Najstarsze cy-
wilizacje na
Dalekim i Bli-
skim Wschodzie
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Cywilizacje staro\
ytnego wschodu  cechy
charakterystyczne
Kultura
Wytwór myśli i pracy człowieka. Dzieli się na Kulturę materialną - czyli efekty opanowa-
nia sił przyrody i zaspokajania potrzeb materialnych człowieka, oraz kulturę duchową
człowieka czyli owoce dą\
eń do zaspokojenia potrzeb duchowych człowieka np. religia, filo-
zofia, sztuka. Potocznie pojęcie kultura odnosimy do kultury duchowej.
Cywilizacja
Poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwa uwarunkowany stopniem opanowania przez
człowieka sił przyrody i wykorzystania jej bogactw dla swoich potrzeb ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb materialnych. Najczęściej jednak u\
ywając słowa cywilizacja mamy
na myśli jedynie kulturę materialną.
Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji
" Poło\
enie w dolinach wielkich rzek na terenach \
yznych gleb tzw. gleb aluwialnych,
powstających z osiadających mułów rzecznych.
" Wielkie rzeki arteriami komunikacyjnymi i transportowymi.
" Uzale\
nienie gospodarki od wylewów  sieci irygacyjne.
" Dostępność do surowców mineralnych, np. kamieni, rudy metali.
Powstanie państwa
Państwo to suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o
określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza dysponująca
aparatem przymusu. Według innych, aby powstało państwo muszą istnieć trzy elementy:
" Stała ludność.
" Określone terytorium.
" Władza.
Państwo wykształciło się, \
eby kierować wielkimi budowlami sieci irygacyjnych i pra-
cami budowlanymi świątyń, pałaców, itp.
W miarę rozrostu państwa następował wzrost dysproporcji między zwykłymi członkami
państwa, a jej elitami kierowniczymi.
Proces urbanistyczny  tworzenie się miast.
2
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Mezopotamia
Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza)
" Poło\
ona nad dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.
" Obszar mo\
na podzielić na dwie części, zró\
nicowane pod względem warunków natu-
ralnych. W części północnej panował surowszy klimat, uboga fauna i roślinność, ale
łatwiejszy dostęp do bogactw naturalnych: sprowadzanych z Azji Mniejszej rud metali
i kamienia budulcowego. Południowa część  klimat tropikalny oraz dość bogata flora
i fauna.
" Tereny dogodne do uprawy znajdowały się wzdłu\
obu rzek i tam rozwinięto uprawę
pszenicy, jęczmienia, prosa, lnu, palm daktylowych, roślin oleistych i warzyw.
" Rozwinęła się hodowla zwierząt (kozy, owce, bydło i osły).
" Sprzyjające warunki pozwoliły na rozkwit wytwórczości rzemieślniczej.
" Podstawowy surowiec  glina; z niej wyrabiano naczynia i cegły do budowy domów.
3
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Skonstruowano system irygacyjny, który przyczynił się do rozwoju rolnictwa i
ukształtowania społeczeństw.
system irygacyjny (nawadnianie)  system kanałów nawadniających, regulujących
poziom wód.
" Na terenie Mezopotamii osady pojawiły się w VI i V tysiącleciu p.n.e., by następnie
przeobrazić się w miasta. Największe miasta, to poło\
one nad Eufratem: Karkemisz,
Babilon, Nippur, Uruk, Ur, Larsa, Eridu, a nad Tygrysem  Aszur i Niniwa.
" Powstały silne ośrodki państwowe: Asyria nad Tygrysem, Babilonia w dolnym biegu
Eufratu oraz Mitanni nad środkowym Eufratem.
Sumerowie  najstarsza cywilizacja na Ziemi, która powstała około 3200 r. p.n.e. Sume-
rowie nie stworzyli jednolitego państwa. Zamieszkiwali miasta-państwa: Ur, Uruk, Umma,
Lagasz, Kisz, Larsa.
" Prawdopodobnie około połowy IV tysiąclecia p.n.e. na teren Mezopotamii przybyli
Sumerowie.
" Około III tysiąclecia p.n.e. powstała wysoko rozwinięta cywilizacja składająca się z
licznych miast-państw.
" W miastach znajdowały się zikkuraty (wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej pi-
ramidy schodkowej; były miejscem obserwacji astronomicznych, magazynem \
ywno-
ści i budynkiem sądu).
" Kapłani pełnili istotne funkcje w \
yciu Sumerów, często stali na czele państwa-miasta
(system teokratyczny).
" Gospodarka sumeryjska opierała się na rolnictwie i hodowli. Dzięki udoskonaleniu
systemu irygacyjnego uzyskiwali dość du\
e zbiory.
" Wynalezienie koła usprawnienie transportu; koło garncarskie (ok. 3000 r. p.n.e.)
ulepszenie wyrobu naczyń.
" Sumerowie  prawdopodobnie jako pierwsi dokonali stopu miedzi i cyny  tworząc
brąz.
Państwo Akad
" Około połowy III tysiąclecia p.n.e. na południowy obszar Mezopotamii przenikały
liczne ludy, które zdobyły przewagę nad Sumerami.
" W XXIV w. p.n.e. powstało du\
e, semickie państwo pod wodzą Sargona Wielkiego z
Akadu.
" Państwo to istniało około 100 lat; łączyło elementy kultury sumeryjskiej i akadyjskiej.
" W XXIII w. p.n.e. uległo najazdowi Gutów z północy.
" Najazd semickich osadników zwanych Amorytami.
4
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Babilonia
" Władca Amorytów  Hammurabi w XVIII w. p.n.e. dokonał zjednoczenia państewek
Mezopotamii, tworząc scentralizowane państwo.
" Stolicą państwa został Babilon  stał się centrum politycznym, gospodarczym i kultu-
ralnym.
" Sumerowie wchłonięci przez ludy semickie. Przejęcie sumeryjskiej kultury, gospodar-
ki i prawodawstwa.
" System władzy  monarchia despotyczna.
