki
2,7
Rak trzustki
Rak trzustki
2,3
Nowotwory mózgu
Nowotwory mózgu
1,8
Rak przełyku
Rak przełyku
NOWOTWORY
ZACHOROWALNOŚĆ KOBIET W POLSCE
Struktura zachorowalności w 2002 r. - %
Struktura zachorowalności w 2002 r. - %
Rak piersi
Rak piersi
21,3
Rak jelita grubego
Rak jelita grubego
10,2
Rak płuca
Rak płuca 7,7
ZACHOROWALNOŚĆ
Rak trzonu macicy
Rak trzonu macicy 6,7
Rak szyjki macicy
Rak szyjki macicy 6,4
KOBIET W POLSCE
Rak jajnika 5,7
Rak jajnika
Rak żołądka 3,3
Rak żołądka
2,6
Rak trzustki
Rak trzustki
2,6
Rak nerki
Rak nerki
2,5
Rak tarczycy
Rak tarczycy
Mężczyz
ni
Struktura umieralności w 2002 r. - %
Struktura umieralności w 2002 r. - %
Rak płuca
Rak płuca
33,3
Rak jelita grubego
Rak jelita grubego
9,4
Rak żołądka
Rak żołądka 7,6
Rak prostaty
Rak prostaty 6,9
Rak pęcherza moczowego
Rak pęcherza moczowego 4,1
Rak trzustki 3,9
Rak trzustki
Rak krtani 3,1
Rak krtani
3,0
Rak nerki
Rak nerki
2,5
Rak przełyku
Rak przełyku
2,4
Nowotwory mózgu
Nowotwory mózgu
Kobiety
Struktura umieralności w 2002 r. - %
Struktura umieralności w 2002 r. - %
Rak piersi
Rak piersi
12,9
Rak płuca
Rak płuca
12,1
Rak jelita grubego
Rak jelita grubego 11,5
Rak jajnika
Rak jajnika 5,8
Rak żołądka
Rak żołądka 5,5
Rak trzustki 5,0
Rak trzustki
Rak szyjki macicy 5,0
Rak szyjki macicy
3,2
Rak pęcherzyka żółciowego
Rak pęcherzyka żółciowego
2,9
Nowotwory mózgu
Nowotwory mózgu
2,7
Rak wątroby
Rak wątroby
ZMIANY W UMIERALNOŚCI M
ŻCZYZN NA
NOWOTWORY
80
80 Żołądek
Żołądek
Wątroba
Wątroba
Trzustka
70 Trzustka
70
Prostata
Prostata
Płuco
Płuco
60
60
Jelito grube
Jelito grube
Białaczki
Białaczki
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997
Lata
Lata
Współczynnik umieralności w populacji męskiej
Współczynnik umieralności w populacji męskiej
ZMIANY W UMIERALNOŚCI KOBIET NA
NOWOTWORY
80
80
Żołądek
Żołądek
Trzustka
Trzustka
Szyjka macicy
70 Szyjka macicy
70
Płuco
Płuco
Pierś
Pierś
60
60
Jelito grube
Jelito grube
Jajnik
Jajnik
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997
1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 1997
Lata
Lata
Współczynnik umieralności w populacji żeńskiej
Współczynnik umieralności w populacji żeńskiej
Choroby nowotworowe - przyczyny zgonów [%]
status
zanieczyszczenie
promieniowanie
sojcoekonomiczny
środowiska
diagnostyka
2%
3%
2%
medyczna
1%
alkohol
3%
sól/dodatki do
żywności
1%
czynniki
wzrostu/hormony
palenie tytoniu
8%
30%
wirusy/inne czynniki
biologiczne
5%
zachorowania w
rodzinie
5%
dieta/otyłość
czynniki zawodowe
30%
siedzący tryb życia
5%
5%
Harvard Report on Cancer Prevention (2000)
Nowotwór jako choroba cywilizacyjna 
czynniki kancerogenne
Czynniki kancerogenne (rakotwórcze) są to
czynniki mogące indukować powstawanie
nowotworów. Cechuje je zdolność do
specyficznego oddziaływania i modyfikowania
materiału genetycznego komórki.
Rozwój cywilizacyjny znacząco wpływa na wzrost
liczby czynników kancerogennych, z którymi
stykamy się na co dzień.
