Zagadnienia, na które należy przygotowad odpowiedz
na podstawie podręcznika: A. Jawor ki, 2004:
1
Podstawy przyrostowe i ekologiczne odnawiania oraz pielęgnacji drzewostanów.
1.7. Typy wzrostu
U gatunków drzewiastych można wyróżnid, przyjmując pewne uproszczenia, dwa zasadnicze typy wzrostu: dębu i topoli *Lyr i in. 1967, Lyr i Hoffmann 1992+.
Typ wzrostu dębu mają m.in. dąb, buk, sosna, świerk, jodła i rododendron. W korzystnych warunkach charakteryzują się one wczesnym rozpoczęciem wzrostu
wysokości. Według Nitscha gatunki te należą do typu B, a ich wzrost zależy od składników wewnętrznych *Lyr 1992a+. Dlatego wzrost pędu charakteryzuje się
okresem letniego spoczynku, w czasie którego trwa jeszcze przyrost korzenia i przyrost grubości. W korzystnych warunkach pogodowych wzrost na wysokośd
może rozpocząd się ponownie, co wyraża się wykształceniem przez drzewa nowych pędów (pędy świętojaoskie).
Długotrwałe oświetlenie prowadzi do rytmicznego wzrostu przerywanego okresami spoczynku. Dąb czerwony (Quercus rubra L.) ma na przykład największy
przyrost na wysokośd w okresie do momentu wykształcenia pełnego ulistnienia. Wynika z tego, że wielkośd przyrostu wysokości w pierwszym rzędzie zależy od
warunków asymilacji w roku poprzednim, które sprzyjały utworzeniu się zapasów składników odżywczych. Interesujące jest, które miesiące poprzedniego roku są
pod tym względem najważniejsze. Okresem decydującym są warunki pogodowe od lipca do września (pogoda w okresie zawiązywania pączków). W tych bowiem
miesiącach wytwarzają się materiały rezerwowe, z których powstaje duża częśd pędu tegorocznego *Assmann 1968+.
Typ wzrostu topoli (typ A - według Nitscha) reprezentują m.in. topole, brzozy, modrzewie, grochodrzew, ajlant. U tych gatunków wzrost wysokości zależy
głównie od światła i temperatury, a więc od warunków pogodowych danego roku, przy czym istotną rolę przy wytwarzaniu aparatu asymilacyjnego
(wykształcanie krótkopędów) odgrywają zmagazynowane substancje zapasowe.
Wzrost na wysokośd u obu grup gatunków znacznie się różni. W ciągu roku obserwuje się silne wahania tempa wzrostu (szczególnie w wypadku typu topoli),
które zależą od wpływu temperatury i opadów.
Niektóre gatunki drzewiaste reagują w różny sposób na zmianę warunków fotoperiodycznych. Zgodnie z propozycją Chouarda, Nitsch [1957; cyt.
za: Lyr i in. 1974, Lyr 1992a+ przedstawił klasyfikację obejmującą typy wzrostu A, B, C i D.
Typ A - fotoperiodyzm wpływa szczególnie na wzrost drzew zaliczonych do tego typu i zależy od  krytycznej długości dnia", która wynosi zasadniczo 12-15
godzin. U surmii bignoniowatej (Catalpa bignonioides) trwa ona poniżej 12 godzin, u surmii okazałej (Catalpa speciosa) 12 godzin, u krzewuszki (Weigela flooda)
13, natomiast u różnych gatunków topól 14-15 godzin. Nitsch zalicza do tego typu, obok wymienionych wyżej, m.in. brzozę omszoną, modrzewia europejskiego,
tulipanowca, płatana zachodniego, topolę białą, topoŹlę czarną, osikę i inne gatunki topoli, robinię akacjową, choinę kanadyjską, kalinę zwyczajną, wiąz
amerykaoski. Do tej grupy należy także prawdopodobnie olsza szara i buk zwyczajny, który ponadto wykazuje cechy typu B.
