Choroby cywilizacyjne
Fazy transformacji epidemiologicznej:
I. Choroby zakaz
ne
II. Wypadki i urazy
III. Choroby cywilizacyjne; choroby
metaboliczne, choroby układu krążenia,
nowotwory, choroby dróg oddechowych
choroby środowiskowe
IV. Nowe zagrożenia: HIV/AIDS, SARS, ?
Alergia
" Alergia jest zmienioną reaktywnością organizmu na oddziaływanie
różnych obcych substancji, określanych mianem alergenów. W reakcjach
alergicznych uczestniczy układ immunologiczny, jego komórki, np.
limfocyty (zwłaszcza z podgrupy Th2), granulocyty kwasochłonne
(eozynofile) oraz komórki tuczne (mastocyty). Istotną rolę w alergicznych
odczynach odgrywają przeciwciała - immunoglobuliny klasy E (IgE).
Pojęcie alergii wprowadził do języka medycznego Clemens Freiherr von
Pirquet w 1906 roku. Definicja von Pirqueta obejmowała jednak pojęcia
odporności i alergii. Współcześnie uważa się, że alergia jest
nieprawidłowym przejawem odporności, charakteryzującym się
uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej reakcji odpornościowej
Astma
" Astma (ściślej - astma oskrzelowa) jest chorobą, której istotą
jest stan zapalny prowadzący do ograniczenia przepływu w
drogach oddechowych (na skutek skurczu oskrzeli i
gromadzenia się w nich gęstego śluzu), powodującego nawroty
świszczącego oddechu, duszności, uczucia ściśnięcia klatki
piersiowej i kaszlu, głównie w nocy i nad ranem. Klinicznie
astma przebiega na ogół napadowo, będąc z
patofizjologicznego punktu widzenia przewlekłą chorobą
zapalną.
Astma w dużej mierze ma podłoże alergiczne, zwłaszcza u
dzieci.
" Na świecie na astmę choruje ok. 10-15 % dzieci. Wśród
dorosłych choroba ta jest rzadsza, bo pojawia się u 5-10 %
populacji. Ogólnie jednak zapadalność na astmę zwiększa się i -
co za tym idzie - wzrastają koszty leczenia, szczególnie
szpitalnego
Przewlekła obturacyjna choroba płuc
" Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jednym z
najważniejszych problemów i wyzwań dla współczesnej medycyny.
Choć z nazwy mało znana przeciętnem człowiekowi, stanowi jedną
z głównych przyczynę przewlekłej chorobowości i umieralności na
świecie. Według obowiązującej definicji POChP jest chorobą
charakteryzującą się postępującym (najczęściej) ograniczeniem
przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jest to związane z
nieprawidłową odpowiedzią zapalną ze strony układu
oddechowego na szkodliwe pyły i gazy z jakimi chory ma do
czynienia w ciągu swojego życia.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc
Przewlekła obturacyjna choroba
Najważniejszym, udowodnionym
płuc (POChP):
bezsprzecznie czynnikiem
" stanowi jedną z głównych
ryzyka POChP jest
przyczynę przewlekłej
" palenie papierosów oraz
chorobowości i umieralności
tytoniu w każdej, innej postaci
na świecie. Według
obowiązującej definicji POChP (fajka, cygara).
jest chorobą charakteryzującą
" Innymi czynnikami ryzyka są:
się postępującym (najczęściej)
narażenie na dymy i gazy
ograniczeniem przepływu
przemysłowe, zanieczyszczenie
powietrza przez drogi
środowiska.
oddechowe. Jest to związane z
nieprawidłową odpowiedzią
zapalną ze strony układu
oddechowego na szkodliwe
pyły i gazy z jakimi chory ma
do czynienia w ciągu swojego
życia.