Nowotwór jako choroba cywilizacyjna 
czynniki kancerogenne
Czynniki zewnętrzne można podzielić na pewne grupy w
zależności od ich typu lub też od miejsca występowania.
Wyróżnia się różne typy czynników zewnętrznych:
" biologiczne (np.wirusy);
" chemiczne (np. azbest);
" fizyczne (np. promieniowanie rentgenowskie);
" szeroko rozumiany  styl życia (np. palenie tytoniu);
" czynniki rakotwórcze związane z zanieczyszczeniem
środowiska.
STYL ŻYCIA  PALENIE TYTONIU
" W dymie tytoniowym zawartych jest ponad 400
" W dymie tytoniowym zawartych jest ponad 400
różnych karcinogenów.
różnych karcinogenów.
" Ryzyko zachorowania na nowotwory tytonio-zależne,
" Ryzyko zachorowania na nowotwory tytonio-zależne,
niezależnie od sposobu inhalowania (papieros, cygaro
niezależnie od sposobu inhalowania (papieros, cygaro
czy fajka), jest znaczne. Podstawowe różnice -
czy fajka), jest znaczne. Podstawowe różnice -
lokalizacja
lokalizacja
" Wprowadzenie na rynek papierosów o niskiej (light)
" Wprowadzenie na rynek papierosów o niskiej (light)
lub bardzo niskiej (ultralight) zawartości ciał
lub bardzo niskiej (ultralight) zawartości ciał
smołowatych nie zmniejszyło umieralności z powodu
smołowatych nie zmniejszyło umieralności z powodu
nowotworów tytoniozależnych.
nowotworów tytoniozależnych.
STYL ŻYCIA  NOWOTWORY
TYTONIOZALEŻNE
" Rak płuca
" Rak płuca
" Rak krtani
" Rak krtani
Główny czynnik ryzyka
" Rak jamy ustnej i gardła
" Rak jamy ustnej i gardła
" Rak przełyku
" Rak przełyku
" Rak żołądka
" Rak żołądka
" Rak trzustki
" Rak trzustki
" Rak jelita grubego
" Rak jelita grubego
" Rak pęcherza moczowego
" Rak pęcherza moczowego
Dodatkowy czynnik ryzyka
" Rak nerki
" Rak nerki
" Rak szyjki macicy
" Rak szyjki macicy
" Białaczka
" Białaczka
STYL ŻYCIA 
NADUŻYWANIE ALKOHOLU
" Nadużywanie etanolu, a zwłaszcza postaci
" Nadużywanie etanolu, a zwłaszcza postaci
wysokoprocentowych, zwiększa ryzyko
wysokoprocentowych, zwiększa ryzyko
zachorowania na:
zachorowania na:
 Raka jamy ustnej i gardła
 Raka jamy ustnej i gardła
 Raka krtani
 Raka krtani
 Raka przełyku
 Raka przełyku
 Raka piersi
 Raka piersi
 Raka wątrobowokomórkowego
 Raka wątrobowokomórkowego
STYL ŻYCIA  DIETA: KARCINOGENY
SZTUCZNE
" Główne karcinogeny diety, tzn. heterocykliczne aminy aromatyczne,
" Główne karcinogeny diety, tzn. heterocykliczne aminy aromatyczne,
policykliczne węglowodory aromatyczne, akrylamid, N-nitrozoaminy
policykliczne węglowodory aromatyczne, akrylamid, N-nitrozoaminy
powstają w procesach przygotowywania (grilowanie, smażenie,
powstają w procesach przygotowywania (grilowanie, smażenie,
pieczenie) i/lub przetwarzania (wędzenie, peklowanie,
pieczenie) i/lub przetwarzania (wędzenie, peklowanie,
konserwowanie) żywności, a zwłaszcza:
konserwowanie) żywności, a zwłaszcza:
 Mięsa (każdy rodzaj), wędlin i ryb
 Mięsa (każdy rodzaj), wędlin i ryb
 Warzyw (np. ziemniaki, ogórki, papryka)
 Warzyw (np. ziemniaki, ogórki, papryka)
 Niektórych przypraw (chilli)
 Niektórych przypraw (chilli)
 Niektórych gatunków piwa i wódek gatunkowych
 Niektórych gatunków piwa i wódek gatunkowych
Zanieczyszczenia chemiczne żywności
Środowiskowe Technologiczne
metale ciężkie
węglowodory
Przemysłowe
aromatyczne
pestycydy
nawozy
mykotoksyny
metale ciężkie
pierwiastki
heterocykliczne
węglowodory
promieniotwórcze
aminy aromatyczne
aromatyczne
akrylamid
PCB dwufenyle
polichlorowane
dioksyny
STYL ŻYCIA  DIETA:  POŻYWIENIE
ONKOGENNE
" Dieta oparta o potrawy wędzone, peklowane, konserwowane
" Dieta oparta o potrawy wędzone, peklowane, konserwowane
sprzyja zachorowaniom na raka żołądka i raka przełyku.
