MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Olsza
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych
i betonowych 713[04].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Robert Wanic
mgr inż. Janusz Rudolf
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Olsza
Konsultacja:
mgr Janusz Górny
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[04].Z1.05
Montaż rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter systemów rurociągowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Połączenia rur 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 17
4.2. Warunki wykonania i odbioru sieci wodociągowej 18
4.2.1. Materiał nauczania 18
4.2.2. Pytania sprawdzające 26
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 28
4.3. Warunki wykonania instalacji kanalizacyjnej 29
4.3.1. Materiał nauczania 29
4.3.2. Pytania sprawdzające 35
4.3.3. Ćwiczenia 35
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
5. Sprawdzian osiągnięć 38
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu montażu rurociągów
żeliwnych, kamionkowych i betonowych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć już opanowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz w czasie zajęć,
materiał nauczania  umożliwia przygotowanie się do wykonywania ćwiczeń,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś materiał nauczania,
ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu montażu rurociągów
żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub
ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze
wykonujesz daną czynność.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji wymagania
wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na pytania
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
wiadomości i umiejętności z montażu rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz zasady montażu rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych. Po wykonaniu
zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swojej wiedzy rozwiązując sprawdzian postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz,
podaj odpowiedz
wstawiając X w podane miejsce.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich zagadnień
jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są dostatecznie
opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zestawem zadań typu
 próba pracy .
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[04].Z1
Technologia montażu systemów rurociągowych
713[04].Z1.01
Prace przygotowawczo- zakończeniowe
przy montażu systemów rurociągowych
713[04].Z1.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[04].Z1.03
Montaż rurociągów stalowych
713[04].Z1.04
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[04].Z1.05
Montaż rurociągów żeliwnych,
kamionkowych i betonowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozróżniać rodzaje rurociągów,
- rozróżniać elementy konstrukcyjne rurociągów,
- odróżniać technologie wykonania rurociągów różnego typu,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- charakteryzować podstawowe materiały stosowane do budowy rurociągów,
- odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania,
- składować i magazynować podstawowe materiały do budowy rurociągów,
- transportować materiały do budowy rurociągów,
- korzystać z pozatekstowych z
ródeł informacji,
- wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu rurociągów,
- wykonywać połączenia rur instalacyjnych stalowych metodą spawania gazowego,
- wykonywać połączenia rur stalowych sieciowych metodą spawania elektrycznego,
- montować rurociągi wraz z armaturą z rur stalowych,
- wykonywać połączenia rur miedzianych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonać prace przy montażu rur żeliwnych, kamionkowych i betonowych zgodnie
z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż.,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu rur żeliwnych, kamionkowych
i betonowych,
- przygotować materiały potrzebne do montażu rur żeliwnych, kamionkowych
i betonowych,
- ocenić stan techniczny rur i łączników żeliwnych, kamionkowych i betonowych do
montażu,
- dostarczyć rury żeliwne, kamionkowe i betonowe na miejsce montażu,
- przygotować rury do montażu,
- wykonać połączenia rur żeliwnych,
- wykonać połączenia rur kamionkowych,
- wykonać połączenia rur betonowych,
- wykonać połączenia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych z armaturą
sieciową,
- wykonać odgałęzienia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych,
- wykonać przejścia rurociągów żeliwnych, kamionkowych i betonowych na rurociągi
wykonane z innych materiałów,
- posłużyć się dokumentacją techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Połączenia rur.
4.1.1. Materiał nauczania
Trasowanie.
Trasowanie rur obejmuje czynności związane z wyznaczaniem długości poszczególnych ich
odcinków i miejsc wykonywania gięć, dzięki którym zamontowane rury tworzą fragment
instalacji o żądanej długości montażowej i wymaganych kształtach. Pojęcia długości
montażowej i długości rzeczywistej wyjaśniono na rys. 1.
Rys. 1. Długości przewodów montażowe i rzeczywiste [1, s. 33]
Cięcie.
Do ręcznego cięcia rur żeliwnych używa się przecinaka i młotka. Przed rozpoczęciem
przecinania na całym obwodzie rury należy wyznaczyć kredą linię cięcia. Następnie lekkimi
uderzeniami młotka w przecinak wyznacza się rysę na całym obwodzie rury. Po wykonaniu rysy
odcina się rurę silnymi uderzeniami. W czasie tej czynności przecinak należy trzymać
prostopadle do rury, a sama rura powinna spoczywać na miękkim podłożu (np. piasku)
w celu amortyzacji uderzeń. Ze względu na możliwość odprysków robotnik powinien pracować
w okularach ochronnych. Jak wynika z powyższego opisu, przecinanie rur przecinakiem jest
pracochłonne, dlatego obecnie najczęściej przecina się rury obcinakami chomątowymi (rys. 2).
Przecinanie rury odbywa się pod wpływem wahadłowych ruchów obcinaka chomątowego
opasującego rurę. Przez cały czas cięcia noże obcinaka prowadzi się po jednej linii, a miejsce
cięcia smaruje olejem.
Rys. 2. Przecinanie rury obcinakiem chomątkowym [1, s. 34]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Do mechanicznego cięcia rur służą m. in. piły mechaniczne - brzeszczotowe i tarczowe. Piła
mechaniczna brzeszczotowa (rys. 3) składa się z brzeszczotu 1, umocowanego w ramie koła
napędowego mimośrodu nadającego pile ruch posuwisty, koła napędowego mimośrodu 2, koła
tarczowego 3, którego obrót powoduje ruch ramienia mimośrodu, oraz ciężarka 4. Ciężarek
można przesuwać po ramie piły 5, regulując w ten sposób nacisk niezbędny do przecięcia rury.
Piła wykonuje ok. 85 pełnych posuwów na minutę, a liczba przecięć w ciągu godziny wynosi
6�30, zależnie od średnicy przecinanej rury.
Rys. 3. Piła mechaniczna brzeszczotowa 1 - brzeszczot piły, 2 - koło napędowe mimośrodu, 3 - koło tarczowe,
4 - ciężarek, 5 - rama, 6 - przewód płynu chłodzącego, 7 korpus z wbudowanym silnikiem [1, s. 37]
Większą wydajność w cięciu można osiągnąć stosując piłę tarczową (rys. 4). Wydajność jej jest
o 30�40% większa od wydajności piły brzeszczotowej i wynosi, np. dla rury o średnicy 100 mm
- 9 przecięć na godzinę. Tarcza piły wykonana jest ze stali niestopowej (węglowej) lub
narzędziowej szybkotnącej.
Rys. 4. Piła tarczowa do cięcia rur 1 - silnik, 2 - koło napędowe, 3 - piła tarczowa, 4 - rama podstawy, 5 - oparcie
rury, 6 - wałek obracającego się rozwiertaka, 7 osłona tarczy [1, s. 37]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Przepisy bhp.
Podczas obróbki ręcznej należy przestrzegać niżej podanych ogólnych zasad z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy:
na stanowisku roboczym powinny się znajdować tylko narzędzia niezbędne do
zaplanowanej pracy, ułożone w odpowiednim porządku,
do wykonywania poszczególnych operacji wolno używać tylko narzędzi nieuszkodzonych,
obrabiany przedmiot musi być dobrze zamocowany, aby nie mógł się przesuwać
w trakcie wykonywanych operacji,
używając elektronarzędzi, przed ich uruchomieniem, należy sprawdzić, czy są właściwie
uziemione,
odpadów powstałych w czasie obróbki (opiłków, wiórów itp.) nie wolno usuwać
z powierzchni obrabianej, urządzenia służącego do mocowania (imadła itp.) i blatu stołu
gołą dłonią lub palcami bądz
przez wydmuchiwanie.
Każdy obsługujący urządzenie mechaniczne musi zdawać sobie sprawę z tego, że przy
obróbce mechanicznej są możliwe duże zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Chcąc uniknąć
wypadków należy przestrzegać następujących zasad ogólnych:
obsługujący urządzenie powinien być ubrany w odzież ochronną, spiętą przy dłoniach
i stopach. Ponadto musi mieć nakrycie głowy, chroniące jego włosy przed ich wkręceniem
w obracający się przedmiot lub element urządzenia,
mechanizmy napędowe powinny mieć osłony, których nie wolno zdejmować w czasie pracy
urządzenia,
obrabiane przedmioty i narzędzia powinny być właściwie zamocowane,
przed uruchomieniem urządzenia o napędzie elektrycznym należy zawsze sprawdzić
uziemienie,
odpadów powstałych w czasie obróbki (opiłków, wiórów itp.) nie wolno usuwać gołą dłonią
ani przez wydmuchiwanie ustami lub sprężonym powietrzem,
na stanowisku pracy powinien panować ład i porządek.
