1. Nauka o literaturze i jej działy:
Nauka o literaturze literaturoznawstwo
Działy:
" teoria literatury stara się opisać ogólne prawidłowości, wspólne dla pewnych grup dzieł;
dzieli się na kilka poddziałów: poetykę opisową, stylistykę, genologię, teorię procesu
historyczno-literackiego;
" historia literatury bada konkretny utwór literacki w warunkach, w jakich powstawało
(estetyka, społeczeństwo itd.);
" krytyka literacka zajmuje się dziełem literackim współczesnym; subiektywizm
(oddziaływanie na autora i czytelnika);
Różnice: cel badawczy i sposób ujmowania przedmiotu badań;
Wspólne: dzieło badawcze (przedmiot badań).
2. Funkcje i cechy dzieła literackiego:
" poznawcza poradnik, dzieła naukowe itd., dostarcza wiedzy o świecie (zatem funkcję
poznawczą pełni każdy utwór), utwór podejmuje nieznany dotąd temat czy nowe ujęcie
znanych już tematów;
" wychowawcza (normatywna) ideologie, przypowiastki dydaktyczne z morałem;
kształtuje przekonania i postawy odbiorców; liryka opisowa  sublimuje poczucie estetyki;
kierunkowe oddziaływanie na ideową i moralną świadomość odbiorców;
" estetyczna dominująca; ma wywołać przeżycie estetyczne, ma poruszyć sferę
wrażliwości; nigdy nie występuje samodzielnie, lecz wchodzi w dialektyczne związki z
innymi funkcjami pozaestetycznymi.
Dzieło literackie realizuje dwie podstawowe funkcje niejako złożone: estetyczno-poznawczą i
estetyczno-wychowawczą.
3. Struktura dzieła literackiego:
Struktura utworu  całokształt relacji zachodzących między składnikami dzieła systemem
koordynującym stosunki na różnych jego płaszczyznach;
Sieć zależności między składnikami dzieła:
" struktura dynamiczna dzieło literackie jest strukturą dynamiczną, którą możemy
poznawać wyłącznie jako porządek rozwinięty w czasie, narastający poprzez następstwo
słów i zdań. Utwór poznany od pierwszego do ostatniego słowa pozwala rozszyfrować
zrealizowaną w nim strukturę, pozwala ją zrekonstruować  tzn. uchwycić i zrozumieć jej
reguły.
" struktura hierarchiczna pozycja każdego elementu dzieła literackiego jest warunkowana
przez położenie wszystkich elementów i odwrotnie  każdy element struktury określa sobą
wszystkie pozostałe.
" struktura równomierne
Dopiero po zapoznaniu się z całością tekstu możemy określić jego strukturę.
4. Środki stylistyczne dzieła literackiego:
Z literatura łączy się też pojęcie stylu. Styl wypowiedzi zależy od wyboru określonych środków
językowych. Środki językowe możemy podzielić na:
1) FONETYCZNE - dotyczące warstwy brzmieniowej tekstu:
" Aliteracja - polega na stosowaniu tych samych głosek na początku sąsiadujących ze sobą
wyrazów.
" Eufonia - polega na stosowaniu zasad harmonijnego współbrzmienia głosek.
" Onomatopeja - wyraz dz
więkonaśladowczy np.: bum, chlup, bim - bam.
" Instrumentalizacja głoskowa.
2) FLEKSYJNE - używanie nacechowanych emocjonalnie form fleksyjnych:
" Nieużywanych form mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych np.: syny,
zamiast synowie.
" Zanikającej formy czasu przeszłego, złożonej z czasownika w czasie przeszłym i słówka
był, była.
" Celowe posługiwanie się wyrazami z niepoprawnymi końcówkami fleksyjnymi.
3) SA
OWOTWÓRCZE - używanie nacechowanych emocjonalnie form słowotwórczych:
" Deminutywa - zdrobnienia.
" Augmentatywa  zgrubienia.
" Composita  złożenia.
" Neologizmy - nowe wyrazy utworzone zgodnie z regułami słowotwórczymi.