" W rozwiniętych krajach " W Polsce na POChP choruje
świata, POChP jest czwartą około 10% dorosłej
przyczyną zgonu, po populacji. Współczesne
zgonach z powodu chorób (2001-2002) badania
serca i naczyń, ludności wielkomiejskiej
nowotworach i śmierci z wykazały, że na POChP
przyczyn gwałtownych. choruje 9,8% mieszkańców
Udział POChP w globalnej w wieku 41-72 lata.
liczbie zgonów rośnie.
" Wyniki europejskich badań
" Według szacunków WHO epidemiologicznych nad
POChP była w roku 1990 POChP, określają częstość
szóstą z głównych przyczyn choroby na 4-11% dorosłej
zgonu na świecie. Oczekuje populacji.
się, że w 2020 roku będzie
" Z bardzo dużym
przyczyną trzecią.
prawdopodobieństwem
" Pod względem ciężaru liczbę chorych na POChP w
społecznego POChP - w Polsce można szacować na
1990 roku - było dwunastą około 2 miliony. Stawia to
przyczyną, a w 2020 roku POChP jako trzecią - pod
będzie już przyczyną szóstą. względem częstości -
przewlekłą chorobę w
Polsce.
Osteoporoza
" Osteoporoza jest chorobą polegającą na postępującym ubytku
masy kostnej i dezorganizacji mikroarchitektury szkieletu
kostnego, tzn. struktury przestrzennej kości. Wskutek tych
zmian dochodzi do zwiększonej łamliwości kości, czego
wyrazem klinicznym są złamania kręgów, szyjki kości udowej i
innych kości, zdarzające się przy niedużym urazie lub nawet bez
urazu.
" Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do grupy
osteoporozy można kwalifikować aż 30% kobiet po
menopauzie.
" Badania wykazały, że w Polsce w ciągu roku odnotowuje się 12
tys. złamań szyjki kości udowej, a potencjalnie osteoporozą
zagrożonych jest aż 4 mln mężczyzn i 5 mln kobiet.
Osteoporoza
W zwalczaniu osteoporozy nacisk należy położyć na
zapobieganie tej chorobie. Podstawowe zalecenia w
profilaktyce to:
" stosowanie optymalnej diety,
" systematyczna aktywność fizyczna,
" niepalenie papierosów,
" niepicie alkoholu,
" przebywanie codziennie przez przynajmniej 15-30 min
na słońcu w celu zapewnienia sobie odpowiedniej
produkcji witaminy D lub jej suplementacja
Arterioskleroza
" często też zwana "stwardnieniem tętnic" jest podobną do
zużycia zmianą tętnic, której towarzyszy zgrubienie ścian i
zmniejszenie średnicy światła naczyń. Przy czym odkładają się
na ściankach naczyniowych cząsteczki tłuszczu, białka i soli
wapiennych, tętnice stają się twarde i nie elastyczne, potem
dochodzi do uszkodzenia wewnętrznej błony naczyń,
odsłonięcia kolagenu, na którym odkładają się płytki krwi, co
Może doprowadzić do całkowitej niedrożności naczynia.
" Do czynników ryzyka należą: wiek, obciążenia dziedziczne,
choroby przemiany materii (cukrzyca, dna moczanowa),
nadciśnienie tętnicze, zaburzenia metabolizmu tłuszczowego
(wysokie LDL - cholesterol), nikotyna, nadwaga, brak ruchu,
itp.
Choroby cywilizacyjne
" Rak
" Choroba wieńcowa serca
Szacuje się, że ponad 1/3
jest główną przyczyną
wszystkich przypadków
śmierci w Wlk. Brytanii 
zachorowań na raka ma
zabija 1/3 wszystkich
związek z rodzajem
mężczyzn i 1/4 kobiet.
konsumowanego
pożywienia. Liczba
przypadków zachorowań
na tę chorobę wykazuje
stałą tendencję
wzrostową.
" Około 1/5 ludzkiej
populacji w krajach
wysoko
uprzemysłowionych staje
się ofiarą raka.