Dodatkowo podczas obsługi giętarek należy przestrzegać następujących zaleceń:
obsługujący powinien pracować w rękawiczkach skórzanych lub brezentowych,
przed uruchomieniem silnika należy zamknąć skrzynkę przekładniową,
w czasie pracy nie należy trzymać rąk nad powierzchnią stołu giętarki, ponieważ jego ruch
odbywa się do góry,
giętarki nie uruchamia się, jeżeli na podstawkach nie położono rury przygotowanej do
gięcia,
w czasie pracy giętarki nie wolno dokonywać jakichkolwiek zabiegów konserwacyjnych
i napraw oraz przebywać w zasięgu osi tłoka w odległości do 5 m,
giętarka powinna mieć włączone zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym.
A
ączenie rur żeliwnych.
W praktyce instalacyjnej sposób łączenia rur żeliwnych zależy od tego, czy rury po
zmontowaniu będą pracowały pod ciśnieniem (np. przewody sieci wodociągowych) czy też będą
odprowadzały określone media grawitacyjnie - bezciśnieniowo (np. instalacje kanalizacyjne).
Rury żeliwne ciśnieniowe łączy się za pomocą połączeń kielichowych lub kołnierzowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 5. Połączenia kielichowe rur żeliwnych ciśnieniowych 1 - kielich, 2 - bosy koniec rury, 3 - sznur konopny,
4 - uszczelnienie trwale elastyczne, 5 - izolacja bitumiczna [1, s. 80]
Wykonanie połączeń kielichowych (rys. 5) polega na wsunięciu bosego końca następnej
rury (aż do oporu) do kielicha rury poprzedniej i wypełnieniu wolnej przestrzeni (między
wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią bosego końca rury) materiałem
uszczelniającym. Do głębokości 2/3 kielich uszczelnia się sznurem konopnym (smołowanym
i białym przy ostatecznym uszczelnieniu połączenia kielichowego ołowiem i tylko smołowanym
przy zastępczych materiałach uszczelniających), a resztę wolnej przestrzeni uszczelnia się
ołowiem lub folią aluminiową. Sznur, który nie może mieć zgrubień miejscowych, ubija się
uszczelniakiem i młotkiem (rys. 6). Podczas wypełniania reszty wolnej przestrzeni zastępczymi
materiałami uszczelniającymi nie trzeba wykonywać już żadnych dodatkowych czynności.
Jedynie uszczelniając połączenia ołowiem (przy połączeniu poziomym) musimy utworzyć
dodatkowo wokół szczeliny kielichowej formę z gliny (rys. 7), a dopiero następnie wlać
roztopiony ołów. Po zastygnięciu ołowiu zdejmuje się formę glinianą i dobija ołów dobijakiem.
Ta ostatnia czynność jest konieczna dla uzyskania szczelności połączenia, gdyż w czasie
stygnięcia ołów się kurczy i powstaje szczelina przy ścianie kielicha.
Rys. 6. Ubijanie sznura w kielichu uszczelniakiem z tarczą ochronną i młotkiem 1 - uderzenie właściwe,
2 - uderzenie niewłaściwe [1, s. 80]
Rys. 7. Forma z gliny do zalewania ołowiem szczeliny kielichowej [1, s. 81]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ponadto do łączenia rur żeliwnych wodociągowych stosuje się połączenia elastyczne typu
Union (rys. 8). Wykonuje się je w sposób następujący: na bosy koniec rury łączonej nakłada się
nagwintowany z zewnątrz dławik, a następnie pierścień gumowy. Po wsunięciu końca rury do
nagwintowanego kielicha dokręca się dławik używając specjalnego klucza sierpowego.
Dociśnięty w ten sposób pierścień gumowy zapewnia szczelność połączenia.
Wykonanie połączeń kołnierzowych (rys. 9) polega na włożeniu między kołnierze
sąsiednich rur uszczelki (np. z przekładką płócienną grubości 3 mm lub klingerytowej),
a następnie równomiernym ściąganiem kołnierzy śrubami umieszczonymi w otworach kołnierzy
(rys. 10). Połączenie kołnierzowe rozłączne wykonujemy wszędzie tam, gdzie może zachodzić
konieczność wymiany elementu przewodu (np. kształtki) lub uzbrojenia (np. zasuwy).
Rys. 8. Połączenie elastyczne typu Union: a) widok z wycięciem, b) pełny przekrój, c) klucz sierpowy [1, s.138]
Rys. 9. Połączenie kołnierzowe rur żeliwnych ciśnieniowych 1 - kołnierz, 2 - uszczelka gumowa, 3 - otwory na
śruby, 4 - śruby stalowe [1, s. 81]
Rys. 10. Kolejność przykręcania śrub w kołnierzach [1, s.61]
Połączenia kielichowe rur żeliwnych (nie ciśnieniowych) wykonuje się analogicznie jak
opisano dla rur pracujących pod ciśnieniem, z tą różnicą, że do uszczelnienia połączenia używa
się jedynie sznura czarnego (smołowanego) i zaprawy cementowej o konsystencji odpowiedniej
do ubijania. Każda warstwa musi być ubijana dobijakiem, aż do momentu, kiedy dobijak zacznie
odskakiwać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
A
ączenie rur kamionkowych i betonowych.
Kamionkowe rury kanalizacyjne, przystosowane do połączeń kielichowych, uszczelnia się
podobnie jak rury żeliwne - używając sznura smołowanego, po ubiciu którego wolną przestrzeń
zalewa się kitem asfaltowym lub asfaltem. Obecnie niemal powszechnie połączenia kielichowe
rur kamionkowych uszczelnia się zaprawą cementową (rys. 11).
Rys. 11. Uszczelnianie złącza rur kamionkowych zaprawą cementową 1 - zaprawa cementowa, 2 - sznur konopny
smołowany [1, s. 82]
Połączenia kielichowe rur betonowych uszczelnia się jak połączenia rur żeliwnych
i kamionkowych (rys. 12a). Jeżeli rury betonowe są przystosowane do łączenia na wpust
i zakład, to narzuca się zaprawę cementową na górną połowę wpustu i dolną połowę zakładu,
a następnie dosuwa je do siebie aż do momentu, kiedy zaprawa dokładnie wypełni szczelinę
(rys. 12b). Nadmierną ilość zaprawy (od wewnątrz) usuwa się specjalnym narzędziem (rys. 12c),
którego wielkość zależy od średnicy rury d.
Rys. 12. Złącza rur betonowych 1 - sznur konopny, 2 - kit asfaltowy [1, s. 82]
Połączenia mieszane.
Połączenia mieszane stosuje się tam, gdzie zachodzi konieczność połączenia ze sobą rur
i kształtek z różnych materiałów. W tradycyjnym montażu sieci lub instalacji kanalizacyjnych
takim przykładem może być połączenie rur żeliwnych z kamionkowymi lub odwrotnie.
Wykorzystujemy wtedy specjalne dołączniki (rys. 13) umożliwiające połączenie przewodów
wykonanych z tych rur za pomocą omówionych wcześniej połączeń kielichowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 13. Dołączniki: a) do dołączania sieci kanalizacyjnej żeliwnej do kamionkowej, b) do dołączania sieci
kanalizacyjnej kamionkowej do żeliwnej Dnom - 100, 150 i 200 mm; D  odpowiednio 145, 200 i 255 mm
[1, s. 83]
Z połączeniami mieszanymi mamy do czynienia dość często, np. podczas układania nowych
sieci wodociągowych z tworzyw sztucznych, do których są podłączone instalacje istniejące
zmontowane np. z rur stalowych lub na odwrót, oraz podczas remontu instalacji kanalizacyjnych
z tworzyw sztucznych, które muszą być podłączone do przewodów odpływowych z rur
żeliwnych.
