Choroby cywilizacyjne
Choroby cywilizacyjne
Diagnostyka Laboratoryjna IV r. L
Anna Kumor
2009 r.
HIV
HIV
Ludzki wirus niedoboru odporności, HIV
(ang. human immunodeficiency virus)
wirus z rodzaju lentiwirusów,
z rodziny retrowirusów.
Atakuje głównie
limfocyty T-pomocnicze (limfocyty Th).
HIV
HIV
Wiriony majÄ… budowÄ™ kulistÄ… i otoczone sÄ… otoczkÄ…
lipidową, zawierającą liczne białka
- gp120 u HIV-1 i HIV-2
- gp41 u HIV-1
- gp36 u HIV- 2
HIV
HIV
Pod osłonką znajduje się płaszcz białkowy (kapsyd),
kryjący materiał genetyczny wirusa (RNA) i enzymy:
odwrotnÄ… transkryptazÄ™, endonukleazÄ™, proteazÄ™.
Wywołuje AIDS !!!
HIV
HIV
Odwrotna transkryptaza  odpowiada za przepisanie
RNA na DNA w zakażonej komórce
Endonukleaza  odpowiada za integrację powstałego
DNA z genomem komórki
(genom wirusa staje siÄ™ prowirusowym DNA)
Proteaza  odpowiada za dojrzewanie wirusa w
końcowych etapach wewnątrzkomórkowego cyklu
replikacyjnego
HIV
HIV
Dotychczas poznano 2 typy wirusa:
" HIV-1
" HIV-2
HIV
HIV
Genom wirusa składa się z dwóch nici RNA
zawierających prawie 9200 nukleotydów.
Gen gag  koduje wewnętrzne białka
strukturalne
Gen pol  koduje trzy wirusowe enzymy
Gen env  koduje glikoproteiny otoczki
HIV
HIV
HIV - diagnostyka
HIV - diagnostyka
-rozpoznanie opiera się głównie na
diagnostyce immunologicznej, opartej na
wykrywaniu przeciwciał anty-HIV, przy
pomocy testów ELISA
- wykrywanie jednocześnie anty-HIV1 i
anty-HIV2
HIV - diagnostyka
HIV - diagnostyka
- w przypadku uzyskania wyników dodatnich
konieczny jest testu potwierdzenia
Testy ELISA IV generacji (Ag+Ab), PCR,
Western Blot lub Immunoblot
- przy zakażeniu pierwotnym wykrycie
anty-HIV może być niemożliwe
HIV-diagnostyka
HIV-diagnostyka
HIV
HIV
Kinetyka markerów serologicznych
HIV
HIV
- monitorowanie przebiegu zakażenia oparte
jest głównie na kontroli limfocytów CD4+ i
pomiarach wiremii
-badania wykonuje się co 6 miesięcy jeżeli
CD4+ > 500/ µl lub co 3  4 miesiÄ…ce jeżeli limfocyty
CD4+ 200  500/ µl
HIV
HIV
Pełnoobjawowy AIDS:
- zapalenia płuc (Pneumocystis carini)
- kandydoza przełyku
- zakażenie wirusem cytomegalii
- mięsak Kaposiego
- inwazyjny rak szyjki macicy
- limfocyty CD4 < 200/ µl
Adipocyty
powstajÄ… w szpiku kostnym
komórką prekursorową jest fibroblast
ciąg rozwoju tkanki tłuszczowej jest następujący:
Fibroblast adipoblast preadipocyt
niedojrzały adipocyt dojrzały adipocyt
funkcja endokrynna
ADIPOCYTOKINY
Mediatory syntetyzowane przez tkankę tłuszczową oraz
Mediatory syntetyzowane przez tkankę tłuszczową oraz
istotę międzykomórkową
istotę międzykomórkową
Leptyna Angiotensyna II
Adiponektyna Apelina
Rezystyna Wisfatyna
Interleukiny TNF  Ä…
(6, 8,10, 1² )
PAI  1 (Plasminogen Activator inhibitor 1)
HGF (hepatocyte growth factor)
VEGF (Vacsular epithelial growth factor)
Nerve growth factor
Prostaglandyna E2 (PGE2)
Leptyna
chromosom 7q31.3. (u człowieka)
polipeptyd - 146 aminokwasów
struktura - poczwórna helisa; nie ulega modyfikacji
potranslacyjnej
podobieństwo do rodziny cytokin i onkostatyny M
produkt genu ob (obese gene)
Y.Zhang, R.Proenca, M.Maffel, M.Barone, L.Leopold, J.M.Friedman:
Positional cloning of the mouse obese gene and its human homologue.