CHOROBY SERCA
Choroba niedokrwienna
" spadek ciśnienia o 1% daje spadek częstości występowania
chorób układu sercowo naczyniowego o 2-4%
" spadek stężenia chlesterolu we krwi o 1% daje spadek
częstości występowania chorób układu sercowo naczyniowego
o 1-2%
" zaprzestanie palenia tytoniu daje spadek częstości
występowania chorób układu sercowo naczyniowego do 50% i
wydłużenie życia o 2 lata
" aktywność fizyczna daje spadek śmiertelności ogólnej o 20%
"
spadek odsetka mężczyzn palących z 55% do 30% daje
" spadek średniego poziomu cholesterolu z 225 mg% do 208
mg%
" spadek umieralności z powodu choroby wieńcowej o 40% a
udarów mózgu o 50%
Choroba niedokrwienna serca
Zapobieganie:
" odpowiednia dieta mająca na celu obniżenie poziomu cholesterolu w
surowicy.Ograniczenie spożycia tłuszczów zawierających wiązania
nasycone - tłuszcze zwierzęce. Należy zwiększyć spożycie owoców
(także suszonych), warzyw;
" dążenie do uzyskania należnej masy ciała - wskaz
nik masy ciała (BMI)
pacjenta powinien mieścić się między 20 a 25;
" kontrola ciśnienia tętniczego krwi;
" okresowo należy wykonywanie badania poziomu frakcji cholesterolu we
krwi;
" rzucenie palenia tytoniu (zarówno palenia papierosów,fajki jak i cygar)
" regularny wysiłek fizyczny - co najmniej 3 razy w tygodniu przez min.
30 minut;
Choroba niedokrwienna serca
Czynniki ryzyka pierwszego
Czynniki ryzyka drugiego
rzędu:
rzędu:
" zaburzenia gospodarki
" zwiększone stężenie
tłuszczowej : zwiększenie
stężenia cholesterolu
lipoproteiny mała aktywność
całkowitego, LDL-cholesterolu,
fizyczna (siedzący tryb życia);
triglicerydów oraz zmniejszenie
hiperhomocysteinemia cechy
stężenia HDL cholesterolu;
osobowości (brak
nadciśnienie tętnicze; cukrzyca;
zespół metaboliczny X : otyłość umiejętności relaksowania się
typu centralnego (typ:jabłko),
po stresach emocjonalnych,
insulinooporność, i
agresywność); nadużywanie
hiperinsulinemia oraz choroby
alkoholu; podwyższony
towarzyszące (zab.gospodarki
lipidowej, nadciśnienie poziom kwasu moczowego w
tętnicze,cukrzyca) palenie
surowicy krwi;
tytoniu;
Choroba niedokrwienna serca
" Najczęstszą przyczyną jest choroba wieńcowa, czyli
zwężenie tętnic wieńcowych spowodowane miażdżycą.
Niedotlenienie serca może też być spowodowane przez
skurcz naczyń wieńcowych (angina Prinzmetala),
zatkanie tętnicy wieńcowej przez zator płynący z
prądem krwi, wrodzone wady naczyń wieńcowych lub
przez inne, rzadziej występujące schorzenia.
" Zapotrzebowanie serca na tlen zwiększa się podczas
wysiłku fizycznego, zdenerwowania, gorączki i
podwyższonego poziomu hormonów tarczycy lub rdzenia
nadnerczy we krwi, czyli zawsze wtedy, gdy akcja serca
przyspiesza. W takich sytuacjach najczęściej pojawiają
się kliniczne objawy niedokrwienia serca.
Nadciśnienie tętnicze
" Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, podczas
której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie
krwi. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą,
podlegającą długotrwałemu leczeniu
" Nadciśnienie tętnicze może doprowadzić do udaru mózgu i
niewydolności serca. U chorych z nadciśnieniem większe jest
też ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego i
niewydolności nerek
" Nadciśnienie tętnicze jest częstą chorobą w krajach wysoko
rozwiniętych. Mniej więcej 20% ludności w Polsce ma
nadciśnienie tętnicze. Dzieci rzadko mają nadciśnienie tętnicze,
wraz z wiekiem częstość występowania tej choroby wzrasta.