Rys. 14. Połączenie rozłączne rur z PVC-U: z rurą żeliwną kołnierzową 1 - rura z PVC-U, 2 - tulejka z PVC-U, 3 -
powierzchnia klejenia, 4 - uszczelka, 5 - rura żeliwna kołnierzowa, 6 - kołnierz luz
ny, 7 - śruby stalowe [1, s. 84]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są wymagania bhp przy obróbce ręcznej i mechanicznej rur żeliwnych?
2. Jakie narzędzia stosuje się do cięcia rur żeliwnych?
3. Jak przecinamy rury żeliwne ręcznie?
4. Jak przecinamy rury żeliwne mechanicznie?
5. Jakie są metody łączenia rur żeliwnych?
6. Jakie są metody łączenia rur kamionkowych?
7. Jakie są metody łączenia rur betonowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na stanowisko montażowe dostarczono rury żeliwne. Do instalacji należy przygotować dwa
odcinki rur o długości 1 m. Dobierz narzędzia i przygotuj rury do instalacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) przygotować rury,
4) zmierzyć żądaną długość rur,
5) ciąć rury na wymiar,
6) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury żeliwne,
narzędzia pomiarowe,
narzędzia monterskie,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na stanowisko montażowe dostarczono rury żeliwne o średnicy 200 mm w odcinkach
o długości 3 m. Dobierz narzędzia oraz materiały i wykonaj połączenie kielichowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
4) dobrać materiały uszczelniające i izolacyjne,
5) wsunąć bosy koniec do kielicha,
6) wypełnić wolną przestrzeń (między wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią
bosego końca rury) materiałem uszczelniającym,
7) ubić sznur konopny,
8) uszczelnić resztę powierzchni uszczelnieniem trwałym,
9) zaizolować połączenie,
10) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury żeliwne,
narzędzia monterskie,
materiały uszczelniające i izolacyjne,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na stanowisko montażowe dostarczono rury żeliwne o średnicy 200 mm w odcinkach
o długości 3 m. Dobierz narzędzia oraz materiały i wykonaj połączenie kielichowe. Połączenie
należy uszczelnić ołowiem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4) dobrać materiały uszczelniające i izolacyjne,
5) wsunąć bosy koniec do kielicha,
6) wypełnić wolną przestrzeń (między wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią
bosego końca rury) materiałem uszczelniającym,
7) ubić sznur konopny,
8) utworzyć wokół szczeliny kielichowej formę z gliny,
9) wlać roztopiony ołów,
10) po zastygnięciu ołowiu zdjąć formę z gliny i dobić ołów dobijakiem,
11) zaizolować połączenie,
12) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury żeliwne,
narzędzia monterskie,
materiały uszczelniające i izolacyjne,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Na stanowisko montażowe dostarczono rury żeliwne o średnicy 200 mm z kołnierzami
w odcinkach o długości 3 m. Dobierz narzędzia oraz materiały i wykonaj połączenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
4) dobrać uszczelkę,
5) dokręcić śrubami kołnierze,
6) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury żeliwne z kołnierzami,
narzędzia monterskie,
materiały uszczelniające,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Na stanowisko montażowe dostarczono rury kamionkowe o średnicy 500 mm
w odcinkach o długości 3 m. Dobierz narzędzia oraz materiały i wykonaj połączenie kielichowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
4) dobrać materiały uszczelniające,
5) wsunąć bosy koniec do kielicha,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
6) wypełnić wolną przestrzeń (między wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią
bosego końca rury) materiałem uszczelniającym,
7) ubić sznur konopny,
8) uszczelnić resztę powierzchni kitem asfaltowym lub asfaltem (uszczelnienie można
wykonać zaprawą cementową),
9) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury kamionkowe,
narzędzia monterskie,
materiały uszczelniające,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Na stanowisko montażowe dostarczono rury betonowe o średnicy 600 mm
w odcinkach o długości 2 m. Dobierz narzędzia oraz materiały i wykonaj połączenie kielichowe.
Rury są przystosowane do łączenia na wpust i zakład.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
4) narzucić zaprawę cementową na górną połowę wpustu,
5) narzucić zaprawę cementową na dolną połowę zakładu,
6) dosunąć wpust i zakład do siebie aż do momentu, kiedy zaprawa dokładnie wypełni
szczelinę,
7) usunąć od wewnątrz nadmierną ilość zaprawy,
8) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rury betonowe,
zaprawa cementowa,
narzędzia monterskie,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 7
Na stanowisko montażowe dostarczono rurę żeliwną o średnicy 200 mm z kołnierzem
o długości 3 m oraz rurę z PVC-U o średnicy 200 mm. Dobierz narzędzia oraz materiały
i wykonaj połączenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować rury,
3) dobrać narzędzie,
4) dobrać uszczelkę,
5) dokręcić śrubami kołnierze,
6) zaprezentować sposób rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyposażenie stanowiska pracy:
rura żeliwna z kołnierzem,
rura PVC-U,
narzędzia monterskie,
materiały uszczelniające,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać narzędzia do cięcia rur żeliwnych?
2) ciąć rury żeliwne na określony wymiar?
3) scharakteryzować metody łączenia rur żeliwnych?
4) scharakteryzować metody łączenia rur kamionkowych?
5) scharakteryzować metody łączenia rur betonowych?
6) łączyć rury żeliwne?
7) łączyć rury kamionkowe?
8) łączyć rury betonowe?
9) wykonać połączenie mieszane rur żeliwnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2. Warunki wykonywania i odbioru sieci wodociągowych
4.2.1. Materiał nauczania
Materiały do budowy sieci.
Do montażu sieci wodociągowych używamy rur z żeliwa, stali, żelbetu i tworzyw
sztucznych. Rury i kształtki żeliwne ciśnieniowe, pokryte na gorąco z zewnątrz i wewnątrz
powłoką przeciwkorozyjną ze smoły pogazowej, ze względu na kształt dzieli się na:
proste bez odgałęzień,
proste z odgałęzieniami,
zakrzywione po łuku bez odgałęzień.
Ze względu na stosowane połączenia takie rury i kształtki dzieli się na:
prostki kołnierzowe i kielichowe,
kształtki kielichowe i kołnierzowe,
kształtki kielichowo- kołnierzowe
Prostki produkuje się w dwóch klasach LA i A, przy czym ścianka w klasie A jest o 10%
grubsza niż w klasie LA.
W klasie LA produkuje się prostki kielichowe o średnicach nominalnych 50� 1200 mm,
grubości ścianek 6,7�22,5 mm i długości 2000�6000 mm. W klasie A produkuje się prostki
kołnierzowe o średnicach nominalnych 80�1000 mm, grubości ścianek 8,6�27,0 mm oraz
długości 3000 i 4000 mm. Rury i kształtki żeliwne ciśnieniowe poddaje się przez
15 s działaniu ciśnienia próbnego o wartości zależnej od średnicy nominalnej (tab. 1).
Tabela 1. Wartości ciśnień próbnych rur żeliwnych wodociągowych [1, s. 120]
Ciśnienie próbne
Średnica nominalna DN
klasa LA klasa A
mm
MPa MPa
A Prostki kielichowe odlewane odśrodkowo
D<600 2,0 2,5
D>600 1,5 2,0
B. Prostki kielichowe odlewane w kokilach
D<600 - 2,0
D>600 - 1,5
Rury żelbetowe stosuje się na przewody wodociągowe o ciśnieniu roboczym 0,2�0,4 MPa, tj.
do budowy niskociśnieniowych przewodów tranzytowych. Produkuje sieje o średnicach
500�1200 mm i długościach 3000�5000 mm jako kielichowe i o końcach bosych, łączonych
specjalnymi nasuwkami żelbetowymi i pierścieniami gumowymi.
Uzbrojenie sieci.
Prawidłową eksploatację przewodów wodociągowych zapewnia ich uzbrojenie, do którego
zaliczamy: zasuwy do otwierania lub zamykania przepływu wody, zawory zwrotne, zasuwy
odwadniające (uzbrojenie regulujące przepływ wody), hydranty pożarowe, zdroje uliczne
(uzbrojenie czerpalne), odpowietrzniki i napowietrzniki, kompensatory i zawory redukcyjne.