4) LEKSYKALNE - zabiegi i przekształcenia w warstwie słownej wypowiedzi:
" Synonimy - wyrazy o tym samym lub bardzo zbliżonym znaczeniu.
" Homonimy - wyrazy brzmiące identycznie, ale o różnym znaczeniu.
" Dialektyzmy - słowa charakterystyczne tylko dla określonego dialektu, gwary.
" Archaizmy - słowa, które wyszły już z powszechnego użycia.
" Neologizmy - nowe słowa, dopiero wchodzące do powszechnego użycia lub jeszcze nie
używane.
" Wulgaryzmy - słowa o negatywnej konotacji.
" Orientalizmy - słowa pochodzące z innego, orientalnego języka.
5) SKA
ADNIOWE - charakterystyczna budowa tekstu:
" Inwersja - przestawienie szyku wyrazów w zdaniu.
" Powtórzenie
" Paralelizm
" Wyliczenie
" Chiasm
" Anafora - powtórzenie wyrazu na początku kolejnego zdania, wersu, strofy.
" Epifora - powtórzenie wyrazu na końcu kolejnego zdania, wersu, strofy.
" Refren - dokładne, regularne powtórzenie pewnej części składowej.
" Apostrofa - uroczysty, bezpośredni zwrot do adresata, zwykle umieszczony na początku
dłuższego utworu.
" Pytanie retoryczne - pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ponieważ jest ona
oczywista lub nie można jej udzielić.
" Zdanie wtrącone - zdanie wprowadzające dodatkowe wyjaśnienie lub komentarz.
" Anakolut - konstrukcja składniowa niezgodna z obowiązującą normą.
" Elipsa - celowe pominięcie jakiegoś elementu wypowiedzi.
" Antyteza - zestawienie wypowiedzi niezgodnych znaczeniowo.
6) SEMANTYCZNE - znaczeniowe:
" Epitet - dookreślenie rzeczownika.
" Porównanie - wyrażenie wskazujące na jakieś podobieństwo między dwoma elementami
rzeczywistości.
" Metafora - przenośnia; konstrukcja, w której poszczególne wyrazy tracą swoje pierwotne
znaczenie i tworzą nową całość semantyczną.
" Synekdocha
" Synestezja
" Peryfraza
" Symbol?
" Alegoria?
" Ironia?
" Persyflaż?
" Animizacja - nadanie przedmiotom martwym cech właściwych istotom żywym.
" Personifikacja - nadanie przedmiotom martwym, zwierzętom, roślinom, zjawiskom
przyrody, cech właściwych wyłącznie ludziom.
" Alegoria - metafora, której znaczenie odczytujemy w sposób jednoznaczny poprzez
odwołanie się do tradycji kulturowej, literackiej bądz
religijnej.
" Hiperbola - celowe wyolbrzymienie jakiejś cechy.
" Litota - celowe pomniejszenie znaczenia jakiegoś zjawiska, cechy.
" Oksymoron - zestawienie pojęć wzajemnie się wykluczających.
" Metonimia - użycie jednej nazwy w zastępstwie innej.
" Eufemizm - zastąpienie słowa, które z różnych względów (np.: grzecznościowych) nie może
być użyte, innym, łagodniejszym wyrazem.
Barbaryzm? Gwara? Żargon? Prowincjonalizm? Prozaizm? Aluzja? Cytat? Parafraza? Stylizacja?
Pastisz? Parodia? trawestacja?
5. Wiersz sylabiczny, toniczny, sylabotoniczny. Stopy w wierszu
sylabotonicznym:
Wiersz sylabiczny: wiersz mający równą liczbę sylab, akcent stały pada na przedostatnią sylabę
wersu. W wierszu sylabicznym zdanie nie zawsze kończy się w wersie, występują średniówki.
Najczęściej jest pisany 13-głoskowcem lub 11-głoskowcem. Wiersz sylabiczny można określić jako
numeryczny, w którym podstawą miary jest ta sama liczba sylab. Akcent bywa strukturalny i
występuje w klauzuli, rzadziej w średniówce.
Wiersz toniczny:
Wiersz sylabotoniczny: rodzaj wiersza realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego
zwanego sylabotonizmem.