Nature 372: 425 - 432, 1994.
L e p t y n a
 adipostat - redukcja masy tkanki tłuszczowej i masy
ciała
u otyłych
 przyrząd pomiarowy zapasów energii w organizmie
ć% wysokie stężenie leptyny ® dostateczne zapasy energii
ć% niskie stężenie leptyny ® ograniczone zapasy energii
®® dla zabezpieczenia prawidÅ‚owego dziaÅ‚ania CUN
ograniczenie funkcji reprodukcyjnych
Synteza leptyny
(tkanka tłuszczowa, łożysko, przewód pokarmowy )
(tkanka tłuszczowa, łożysko, przewód pokarmowy )
gen na chromosomie 7q31.3.
składa się z 3 exonów i 2 intronów
transkrypcja ® mRNA ®
translacja ® pro-leptyna ( 167 amiknokwasów )
leptyna (  21 aminokwasów )
146 aminokwasów
masa czÄ…steczkowa 14 - 16 kDa
krąży we krwi
Receptory leptyny
Receptory leptyny
Gen receptora Ob R na chromosomie
1p32
Koduje około 6 wariantów receptora
Gen formy dÅ‚ugiej ® najwiÄ™ksza
ekspresja w podwzgórzu
Formy krótkie ® postać rozpuszczalna ®
prawdopodobnie udział w transporcie
leptyny
Leptyna
Leptyna
Wydzielanie do krwi  pulsacyjne 32/dobÄ™
każdy trwa około 33 minuty
okres półtrwania leptyny około 25 minut
wydalanie przez nerki  zależność od GFR
we krwi krąży leptyna wolna i związana
ŻŻ
szczupli - ­ zwiÄ…zana, otyli - ­ wolna
rytm dobowy: ­ w nocy Å» w dzieÅ„
czynnik hamujÄ…cy apetyt w nocy
Leptyna
Leptyna
Pokonanie bariery
krew  płyn mózgowo -rdzeniowy
ŻŻ
specyficzny mechanizm receptorowy
ŻŻ
leptyna w płynie m.-r. / leptyna we krwi
ŻŻ
u szczupłych ~ 4,3 razy wyższy niż u otyłych
ŻŻ
zmniejszenie transportu
ŻŻ
wynik leptynooporności
Czynniki regulujÄ…ce wydzielanie leptyny
Czynniki regulujÄ…ce wydzielanie leptyny
Płeć
u kobiet stężenie we krwi około 2x
wyższe niż u meżczyzn
Wiek
noworodki - stężenie leptyny we krwi
najwyższe
u dorosłych odwrotna zależność od wieku
powyżej 60 r.ż. Ż o około 50%
Adiponektyna
Adiponektyna
Działanie biologiczne
Działanie biologiczne
ż Nasilenie procesów oksydacji lipidów w tkankach
obwodowych poprzez stymulację enzymów
uczestniczacych w metabolizmie triglicerydów
(AcyloCoA, lipaza lipoproteinowa)
ż Zwiększa wrażliwość tkanki mięśniowej i hepatocytów
na działanie insuliny (wzrasta insulinowrażliwość)
ż Aktywator receptorów PPAR  ł (wzrost
insulinowrażliwości)
Adiponektyna
Adiponektyna
Wzrost stężenia:
Anoreksja, cukrzyca typ 1, przewlekłe stany
zapalene nerek
Obniżone stężenie :
Cukrzyca typ 2, otyłość, choroby układu
krążenia
Adiponektyna
Adiponektyna
ż Znana jako ACRP 30 ( adipocyte  related protein of 30 kDa)
lub białko wiążące żelatynę GBP 28 (gelatin binding protein)
ż Gen zlokalizowany na chromosomie 3q27