sprzyja zachorowaniom na raka żołądka i raka przełyku.
" Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce (sposób przygotowania
" Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce (sposób przygotowania
pokarmu jest też ważny) i wysokokaloryczna sprzyja
pokarmu jest też ważny) i wysokokaloryczna sprzyja
zachorowaniom na raka jelita grubego, raka prostaty i raka
zachorowaniom na raka jelita grubego, raka prostaty i raka
piersi.
piersi.
" Dieta z dużą zawartością czerwonego mięsa sprzyja
" Dieta z dużą zawartością czerwonego mięsa sprzyja
zachorowaniu na raka jelita grubego.
zachorowaniu na raka jelita grubego.
STYL ŻYCIA  ZACHOWANIA
SEKSUALNE
" Duża liczba partnerów seksualnych i wczesne
" Duża liczba partnerów seksualnych i wczesne
rozpoczęcie życia płciowego sprzyjają zachorowaniom
rozpoczęcie życia płciowego sprzyjają zachorowaniom
na raka szyjki macicy (HPV) lub raka prącia (HPV).
na raka szyjki macicy (HPV) lub raka prącia (HPV).
" Stosunki homoseksualne u mężczyzn sprzyjają
" Stosunki homoseksualne u mężczyzn sprzyjają
zachorowaniu na raka odbytu (HPV).
zachorowaniu na raka odbytu (HPV).
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW
 JAK OBNIŻYĆ UMIERALNOŚĆ?
Narodowy Instytut Raka (NCI) USA oszacował, że
Narodowy Instytut Raka (NCI) USA oszacował, że
umieralność na nowotwory można znacząco zmniejszyć
umieralność na nowotwory można znacząco zmniejszyć
w następujący sposób:
w następujący sposób:
" 8%  16% przez obniżenie o 15% zużycia tytoniu.
" 8%  16% przez obniżenie o 15% zużycia tytoniu.
" 8  25 % przez korektę diety (tzn. obniżenie dobowej ilości tłuszczów
" 8  25 % przez korektę diety (tzn. obniżenie dobowej ilości tłuszczów
i spożywanie 3-5 posiłków warzywno-owocowych).
i spożywanie 3-5 posiłków warzywno-owocowych).
" o 3% przez badania przesiewowe i wczesne wykrycie.
" o 3% przez badania przesiewowe i wczesne wykrycie.