Stopy metryczne (sylaba długa  , sylaba krótka ):
" trochej (chorej)  
" jamb  
" daktyl   
" amfibrach   
" anapest   
" peon I    
" peon II    
" peon III    
" peon IV    
" spondej    
Proklityka  wyraz niemający własnego akcentu
Kataleksa  skrócenie stopy o jedną sylabę; zazwyczaj jest to ostatnia stopa w wersie albo ostatnia
przed średniówką.
Hiperkataleksa  rozszerzenie stopy wersu o jedną sylabę  na końcu wersu albo przed średniówką.
6. Rym  definicja, rodzaje:
Rym  wygłosowa współdz
więczność wyrazów najczęściej wykorzystywana w klauzulach wersów.
Nazwa a rym:
" związek z akcentem
" obszar współdz
więczności
" stopień dokładności
" stosunek rymu do granic wyrazowych
1. Ze względu na miejsce sylaby akcentowanej:
" rym żeński (paroksytoniczny): grzeje  aleje, woda  uroda, zdrowie  dowie;
Śpi świat pijany winem zamrużywszy oczy,
Nalewa babilońska swacha, czart go toczy.
" rym męski (oksytoniczny): krat  lat, zew  krew, tlen  sen;
Gwiazdy wydały nade mną sąd:
- wieczną ciemność, wiecznym jest błąd.
" rym daktyliczny (proparoksytoniczny)  jest rzadkością, akcent pada na trzecią sylabę od
końca: przez
roczysta  ognista; zakochać się  rozszlochać się.
2. Ze względu na stopień dokładności:
" Rym dokładny (pełny, ścisły)  identyczność zgłoskowa (dla ucha), od akcentu do końca
wyrazu: straży  grabarzy, króla  wola, dolina  brzezina.
" Rym niedokładny (przybliżony)  nie wszystkie głoski w obszarze współdz
więczności:
pada  badam, długo  głodu.
" Asonans  samogłoskowa identyczność wyrazów rymowanych: plama  trawa, powóz 
gotów.
" Konsonans  spółgłoskowa identyczność wyrazów rymowanych: gong  gang, warg 
wróg, mitra  metry
" Rym gramatyczny  rymują się wyrazy o takiej samej formie gramatycznej:
spotkałem  uściskałem.
" Rym niegramatyczny  rymy wyrazów o różnej formie gramatycznej:
świat cały  bez chwały.
" Rym banalny (częstochowski): blizna  ojczyzna, łzy  sny, dal  żal, .
" Rym rzadki (egzotyczny): trytonów  pantalonów.
" Rym homofoniczny: mówić po stokroć, rwać po stokroć.
" Rym kalamburowy: bogiń albo giń.
" Rym tautologiczny  powtarzanie tych samych wyrazów.
" Rym słuchowy  współbrzmienie niezależne od pisowni: góra  chmura.
" Rym wzrokowy  literowa identyczność komponentów rymowanych: loża  poroża.
" Rym końcowy  występuje na końcu każdego wersu.
" Rym wewnętrzny  wewnątrz wyrazu,najpopularniejszy: rym średniówkowy.
" Rym inicjalny  pierwszy wyraz.
" Rym bogaty  w przestrzeni rymowej zawiera więcej niż jedną spółgłoskę, charakteryzują
się nagromadzeniem współbrzmień spółgłoskowych: piątkom  cząstkom, męczeństwa 
społeczeństwa  przekleństwa.
" Rym głęboki  wychodzi poza granice akcentowanej samogłoski: kamieniem  ramieniem,
spieszeniach  kieszeniach.
" Rym ubogi  minimalna przestrzeń współdz
więczności: mu  snu, te  swe, drży  ty, ja 
dwa, fal  dal.
7. Kompozycja dzieła literackiego:
Kompozycja  budowa dzieła literackiego, sposób w jaki zostaje ułożony materiał składający się na
dzieło literackie układ elementów świata przedstawionego w utworze literackim:
" bohater (konstrukcja postaci)
" czas
" przestrzeń
" układ zdarzeń (układ wątków i motywów)
" nadawca (miejsce narratora lub podmiotu lirycznego względem świata przedstawionego)
" odbiorca
Budowa dzieła
8. Czynniki podziału na rodzaje literackie:
Rodzaj literacki  system ogólnych zasad budowy dzieła realizowany w różnych utworach,
stanowiący podstawę zaliczenia ich do tej samej klasy.