ż Syntetyzowana przez białą tkankę tłuszczową
ż Homologia z kolagenem typ VIII i X
ż C końcowa domena (III rzędowa struktura) homologia z
TNF Ä…
ż Powinowactwo do receptorów:
- AdipoR1 (mięśnie szkieletowe)
- AdipoR2 (hepatocyty)
ż Odgrywa znaczącą rolę w homeostazie glikemii i lipidemii
Rezystyna
Rezystyna
ż jest białkiem o masie cząsteczkowej 12,5 kDa
ż należy do rodziny białek nazywanych molekułami
rezystynopodobnymi (RELMS - resistin-like molecules)
ż we krwi krąży jako dimer zawierający dwa łańcuchy po
92 amninokwasy połączone mostkiem disiarczkowym w
pozycji Cys-26
ż kodowana przez gen zlokalizowany na chromosomie 19
ż y
ródłem rezystyny, określanej niekiedy ADSF (ADipose
tissue specific Secretary Factor) jest biała tkanka
tłuszczowa. Dużą rolę w produkcji rezystyny mają
również naciekające tkankę tłuszczową i stanowiące jej
integralny składnik komórki zapalne  monocyty i
makrofagi.
Rezystyna
Rezystyna
Rezystyna - regulacja stężenia
Rezystyna - regulacja stężenia
Stwierdzono ujemną korelację między stężeniem
cholesterolu w surowicy, a ekspresjÄ… mRNA dla rezystyny,
co wiąże się z regulacyjnym wpływem cholesterolu na
poziom mRNA dla rezystyny w białej tkance tłuszczowej.
Zaobserwowano zależność między neuropeptydem Y
(NPY)
a rezystynÄ…. Wzrost NPY powoduje wzrost ekspresji
mRNA dla rezystyny, co sugeruje udział NPY w regulacji
wytwarzania i wydzielania rezystyny .
Hiperglikemia, lipopolisacharydy, czy niektóre leki (np.
deksametazon) powodują wzrost stężenia rezystyny we
krwi.
Do czynników o przeciwstawnym działaniu można
zaliczyć hiperinsulinemie, TNF-ą, adrenalinę, endotelinę-
1, czy tiazolidinediony
O t y ł o ś ć
ilość energii pobieranej
Ä… przez organizm
ilość energii wydatkowanej
długotrwały dodatni bilans energetyczny
Å»
o t y ł o ś ć
Przyczyny otyłości
Przyczyny otyłości
DOWÓZ: WYDATEK:
" Metabolizm
" Pokarm
podstawowy  60%
BILANS
" Metabolizm
wysiłkowy  ok. 20%
ENERGETYCZNY
" Magazynowanie
" Termogeneza 
zapasów tłuszczowych
produkcja energii
cieplnej
Równowaga energetyczna
Klasyfikacja otyłości
Klasyfikacja otyłości
- Otyłość przerostowa  powiększenie adipocytów
bez istotnego zwiększenia ich liczby
- Otyłość rozrostowa  wzrost liczby adipocytów
( proces namnażania komórek związany z przekarmianiem w
dzieciństwie )
Podział ze względu na etiologię :
Otyłość pierwotna ( prosta, samoistna ) 
wywołana przez czynniki środowiskowe
Otyłość wtórna ( objawowa )  występująca w
przebiegu wielu schorzeń
Kasyfikacja otyłości
Kasyfikacja otyłości
Podział wg J.Vaque a ( wprowadzony w 1947r.)