" (state-of-the art treatment) od 10%  26% przez powszechne
" (state-of-the art treatment) od 10%  26% przez powszechne
stosowanie leczenia zgodnego z najlepszymi standardami
stosowanie leczenia zgodnego z najlepszymi standardami
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
- MIAŻDŻYCA -
- MIAŻDŻYCA -
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
I OGRANICZON
AKTYWNOŚCI
FIZYCZN

I OGRANICZON
AKTYWNOŚCI
FIZYCZN

- OSTEOPOROZA -
- OSTEOPOROZA -
Normalna kość beleczkowa
W osteoporozie zostały
zbudowana jest ze wzajemnie
zniszczone całe beleczki
ze sobą powiązanych
kostne a pozostałe beleczki
beleczek i blaszek kostnych
mają budowę zanikową
MASA CIAA
A A
MASA CIAA
A A ŚMIERTELNOŚĆ
MASA CIAA
A A ŚMIERTELNOŚĆ
ŚMIERTELNOŚĆ
OTYA
OŚĆ
WAGA
NADWAGA
NIEDOWAGA
OTYA
OŚĆ
OLBRZYMIA
PRAWIDA
OWA
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
15 20 25 30 35 40
wskaz
nik masy ciała BMI
* ryzyko zgonu w porównaniu do normalnej masy ciała
wskaz
nik śmiertelności *
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
CHOROBY ZWI
ZANE Z NIEPRAWIDA
OWYM SPOSOBEM ŻYWIENIA
- OTYA
OŚĆ -
- OTYA
OŚĆ -
Otyłość
Otyłość
typu "gruszka"
typu "jabłko"
Ograniczenie spożycia tłuszczów
do 25-30% ogólnej energii
7-10% nasycone kwasy tłuszczowe
7-10% nasycone kwasy tłuszczowe
(spożywamy 150 - 200% zalecanych ilości)
15 - 16% jednonienasycone kwasy tluszczowe
15 - 16% jednonienasycone kwasy tluszczowe
3 - 4% wielonienasycone kwasy tluszczowe
3 - 4% wielonienasycone kwasy tluszczowe
" Kobiety 53 - 97 g
" Kobiety 53 - 97 g
" Mężczyz
ni 75 - 120 g
" Mężczyz
ni 75 - 120 g
NOWA PIRAMIDA PIRAMIDA
ŻYWIENIA ZDROWEGO
I ZDROWIA ŻYWIENIA
1-2 porcji
bez ograniczeń
wg Willett W:Harvard School of Medicine, 2001
Zmiana struktury spożycia produktów
węglowodanowych:
- zwiększenie spożycia produktów skrobiowych
(zbożowe głównie z pełnego przemiału) do ok. 60%
ogólnej ilości energii
- zmniejszenie spożycia słodyczy do ok. 8-10%
ogólnej ilości energii
Zwiększenie spożycia warzyw
i owoców do 600 -700 g dziennie (witaminy
antyoksydacyjne, mikroelementy i inne
substancje bioaktywne)
Spożycie ryb
2-3 razy w tygodniu
PODSTAWOWE BA

DY
ŻYWIENIOWE SPOA
ECZEC
STWA
POLSKIEGO
" Nadmierne pobranie energii otyłość
" Zbyt wysoki udział energii z tłuszczów
(w tym z kwasów tłuszczowych nasyconych)
" Niskie spożycie witamin i błonnika
" Cukrzyca- jest to zespół różnych uwarunkowanych
genetycznie i nabytych, zaburzeń metabolicznych,
których wspólną cechą jest nietolerancja glukozy i
hiperglikemia.
" Przyczyną zaburzeń nietolerancji glukozy jest niedobór
insuliny lub niedostateczne jej działanie tkankowe.
" Cukrzyca jest przewlekłą chorobą przemiany materii,
przebiegającą z pierwotnymi zaburzeniami gospodarki
węglowodanowej oraz wtórnymi zaburzeniami
przemiany tłuszczów i białek.
" Cukrzyca typu I
autoimmunologiczne zapalenie prowadzi do
zniszczenia komórek beta wysp trzustki i
bezwzględnego niedoboru insuliny.
Ujawnia się przede wszystkim u dzieci i osób
młodych, charakteryzuje się dość ciężkim
przebiegiem i skłonnością do kwasicy ketonowej.
" Cukrzyca typu II
występuje przede wszystkim u osób starszych, z
otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi.
Zasadniczą przyczyną objawów jest osłabione
oddziaływanie insuliny na komórki docelowe.
Wydzielanie insuliny przez trzustkę u tych osób jest często
prawidłowe, a niekiedy nawet wzmożone, jakkolwiek może być
także zmniejszone.
Objawy:
" hiperglikemia
" cukromocz,
" wielomocz,
" wzmożone pragnienie,
" utrata masy ciała,
" znużenie i złe samopoczucie
" nawracające zakażenia
Powikłania:
" hipoglikemia,
" śpiączka cukrzycowa,
" kwasica ketonowa,
" śpiączka hiperosmolarna
" kwasica mleczanowa
Powikłania póz
ne
" retinopatia,
" nefropatia,
" neuropatia,
" choroby układu krążenia,
" choroby naczyń mózgowych
" choroby naczyń obwodowych
Inne choroby cywilizacyjne
NADCIŚNIENIE T
TNICZE
CHOROBA NIEDOKRWIENNA
SERCA
ALERGIE