Podział na rodzaje jest nadrzędny wobec gatunków, a dokonuje się go opierając się na
ponadhistorycznych wyznacznikach konstrukcyjnych, do których należą:
" sposób uzewnętrzniania się podmiotu,
" budowa świata przedstawionego i kompozycja,
" budowa stylistyczno-językowa.
Według tych kryteriów wyróżnia się:
" lirykę afabularność, monolog jako forma podawcza, obecność podmiotu lirycznego;
" epikę narracja (opowiadanie), podmiotem mówiącym jest narrator, zdarzenia splatają się
w fabułę;
" dramat nie można wskazać nadrzędnego podmiotu, zdarzenia tworzą akcję, forma
podawcza: dialog.
9. Gatunek literacki, odmiany gatunkowe:
Gatunek literacki  zespół intersubiektywnie istniejących reguł, określających konstrukcję
poszczególnych utworów literackich i różnorako przez nie analizowanych.
Gatunki, w odróżnieniu od rodzajów, mają charakter historyczny, a więc ewoluują i zmieniają się w
czasie.
Gatunki: komedia antyczna, tragedia antyczna, anakreontyk, epitafium, epitalamium, filipika,
georgika, lamentacja, sympozjon, hymn, mit, pieśń, chanson de geste, hagiografia, kazanie, kronika,
legenda, latopis, misterium, moralitet, utopia, commedia dell' arte, fraszka, figlik, tren, madrygał,
pamiętnik, silvaverum, sonet, tragedia klasycystyczna, tragikomedia, tragedia szekspirowska,
poemat heroikomiczny, poemat satyrowy, powiastka filozoficzna, satyra, ballada romantyczna,
dramat romantyczny, poemat dygresyjny, powieść poetycka, powieść historyczna, nowela,
opowieść, opowiadanie, powieść naturalistyczna, powieść polifoniczna, powieść dekadencka, esej,
felieton, reportaż, limeryk, antypowieść, powieść autotematyczna, powieść kryminalna, powieść o
artyście, powieść produkcyjna, antyutopia.
Odmiana gatunkowa  podgatunek, zespół reguł określających strukturę utworów w obrębie
gatunku literackiego. Kryteria wyodrębniania odmian gatunkowych są rozmaite: tematyczne (np.
powieść fantastyczna, psychologiczna itd.), morfologiczne (np. sonet francuski różniący się od
sonetu włoskiego), historyczne (np. dramat romantyczny, naturalistyczny itd.). ???
10.Modele liryki:
Cechy charakterystyczne:
" obecność podmiotu lirycznego
" obecność monologu lirycznego
" obecność sytuacji lirycznej
" czas teraz
niejszy
" poetycka funkcja języka
" podmiot liryczny organizuje utwór (świat przedstawiony jest podporządkowany uczuciom)
" podmiot liryczny jest elementem struktury utworu, jest to kreacja jednorazowa i fikcyjna
" podmiot liryczny ujawnia się na wszystkich płaszczyznach utworu
Typy liryki:
" liryka wyznania  to swoisty monolog liryczny, w którym pojawia się ja liryczne i ty
liryczne
" liryka wspomnień  monolog, w którym dominuje przywołanie wspomnień, minionych
zdarzeń
" liryka zwrotu do adresata  monolog skierowany do konkretnej osoby bądz
grupy osób; np.
liryka apelu
" liryka opisowa  opis stanowi pretekst do przekazania stanu emocjonalnego podmiotu
" liryka narracyjna  dominuje w niej czas przeszły, opis zdarzeń odnosi się do podmiotu
" liryka sytuacyjna (dialogu)  przypomina małą scenkę dramatyczną, dochodzi do rozmowy
(oddanie głosu bohaterom), na pierwszy plan wysuwa się świat przedstawiony.