- otyłość androidalna
(wisceralna, brzuszna, typ męski czy tzw.  jabłko )  tk.tłuszczowa
gromadzi się głównie w górnej połowie ciała, skojarzona z
zaburzeniami metabolicznymi, sprzyja powstawaniu nadciśnienia
sprzyja powstawaniu nadciśnienia
tętniczego, miażdżycy, nietolerancji glukozy, cukrzycy
tętniczego, miażdżycy, nietolerancji glukozy, cukrzycy
Kasyfikacja otyłości
-otyłość gynoidalna
(udowa, typ kobiecy, tzw.  gruszka - odkładanie się tk.
tłuszczowej na biodrach i w tkance podskórnej)
Otyłość wtórna
Zaburzenia endokrynne:
otyłość okresu pokwitania
otyłość okresu przekwitania
otyłość ciężarnych
choroba i zespół Cushinga
niedoczynność tarczycy
hiperinsulinizm
otyłość w cukrzycy
Zaburzenia neurogenne :
uraz, stany zapalne CUN
Zaburzenia termogenezy
Otyłość wtórna
Otyłość wtórna
n Choroby organiczne podwzgórza: guz, stany zapalne,
urazy
n Endokrynopatie:
 Niedoczynność tarczycy
 Hiperkortyzolizm - choroba i zespół Cushinga
 Zespół wielotorbielowatych jajników (PCOS)
 Hipogonadyzm
 Niedobór hormonu wzrostu
 Wyspiak wydzielający i hiperinsulinemia czynnościowa
 cukrzyca
Otyłość wtórna
Otyłość wtórna
Rzadkie zespoły uwarunkowane genetycznie:
 Turnera, Klinefeltera
 Pradera-Williego
 Lawrenca Moona-Biedla
 Hyperostosis frontalis (zespół Morgagniego, Morella i
Stewarta)
 Lipodystrophia progressiva (choroba Barraqera i
Simmondsa)
 Adrenolipomatosis
 Wolframa
Otyłość wtórna
Otyłość wtórna
Leki sprzyjajace otyłości
neuroleptyki przeciwdepresyjne przeciwpadaczkowe
steroidy progestageny cyproheptadyna insulina
sulfonylomoczniki b-adrenolityki
Zaburzenia endokrynne
Kortyzol
Testosteron K M
Hormon wzrostu
TÅ‚uszcz
trzewny
Zespół metaboliczny
WHR
Insulinooporność
Nadciśnienie
Hiperlipidemia
wg P. Björntorp: Metabolism 1995, 44 (suppl. 3), 21
Typowe zmiany hormonalne
związane z otyłością centralną
Ø­ kortyzolu
Ø­ testosteronu i androstendionu
u kobiet
ØÅ» progesteronu u kobiet
ØÅ» hormonu wzrostu (GH)
Øinsulinooporność
Badania laboratoryjne  wykluczenie
Badania laboratoryjne  wykluczenie
wtórnych przyczyn otyłości
wtórnych przyczyn otyłości
Niedoczynność tarczycy:
ąW otyłości: stężenie TSH po stymulacji
TRH - prawidłowe
ØTSH, fT4 i fT3
ØTest z TRH
Badania laboratoryjne  wykluczenie wtórnych
przyczyn otyłości
Choroba Cushinga (zaburzenia podwzgórzowo-przysadkowe)
Zespół Cushinga (zaburzenia pierwotnie nadnerczowe)
otyłość tułowiowa, relatywnie szczupłe kończyny, twarz księżyc w pełni
ąW otyłości  rytm wydzielania ACTH i kortyzolu  prawidłowy, ale brak
hamowania wydzielania b-endorfiny po deksametazonie i brak stymulacji po
podaniu CRF
Ø Kortyzol w surowicy
Ø Wolny kortyzol w moczu
Ø rytm dobowy kortyzolu
Ø Wydalanie 17-KS i 17-OHCS  zbiórka dobowa moczu
Ø Test hamowania z dexamethazonem (2 i 4mg)
Ø ACTH w surowicy test z egzogennym CRH
Ø Androgeny nadnerczowe w surowicy i w moczu
Ø Aldosteron, PRA w surowicy
Badania laboratoryjne  wykluczenie
Badania laboratoryjne  wykluczenie
wtórnych przyczyn otyłości
wtórnych przyczyn otyłości
zaburzenia ze strony gonad:
ąW otyłości: w tkance tłuszczowej produkcja androgenów i słabych
estrogenów, obwodowa konwersja androstendionu do estronu
ØÅ» testosteronu u mężczyzn i ­ u kobiet
ØÅ» sex hormone binding globulin (SHBG) u mężczyzn i kobiet oraz ­
współczynnika estron/estradiol
ØNasilony hirsutyzm i objawy wirylizacji
Ø ­ LH i ­ testosteronu w zespole policystycznych jajników, hirsutyzm, zab.