" Kodeks Hammurabiego  dokonano kodyfikacji prawa, zbierając regulacje prawne
istniejące w ró\
nych sumeryjskich miastach. Jest oparty na zasadzie talionu   oko za
oko, ząb za ząb . Wysokość kary zale\
y jednak od pozycji społecznej sprawcy i po-
szkodowanego. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego i procesowego. Miało
charakter kazuistyczny (szczegółowo określone normy prawne). Został on wykuty na
steli z diorytu, pismem klinowym w języku akadyjskim.
" Po okresie świetności Babilonia została podbita przez Asyrię i odrodziła się za pano-
wania Nabuchodonozora (604  562 r. p.n.e.) Władca ten podbił fenickie miasta Tyr i
Sydon, zdobył te\
Jerozolimę, z której deportował ludność, zapoczątkowując tak zwa-
ną niewolę babilońską śydów. Odbudowa zniszczonego Babilonu (potę\
nie fortyfika-
cje, mury i wspaniałe budowle).
Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni
" Ok. II tysiąclecia p.n.e. na obszarze Mezopotamii pojawiły się dwie grupy etniczne:
Huryci i Indoeuropejczycy.
" Huryci dotarli przez Kaukaz na Bliski Wschód i objęli obszary północnej Mezopota-
mii, Syrii, Palestyny, a nawet Egiptu. Ich wędrówka na południe i zachód została spo-
wodowana naporem plemion indoeuropejskich (Hetydów), które około 2000 r. p.n.e.
dotarły do Anatolii.
" Huryci i Hetydzi około 1500 r. p.n.e. utworzyli państwo Mitanni. Odegrało ono du\
ą
rolę w rozwoju Bliskiego Wschodu (umiejętność stosowania nowych rodzajów broni
wykonanej z \
elaza i wykorzystywania koni w wozach bojowych).
Asyria
" Powstanie państwa ok. II tysiąclecia p.n.e. w górnym biegu rzeki Tygrys, wokół
miasta Aszur.
" Wyró\
niamy trzy okresy państwa asyryjskiego.
" Stare państwo ( XX  XIV w. p.n.e.)  Asyria podbita przez Hammurabiego i podpo-
rządkowana Babilonii; w XV w. p.n.e. uzale\
niona od państwa Mitanni.
5
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Średnie państwo (XIV  X w. p.n.e.) - stopniowy rozwój i umacnianie Asyrii; eks-
pansja  podbicie Mitanni, Babilonu i Fenicji; przyczyną ekspansji militarnej były na-
kazy religijne gloryfikujące wojnę oraz chęć zdobycia nielicznych surowców; kres
ekspansji wynikający z najazdów semickich Aramejczyków (Chaldejczyków) osła-
bienie państwa Asyryjskiego, Babilonii i Egiptu oraz całkowity upadek państwa Mi-
tanni.
" Nowe Państwo (X  VII w. p.n.e.)  odrodzenie potęgi Asyrii; na początku VII w.
p.n.e. monarchii asyryjskiej podporządkowane zostały obszary Babilonii, Syrii, Izraela
i Egiptu; polityka władców asyryjskich wobec podbitej ludności oparta na bezwzględ-
nym terrorze i masowych deportacjach; utrzymywanie stałej armii, rozwinięta techni-
ka wojenna (stosowanie wozów bojowych, wie\
oblę\
niczych) i dobrze zorganizowa-
na administracja.
" Największy rozrost terytorialny za panowania króla Asurbanipala (669  627 r.
p.n.e.)  zało\
yciel wielkiej biblioteki w Niniwie.
" Po śmierci Asurbanipala następuje uniezale\
nienie się podbitych wcześniej państw.
Babilonia wraz z Medami doprowadziła do zniszczenia w 612 r. p.n.e. stolicy pań-
stwa asyryjskiego Niniwy całkowity upadek Asyrii.
Religia
" Politeizm.
" Bogowie uto\
samiani z siłami natury; występowali pod postacią ludzi lub zwierząt
(antropomorfizm i zoomorfizm).
" Bóstwa opiekuńcze miast; bóg Babilonu  Marduk; Isztar (Inana)  bogini miłości,
płodności, urodzaju, a tak\
e wojny
" Miejsca kultu  świątynie  zikkuraty i panteony.
" Wiara we wró\
by; uwa\
ali, \
e gwiazdy wpływają na losy ludzi.
Osiągnięcia ludów Mezopotamii
" Wynalezienie pisma klinowego przez Sumerów (koniec IV tysiąclecia p.n.e.)  pi-
smo klinowe  było pismem piktograficznym (obrazkowym) i najstarszym systemem
pisma na świecie. Pisano na glinianych tabliczkach wyciskając znaki za pomocą trzci-
nowego bądz
metalowego  rylca . Powstały pierwsze zabytki literackie  epos o Gil-
gameszu (III/II tysiąclecie p.n.e.), epos Enuma elisz (poł. II tysiąclecia p.n.e.) i Ko-
deks Hammurabiego. w III tysiącleciu p.n.e. pismo piktograficzne przekształco-
ne zostało na pismo ideograficzne (pojęciowe).
6
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Wysoko rozwinięta matematyka: algebra i geometria (obliczanie pola powierzchni i
objętości brył geometrycznych), system dziesiętny i sześćdziesiętny, tabele pierwiast-
ków kwadratowych i sześciennych, potęgowanie, koło podzielone na 360o , do rozli-
czeń wprowadzono liczbę 0, wprowadzono cyfry arabskie.
" Podzielenie doby na 24 godziny, godziny na 60 minut, minuty na 60 sekund; opraco-
wanie kalendarza opartego na cyklu księ\
ycowym (rok liczący 354 dni podzielili na
12 miesięcy, Miesiące na tygodnie).
" System miar i wag  jednostka długości  łokieć, jednostka wagi  talent (ok. 30 kg)
podzielony na 60 min, tuzin (12), kopa (60).
" Medycyna  ziołolecznictwo, znajomość anatomii człowieka i zwierząt, potrafiono
przeprowadzać proste zabiegi chirurgiczne: np. składanie kości.
" Wprowadzono pierwsze pieniądze.
" Architektura  miała charakter sakralny; świątynie - zikkuraty (piramidy schodko-
we); Wiszące Ogrody Semiramidy, Brama Isztar.