Nadciśnienie tętnicze
" Najczęstszą formą nadciśnienia jest nadciśnienie tętnicze
pierwotne, zwane też samoistnym, a więc takie, którego
przyczyna jak dotąd nie została dokładnie poznana. Mniej
więcej 95% osób z podwyższonym ciśnieniem krwi ma
nadciśnienie tętnicze pierwotne. Występuje ono szczególnie
często przy towarzyszącej nadwadze i gdy inni członkowie
rodziny cierpią na to schorzenie. Nadużywanie soli kuchennej
w codziennej diecie, regularne spożywanie alkoholu i
przyjmowanie niektórych leków, np. pigułek
antykoncepcyjnych lub preparatów zawierających sterydy,
może wpłynąć na wystąpienie nadciśnienia
" Tylko u 5% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest ono
spowodowane chorobą organiczną. Niektóre choroby nerek i
nadnerczy mogą doprowadzić do nadciśnienia. Wówczas
mówimy o nadciśnieniu tętniczym wtórnym objawowym
Nadciśnienie tętnicze - powikłania
Nadciśnienie tętnicze
U zdrowego dorosłego w spoczynku
ciśnienie tętnicze skurczowe wynosi poniżej 140 mm Hg
ciśnienie rozkurczowe natomiast - poniżej 90 mm Hg.
Jeżeli ciśnienie skurczowe wynosi 140 mm Hg lub więcej, zaś
rozkurczowe 90 mm Hg lub więcej, mówimy o podwyższonym
ciśnieniu tętniczym. Wystarczy zatem, gdy jedna z tych wartości jest
podwyższona
.
RR optymalne 120/80
Nadciśnienie tętnicze
U zdrowego dorosłego w spoczynku
ciśnienie tętnicze skurczowe
wynosi poniżej 140 mm Hg
ciśnienie rozkurczowe natomiast -
poniżej 90 mm Hg.
Jeżeli ciśnienie skurczowe wynosi
140 mm Hg lub więcej, zaś
rozkurczowe 90 mm Hg lub
więcej, mówimy o podwyższonym
ciśnieniu tętniczym. Wystarczy
zatem, gdy jedna z tych wartości
jest podwyższona
RR optymalne 120/80
Profilaktyka
Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego
Choroba Alzheimera
" polega na zaburzeniu funkcjonowania " W krajach wysoko
mózgu, jest najczęściej występującym cywilizowanych odsetek osób w
schorzeniem otępiennym. wieku 65-70 lat dotkniętych
Charakteryzuje się zakłóceniami w chorobą wynosi 2,5%. W wieku
sferze czynności poznawczych, pomiędzy 65.-85. rokiem
zwłaszcza zaś postępującym zanikiem następuje znaczący wzrost liczby
pamieci, utratą zdolności do myślenia osób chorych - do jej podwojenia
abstrakcyjnego i do wykonywania w dochodzi co kolejne 5 lat.
sposób logicznie uporządkowany Odsetek chorych wśród 85-latków
złożonych, a potem, w miarę postępu wynosi co najmniej 25 -30%! Na
choroby, nawet prostych zadań świecie choruje 20 mln ludzi, w
Mechanizmy prowadzące do Polsce - ok. 150 tysięcy.
powstania i rozwoju choroby nie są w
pełni poznane.
Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego
Choroba Parkinsona
" należy do grupy chorób " Cierpi na nią prawie 1,5% osób w
zwyrodnieniowych układu wieku powyżej 65 lat. Zaczyna się na
nerwowego. ogół po 60. roku życia. Dotyka w
jednakowym stopniu obu płci, z lekką
Najbardziej charakterystycznymi przewagą mężczyzn. Początek
objawami choroby Parkinsona są: choroby jest niekiedy podstępny, a
drżenie rąk, ramion, nóg, żuchwy i rozpoznanie, zwłaszcza we wstępnym
twarzy, sztywność kończyn i tułowia, okresie choroby, nie jest łatwe
spowolnienie ruchów, upośledzenie
" Na chorobę Parkinsona cierpi około
koordynacji ruchowej i równowagi.