miesiÄ…czkowania
Ø Å» FSH, testosteronu, estradiolu, PRL  hipogonadyzm
Ø Progesteron
Ø Estradiol
Ø Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEAS)
Badania laboratoryjne  wykluczenie
Badania laboratoryjne  wykluczenie
wtórnych przyczyn otyłości
wtórnych przyczyn otyłości
zaburzenia osi podwzgórze - przysadka:
ØPRL w otyÅ‚oÅ›ci:
ąprawidłowa odpowiedz
po podaniu TRH iv.
ąupośledzona po podaniu metoklopramidu i w odpowiedzi na
hipoglikemiÄ™ poinsuliowÄ…
ąCzęsto ginekomastia
Øtesty czynnoÅ›ciowe funkcji przysadki
ąUpośledzenie wydzielania GH w odpowiedzi na stymulacje
hipoglikemie poinsulinowÄ…, L-DOPA, GH-RH, klonidynÄ™
ąWazopresyna  N, upośledzone wydzielanie po hipoglikemii
insulinowej, po obciążeniu wodą i hipertonicznym
roztworem soli
Badania laboratoryjne  wykluczenie
Badania laboratoryjne  wykluczenie
wtórnych przyczyn otyłości
wtórnych przyczyn otyłości
Wyspiak
Ø­ insuliny
Ø OGGT
ØPróba gÅ‚odowa z oznaczeniem poziomu glukozy i
insuliny (72 h)
ØNawracajÄ…ce hipoglikemie ® nadmierny apetyt
funkcja wątroby (AspAT, ALAT) - marskość
nerek (kreatynina)  niewydolność nerek, obrzęki
Zespół zaburzeń metabolicznych w otyłości
Zespół zaburzeń metabolicznych w otyłości
Insulinooporność
nietolerancja glukozy
hiperinsulinemia
dyslipidemia
aktywacja adrenergiczna
aktywacja układu RAA
nadciśnienie (zmiany strukturalne w nerkach)
skłonność prozakrzepowa
hiperleptynemia
Choroby współtowarzyszące otyłości
Choroby współtowarzyszące otyłości
Zaburzenia endokrynne (hirsutyzm, zaburzenia
Nadciśnienie
miesiÄ…czkowania)
Zespół bezdechów nocnych/
Zaburzenia oddychania
Nowotwory
OTYA
OŚĆ
Choroby pęcherzyka żółciowego
Arthritis  ograniczenie poruszania siÄ™
Choroby sercowo-
Insulinooporność/ naczyniowe
Zaburzenia
Hyperinsulinemia
socjoeko-
Hyperlipidemia
nomiczne
Cukrzyca typu 2
Choroby sercowo-
Powikłania
naczyniowe
cukrzycy