" Sztuka  przedmioty ozdabiano drogimi kamieniami, obrabiano złoto i szlachetne me-
tale. Rzez
biono w kamieniu, często najwa\
niejsze napisy uwieczniano w kamiennych
Stellach (płaskorzez
bach).
Relief  rzez
ba wykonana na płycie drewnianej, kamiennej, lub metalowej.
" Wynalazki  cegła glazurowana (była wypalana i polichromowana), koło garncarskie,
koło do wozu, brąz, kolorowe szkło, sieci irygacyjne.
Wiszące Ogrody Semiramidy
7
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytny Egipt
Warunki naturalne Egiptu
" Dolina rzeki Nil - osadnictwo od VI tysiąclecia p.n.e.  początkowo zajęcie delty
rzeki i oazy Fajum, następnie rozprzestrzenienie się na całą dolinę. Dolina Nilu jest
wąska i długa (1000 km).
" Przełom IV i III tysiąclecia p.n.e.  skonsolidowanie ludów zamieszkujących Egipt 
powstanie Egiptu Dolnego (delta rzeki) i Egiptu Górnego (od początków delty do I
katarakty).
" Podstawą rozwoju rolnictwa był wylew rzeki Nil; był on regularny i pozostawiał na te-
renie rozlewisk warstwę \
yznego mułu.
8
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Podstawą gospodarki egipskiej był handel i rolnictwo (uprawiano pszenicę, jęczmień,
len i rośliny oleiste; zakładano ogrody, sadzono drzewa owocowe, warzywa  ogórki,
bób, cebulę, melony.
" Wykorzystywanie papirusu  jako materiału pisarskiego, ale tak\
e wykonywano z
niego łodzie i domy.
" Hodowla  muły, osły, kozy i owce.
" Niewiele surowców materialnych - kamień budowlany, granit, alabaster, wapień, pia-
skowiec, bazalt i dioryt; wydobywano tak\
e złoto, miedz
i w małych ilościach srebro.
Brak rud \
elaza i cyny.
" Dobrze rozwinięty transport lądowy i rzeczny. Szlaki handlowe: na półwysep Synaj,
do Palestyny, Arabii, nad Morze Czerwone.
Chronologia
" Na początku IV tysiąclecia p.n.e.  zjednoczenie obszarów Egiptu Dolnego i Górne-
go.
" Maneton  historyk i kapłan \
yjący w czasach Ptolemeusza I sporządził podział na
okresy dziejów Egiptu, które podzielił jeszcze na 30 dynastii.
LATA
OKRES CHARAKTERYSTYKA OKRESU
(p.n.e.)
Stare Państwo Ok. 2850 - 2600
" Zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez Menesa; stolicą było
(1  8 dynastia) Memfis.
" Panowanie D\
osera  pierwsza piramida schodkowa w Sakkarze.
" Budowa największych piramid  Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa.
I Okres Przejścio- Ok. 2180 - 2040
" Rozpad kraju na niezale\
ne państewka; znikoma władza 9 i 10 dynastii.
wy
Średnie Państwo Ok. 2040 - 1850
" Ponowne zjednoczenie Egiptu (stolica  Teby).
(11  12 dynastia)
" Przesunięcie południowej granicy do II katarakty; opanowanie Nubii.
" Szczyt potęgi średniego państwa za panowania Sesostrisa III  wpływy
egipskie w Syrii i Palestynie.
II Okres Przej- 1780 - 1550
" Osłabienie siły państwa, usamodzielnienie się siły miast delty Nilu.
ściowy Utrata Nubii
" Rządy Hyksosów  władców azjatyckiego pochodzenia w Dolnym
Egipcie (rydwany).
Nowe Państwo Ok. 1550 - 1238
" Zjednoczenie Egiptu przez władców Teb, zdobycie Awaris (twierdzy
(13  20 dynastia) Hyksosów) przez faraona Jachmesa.
" Totmes I  granice do IV katarakty, wyprawa do Syrii i dalej do Eufratu.
" Rozkwit budownictwa grobowców w Dolinie Królów (okolice Teb).
" Totmes III (w okresie jego młodości regentką była królowa Hatszepsut)
pokonał Mitanni, opanował Syrię i Palestynę  szczyt potęgi Egiptu.
" Próba zastąpienia tradycyjnej Religi nowym kultem Słońca (Atona)
przez Amenhotepa IV, rewolucja w sztuce egipskiej.
" Panowanie Tutanchamona  powrócenie tradycyjnej religii.
" Panowanie Ramzesa II  okres równowagi w rywalizacji z Hetytami,
podział stref wpływów w Syrii.
9
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
III Okres Przej- 1085 - 664
" Ograniczona władza Faraona, na tronie m.in. Libijczycy i Kuszyci.
ściowy
" Najazdy Asyrii  kilkunastoletnia zale\
ność od obcej władzy.
Okres Póz
ny 664 - 525
" Ponowne zjednoczenie Egiptu (Psametyk I)
(26  31 dynastia)
" Najazd Kambyzesa  do 332 (z przerwą 404  342) Egipt prowincją
Persji.
Okres hellenistycz- 332  641 r. n.e.
" Zajęcie Egiptu przez Aleksandra Wielkiego; zało\
enie Aleksandrii.
no - rzymski
" Początek monarchii hellenistycznej przez Ptolemeusza I.
" Aleksandra głównym ośrodkiem kultury greckiej.
" Początki dominacji rzymskiej.
" Śmierć Kleopatry  ostatniej władczyni Egiptu; Egipt prowincją rzymską
" Rozwój chrześcijaństwa (patriarchat aleksandryjski).
" Egipt częścią Cesarstwa Bizantyjskiego.
" Podbój Egiptu przez Arabów.
Struktura społeczna państwa egipskiego
" Hieratyczny system społeczny
Faraon  stał na czele państwa. Miał nieograniczoną władzę. Był naczelnym wo-
dzem armii, najwy\
szym sędzią i kapłanem . Jego zadaniem była ochrona granic.
Cała ziemia była jego własnością. Był panem \
ycia i śmierci swoich poddanych. Był
uwa\
any za bóstwo
Wy\
si urzędnicy - wywodzili się z rodziny królewskiej; naczelnicy prowincji
(nomarchowie).