60 tys. Polaków. Dotyka ona prawie
Choroba ma charakter przewlekły i
1,5% populacji powyżej 65. roku
postępujący - objawy ulegają
życia, jest więc bardzo ważnym
nasileniu wraz z rozwojem choroby.
problemem nie tylko medycznym, ale
i społecznym
Przyczyny choroby Parkinsona nie
zostały jeszcze w pełni wyjaśnione.
Cukrzyca
" Cukrzyca jest to przewlekła choroba metaboliczna, której podstawowym
objawem jest podwyższony poziom cukru ( glukozy ) we krwi. Cukrzycę
dzieli się na następujące podstawowe typy
" Cukrzyca typu 1 ( zwana także cukrzycą młodzieńczą bądz

insulinozależną) - wywołana jest zniszczeniem komórek beta trzustki,
odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny. Spośród chorych
na cukrzycę, na typ 1 choruje 15 - 20 % chorych.
" Cukrzyca typu 2 ( cukrzyca dorosłych, insulinoniezależna ) - w tym rodzaju
cukrzycy przyczyną podwyższonego poziomu cukru nie jest brak insuliny,
ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie ( oporność na działanie
insuliny ). Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy otyłość oraz bardzo
często nadciśnienie tętnicze. Ten rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u
ludzi starszych. Około 80 - 85 % wszystkich pacjentów z cukrzycą
stanowią chorzy na cukrzycę typu 2.
" Cukrzyca ciężarnych - cukrzyca po raz pierwszy rozpoznana w ciąży i
występująca do momentu urodzenia dziecka.
" Cukrzyca wtórna - to najbardziej zróżnicowana etiologicznie grupa
cukrzyc, które łącznie stanowią około 2-3% wszystkich postaci cukrzycy w
Europie i Ameryce Północnej. Charakterystyczne dla tej postaci są
współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły chorobowe.
Cukrzyca
" Częstość występowania cukrzycy wynosi około 2 - 5% ogólnej populacji.
W roku 1994 ilość wszystkich chorych na cukrzycę na świecie wynosiła
110.4 miliona osób, w roku 2000 wzrośnie do 175.4 miliona, szacuje się , że
w roku 2010 chorować będzie 239.3 miliona osób.
" Zarówno cukrzyca typu 1, jak i cukrzyca typu 2 ma podłoże genetyczne.
Oznacza to, że ryzyko wystąpienia cukrzycy jest znacznie wyższe u tych
osób, które są blisko spokrewnione z chorymi na cukrzycę.
" Szansa zachorowania na cukrzycę wzrasta z wiekiem ( po 45 roku)
" Cukrzyca występuje znacznie częściej u ludzi otyłych, prowadzących
siedzący tryb życia, obciążonych nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami
lipidowymi.
" Cukrzyca występuje znacznie częściej u osób u których w przeszłości
występowały zaburzenia tolerancji glukozy, a także u kobiet z cukrzycą
ciężarnych w wywiadzie.
Osoby te powinny mieć regularnie kontrolowany poziom cukru
CHOROBY NOWOTWOROWE
" Nowotwór jest szczególnym rodzajem utworzonej de novo tkanki
(ugrupowania jednakowych komórek) żywego, ukształtowanego
już organizmu, która zdołała skutecznie wyłamać się spod kontroli
rozmaitych mechanizmów regulujących jej funkcje, szczególnie
związanych ze wzrostem i różnicowaniem się, zarówno
miejscowych - działających na poziomie tkankowym i
narządowym, jak i ogólnoustrojowych, zwłaszcza
immunologicznych Istota nowotworu, jego najważniejsza cecha,
odróżniająca go od tkanki, z której się wyłania - to niepohamowane
rozrastanie się, które jest spowodowane bezustannymi,
niekontrolowanymi podziałami komórkowymi
" Nowotwory dzielimy na łagodne i zlosliwe
CHOROBY NOWOTWOROWE
" Czynniki rakotwórcze, tzw. Karcynogeny w większości są to substancje
chemiczne, szczególnie powszechnie znane produkty smoły tytoniowej:
wolne rodniki, benzopiren, aminy aromatyczne, nitrozaminy. W dymie
tytoniowym znajduje się co najmniej kilkadziesiat karcynogenów uznanych
za szczególnie niebezpieczne.