Typy obrazowania:
" realistyczny  dominuje realizm, poetyka mimetyzmu (naśladownictwa)
" przekształcający  elementy rzeczywiste przedstawione w innym kontekście
" fantastyczny  wprowadzenie nowych praw rządzących światem,elementy fantastyki
podporządkowane realiom.
Modele liryki:
KLASYCYSTYCZNY ROMANTYCZNY WSPÓA
CZESNY
PODMIOT Wyrazisty, ale nie Bardzo Podmiot na dalszym
LIRYCZNY zindywidualizowany, zindywidualizowany, planie, ujawnia się w
sentencje, retoryka wypowiedzi osobiste języku
RELACJE MI
DZY Obraz ma na celu Rozbicie paralelizmu Emancypacja obrazu,
OBRAZEM A wypowiedzenie puenty; obrazu i puenty, obraz brak tradycyjnej puenty
PUENT
najważniejszy jest subiektywny, puenta (ukryta bądz

temat wynika z całego potępiona),
obrazu, najważniejsze najważniejszy jest
są uczucia język
ORGANIZACJA Temat, język i styl są Ekspresywna funkcja Spoiście
SA
OWA podporządkowane języka wyłania się na zorganizowany język,
POETYCKIEGO normom gatunku pierwszy plan, słowo na pierwszym planie
wyraża uczucia funkcja poetycka
języka, słowo ewokuje
 jest autonomiczną
wartością, język jest
gęsty, nieprzez
roczysty.
11. Konstrukcje stylistyczne wypowiedzi lirycznej:
12. Epika i jej podstawowe kategorie (narrator, świat przedstawiony, odbiorca):
13.Teorie dramatu:
1. Literacka (dramat należy do literatury; teoria wywodzi się od Arystotelesa):
" dramat  integralna część literatury
" sceniczna realizacja nie jest tożsama z tekstem
" jeden dramat może mieć wiele różnych interpretacji (sam tekst jest niezmienny)
" istnieją dramaty do czytania, nie wystawiania
" część osób znających tekst dramatu nie widziało jego realizacji (inscenizacji) ale
tekst pozostaje w czytelnikach i znają go
" teatr realistyczny (dokładne odtworzenie)
2. Teatralna:
" odcięcie dramatu od literatury
" tekst jest teatralną partyturą i wstępną fazą dzieła
" realizacja teatralna jest ważna, nie tekst
" tekst i jego realizacja operują innymi znakami  tekst to język, na inscenizację
składają się m.in.: język, mimika, gesty, muzyka.
" realizacje mogą się od siebie różnić (reakcja publiczności, różnoraka forma aktorska)
" publiczność wpływa na kształt sztuki (adaptacji)
" aparty  wzrasta komizm
" monologi (zapoznanie się ze stanem wewnętrznym postaci, z tematyką i problemem
fabuły itp.)
" commedia dell' arte (improwizacja aktorów)
" pantomima
" teatr antyrealistyczny (reżyser nie dba o wierność tekstu ale o przekazanie idei)
3. Teoria przekładu:
" dramat literacki i spektakl to dwie autonomiczne, różne sztuki
" operują innymi znakami (kodem) ale znaczenie pozostaje to samo
" w spektaklu istnieje zespół nadawczy (reżyser, aktor itd.) i zespół odbiorczy
" ważna jest reakcja i rola publiczności
" sam spektakl jest tworem jednorazowym (żyje parę godzin)
" każdy dramat wymaga adaptacji
" sam tekst jest scenariuszem, a inscenizacja jest przekładem intersemiotycznym
(znaki językowe zostają przełożone na znaki teatralne)
" słowo musi współdziałać z innymi znakami (muzyką, mimiką, kostiumami itd.)  od
tego zależy czy sztuka jest dobra czy zła
" teatr kreacyjny
Dramatu nie powinno odrywać się od jego teatralnych realizacji.
W badaniach dramatu należy koncentrować się na znakach literackich.
Struktura znaków językowych wyznacza w pewnym stopniu mimikę, gest lub postać. Język
determinuje wizję teatralną.
14. Proces historycznoliteracki, okres literacki, prąd literacki:
15. Literatura ludowa i jej podstawowe gatunki: