Teoria przyczynowości - kategoria filozoficzna oznaczająca jedną z form powszechnej i koniecznej
zależności zjawisk, które mają miejsce w otaczającej nas, obiektywnej rzeczywistości.
Podstawowe sformułowania teorii przyczynowości znajdują się u Arystotelesa, za którym wyróżnia
się cztery zasadnicze rodzaje przyczyn:
" materialną*,
" formalną*,
" sprawczą,
" celową.
* tworzą klasę tzw. przyczyn wewnętrznych bytu materialnego i jest to dla mnie kurewsko niezrozumiałe, także wybaczcie  lepiej nie
opiszę. :( W PEF,  Przyczyny bytu od strony 8 są opisywane dokładniej te przyczyny, gdyby ktoś miał większe ambicje.
1. Przyczyna materialna  z czegoś coś powstało i trwa. Pojęcie odsyłające do materii
przedmiotu, służące wyjaśnianiu własności rzeczy. Z materii coś powstaje i trwa ona nadal w
utworzonym bycie.
Jeśli np. artysta rzez
bi w drewnie, to samo drewno, biernie poddające się działaniu artysty,
doznające działania, jest realnym czynnikiem-przyczyną wpływającą na bytowanie
skutku  wyrzez
bionego posągu. Gdyby nie było materiału biernie poddającego się, nie zaistniałby
pożądany skutek.
2. Przyczyna formalna  według czegoś coś zostało uformowane
" przyczyna formalna wewnętrzna  aktualizowanie materii przez ukonstytuowanie jej treści i
usunięcie poprzedniej formy.
" przyczyna formalna zewnętrzna(= przyczyna wzorcza)  dopełniającą w wytwarzanych
bytach działanie przyczyny formalnej wewnętrznej; zewnętrzną w stosunku do skutku.
3. Przyczyna sprawcza  dzięki czemuś coś zaistniało; siła działająca i wytwarzająca skutki.
Wg Arystotelesa:
(& ) przyczyna sprawcza jest tym, skąd pierwotnie emanuje ruch lub że jest pierwotnym i
samoistnym z
ródłem, z którego na zewnątrz wyzwala się ruch. (& ) Przyczyna sprawcza miała być
z
ródłem pierwszego impulsu ruchu na zewnątrz siebie, w przeciwieństwie do z
ródła poruszenia do
wewnątrz, jakimi było działanie formy i materii.
Przyczyną sprawczą można nazwać to wszystko, co sprawia lub realnie przyczynia się do
zaistnienia rzeczy.
4. Przyczyna celowa  ze względu na coś coś zaistniało; cel może być świadomy, tj. zostać
określony w rezultacie poznania dobra, które zamierza się osiągnąć, lub instynktowny, gdy realizuje
wewnętrzne dyspozycje tkwiące w formie substancjalnej właściwej danemu bytowi.
Determinizm - w filozofii i nauce - pogląd głoszący, że fakt, moment i miejsce zajścia każdego
zdarzenia oraz jego przebieg określone są jednoznacznie przez zdarzenia, które je poprzedziły w
czasie i które z nimi współwystępują. Przeciwieństwo indeterminizmu.
Jedną z najbardziej znanych postaci teorii przyczynowości jest determinizm, a jej fundamentalne
pojęcie stanowi związek przyczynowo-skutkowy, opisujący więz
łączącą zjawiska, z których
jedno (skutek) uwarunkowane jest przez drugie (przyczyna) - więz
owa ma charakter obiektywnej
prawidłowości.
Związek przyczynowo  skutkowy
Aby mogło wystąpić zdarzenie (skutek), konieczne jest wystąpienie przyczyny.
PRZYCZYNA SKUTEK
jestem głodna kupuję bułkę
Związek przyczynowo  skutkowy występuje wtedy, kiedy wiemy na pewno, że dana przyczyna
wywołała dany skutek.
Możliwe jest mylne wnioskowanie na temat związków przyczynowych, kiedy myślimy, że
przyczyną zjawiska jest określone zdarzenie, a tak naprawdę przyczyną tą jest całkiem inne
zdarzenie
Skutek nie istnieje bez przyczyny.
Dla głodnych wiedzy:
http://www.ptta.pl/pef/pdf/p/przyczynyb.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Przyczynowo%C5%9B%C4%87
https://www.kul.pl/files/57/encyklopedia/herbut_przyczyna.pdf
http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/1435/1/Idea_2010_22_Krawczuk.pdf