Zasuwy montuje się w miejscach przewidzianych w projektach, przeważnie w punktach
rozgałęzień i na dłuższych odcinkach magistralnych co 500�700 m, jako zasuwy przedziałowe.
Zasuwy mogą być montowane na przewodach w ziemi lub w specjalnych studzienkach. Zasuwy
wbudowane w przewody podziemne o średnicy do 500 mm łączone z przewodem na połączenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
kielichowe muszą mieć odpowiednią obudowę wyprowadzoną na powierzchnię gruntu (rys. 15).
Obudowa ta składa się ze: skrzynki ulicznej z pokrywą, kaptura i rury ochronnej. Służy do
zabezpieczenia urządzenia do zamykania i otwierania zasuwy przed zasypaniem ziemią
i umożliwia łatwe ustawienie specjalnego klucza nasadowego na wrzecionie. Dla ułatwienia
odnalezienia zasuwy montowanej pod ziemią, szczególnie w okresie zimowym, lokalizacja
skrzynki ulicznej z pokrywą dla każdej zasuwy musi być jednoznacznie określona za pomocą
tabliczki orientacyjnej.
Rys. 15. Obudowa zasuwy kielichowej 1 - skrzynka uliczna z pokrywą, 2 - kaptur z rurą ochronną, 3 - kwadrat do
klucza nasadowego, 4 - sprzęgło, 5 - drążek przedłużający sworzeń, 6 - zasuwa kielichowa [1, s. 124]
Zasuwy kielichowe o średnicy powyżej 500 mm i zasuwy kołnierzowe umieszczane są
w specjalnych studzienkach (rys. 16) z pokrywą nad włazem typu kanalizacyjnego, pod którą
znajduje się druga pokrywa. Pokrywy te wraz z powietrzem między nimi stanowią izolację
termiczną w okresie zimowym.
Rys. 16. Studzienka do montażu zasuw o średnicy powyżej 500 mm 1 - właz typu kanalizacyjnego,
2 - skrzynka do zasuw, 3 - uszczelnienie papą na podkładzie asfaltowym, 4 - beton, 5  nasuwka [1, s. 124]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Przykładowe rozmieszczenie głównych elementów uzbrojenia na planie sytuacyjnym sieci
wodociągowej pokazano na rys. 17.
Rys. 17. Fragment planu sytuacyjnego sieci wodociągowej z głównymi elementami uzbrojenia [1, s 132]
Wykonanie i odbiór sieci wodociągowych.
Wykonawstwo sieci wodociągowej, na podstawie dokumentacji projektowo-kosztorysowej
zatwierdzonej do realizacji, obejmuje takie czynności jak trasowanie, roboty ziemne, montaż
przewodów wraz z uzbrojeniem, próbę i odbiór sieci oraz zasypywanie przyjętych odcinków
sieci wodociągowej.
Trasowanie polega na wyznaczeniu w terenie, na podstawie planu sytuacyjnego
i przekroju podłużnego sieci wodociągowej, osi przewodów. Czynność tę wykonuje służba
geodezyjna posługująca się odpowiednimi instrumentami mierniczymi. Oś przewodów utrwala
się kołkami osiowymi (rys. 18) z gwoz
dziem na każdym załamaniu trasy i na osiach wszystkich
studzienek. W celu utrwalenia wytyczonej osi przewodu w terenie po obu stronach kołków
osiowych w odległości minimum 1,5 m wbija się kołki dodatkowe, zwane świadkami.
Rys. 18. Usytuowanie kołków świadków w stosunku do kołków osiowych 1 - oś przewodu, 2 - kołki osiowe,
3 - kołki świadki, 4 - kołki świadki w układzie jednostronnym, 5 - kołki świadki w układzie dwustronnym
[1, s. 133]
Umożliwiają one, już po wykonaniu wykopów i usunięciu kołków osiowych, ścisłe ustalenie
osi przewodu. Po wyznaczeniu osi przewodu wyznacza się szerokość wykopu odmierzając od
osi (prostopadle do trasy przewodu) połowę szerokości wykopu. W uzyskanych punktach wbija
się kołki krawędziowe, na które naciąga się sznur. W gruncie luz
nym krawędz
wykopu wzdłuż
sznura wyznacza się łopatą, w gruncie zwartym - balami.
Szerokość wykopów zależy przede wszystkim od średnicy montowanego przewodu
wodociągowego i od rodzaju rur, z których ten przewód się montuje. Dla przewodów z rur
żeliwnych, stalowych, kamionkowych i betonowych szerokość wykopów podano w tab. 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 2. Szerokość dna wykopu na przewody wodociągowe i kanalizacyjne zależnie od średnicy i materiału rur [1, s. 134]
Przewody
żeliwne i stalowe kamionkowe, betonowe itp.
Średnice
nominalne
ściany wykopów
przewodów DN
nie umocnione umocnione nie umocnione umocnione
mm
szerokość wykopu, m
50 0,80 0,90 - -
75�80 0,80 0,90 -
100 0,80 0,90 0,80 0,90
125 0,80 0,90 - -
150 0,80 0,90 0,80 0,90
200 0,90 1,00 0,90 1,00
250 0,95 1,05 0,95 1,05
300 1,00 1,10 1,00 1,10
Ze względu na duże niebezpieczeństwo ludzi pracujących w wykopach o sposobie obudowy
wykopów w konkretnych warunkach terenowych każdorazowo decyduje kierownik robót.
Wykonując wykopy należy przestrzegać warunków określających głębokość wykopu
i spadek jego dna. Kontrolując jakość wykonywania wykopów w tym zakresie trzeba posługiwać
się celownikami umocowanymi po obu stronach obudowy i łatami przezierniczymi, zwanymi
krzyżami, ustawionymi między celownikami (rys. 19). W praktyce rozróżnia się łaty
przeziernicze do wykopu i do rur. Celowniki służą także do wyznaczania osi przewodu. Dlatego
na celowniku wyznacza się miejsce pokrywające się z osią przewodu jako środek odległości
między wcześniej omówionymi kołkami dodatkowymi-świadkami.
Rys. 19. Ustalanie poziomu spodu wykopu i wierzchu przewodu 1 - łata celownicza, 2 - łata przeziernicza do rur, 3 - łata
przeziemicza do dna wykopu, 4 - oś wykopu, 5 - sznur napięty (pion) wg wyznaczonej osi przewodu, 6 - pion [1, s. 137]
Po wykonaniu wykopów przystępuje się do opuszczania i montażu rur. Opuszczając rury
małych średnic (do 250 mm) należy posługiwać się linami, natomiast przy średnicach większych
korzysta się z trójnogów i wielokrążków. Opuszczone rury układa się pod spad na wygładzonym
dnie wykopu mającym spadek określony w projekcie. W miejscach złączy tworzy się gniazda
(pogłębienie wykopu) umożliwiające należyte wykonanie połączenia (rys. 20). Zależnie od
rodzaju rur stosuje się różne połączenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 20. Gniazda pod połączeniami kielichowymi przewodów żeliwnych: a) o średnicy 300 mm, b) o średnicy 600 mm
[1, s. 137]
Przed zasypywaniem przewodów sieci wodociągowej należy sprawdzić zgodność
wykonania przewodów z dokumentacją techniczną pod względem warunków ułożenia, montażu
i zabezpieczenia przewodów, użytych materiałów itp. Następnie przeprowadza się badanie
potwierdzające szczelność sieci. Należy pamiętać, że długość odcinka przewodu poddawanego
badaniu na szczelność nie powinna przekraczać 300 m dla rur żeliwnych bez względu na sposób
wykonywania wykopów.
Badany odcinek powinien być nie uzbrojony, tzn. bez hydrantów, zaworów bezpieczeństwa
i innych urządzeń dodatkowych, a zasuwy zmontowane na przewodzie powinny być otwarte
w czasie próby. Przed próbą szczelności na badanym odcinku przewodu powinny być także
wykonane w sposób stały wszystkie przewidziane bloki oporowe i podporowe, a wszystkie
odgałęzienia i końce badanego rurociągu dokładnie zamknięte (zaślepione) i podparte w sposób
zapewniający przeniesienie sił działających w czasie próby.