Do czynników, które sprzyjają mutacjom wiodącym do nowotworzenia,
należą rozmaite substancje nieorganiczne, z którymi ludzie często stykają się
zawodowo: arsen, chrom, nikiel, związki aromatyczne: antraceny, związki
smołowate. Bardzo silnym karcynogenem jest azbest. Spośród surowców
naturalnych na pierwszy plan wysuwają się takie karcynogeny, jak
aflatoksyna czy kwas arystocholowy.
Bardzo silnymi karcynogenami są promienie ultrafioletowe, sprawcy aż 90%
nowotworów skóry. Inne promienie jonizujące, szczególnie zaś
rentgenowskie wykorzystywane do badań diagnostycznych oraz stosowane
w leczeniu przeciwnowotworowym sprzyjają ujawnieniu się innych
nowotworów, najczęściej chłoniaków, a także białaczek.
CHOROBY NOWOTWOROWE
" Niektóre drobnoustroje są uważane za ważne czynniki rakotwórcze.
Papillomavirus jest sprawcą raka szyjki macicy. HCV - wirus zapalenia
wątroby typu C - może spowodować raka pierwotnego wątroby. Z całą
pewnością Helicobacter pylori jest silnym czynnikiem rakotwórczym
powodującym raka żołądka. Wirus Epstein-Barra jest biologicznym
karcynogenem powodującym ziarnicę złośliwą oraz nowotwory nosa i
gardła.
" Współczesna genetyka dostarczyła wielu informacji na temat
dziedziczenia skłonności do nowotworzenia.
Styl życia palenie papierosów. Ten nałóg ma znaczący udział w
powstawaniu aż 40% wszystkich nowotworów złośliwych. Najsilniej
zależne od palenia papierosów są raki płuca, krtani, przełyku, pęcherza,
nerki i trzustki.
Nieprawidłowa dieta, szczególnie bogata w tłuszcze zwierzęce, może
sprzyjać nowotworom jelita grubego, raka macicy i gruczołu krokowego.
Ryzyko wystąpienia tego nowotworu zwiększa się przy nadmiernym piciu
alkoholu, zwiększonym spożyciu mięsa, szczególnie - czerwonego.
Bez wątpienia nadwaga i otyłość sprzyjają nowotworom, szczególnie silny
jest związek otyłości i nowotworów występujących u kobiet: raka piersi i
dróg rodnych. Otyli mężczyz
ni częściej niż szczupli chorują na raka
CHOROBY NOWOTWOROWE
" Choroby nowotworowe są bardzo rozpowszechnione we
współczesnym świecie. W krajach rozwiniętych stanowią one, po
chorobach układu krążenia, drugą w kolejności przyczynę zgonów.
W Polsce na nowotwory złośliwe co roku umiera ponad 45 000
mężczyzn i niemal 35 000 kobiet. Notuje się, niestety, coraz wyższy
coroczny przyrost liczby zgonów z powodu nowotworów u kobiet.
Wysiłek fizyczny działa ochronnie i zmniejsza nowotworzenie.
Zmniejszenie aktywności fizycznej prawdopodobnie zwiększa
ryzyko raka jelita grubego.
Hormonalna terapia zastępcza, oparta na estrogenach, może mieć
znaczenie w powstawaniu nowotworu trzonu macicy. Mieszanka
estrogenów i progesteronu w tym ważnym względzie wydaje się
być bezpieczna.