Typ B - drzewa także reagują na fotoperiodyzm, jednak ich wzrost podlega silnemu działaniu czynników endogennych. W wypadku dębu, świerka pospolitego,
sosny zwyczajnej i innych sosen, daglezji, rododendrona katawbijskiego oraz innych gatunków typowy jest wzrost pędów na długośd, który bardzo szybko ulega
zakooczeniu. W przypadku długiego dnia, a także w wyniku przedłużenia oświetlenia, okresy aktywności wzrostu mogą powtarzad się wielokrotnie, przy czym
obserwuje się skłonnośd do wykształcania pędów świętojaoskich. Jednakże wzrost korzeni i aktywnośd kambium jest zatrzymana w okresie letniego spoczynku
tak, że rytm endogenny prowadzi tylko do wzrostu pędów na długośd, a nie do wzrostu organizmu jako całości.
Typ C - można go określid jako neutralny pod względem fotoperiodyczności, należą do niego jałowce. Długi dzieo wzmaga nieco wzrost drzew tego typu,
jednakże krótki dzieo nie wywołuje spoczynku. U żywotników termoperiodyzm może także wpływad hamująco. Do tego typu należy wiele tropikalnych gatunków
drzew, u których krótki dzieo zwiększa wzrost tylko nieznacznie, a dzieo długi zwiększa go silnie.
Typ D - u gatunków drzew zaliczonych do tego typu wzrost regulowany jest głównie działaniem czynników endogennych, jednak krótki dzieo przyspiesza
następowanie spoczynku. Do typu D według Nitscha należą m.in.: kasztanowiec, jesion amerykaoski, czereśnia i prawdopodobnie jawor.
Niektóre gatunki drzewiaste (np. dęby i inne) należące do typu B mają latem bardziej wydłużony okres przerwy wzrostu pędów na długośd, o charakterze
spoczynku letniego. Jednak nie jest to spoczynek rzeczywisty, ponieważ w tym okresie obserwuje się intensywny wzrost korzeni i pędów na grubośd. Wiele
gatunków drzew, np. typu A i B, kooczy wzrost pędów dopiero w sierpniu i z początkiem września, przerywany foto- i termoperiodyzmem. Jednocześnie
obserwuje się zmniejszenie wzrostu na grubośd, zmianę drewna wczesnego na póz
ne i obfite kwitnienie *Lyr i in. 1974, Lyr 1992a].
Burger (1926) wyróżnia typy wzrostu* na podstawie przebiegu krzywej przyrostu rocznego (ryc 1). Wzrostem jakby skokowym, nierównomiernym, powolnym na
początku, następnie bardzo szybkim (krzywa przyrostu wznosi się bardzo wyraz
nie) i szybkim spadkiem przyrostu charakteryzują się drzewa liściaste (dąb, buk,
jawor, jesion) pochodzeo górskich. Dwuwierzchołkową krzywą przyrostu wysokości (ukryty,  zamaskowany" pęd świętojaoski, którego wzrost jest ciągły, bez
okresu spoczynku) spotyka się u grabu, brzozy i olszy czarnej. Właściwe pędy świętojaoskie z okresem spoczynku między dwoma okresami przyrostu na wysokośd
spotyka się u świerka, buka, daglezji i modrzewia pochodzeo nizinnych.
10.2. Czyszczenia
Wyniki badao Wiedemanna
Wiedemann [1950] na podstawie obserwacji licznych pruskich powierzchni trzebieżowych starał się odpowiedzied na pytanie, czy wzrost wysokości panujących
pojedynczych drzew zwiększy się po ich uwolnieniu. Przypuszczenie to okazało się zasadne w odniesieniu do świerka (drzewostany młodsze), gdyż cytowany
autor odnotował zwiększenie się przyrostu po trzebieżach, które utrzymywało się przez około 20 lat, a przez następne 20 lat nie zostało  nadrobione" przez
drzewa panujące gęstych kontrolnych drzewostanów. Prawidłowości takiej Wiedemann nie stwierdził u sosny, bowiem na kilku seriach powierzchni
doświadczalnych w bardzo rozluz
nionych drzewostanach wzrost wysokości został tak zahamowany, że średnia wysokośd sosen, mimo braku słabych drzew, była
o 1-3 m mniejsza w porównaniu z wysokością w drzewostanach gęstych. Dąb i buk zachowywały się podobnie jak sosna. W silnie prześwietlonych drzewostanach
przestojowych wzrost wysokości wszystkich gatunków drzew (sosna, dąb i buk) ulegał zahamowaniu w wyniku rozbudowy korony. Mniejsza też (o 2-4 m) niż w
drzewostanach gęstych tego samego wieku była średnia wysokośd drzew. Z drugiej jednak strony na bardzo suchych i ubogich glebach nadmiernie gęste
drzewostany cechowało osłabienie wzrostu wysokości. Podsumowując wpływ trzebieży na wzrost wysokości, Wiedemann *1950+ stwierdza, że różnice średniej
wysokości między różnie trzebionymi drzewostanami wynoszą najczęściej mniej niż 2 m, a często nawet mniej niż 1m, i dla praktyki nie mają większego
znaczenia. Tylko u świerka są one w pewnej mierze, zdaniem Wiedemanna *1950+, wyraz
niejsze (jednoznaczne), ale rzadko większe niż 2 m. Przeważnie (wyjątek
stanowi sosna) silne trzebieże wykonane w fazie żerdziowiny zwiększają średnią wysokośd, ale póz
niej różnice w wysokości między drzewostanami różniącymi się
gęstością stają się coraz mniejsze i zanikają prawie całkowicie w fazie starodrzewia (sosna, dąb, buk), o ile skrajne rozluz
nienie lub nadmierne prześwietlenie nie
spowoduje patologicznych zakłóceo przyrostu wysokości.