W celu usunięcia z przewodu powietrza w czasie napełniania wodą na wyżej położonej
końcówce rurociągu i w miejscach, w których może zbierać się powietrze, należy zmontować
rurki odpowietrzające z zaworami. Przed napełnieniem badanego przewodu wodą wykopy
należy zasypać ziemią na wysokość co najmniej połowy średnicy rury i dokładnie ubić z boku
rur, szczególnie u ich podłoża. Tak przygotowany odcinek napełnia się powoli wodą
w najniższym miejscu przewodu (co stwarza warunki dobrego odpowietrzenia) przy otwartych
zaworach odpowietrzających. Po stwierdzeniu pojawienia się wody we wszystkich rurkach
odpowietrzających (co jest dowodem całkowitego napełnienia rurociągu wodą) należy odłączyć
dopływ wody i podłączyć do badanego odcinka pompkę hydrauliczną
z manometrem. Używając jej podnosimy ciśnienie w rurociągu do wartości zapewniającej
całkowite napełnienie i odpowietrzenie odcinka przewodu i tak przygotowany przewód z rur
żeliwnych pozostawiamy przez 12 h w celu ustabilizowania.
Po tym okresie za pomocą pompki hydraulicznej do prób w napełnionym wodą
i odpowietrzonym rurociągu podnosi się ciśnienie do wartości ciśnienia próbnego, które
powinno być większe o 50% od największego przewidzianego ciśnienia roboczego, z tym że dla
rurociągów z żeliwnych - minimum 1 MPa, a dla rurociągów z rur żelbetowych
 minimum 0,2 MPa. Następnie należy otworzyć zawór odpowietrzający w najwyżej położonym
punkcie badanego rurociągu i po stwierdzeniu wypływu wody i spadku ciśnienia na manometrze
oraz zamknięciu zaworu odpowietrzającego ponownie podnieść ciśnienie do wysokości
ciśnienia próbnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Po wyłączeniu pompki hydraulicznej obserwuje się manometr. Próbę szczelności rurociągu
uważa się za pozytywną, jeżeli ciśnienie na manometrze nie wykaże żadnego spadku przez 30
minut w przewodach stalowych, żeliwnych, z PVC-U i PE, a przez 2 h w przewodach z rur
żelbetowych. Próba trwa nie dłużej niż 24 h. W razie wykrycia uszkodzeń lub nieszczelności
rury należy wymienić, a wszelkie niedokładności montażu usunąć. Następnie trzeba powtórnie
przeprowadzić opisaną próbę szczelności.
Po zakończeniu próby hydraulicznej (wodnej) z wynikiem pozytywnym przystępuje się do
zasypywania przewodów. Na początku bardzo starannie wypełnia się zagłębienia pod
kielichami, mocno ubijając ziemię. Następnie przewód zasypuje się warstwami ziemi grubości
15�20 cm, ubijając je dokładnie ubijakami stalowymi do poziomu 0,3 m powyżej górnej
krawędzi rury. Powyżej tej warstwy, do zagęszczania można stosować sprzęt mechaniczny.
W gruntach piaszczystych (wyjątkowo) dla lepszego zagęszczenia poszczególne warstwy można
polewać wodą.
Zasypując przewód równocześnie usuwamy stopniowo obudowę wykopu, kierując się
następującą zasadą: w gruntach niespoistych (luz
nych) bale usuwa się z każdej strony
pojedynczo; w gruntach spoistych (zwartych) można usuwać jednocześnie po dwa bale
z każdej strony. Przed usunięciem określonych bali pozostałą w wykopie obudowę rozpiera się
dodatkowymi nakładkami założonymi obok istniejących poprzednio, nie obejmującymi tych
bali, które chcemy usunąć. Tak postępujemy do całkowitego zasypania wykopów.
Po próbie wodnej przewodów i ich zasypaniu należy je starannie przepłukać czystą wodą
w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń mechanicznych, a następnie przeprowadzić ich
dezynfekcję.
Rodzaje podłączeń i metody wykonania.
Zależnie od średnicy podłączenie można wykonać z opaski (średnica odgałęzienia do
50 mm) i z trójnika (średnica odgałęzienia powyżej 50 mm). Pierwsze z nich nazywa się
ciśnieniowym, ponieważ wykonuje się je bez wyłączenia przepływu wody w przewodzie
ulicznym, do którego się podłączamy, drugie bezciśnieniowym, gdyż podłączenie montuje się do
przewodu opróżnionego z wody po uprzednim zamknięciu dwóch sąsiednich zasuw.
Rys. 21. Podłączenie z opaski: a) widok ogólny po zmontowaniu, b) z zastosowaniem siodełka do
połączeń kielichowych, c) kołnierzowych, d) gwintowych [1, s. 147]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Podłączenie z opaski (rys. 21a) wykonuje się w sposób następujący. Na przewód uliczny
w miejscu projektowanego odgałęzienia zakłada się opaskę 1 z siodełkiem 2, które może mieć
wylot przystosowany do połączeń kielichowych, kołnierzowych lub na gwint (rys. 21b, c, d).
Przed skręceniem śrub między przewód a siodełko wkłada się uszczelkę gumową 3; z kolei do
siodełka montujemy kolejno kurek nawiertny lub zasuwę (zależnie od typu połączenia),
a następnie aparat do nawiercania otworu w przewodzie. Tak zmontowaną całość ilustruje
rys. 22. Nawiercanie otworu w przewodzie sieci wodociągowej wykonuje się wiertłem
dociskanym do ścianki przewodu osadzoną w ramie śrubą dociskową i obracanym dz
wignią
z zapadką, zwaną grzechotką. Po wywierceniu otworu usuwa się wiertło, zamyka kurek
nawiertny lub zasuwę i demontuje aparat do nawiercania.
Rys. 22. Nawiercanie przewodu wodociągowego nawiertką typu  częstochowskiego" 1 - opaska, 2 - siodełko,
3 - uszczelka gumowa, 4 - kurek nawiertny, 5 - ramka aparatu do nawiercania, 6 - wiertło, 7 - śruba dociskowa,
8 - dz
wignia z zapadką, tzw. Grzechotka [1, s.148]
Podłączenie z trójnika wykonuje się, gdy średnica połączenia wynosi co najmniej 50 mm,
przy małej średnicy przewodu ulicznego (80 lub 100 mm) lub gdy średnica połączenia jest
większa od połowy średnicy przewodu ulicznego. Przebieg jego wykonania jest następujący.
W odwodnionym przewodzie ulicznym wycina się odcinek rury o długości równej długości
trójnika zwiększonej o głębokość kielicha. Po usunięciu wyciętej rury nakłada się nasuwkę
dwukielichową na koniec przewodu od strony bosego końca trójnika i przystępuje do montażu
samego trójnika. W tym celu między bosy koniec trójnik i przeciętą rurę przewodu wbija się
klin, który dociskając kielich trójnika do przewodu umożliwia jego uszczelnienie. Następnie
usuwa się klin, a uprzednio założoną nasuwkę przesuwa w takie miejsce, aby objęła
równocześnie bosy koniec trójnika i przewodu ulicznego. W celu wykonania złączy nasuwkę
unieruchamia się raz z jednej, drugi raz z drugiej strony. Całość zmontowanej wcinki z trójnika
w przewodzie żeliwnym pokazano na rys. 23a, a w przewodzie z PVC-U na rys. 23b. Po
wykonaniu omówionych podłączeń przystępuje się do montażu zasuwy kielichowej połączonej
z kielichem trójnika przy użyciu wstawki obustronnie bosej. Zmontowanie zasuwy i jej
zamknięcie umożliwia nawodnienie przewodu ulicznego i ułożenie dalszego odcinka
podłączenia wodociągowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 23. Przykłady wcinki z trójnika żeliwnego: a) w przewodzie żeliwnym Lż - długość wcinki w przewodzie
żeliwnym, 1 - rura żeliwna, 2 - trójnik żeliwny kielichowy, 3 - nasuwka żeliwna dwukielichowa;
b) w przewodzie z PVC-U L PVC - długość wcinki w przewodzie z PVC-U, 1 - rura z PVC-U, 2 - trójnik żeliwny
kielichowy, 3 - kształtka prosta żeliwna, 4 - kształtka kielichowa żeliwna, 5  nasuwka dwukielichowa z PVC-U, 6 -
uszczelki gumowe [1, s.151]
Rys. 24. Montaż wodomierza w studzience na przewodach żeliwnych o średnicy 50�150 mm Lz  długość
zabudowy zestawu wodomierza zależna od średnicy nominalnej przewodu, L  minimalna długość studzienki (przy
szerokości 1000-;-1200 mm) [1, s.158]
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie materiały stosuje się do budowy sieci wodociągowej?