Kapłani  wykształceni  opiekowali się świątyniami; byli zwolnieni od po-
datków; bardzo wpływowi.
Ni\
si urzędnicy  dowódcy armii, wykonywali wolę faraona, droga do
kariery prowadziła przez odpowiednie wykształcenie.
Armia  rekrutowała się spośród chłopów; broniła granic; słu\
-
ba do\
ywotnia.
Chłopi  najliczniejsza warstwa; uprawiali ziemię i ho-
dowali zwierzęta faraona. Wykorzystywano ich równie\

do wszystkich cię\
kich prac  budowa kanałów, świątyń,
czy piramid.
Niewolnicy - było ich niewielu; pochodzili spo-
śród jeńców wojennych lub dłu\
ników. Nie mieli
\
adnych praw.
10
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Organizacja państwa; system polityczny
" Na początku władza patriarchalna, następnie despotyczna.
Monarchia patriarchalna - forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją oj-
cowizną, a urzędy obsadza członkami swej rodziny.
Monarchia despotyczna - forma rządów, w której władza panującego jest niczym nieogra-
niczona.
" W IV tysiącleciu p.n.e. powstały państewka (nomy), które połączyły się w Egip Gór-
ny i Dolny.
" Około 3000 r. p.n.e. faraon Menes zjednoczył Egipt. Stolicą zostało Memfis, póz
niej
Teby. Symbolem zjednoczenia jest podwójna korona: biała Górnego Egiptu i czerwo-
na  Dolnego.
" Kraj był podzielony na prowincje, a prowincje były podzielone na nomy. Na czele
ka\
dego nomu stał monarcha.
" Na czele administracji stał urzędnik zwany wezyrem, który wywodził się z rodziny
królewskiej. Administracja podlegała faraonowi.
Religia
" Religia egipska religią politeistyczną. Panteon (zbiór) bogów egipskich był zhierar-
chizowany. Na czele stał bóg słońca  Re.
Re  bóg tarczy słonecznej
Ozyrys  bóg płodności i urodzaju; władca królestwa śmierci
Izyda  \
ona Ozyrysa
Horus  bóg-sokół; opiekun państwa i dynastii
Anubis  bóg-szakal; towarzyszył Ozyrysowi
Set  bóg śmierci i pustyni; brat Ozyrysa
Nut  bogini nieba
Maat  bogini sprawiedliwości.
" Egipcjanie oddawali cześć zwierzętom: krokodylowi, skarabeuszowi, ibisowi, kotu,
kobrze.
" Bogowie  w postaci zwierząt, lub ludzi o zwierzęcych głowach.
" Faraon uwa\
any za syna boga Re.
" Ka\
de miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze.
" Wiara w \
ycie pozagrobowe
Egipcjanie wierzyli, \
e człowieka po śmierci czeka sąd ostateczny  Sąd boga
Ozyrysa. Miał on polegać na tym, \
e na wadze dobrego i złego kładziono z jednej
strony serce człowieka, a z drugiej pióro bogini sprawiedliwości. Wierzono, \
e w
sercu człowieka są zapisane wszystkie jego uczynki. Je\
eli serce było l\
ejsze od
pióra mógł on wejść do królestwa zmarłych, je\
eli jednak było ono cię\
sze, było
po\
erane przez potwora (krokodyla), a człowiek nie miał szans na \
ycie wieczne.
11
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Uwa\
ano, \
e po śmierci człowieka nale\
y zachować jego ciało, z którym nieroze-
rwalnie związana była dusza. Dlatego te\
mumifikowano zwłoki czyli je balsa-
mowano. Na pełny rytuał stać było wyłącznie faraona. Najbiedniejsi chowali swo-
ich zmarłych w piaskach pustyni licząc na wysuszenie ciała.
Zmarłych faraonów chowano w grobowcach. W okresie Starego Państwa były to
piramidy (w Gizie znajduje się najstarsza piramida schodkowa  D\
osera oraz pi-
ramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa). Póz
niej chowano faraonów w Dolinie
Królów.
Zmarłym władcom oddawano cześć boską, do grobowców wkładano jadło i
wszystkie przedmioty, których zmarły będzie u\
ywał po śmierci.
Osiągnięcia cywilizacji egipskiej:
" Trzy rodzaje pisma:
Pismo hieroglificzne  powstało ok. 3000 r. p.n.e.; było ono uznawane za święte;
pismo piktograficzne (obrazkowe); u\
ywane do napisów uroczystych, rytych w
kamieniu bądz
malowanych na drewnie.
Pismo hieratyczne  kapłańskie  uproszczenie hieroglifów pisane na papiru-
sach.
Pismo demotyczne  ludowe  powstałe w I tysiącleciu p.n.e.; pisali nim urzęd-
nicy spisując na kamiennych tabliczkach np. dane statystyczne lub podatki.
Kamień z Rosetty  zawierał napisy w języku egipskim oraz greckim; dzięki niemu stało się
mo\
liwe rozszyfrowanie hieroglifów.
Księga Umarłych
" Matematyka  rozwinięta algebra i geometria; system dziesiętny, obliczanie powierzch-
ni pól (tak\
e koła, trojką tu, trapezu) oraz objętości (graniastosłupa, prostopadłościanu,
walca i sto\
ka); nie znano mno\
enia, głównie dodawanie i odejmowanie.
" Kalendarz Słoneczny  oparty na obserwacji Nilu; był on podzielony na 365 dni i trzy
pory roku, miał 12 trzydziestodniowych miesięcy; potrafili obliczyć, kiedy wypadnie za-
ćmienie Słońca, Księ\
yca, wylewy Nilu. Podzielili dobę na 24 godziny (12 godzin dnia i
12 godzin nocy). Potrafili wskazać na niebie planety np. Wenus. Określili, \
e najjaśniej-
szą gwiazdą na niebie jest Syriusz.
" Medycyna  stosowano ziołolecznictwo; potrafiono przeprowadzić proste zabiegi chi-
rurgiczne  składanie kości itp.; potrafiono przeprowadzić trepanację (otwarcie) czaszki;
du\
a znajomość anatomii człowieka i zwierząt; stosowanie leków uśmierzających ból.
" Architektura  miała charakter sakralny; świątynie były budowane z kamienia, były one
monumentalne (olbrzymie)  np. świątynia w Karnaku lub Luksorze. Ponadto budowa-
no piramidy  grobowce faraonów. Były one zbudowane z bloków piaskowca i przykryte
wapieniem. Wejście do piramidy było ukryte, aby zapobiec włamaniom. Piramidy 
część kompleksu świątynnego poświęconego faraonowi.
12
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Sztuka  malowidła naścienne  Egipcjanie ozdabiali nimi świątynie i grobowce. Ma-
lunki przedstawiane w sposób pasmowy. Wielkość postaci była zale\
na od rangi społecz-
nej. Na pierwszym planie bogowie i władcy, ni\
sze warstwy społeczne przedstawiane ja-
ko mniejsze. Kanon sztuki  twarze postaci przedstawione z profilu, reszta ciała pokazana
z przodu; postacie były smukłe. Egipcjanie tworzyli rzez
by z kamienia i drewna. Miały
one charakter monumentalny (postacie faraonów lub bogów).
" Wynalazki  zegar wodny; produkcja miedzi, papirusu i tuszu do pisania; wysoki po-
ziom obróbki twardych surowców (bazaltu, granitu) oraz sztuki tkackiej i jubilerskiej;
produkcja kosmetyków , radło drewniane (zastosowane w rolnictwie).
Piramidy Egipskie
13
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytna Persja
Chronologia
" Pierwsza połowa I tysiąclecia p.n.e. - Persowie i Medowie (lud indoeuropejski) za-
jęli zachodnią część Płaskowy\
u Irańskiego nad Zatoką Perską; organizacja plemien-
na.
" VI w. p.n.e. - Cyrus II Starszy (Wielki) zjednoczył plemiona perskie, pokonał Me-
dów i rozpoczął ekspansję terytorialną (zajął Azję Mniejszą i Babilonię).
" Kambyzes II  opanował Egipt.
" Dariusz I Wielki  rozszerzył wschodnie granice Persji a\
po rzekę Indus. W 490 r.
p.n.e. rozpoczął wojny z Grekami.
" Kres potędze Persji zadał Aleksander Wielki po walkach z Dariuszem III ( 336 
330 p.n.e.).
" Po śmierci Aleksandra Wielkiego władzę w hellenistycznej Persji przejęli Selucydzi.
" Państwo odrodziło się w III w. pod zarządami Sanidów.
" VII w. najazd Arabów spowodował likwidację państwa Perskiego.
System polityczny
" Na czele państwa stał monarcha despotyczny  przyjął tytuł  Król Królów . Był
uwa\
any za ziemskie wcielenie boga Ahura  Mazdy. Król ustanawiał prawa, miano-
wał urzędników, był najwy\
szym sędzią i wodzem.
" Państwo perskie dzieliło się na satrapie  okręgi administracyjne, na których czele
stał satrapa mianowany przez króla. Pobierał on podatki oraz dowodził wojskiem da-
nej satrapii.
" Utrzymanie olbrzymiego imperium było mo\
liwe dzięki znakomitym drogom i potę\
-
nej armii. Trzonem armii byli tzw.  nieśmiertelni - najlepsza formacja zbrojna re-
krutowana tylko spośród Medów i Persów.
" Pismo klinowe  język Aramejski.
Religia  Mazdaizm
" Religia dualistyczna oparta na wiecznej walce dobra ze złem.
" Ahura  Mazda  ( Pan Mądry ), był uto\
samiany z dobrem; stworzył wszelkie rze-
czy dobre i szlachetne.
" Aryman  ( Pan Zły ), stwórca wszystkiego co złe. Walczył z Ahura  Mazdą.
" Ok. 600 r. p.n.e. Zaratusztar zmienił zasady mazdaizmu  podniósł boga Ahura 
Mazdę do godności boga najwy\
szego.
" Człowiek mo\
e pomóc walce ze złem czyniąc dobre uczynki i nie kłamiąc ( dobre
myśli, dobre słowa, dobre czyny ).
" Zasady Mazdaizmu spisano w księgach  Awesta .
" Persowie nie budowali świątyń lecz składali swoje ofiary na wzgórzach.
14
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytna Fenicja
Chronologia
" III tysiąclecie p.n.e. na Bliski Wschód znad Morza Czerwonego przybyli Fenicjanie.
Fenicja była krainą na wschodnim wybrze\
u Morza Śródziemnego, na północ od Pale-
styny i na zachód od gór Libanu.
" Fenicjanie byli ludem semickim, który na wybrze\
u Morza Śródziemnego zało\
ył sze-
reg miast  państw; zaliczamy do nich: Tyr, Sydon, Byblos, Ugarit i Arados.
" Na czele miast państw stali królowie lub sufietowie (sędziowie), których władzę ogra-
niczały rady składające się z mo\
nych i kapłanów.
" W II tysiącleciu p.n.e. miasta fenickie były zale\
ne od Egiptu lub Hetydów.
" W X w. p.n.e. do największej potęgi doszedł Tyr.
" W następnych wiekach miasta fenickie były pod panowaniem Babilończyków i Per-
sów. Największe znaczenie wtedy miało miasto Sydon.
" W IV w. p.n.e. miasta fenickie zajął Aleksander Macedoński, a po jego śmierci miasta
przejęli egipscy Ptolemeusze.
" W I w. p.n.e. Fenicja nale\
ała do Rzymu.
" W VII w. n.e. zajęli ją Arabowie.
Zajęcia ludności
" Fenicja miała niewiele ziemi uprawnej i musiała sprowadzać \
ywność.
" Ludność zajmowała się przede wszystkim rzemiosłem i handlem.
" Handel: drzewem (cedry libańskie), winem, oliwą, suszonymi rybami, złotem, niewol-
nikami, miedzią i tkaninami barwionymi purpurą.
Kolonizacja fenicka  Fenicjanie zakładali swoje kolonie na całym basenie Morza Śród-
ziemnego szukając ziem pod uprawę; zakładali równie\
kolonie w pobli\
u złó\
poszukiwa-
nych surowców. Kolonie Fenickie powstały w Północnej Afryce, na południu Półwyspu Pire-
nejskiego oraz w Anglii. Najsławniejszą kolonią fenicką była Kartagina w Afryce.
Religia
" Du\
y wpływ miały wierzenia egipskie i mezopotamskie.
" Politeizm; najwa\
niejsze bóstwa: El, Baal, Astarle.
Osiągnięcia
" Pismo alfabetyczne.
" Barwnik  purpura.
" Produkcja przezroczystego szkła.
" U\
ywali pieniędzy.
" Najlepsi staro\
ytni ogrodnicy.
" Znakomici \
eglarze; rozwój \
eglarstwa.
15
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytny Izrael
Chronologia
" XVIII w. p.n.e. opuszczenie Ur przez Abrahama i wejście do Kanaanu (Palestyna).
" XV  XIV w. p.n.e.  okres patriarchów.
" XIII w. p.n.e.  wyprowadzenie Izraelitów z Egiptu przez Moj\
esza.
" XII  XI w. p.n.e.  okres sędziów.
" 1040  1010 r. p.n.e.  panowanie Saula.
" Ok. 1000  960 r. p.n.e.  panowanie Dawida (pokonanie Filistynów).
16
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Ok. 960  931 (lub 925) r. p.n.e.  panowanie Salomona  wybudowanie Świątyni
Jerozolimskiej. Była ona zbudowana na skale na wzgórzu Moria; znajdowała się tam
Arka Przymierza.
" Ok. 930  925 r. p.n.e.  podział państwa Izrael na Judę (stolica Jerozolima) i Izrael
(stolica Samaria).
" 722 r. p.n.e.  najazd Asyryjczyków; zdobycie przez nich Samarii.
" VI w. p.n.e.  okres dominacji babilońskiej.
" 587 r. p.n.e.  zburzenie Jerozolimy przez armię Nabuchodonozora  niewola babi-
lońska.
" 538 r. p.n.e.  upadek Babilonii; początek podległości Persji.
" IV w. p.n.e.  podległość państwu Aleksandra Macedońskiego.
" III w. p.n.e.  panowanie Ptolemeuszów; podległość Egiptowi.
" II w. p.n.e.  panowanie Seleucydów  podległość Syrii.
" II w. p.n.e.  wojny machabejskie.
" 63 r. p.n.e.  wkroczenie Rzymian; podległość na zasadzie przymierza.
" 37  4 r. p.n.e.  panowanie Heroda I Wielkiego.
" 8/7 r. p.n.e.  narodziny Jezusa.
" 6 r. n.e.  wcielenie do Imperium jako prowincji.
Organizacja państwa
" Początkowo plemiona \
ydowskie stanowiły niezale\
ne wspólnoty plemienne zarzą-
dzane przez starszyznę plemienną.
" Zagro\
enie ze strony Filistynów spowodowało zało\
enie konfederacji plemion hebraj-
skich, na których czele stali sędziowie.
" Dą\
enie do podbojów spowodowało ukształtowanie się wśród Hebrajczyków władzy
monarchicznej.
" Dawida uwa\
a się za twórcę zjednoczonego państwa \
ydowskiego.
" Dawid stworzył administrację, natomiast Salomon ją ujednolicił.
" Po śmierci Salomona nastąpił podział na dwa państwa; na setki lat Hebrajczycy utra-
cili niezale\
ność, a Judea była kolejno prowincją ró\
nych państw.
" Od IV w. n.e. Palestyna wchodziła w skład cesarstwa bizantyjskiego.
Religia  Judaizm
" Judaizm  pierwsza religia monoteistyczna, uznająca jednego Boga, stwórcy całego
świata.
" Za zało\
yciela Judaizmu uwa\
a się Moj\
esza, który zawarł przymierze między ludem
Izraela a Bogiem na Górze Synaj. Otrzymał tam tak\
e dekalog  czyli 10 przykazań
bo\
ych, których śydzi mieli przestrzegać.
17
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Historia Judaizmu
" Judaizm Biblijny od X w. p.n.e.
Budowa świątyni z Arką Przymierza.
Centralizacja Kultu w Jerozolimie.
Działalność Proroków.
Zniszczenie świątyni i niewola babilońska (VI w. p.n.e.).
Powrót z niewoli i budowa Drugiej Świątyni w Jerozolimie
" Judaizm Okresu Hellenistycznego
Współistnienie ugrupowań politycznych i religijnych ró\
niących się stosunkiem do
kultury greckiej i rzymskiej.
Ostateczna kodyfikacja dwóch części Biblii Hebrajskiej  Tora.
Zburzenie Drugiej Świątyni (70 r. n.e.) po upadku powstania \
ydowskiego prze-
ciwko Rzymianom.
Rozproszenie śydów (diaspora \
ydowska  galut)
" Judaizm rabiniczny (talmudyczny)
Kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny (ok. 200 r. n.e.)
Spisanie Talmudu (V  VI w. n.e.)  zbiór tradycyjnych praw Judaizmu.
System wierzeń
" Istnieje jeden Bóg  stwórca świata i wszelkich zdarzeń. Jest nim Jahwe.
" Bóg jest bezcielesny (nie mo\
na przedstawiać wizerunku Boga), sprawiedliwy, miło-
sierny, wszechmocny i wszechobecny.
" Bóg przekazuje prawdy wiary przez proroków, z których największy był Moj\
esz.
" śydzi to naród wybrany, z którym Jahwe zawarł przymierze. Symbolem przymierza
jest obrzezanie.
" Podstawą zbawienia jest postępowanie zgodnie z przykazaniami bo\
ymi.
" Przekonanie o przyjściu Mesjasza.
" Wiara we wskrzeszenie po śmierci, sąd ostateczny i \
ycie wieczne w Królestwie Nie-
bieskim.
" Jedyną świątynią, w której przebywa Jahwe jest świątynia jerozolimska zbudowana
przez Salomona.
" śydem jest tylko osoba urodzona z śydówki.
Święte Księgi Judaizmu
" Podstawą wiary jest Tora składająca się z pięciu ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłanów,
Liczb i Powtórzonego Prawa.
" Komentarzem do Tory jest Talmud - zbiór norm szczegółowo regulujących \
ycie
wyznawców judaizmu. Obejmuje zbiór 63 ksiąg, usystematyzowany w 6 działów do-
tyczących zasad utrzymania rytualnej czystości, zasad \
ywienia, obrzędów, zasad
współ\
ycia z innymi ludz
mi itp.
Symbole judaizmu
" Gwiazda Dawida  gwiazda sześcioramienna.
18
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Menora  siedmioramienny świecznik wykonany z jednej bryły metalu.
Organizacja religijna
" Brak hierarchii i centrum religijnego.
" Wyznawcy gromadzą się w gminach, które mają pełną autonomię.
" Na czele gminy stoi rabin oraz kantor.
" Najwa\
niejszymi budynkami w gminie są: synagoga (bo\
nica  miejsce modlitw), ry-
tualna łaz
nia oraz rytualna rzez
nia.
Święta judaistyczne
" Pascha  wią\
ę się z tradycją wyjścia Izraelitów z Egiptu; obchodzona jest w czasie
pierwszej wiosennej pełni księ\
yca.
" Święto Szałasów  święto winobrania i  końca roku ; obchodzone na jesień.
" Szabat  czas poświęcony na modlitwę i odpoczynek; obchodzony raz w tygodniu.
" Jom Kippur  pokuta i przebłaganie za grzechy  raz w roku.
Osiągnięcia Izraela
" Religia monoteistyczna  dekalog; Arka Przymierza.
" Świątynia Jerozolimska.
" Biblia.
" Siedmioramienny świecznik  menora.
19
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytne Indie
Chronologia
" Ok. połowy III tysiąclecia p.n.e.  powstanie kultury Indusu (dawnej kultury Hara-
pa).
" Druga połowa II tysiąclecia p.n.e.  inwazja i podbój północnych Indii przez Ariów.
" I tysiąclecie p.n.e. - powstanie zwalczających się księstw (królestw).
" Od VI w. p.n.e.  istnienie licznych królestw oraz potę\
nych, niezale\
nych organiza-
cji plemiennych.
" 327 r. p.n.e.  do doliny dotarły wojska Aleksandra Macedońskiego.
" 320 r. p.n.e.  dynastia Maurów, panowanie Aśioki  rozkwit Państwa.
" IV w. n.e.  władzę w Indiach objęła dynastia Guptów  złoty okres w dziejach Indii.
" V w. n.e.  rozpad państwa pod naporem Hunów.
Organizacja państwa
" Pierwsze kultury Indusu miały charakter miejski.
" Po podboju przez Ariów miejscowa ludność została zupełnie od nich uzale\
niona;
Ariowie narzucają kulturę i religię.
" Po scaleniu się ró\
nych elementów etnicznych, dotychczasowi wodzowie plemienni
organizowali samodzielne państewka o charakterze monarchicznym.
" Na ziemiach opanowanych przez Aleksandra Macedońskiego wprowadzono władzę
namiestników.
" Maurowie wprowadzili państwo scentralizowane i upowszechnili buddyzm.
Organizacja społeczeństwa
" Społeczeństwo dzieliło się na 4 warny, a warny dzieliły się na mniejsze grupy zwane
kastami.
" Według mitologii warny powstały z poszczególnych części ciała Puruszy  boga- pra-
ojca ludzkości.
" Poza systemem kastowym stali naczelnicy plemienni (ksią\
ęta) nazywani rad\
ami.
" Oficjalny podział kastowy w Indiach zniesiono w 1950 roku.
Warstwy społeczne (WARNY)
" Bramini - nauczyciele tradycji i wiedzy  kapłani.
" Kszatriowie (wojownicy)  mieli obowiązek obrony kraju
" Wajśjowie (rzemieślnicy, hodowcy, rolnicy, kupcy)  mieli obowiązek uprawiania
roli, hodowania bydła i handlu.
20
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
" Śiudrowie (słudzy, poddani)  mieszkańcy międzykastowi; mieli obowiązek słu\
enia
wy\
szym kastom.
Pariasi (niedotykalni, wykluczeni) znajdowali się poza Warnami; wykonywali prace niegod-
ne klas wy\
szych, np. palenie zwłok, myślistwo, rzez
nictwo, sprzątanie; byli to trędowaci
oraz ludzie uznani za nieczystych.
System religijny
I. Wedyzm  siły przyrody i ład kosmiczny; z czasem upersonifikowany wokół czło-
wieka, stanowił niewidzialny świat demonów, duchów i geniuszy.
Księgi Wedy.
Bóstwa: Mitra  ład kosmiczny; patron harmonii społecznej i przyjaz
ni. Waru-
na  związany z wodami; tak\
e opiekun ładu kosmicznego.
II. Braminizm  wiara w najwy\
szego boga i duszę świata  Brahmę; występuje metap-
sychoza  wędrówka dusz i reinkarnacja  wcielanie się nieśmiertelnej duszy, które
zale\
y od postępowania człowieka; osiągnięcie nirwany.
Bogowie: Ruda-Śiwa - zniszczenie i śmierć, patron płodności i mistyki.
III. Hinduizm  wykształcił się z braminizmu.
Istoty wy\
sze  dewy (bóstwo męskie) i dewi (bóstwo \
eńskie).
Szacunek dla świętych ksiąg Wed.
Wiara w reinkarnację  wcielanie się w byt wy\
szy lub ni\
szy.
Wiara w prawo akcji i reakcji (karma).
Dą\
enie do wyzwolenia.
Bóstwa: Disznu, Indra, Śiwa.
IV. Buddyzm indyjski  powstał około VI w. p.n.e.
Na podło\
u braminizmu.
Głównym celem \
ycia  oderwanie się od rzeczywistości, czyli osiągnięcie
nirwany, jedynej drogi prowadzącej do wolności.
Wprowadzono pięć zakazów: zabójstwa, kradzie\
y, kłamstwa, cudzołóstwa,
u\
ywania napojów wyskokowych.
Najwa\
niejsze cechy to: \
yczliwość, radość, współczucie, równowaga ducha.
Osiągnięcia cywilizacji
" Pismo o charakterze obrazkowym (do dzisiaj nieodczytane).
" Święte księgi Wedy, poematy epickie: Mahabharata i Ramajana.
" System dziesiętny oraz cyfry arabskie.
" Kanalizacja. Zastosowanie łazienek.
" Świątynie (z cegły lub kute w skałach), posągi bogów.
" Wynalazki: wypalana cegła, wodociągi, prawdopodobnie tutaj rozpoczęto uprawę
bawełny.
21
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Staro\
ytne Chiny
Chronologia
" Ok. IV tysiąclecie p.n.e.  zało\
enie państwa chińskiego przez pierwszego z mitycz-
nych Pięciu Władców  śółtego Cesarza.
" VI w. p.n.e.  początek budowy Wielkiego Muru.
" Ok. 221 r. p.n.e.  zjednoczenie wszystkich Królestw Chińskich przez władcę Króle-
stwa Cin Zhenega.
Organizacja
" Początkowo państwo składało się z Księstw podlegających władzy cesarza.
" Za panowania dynastii Zhou wykształcił się w Chinach system lenny.
" System lenny doprowadził do dzielnicowego rozbicia państwa.
" W okresie rozbicia, władcy z dynastii Zhou zachowali nad pozostałymi monarchami
jedynie władzę religijną.
" Taoizm wpływał na wzrost autorytetu władców.
" Za panowania dynastii Han  cesarstwo Han objęło swoim zasięgiem obszar dzisiej-
szych Chin.
" Za panowania dynastii Han powstał specyficzny dla Chin model feudalizmu biurokra-
tycznego, który przetrwał do początku XX w.
Systemy Religijne
" TAOIZM
Twórca Lao-cy.
Duchowo  materialna jedność świata  tao .
Harmonia wszelkich zjawisk zachodzących w świecie.
Niesprzeciwianie się naturalnemu porządkowy rzeczy panującemu w przyro-
dzie i społeczeństwie.
Wolność, spontaniczność i sceptycyzm wobec wszelkich konwencji.
Wy\
szość postawy kontemplacyjnej nad nauką.
" KONFUCJONIZM
Twórca Konfucjusz.
Wszystko co się dzieje musi być zgodne z  ładem nieba (tao).
Wielka rola tradycyjnych zale\
ności społecznych (walun), m.in. podwładnego
od panującego, syna od ojca, \
ony od mę\
a.
Kult przeszłości.
22
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Podstawami organizacji społecznej winny być: humanitarność (Ren), sprawie-
dliwość (yi) rytuał i etykieta (li).
Oficjalna doktryna państwa.
" BUDDYZM CHIC
SKI
Twórca Zhu Falon
Upowszechniła się bardziej liberalna nauka Buddy  muhajana  przenikanie
do środowisk taoistycznych.
Interpretowanie buddyjskich pojęć w kategoriach filozofii taoizmu.
Od IV w. n.e. powstawały rodzinne szkoły (sekty) buddyjskie.
Osiągnięcia cywilizacji
" Pismo chińskie powstało pod koniec III tysiąclecia p.n.e.  początkowo obrazkowe, z
czasem powoli się przekształciło. Jego cechą charakterystyczną jest du\
a ilość zna-
ków.
" Pisano na bambusowych deszczułkach, następnie na jedwabiu, z czasem wymyślono i
zaczęto wyrabiać papier.
" Monumentalna obrona granic  Mur Chiński.
" Budowa grobowców, pałaców cesarskich, pagód  świątyń.
" Wynaleziono: porcelanę, hodowlę jedwabników, produkcję jedwabiu, igłę magnetycz-
ną, proch strzelniczy, czcionkę drukarską, odlewano metal.
Mur chiński
23
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Historia  Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie
Spis Treści
Cywilizacje staro\
ytnego wschodu  cechy charakterystyczne .................................................................. 2
Kultura ..................................................................................................................................................................... 2
Cywilizacja ............................................................................................................................................................... 2
Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji ........................................................................................ 2
Powstanie państwa ................................................................................................................................................. 2
Mezopotamia ............................................................................................................................................ 3
Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza) ....................................................................................... 3
Sumerowie .............................................................................................................................................................. 4
Państwo Akad.......................................................................................................................................................... 4
Babilonia ................................................................................................................................................................. 5
Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni .......................................................................................................... 5
Asyria....................................................................................................................................................................... 5
Religia ...................................................................................................................................................................... 6
Osiągnięcia ludów Mezopotamii ............................................................................................................................. 6
Staro\
ytny Egipt....................................................................................................................................... 8
Warunki naturalne Egiptu ....................................................................................................................................... 8
Chronologia ............................................................................................................................................................. 9
Struktura społeczna państwa egipskiego .............................................................................................................. 10
Organizacja państwa; system polityczny............................................................................................................... 11
Religia .................................................................................................................................................................... 11
Osiągnięcia cywilizacji egipskiej: ........................................................................................................................... 12
Staro\
ytna Persja ................................................................................................................................... 14
Chronologia ........................................................................................................................................................... 14
System polityczny.................................................................................................................................................. 14
Religia  Mazdaizm................................................................................................................................................ 14
Staro\
ytna Fenicja.................................................................................................................................. 15
Chronologia ........................................................................................................................................................... 15
Zajęcia ludności ..................................................................................................................................................... 15
Religia .................................................................................................................................................................... 15
Osiągnięcia ............................................................................................................................................................ 15
Staro\
ytny Izrael .................................................................................................................................... 16
Chronologia ........................................................................................................................................................... 16
Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 17
Religia  Judaizm ................................................................................................................................................... 17
Osiągnięcia Izraela................................................................................................................................................. 19
Staro\
ytne Indie ..................................................................................................................................... 20
Chronologia ........................................................................................................................................................... 20
Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 20
Organizacja społeczeństwa ................................................................................................................................... 20
System religijny ..................................................................................................................................................... 21
Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 21
Staro\
ytne Chiny .................................................................................................................................... 22
Chronologia ........................................................................................................................................................... 22
Organizacja ............................................................................................................................................................ 22
Systemy Religijne .................................................................................................................................................. 22
Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 23
24
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet
Eff Zet