Należy jeszcze wspomnied o różnicach w wysokości drzew należących do poszczególnych klas biosocjalnych. Okazuje się, że różnice te są o wiele mniejsze niż w
przyroście pierśnicy, ponieważ słabo rozwinięte drzewa wykorzystują całą swoją energię głównie w celu osiągnięcia światła górnego *Wiedemann 1950+.
10.3.2. Wzrost i przyrost grubości
Na czym polegało gospodarstwo  szybkiego wzrostu" i jak wpłynęło ono na grubośd drzew.
Bardzo silne cięcia pielęgnacyjne w młodych drzewostanach powodują wyraz
ną reakcję drzew. Pozostające drzewa dzięki zwiększeniu przestrzeni wzrostu
rozbudowują swe korony, a ze względu na zmiany w środowisku glebowym, reagują zwiększonym przyrostem grubości, a także miąższości. Silnymi cięciami w
młodości można osiągnąd grubsze sortymenty w krótszym czasie, a ponadto zwiększyd przyrost bieżący pozostających drzew.
Obserwacje te i uzyskiwane rezultaty stały się podstawą koncepcji utworzenia tzw. gospodarstwa szybkiego wzrostu (przyrostu) *Assmann 1968, Śmelko i in.
1992+. Twórcą gospodarstwa szybkiego przyrostu jest Bohdanecky, który w latach 1880-1911 stosował w okolicach Orlika (Czechy) silne trzebieże w
COPYRIGHT BY BRISNIEW Kraków 2010
świerczynach. W młodszych drzewostanach takie postępowanie dawało dobre rezultaty. W drągowinach III klasy wieku nie przyniosło jednak oczekiwanych
wyników *Śmelko i in. 1992+.
2
Propagatorami orlickiej koncepcji (idei) gospodarstwa szybkiego przyrostu byli m.in.: Schwappach, Wiedemann i Gehrhardt. Gehrhardt zalecał w odniesieniu do
wszystkich gatunków drzew leśnych metodę trzebieży, w której należało wcześnie rozpoczynad (przy wysokości drzew 5-6 m) i często powtarzad cięcia,
wkraczając każdorazowo umiarkowanie. Trzebieże takie - zdaniem cytowanego autora - silnie oddziałują na drzewostan i mogą w krótkim czasie wpłynąd na
większe rozmiary drzew, a tym samym wyższą produkcję miąższości, co zwiększy dochody z gospodarki leśnej *Assmann 1968, Śmelko i in. 1992+.
Wiedemann *1937+ opublikował wyniki pruskich doświadczeo trzebieżowych, podając, że w drzewostanach świerkowych po 30 latach po silnej trzebieży średnia
grubośd na szybko przyrastających świerkach rosnących na powierzchniach doświadczalnych była o 35% większa niż na powierzchniach kontrolnych.
Na powierzchni doświadczalnej w Dalby (Szwecja) przeciętna grubośd świerków zwiększała się wraz z intensywnością trzebieży.
Interesujące wyniki uzyskał Vyskot, który w 1970 roku przeprowadził analizy pni świerków z drzewostanów, w których gospodarował Bohdanecky i stwierdził, że
przyrost radialny 10 lat po trzebieży wzrasta przeciętnie z 1 do 3-4 mm w ciągu roku, ale w ciągu następnych 10 lat powraca do wartości pierwotnych *Śmelko i
in. 1992].