2. Podaj elementy uzbrojenia sieci wodociągowej?
3. Jakie czynności obejmuje wykonanie sieci wodociągowej?
4. Do czego służą celowniki?
5. Na czym polega odbiór sieci wodociągowej?
6. Jakie są metody wykonywania podłączeń w sieciach wodociągowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj podłączenie zasuwy kielichowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) dobrać narzędzia montażowe,
4) przygotować elementy instalacji,
5) zamocować element montażowy,
6) zmontować połączenie,
7) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
elementy instalacji wodociągowej,
narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
narzędzia montażowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Z jakich elementów składa się przedstawiona na rysunku instalacja wodociągowa?
Rys. do ćw. 2 [1, s. 124]
1)
2)
3)
4)
5)
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z rysunkiem instalacji,
3) wypisać elementy instalacji,
4) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj podłączenie z opaski do sieci wodociągowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) dobrać narzędzia montażowe,
4) przygotować elementy instalacji,
5) zamocować element montażowy,
6) zmontować połączenie,
7) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
elementy instalacji wodociągowej,
narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
narzędzia montażowe,
elementy montażowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykonaj wycinkę z trójnika żeliwnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) dobrać narzędzia montażowe,
4) przygotować elementy instalacji,
5) zamocować element montażowy,
6) zmontować połączenie,
7) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
elementy instalacji wodociągowej,
narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
narzędzia montażowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zmontować uzbrojenie sieci?
2) wykonać podłączenie do sieci wodociągowej?
3) wykonać wycinki w sieci wodociągowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3. Warunki wykonania instalacji kanalizacyjnej.
4.3.1. Materiał nauczania
Materiały przewodowe do instalacji kanalizacyjnych.
Rury i kształtki żeliwne stosuje się do odprowadzania ścieków nie działających agresywnie
na żeliwo, np. w instalacjach budynków mieszkalnych, przemysłowych. Produkuje się je jako
rury i kształtki bezciśnieniowe (nie podlegają próbie hydraulicznej), przystosowane do połączeń
kielichowych. Dzielimy je, podobnie jak rury żeliwne ciśnieniowe, naprostki i kształtki.
Rys. 24. Schemat instalacji kanalizacyjnej 1 - kanał uliczny, 2 - czyszczak główny, 3 - czyszczaki na pionach,
4 - piony, 5 - rury wentylacyjne, 6 - deszczowe przewody spustowe, 7 - żeliwne rury deszczowe z osadnikiem,
8 - wpust podwórzowy [1, s.228]
Prostki żeliwne kanalizacyjne produkuje się jako jednokielichowe o średnicach nominalnych
50, 70, 100, 150 lub 200 mm, grubości ścianek 3,5 -6 mm i długości 1250-3000 mm.
Kształtki żeliwne są różne i dobiera się je podczas montażu instalacji kanalizacyjnej zależnie od
przeznaczenia. Średnice ich odpowiadają średnicom rur, a ich wymiary i masę - podobnie jak dla
rur - określono w odpowiednich normach. Do najczęściej używanych kształtek należą krzywki
o kącie 45 lub 70�, trójniki i czwórniki, w których kąt między przewodem prostym
a odgałęzieniem wynosi 45 lub 70�, oraz odsadzki o przesunięciu osi h = 65, 130 lub 200 mm.
Rury i kształtki kamionkowe stosuje się w kanalizacji sanitarnej domowej i przemysłowej, gdy
przewody muszą wykazywać odporność na działanie kwasów. Rury produkuje się jako prostki
i kształtki kielichowe w dwóch gatunkach jakości I i II, o średnicach 100�1000 mm, grubości
ścianek 16�55 mm i długości 600, 1000, 1250 i 1500 mm. Produkcja kształtek obejmuje trójniki
skośne i redukcyjne pojedyncze (rys. 25a) i podwójne o kącie 45�, trójniki proste pojedyncze
(rys. 25b) oraz podwójne normalne i redukcyjne, łuki (rys. 25c), kolana (rys. 25d) i zwężki
(rys. 25e).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 25. Kształtki kamionkowe [1, s.230]
Rury betonowe (bez zabezpieczenia przeciwkorozyjnego) służą do odprowadzania ścieków
nie działających szkodliwie na beton. Rury te mają największe zastosowanie
w sieciach kanalizacji deszczowej. Zależnie od kształtu rozróżnia się cztery typy rur oznaczone
literami A, B, C i D, a zależne od cech wytrzymałościowych klasę I i II.
Podane rury obejmują:
typ A - rury okrągłe bez stopki (rys. 26a) o średnicy wewnętrznej dw.= 150�600 mm
i grubości ścianki g = 24�58 mm; rury łączy się na zakład,
typ B - rury okrągłe ze stopką (rys. 26b) o średnicy wewnętrznej dw =150�600 mm, grubości
ścianki g - 24 + 70 mm i szerokości stopki s- 120�450 mm; rury łączy się na zakład,
typ C - rury jajowe (rys. 26c), których wysokość wewnętrzna h równa się 1,5-krotnej średnicy
koła d, odpowiadającego łukowi górnemu. Rury te produkuje się o wysokości
h = 900�1500 mm, średnicy d=600�1000 mm, grubości ścianki g = 74�110 mm i szerokości
s = 375�600 mm; rury łączy się na zakład,
typ D - rury betonowe bez stopki (rys. 26d) o średnicy wewnętrznej dw- 150�1000 mm
i grubości ścianki g=24 �74 mm; rury łączy się na kielich.
Wszystkie produkowane typy rur betonowych mają długość 750 i 1000 mm
Rys. 26. Rury betonowe [1, s. 231]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych.
Na przewodach instalacji kanalizacyjnych montuje się ich uzbrojenie, tj. zasuwy burzowe,
czyszczaki, rury wywiewne, zawory napowietrzające i syfony.
Zasuwy burzowe stosuje się w instalacjach kanalizacyjnych jako zabezpieczenie piwnic
przed zalaniem ściekami cofającymi się z przepełnionych kanałów miejskich, np. w czasie
dużych opadów. Zasuwy burzowe produkuje się bez klapy zwrotnej i z klapą zwrotną.
Wykonuje się je z żeliwa szarego o średnicy nominalnej 100 i 150 mm z uszczelnieniem
gumowym.
Czyszczaki są to odcinki rur żeliwnych z bocznym otworem nakrytym przykrywą
mocowaną na cztery śruby. Pełną szczelność przykrywy zapewnia podkładka gumowa
podłożona pod nią przed skręceniem.
Rury wywiewne stanowią zakończenie pionu kanalizacyjnego. Montowane na dachu służą
do odprowadzania gazów kanałowych i do napowietrzenia instalacji.
Syfony stanowią zamknięcia wodne w instalacji kanalizacyjnej. Zależnie od przeznaczenia
rozróżnia się m.in. syfony zlewowe, umywalkowe i zlewozmywakowe.
Zasady i warunki montażu przewodów, uzbrojenia, przyborów i urządzeń.
Prace montażowe zaczyna się od przykanalika, układając kolejno główne i drugorzędne
poziome przewody odpływowe, pionowe przewody spustowe i podejścia. Wszystkie te elementy
instalacji kanalizacyjnej najpierw układa się na sucho w celu dopasowania długości rur
i kształtek, a dopiero potem wykonuje połączenia kielichowe i mocuje rury na stałe. Przybory
sanitarne, zaliczane do montażu białego, montuje się w okresie poprzedzającym bezpośrednio
przekazanie budynku do użytku.
Poziome przewody odpływowe montuje się równolegle do ścian, a wszelkie przebicia przez
przegrody wykonuje się pod kątem prostym. Przewody te układa się po najkrótszej drodze
(prostymi odcinkami) i z odpowiednim spadkiem. Można je montować w podłożu lub kanale
podpodłogowym, po ścianach piwnicy lub pod stropem najniższej kondygnacji. Przewody
odpływowe z rur żeliwnych układa się w podłożu na głębokości min. 30 cm, licząc zagłębienie
od wierzchu rury, a przewody z innych materiałów - min. 50 cm. Niedopuszczalne jest
bezpośrednie układanie przewodów poziomych pod twardą podłogą na podłożu betonowym.
Przewody odpływowe poza obrębem budynku prowadzi się na głębokości min. 1,50 m, tj.
poniżej poziomu przemarzania gruntu. Jeśli nie można spełnić tego warunku, to płycej układane
przewody należy zabezpieczać warstwą izolacyjną odpowiedniej grubości, np. z żużla. Zmiany
kierunków przewodów uzyskuje się za pomocą łuków, których minimalny promień przy
przewodach głównych wynosi 10 średnic przewodu, a przy drugorzędnych - 5 średnic. Przewody
drugorzędne łączy się z przewodem głównym pod kątem nie większym niż 45�, wykonując dla
każdego przewodu drugorzędnego oddzielną odnogę. Przewody poziome układa się ze spadkiem
zapewniającym grawitacyjny odpływ ścieków. Spadki minimalne w granicach nieruchomości,
zależnie od średnicy przewodu, powinny wynosić:
przewody o średnicy 100 mm  2,0%,
przewody o średnicy 150 mm  1,5%,
przewody o średnicy 200 mm  1,0%.
przewody o średnicy 250 mm  0,8%.
Przewody główne i drugorzędne na całej długości układa się z jednakowym spadkiem.
Załamania spadku na tych przewodach są dopuszczalne jedynie wówczas, gdy spadek przewodu
głównego przekracza 2%, a drugorzędnego 3%. Przy wyznaczeniu i sprawdzeniu spadków
przewodów posługujemy się zwykłą poziomnicą i łatą z odpowiednią podkładką lub poziomnicą
z wyskalowanym suwakiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rury, z których montuje się przewody poziome, należy układać kielichami w kierunku
przeciwnym do kierunku spływu ścieków (rys. 27) i łączyć na połączenia kielichowe.
Rys. 27. Połączenie poziomych przewodów odpływowych z przewodem głównym: a) jednego, b) dwóch
[1, s.256]
Przewody poziome, zależnie od rodzaju przyborów sanitarnych i urządzeń kanalizacyjnych,
z których są odprowadzane ścieki, powinny mieć następujące średnice:
od kuchni, łazienek, pralek, pisuarów, pojedynczych misek ustępowych, wpustów
piwnicznych - 100 mm,
od dużych kuchni, co najmniej dwóch misek ustępowych, wpustów podwórzowych
i kilku przewodów odpływowych połączonych razem - 150 mm,
główne przewody odpływowe - 150 � 200 mm i więcej w razie potrzeby.
Pionowe przewody spustowe odprowadzające ścieki z poszczególnych kondygnacji do
poziomych przewodów odpływowych powinny być  w miarę możliwości  montowane
w pobliżu przyborów sanitarnych, których podejścia będą do nich podłączone. Przewody te
należy montować w pionie, a ewentualne odchylenia od pionu nie mogą przekraczać 10 mm na
10 m przewodu. W budynkach wyższych niż 5 kondygnacji na pionach montuje się odsadzki
powodujące równoległe pionowe przesunięcie ich osi; zmniejsza to energię spływających
ścieków. Piony kanalizacyjne na całej długości układa się z rur jednakowej średnicy. Wszelkie
odgałęzienia montowane na pionach powinny być wykonane pod kątem 45� od osi pionu. Piony
w swej górnej części na wysokości 0,5 m poniżej powierzchni dachu przechodzą w rury
wywiewne.
W dolnej części pionów umieszcza się czyszczaki (rewizje) z należycie uszczelnioną
przykrywą. Tuż przed połączeniem pionu z poziomem montuje się kolano redukcyjne lub
zwężkę pionową umożliwiającą przejście ze średnicy pionu na średnicę poziomu. Pionowe
przewody spustowe układa się w bruzdach lub po wierzchu ścian. Montując piony
w bruzdach nie powinno się ich zamurowywać, lecz tylko przysklepiać.
Rys. 28. Podejścia kanalizacyjne 1 - wanna, 2 - umywalka, 3 - miska ustępowa, 4 - zlewozmywak, 5 - syfon
kielichowy, 6 - syfon stropowy gładki, 7 - syfon butelkowy [1, s. 261]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
W trakcie wykonywania wykopów i układania rur, dużym problemem może być napływ
wody do wykopów. Przed napływem wód powierzchniowych zabezpieczamy się w trakcie
wykonywania obudowy pionowej wysuwając pierwszy bal deskowania 5 �10 cm ponad
powierzchnię terenu i obsypując go od zewnątrz ziemią. Odwodnienie wykopu
z napływającej wody gruntowej stanowi poważniejszy problem. Najprościej można ją usunąć
przez bezpośrednie pompowanie (rys. 29) lub przez pośrednie pompowanie ze studni
depresyjnych lub filtrów igłowych.
Rys. 29. Bezpośrednie odwodnienie wykopu ze studzienki czerpalnej 1 - podłoże, 2 - studzienka czerpalna,
3 - przewód ssący [1, s. 290]
Dzięki tym dwóm ostatnim metodom odwodnienie wykopów uzyskujemy przez obniżenie
poziomu wody gruntowej poniżej dna wykopu.
Podobnie jak wykonanie wykopu, układanie kanałów kanalizacyjnych rozpoczynamy od
najniższego punktu trasy. W razie bezpośredniego odpompowywania wody umieszczenie
studzienki czerpalnej w najniższym punkcie wykopu, zapewnia dobry odpływ wód, a tym
samym odpowiednie warunki do jej usunięcia.
Przed opuszczaniem rur należy przygotować odpowiednio ich podłoże i wymagane spadki
gwarantujące grawitacyjny przepływ ścieków z minimalną prędkością 0,8�1,0 m/s. Prędkość ta
zapewnia dobre samooczyszczenie się kanałów. Dla rur kamionkowych
i betonowych prędkość maksymalna nie może przekroczyć 3 m/s. Spadki dla kanałów są
stosunkowo małe i określane są w promilach 1 �6m na kilometr trasy.
Rys. 30. Ułożenie rur: a) na podłożu żwirowo-piaskowym, b) na podłożu betonowym [1, s. 291]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Podłoże pod rury może być naturalne (w gruntach suchych i piaszczystych) i z podsypki
żwirowo-piaskowej (w gruntach gliniastych i kamienistych). Pod kanały o większym przekroju
podłożem może być tłuczeń kamienny lub beton.
W gruntach piaszczystych i suchych, bezpośrednio na dnie wykopu rury układa się kielichami
zwróconymi odwrotnie do kierunku przepływu ścieków i tak aby przynajmniej 1/4 obwodu rury
przylegała do podłoża.
Rys. 31. Układanie rur na podłożu naturalnym [1, s. 292]
Rys. 32. Opuszczanie rur betonowych do wykopu: a) ręczne przy użyciu liny, b) za pomocą wielokrążka
zawieszonego na trójnogu 1-lina, 2 - wielokrążek, 3 - kołowrót, 4 - wzmocnienie trójnogu, 5 - bale podkładane przy
podwieszaniu rury, 6 - trójnóg, 7 - podłoże żwirowo-piaskowe, 8  rury [1, s. 292]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie materiały przewodowe stosuje się do instalacji kanalizacyjnej?
2. Jakie elementy stanowią uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?
3. Jakie są zasady i warunki montażu przewodów instalacji kanalizacyjnej?
4. Jakie są zasady i warunki montażu uzbrojenia instalacji kanalizacyjnej?
5. Jakie są zasady i warunki montażu przyborów i urządzeń instalacji kanalizacyjnej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj podłączenie przewodów odpływowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) dobrać narzędzia montażowe,
4) przygotować elementy instalacji,
5) zamocować element montażowy,
6) zmontować połączenie,
7) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
elementy instalacji kanalizacyjnej,
narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
narzędzia montażowe,
elementy montażowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 2
Z jakich elementów składa się przedstawiona na schemacie instalacja kanalizacyjna?
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Rys. do ćw. 2.[1, s. 228]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się ze schematem instalacji,
3) wypisać elementy instalacji,
4) zaprezentować sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj podejście kanalizacyjne do umywalki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
3) dobrać narzędzia montażowe,
4) przygotować elementy instalacji,
5) zamocować element montażowy,
6) zmontować połączenie,
7) zaprezentować sposób rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wyposażenie stanowiska pracy:
narzędzia pomiarowe i obróbkowe,
narzędzia montażowe,
elementy instalacji kanalizacyjnej,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) montować przewody sieci kanalizacyjnej?
2) montować uzbrojenie sieci kanalizacyjnej?
3) montować przybory sieci kanalizacyjnej?
4) montować urządzenia sieci kanalizacyjnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
A. INSTRUKCJA OGÓLNA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
B. INSTRUKCJA SZCZEGÓA
OWA
1. Zestaw zadań testowych składa się z:
a. zadań otwartych (zadań z luką),
b. zadań zamkniętych (zadań wielokrotnego wyboru).
2. W zadaniach z luką należy w miejsce kropek wpisać prawidłowe wyrażenie, wzór lub
dokonać opisu np. rysunku, czyli uzupełnić je w sposób stanowiący logiczną całość.
3. Zadania wielokrotnego wyboru mają 4 odpowiedzi, z których jedna jest prawidłowa.
Prawidłową odpowiedz
należy zakreślić we właściwym miejscu na Karcie odpowiedzi.
4. W wypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy ująć w kółko i ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową.
5. Jeżeli udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawia Ci trudność, to opuść je
i przejdz
do zadania następnego. Do zadań bez odpowiedzi możesz wrócić póz
niej.
6. Czas trwania testu  45 min.
7. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 22 pkt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Prostki kołnierzowe i kielichowe wodociągowe klasy A mają grubsze ścianki od prostek LA o:
a) 5%,
b) 10%,
c) 15%,
d) 20%.
2. Długość odcinka, dla rur żeliwnych, przewodu sieci wodociągowej poddawanego badaniu na
szczelność nie powinna przekraczać:
a) 300 m,
b) 400 m,
c) 500 m,
d) 600 m.
3. Celowniki służą do:
a) wykonania wykopu,
b) obudowy wykopu,
c) głębokości wykopu,
d) wyznaczania osi przewodu.
4. Które piły mechaniczne są najbardziej wydajne?
a) tarczowe,
b) ramowe,
c) cierne,
d) taśmowe.
5. Rury żeliwne ciśnieniowe łączy się za pomocą połączeń:
a) kielichowych,
b) spawanych,
c) lutowanych,
d) zgrzewanych.
6. Kamionkowe rury kanalizacyjne, przystosowane do połączeń kielichowych, uszczelnia się:
a) kitem asfaltowym,
b) sznura smołowanego,
c) asfaltem,
d) ołowiem.
7. Jeżeli rury betonowe są przystosowane do łączenia na wpust i zakład, to uszczelnia się je:
a) kitem asfaltowym,
b) sznura smołowanego,
c) zaprawą cementową,
d) ołowiem.
8. Elementy instalacji umożliwiające połączenie przewodów wykonanych z różnych materiałów
za pomocą połączeń kielichowych to:
a) kolanka,
b) wpusty,
c) zakład,
d) dołączniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
9. Wartości ciśnienia próbnego dla instalacji wodociągowych żeliwnych powinna być większe
od największego przewidzianego ciśnienia roboczego o:
a) 10%,
b) 25%,
c) 40%,
d) 50%.
10. Spadki minimalne w instalacji kanalizacyjnej w granicach nieruchomości, dla przewodów
o średnicy 100 mm, powinny wynosić:
a) 1%,
b) 2%,
c) 3%,
d) 4%.
11. Wymagane spadki gwarantujące grawitacyjny przepływ ścieków z minimalną prędkością:
a) 0,8�1,0 m/s,
b) 1,2�1,4 m/s,
c) 1,8�2,0 m/s,
d) 2,2�2,5 m/s.
12. Do ręcznego cięcia rur żeliwnych używa się przecinaka i młotka lub & & & &
& & & & & & ...
13. Połączenie kołnierzowe rozłączne wykonujemy wszędzie tam, gdzie może zachodzić
konieczność & & & & & & . przewodu lub uzbrojenia.
14. Rury i kształtki żeliwne ciśnieniowe, pokryte na gorąco z zewnątrz i wewnątrz powłoką
przeciwkorozyjną ze & & & & & & & & ..
15. Rury i kształtki żeliwne ciśnieniowe poddaje się przez & & . s działaniu ciśnienia próbnego
o wartości zależnej od średnicy nominalnej.
16. Rury żelbetowe stosuje się na przewody wodociągowe o ciśnieniu roboczym & & & & ..
MPa.
17. Zasuwy montuje się w miejscach przewidzianych w projektach, przeważnie w punktach
rozgałęzień i na dłuższych odcinkach magistralnych co & & & m, jako zasuwy
przedziałowe.
18. Dla ułatwienia odnalezienia zasuwy montowanej pod ziemią, szczególnie w okresie
zimowym, lokalizacja skrzynki ulicznej z pokrywą dla każdej zasuwy musi być
jednoznacznie określona za pomocą & & & & & & & & & & & .
19. Opuszczając rury małych średnic do 250 mm należy posługiwać się linami, natomiast przy
średnicach większych korzysta się z trójnogów i & & & & & & & .
20. Długość odcinka przewodu poddawanego badaniu na szczelność nie powinna przekraczać
& & & & . m dla rur żeliwnych bez względu na sposób wykonywania wykopów.
21. Wartości ciśnienia próbnego, które powinno być większe o 50% od największego
przewidzianego ciśnienia roboczego, z tym że dla rurociągów z żeliwnych - minimum
1 MPa, a dla rurociągów z rur żelbetowych - minimum & & . MPa.
22. Zależnie od średnicy podłączenie można wykonać z opaski (średnica odgałęzienia do & & ..
mm) i z trójnika (średnica odgałęzienia powyżej & & & .. mm).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 1. Technologia. WSiP, Warszawa
1998
2. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Część 2. Technologia. WSiP, Warszawa
1998
3. Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1996
4. Dzierżawski T.: Gazownictwo i ciepłownictwo. Zeszyt ćwiczeń. WSiP, Warszawa 1996
5. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa
1998
6. Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. Technologia. WSiP,
Warszawa 1998
7. Górecki A. i inni.: Instalacje z rur miedzianych. Poradnik. COBRTI  INSTAL , Warszawa
1994
8. Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 1. Wodociągi. WSiP, Warszawa 1999
9. Heidrich Z.: Wodociągi i kanalizacja. Część 2. Kanalizacja. WSiP, Warszawa 1999
10. Hillar J., Jarmoszuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo. Technologia. WSiP, Warszawa 1995
11. Hoffman Z., Lisiecki K.: Instalacje budowlane. WSiP, Warszawa 1995
12. Jarmoszuk S.: Spawanie metodą MAG. WSiP, Warszawa 1996
13. Karpiński M.: Instalacje gazu. WSiP, Warszawa 1996
14. Keszthelyi F.: Spawanie rurociągów. WNT, Warszawa 1977
15. Krygier K., Klinke T., Sewerynik J.: Ogrzewnictwo. Wentylacja. Klimatyzacja. WSiP,
Warszawa 1997
16. Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa. Cz.4. WSiP, Warszawa 1998
17. Mielnicki J.S.: Centralne ogrzewanie. Regulacja i eksploatacja. ARKADY, 1985
18. Mirski J.: Budownictwo z technologią. Cz.3. WSiP, Warszawa 1995
19. Mirski J., A
ącki K.: Budownictwo z technologią. Cz.2. WSiP, Warszawa 1998
20. Poradnik montera - Aquatherm-Polska 1995
21. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych. T.II. Instalacje
sanitarne i przemysłowe. ARKADY 1988
22. www.e-instalacje.pl
23. www.instalacje.gejzer.pl
24. www.instalacjebudowlane.pl
25. www.instalsystem.pl
26. www.muratordom.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41