W doświadczeniach z  szybkim wzrostem" założonych przez zwolennika tej koncepcji - Gehrhardta średnia pierśnica 100 najgrubszych świerków była o 7 15%
większa niz na powierzchni porównawczej *Assmann 1968+.
Assmann *1968+, przedstawiając praktyczne wnioski dotyczące wykonywania trzebieży w świerczynach, stwierdza, że przy póz
nym rozpoczynaniu trzebieży
zwiększenie pierśnicy w wyniku trzebieży silnych jest nieznaczne. Wczesne i silne trzebieże wpływają wyraz
nie na zwiększenie pierśnic, a zaznacza się to
szczególnie w  gospodarstwie szybkiego wzrostu".
W drzewostanach bukowych w Dalheim (Niemcy) w wieku 101 lat (zabiegi rozpoczęto, gdy drzewostan osiągnął 53 lata) średnia pierśnica w drzewostanach
pielęgnowanych trzebieżami: górną słabą, górną silną i dolną słabą wynosiła, odpowiednio, 38,5; 35,6 i 27,4 cm. Większa pierśnica na powierzchni z trzebieżą
górną słabą niż górną silną wiąże się z mniejszą liczbą drzew pozostałych na tej pierwszej z wymienionych powierzchni (odpowiednio: 248 i 288 szt ha-1 przy
takiej samej powierzchni przekroju). Na powierzchni ze słabą trzebieżą dolną rosło 860 drzew/ha *Assmann 1968+.
W duoskim doświadczeniu w Totterup grubsze buki wzrastały na powierzchniach intensywniej trzebionych (tab. 63).
Cytowany już wcześniej Chroust *2001+ na podstawie badao dotyczących trzebieży w drzewostanach sosnowych odnotował, że w ciągu 40 lat pierśnica drzewa
przeciętnego przyrosła najwięcej na powierzchni C (14,4 cm), a następnie na powierzchni B (13,7 cm) i D (13,0 cm). Przeciętna pierśnica 100 najgrubszych drzew
w wieku 70 lat była podobna, wynosiła na powierzchni B - 29,1 cm, C - 29,8, a D - 29,7 cm. W ciągu 40 lat badao największy bieżący okresowy przyrost
pierśnicowy drzew 2 klasy Krafta autor ten stwierdził na powierzchni z trzebieżą selekcyjną (D); przyrost ten był większy o 12% od przyrostu na powierzchni C i o
23% na powierzchni B. Zauważa więc, że wyniki doświadczenia potwierdziły możliwośd zwiększenia przyrostu pozostających (docelowych) drzew pod warunkiem,
że będą to drzewa z 1 i 2 klasy biosocjalnej i że zabiegi uwalniające rozpoczyna się stosunkowo wcześnie w żerdziowinie.
Z kolei doświadczenia rosyjskie *Georgievskij 1957+ wykazały, że przyrost pierśnicy drzew wyrosłych na różnych powierzchniach próbnych (sosna, świerk i lipa) w
tym samym doświadczeniu trzebieżowym (w takich samych warunkach siedliskowych) nie zależy od rodzaju i metody trzebieży, ale od zwiększonej wskutek tego
zabiegu powierzchni odżywiania przypadającej na pozostawione drzewa, znacznie większej niż przed trzebieżą. Innymi słowy, uogólniając wnioski
Georgievskiego, o przyroście grubości decyduje nie metoda trzebieży i nie charakter rozmieszczenia koron, a liczba drzew wyrastających na jednostce
powierzchni odżywiania.
Synteza wyników badao wykonanych w Danii. Niemczech, Szwecji i Rosji.
Przytoczone dane z Danii, Niemiec, Szwecji i Rosji świadczą, że w wyniku trzebieży przyrost pierśnicy zwiększa się i jest tym większy, im bardziej intensywne są
cięcia. Silniejsze zabiegi stwarzają korzystniejsze warunki wzrostu (w takich samych warunkach siedliskowych), co z kolei powoduje większy przyrost pierśnicy.
Należy jednak podkreślid, że zwiększanie przyrostu nie jest nieograniczone. Puchalski *1969, 1970+ przyjmuje, że przy zwiększeniu intensywności trzebieży do
około 20% miąższości (w stosunku do zapasu drzewostanu przed trzebieżą) przyrost pierśnicy wzrasta, lecz po silniejszych przerzedzeniach nie następuje dalsza
jego zwyżka, a jeżeli występuje, to w bardzo małym stopniu.
10,3.3. Przyrost miąższości drzewostanu
Jak trzebież górna wpływa na produkcję miąższości drzewostanu w porównaniu z trzebieżą dolną (drzewostan bukowy) *Assmann, Dieterich,
Bryndum).
Poprawa warunków wzrostu w wyniku przerzedzenia, a zatem zwiększenie przestrzeni wzrostu wywiera wpływ, podobnie jak na grubośd, także na przyrost
miąższości drzew.
Z cytowanych już bawarskich doświadczeo nad wpływem trzebieży dolnej na wzrost i przyrost drzewostanów bukowych (do analizy wykorzystano cztery serie
doświadczeo o porównywalnych warunkach siedliskowych) wynika, że przeciętny roczny przyrost grubizny był na większości powierzchni największy po trzebieży
w stopniu A (trzebież słaba) (tab. 67). Koocowa ocena wpływu trzebieży górnej (słabej i silnej) oraz dolnej słabej w drzewostanach bukowych w Dalheim
wykazała, że największy roczny przyrost okresowy grubizny (okresowy przyrost miąższości w ciągu 34 lat) osiągnął drzewostan z trzebieżą dolną; w obu
pozostałych wariantach był on o 1-2% mniejszy [Assmann 1968].
Na podstawie badao w Wirtembergii Dieterich *1924/25; cyt. za: Assmann 1968+ wykazał mniejszą o około 1-5% produkcję miąższości w drzewostanie bukowym
pielęgnowanym według zasad trzebieży górnej w stosunku do trzebieży dolnej. Assmann *1968+ oceniając trzebieże górną i dolną przeprowadzone w
drzewostanach bukowych na siedmiu seriach powierzchni doświadczalnych Pruskiego Instytutu Badawczego Leśnictwa, stwierdził przeciętne zmniejszenie
produkcji przy trzebieży górnej tylko nieco powyżej 1%.
Duoskie doświadczenie w Totterup *Bryndum 1980+ dostarcza interesujących danych o wpływie duoskiej trzebieży selekcyjnej o różnym nasileniu (C, D, E), na
przyrost miąższości w porównaniu z przyrostem na powierzchni kontrolnej (A) i po trzebieży słabej (B). Przyrost bieżący miąższości grubizny (d > 5 cm) w
pierwszym okresie po trzebieży (wiek 19-28 lat) był na wszystkich powierzchniach zbliżony i wynosił od 11,5 m3ha_1rok1 (po zabiegu D) do 9,2 m3ha"1rok"1 (po
zabiegu B  C) (tab. 68). W następnych latach (wiek 28-30 lat) większy przyrost wykazały drzewa na powierzchniach silniej trzebionych (D, D  E , E) (tab.
68). Od tego czasu obserwowana była przewaga drzewostanu kontrolnego trzebionego słabiej (A i Bp). W ostatnim okresie pomiarowym (lata 1975, wiek 52 56
lat) największy przyrost miąższości osiągnął drzewostanu na powierzchni A. Największą wartośd przeciętnego przyrostu miąższości (wiek 19-56 lat) osiągnął
drzewostan na powierzchni kontrolnej A (tab. 69). Wartośd przyrostu bieżącego i przeciętnego miąższości drzewostanu w wieku 56 lat jednoznacznie podkreśla
przewagę pod tym względem drzewostanu kontrolnego (A), a następnie słabo trzebionego (B) nad wszystkimi pozostałymi drzewostanami, w których stosowano
trzebieże C-F (tab. 68 i 69).
Syntetyczne wnioski dotyczące przyspieszonego wzrostu miąższości drzewostanów po trzebieżach (strona: 308/309) *Assmann 1961, 1968, Korpel
1986].
Długoletnie badania potwierdziły, że przyspieszony wzrost kooczy się po pewnym okresie. W wyniku przedwczesnej kulminacji i szybszego spadku przyrostu
miąższości silnie trzebione drzewostany mają nieco niższą ogólną produkcję miąższości niż słabiej trzebione. Stwierdzono, że w okresie wzrostu każdego
drzewostanu istnieje czas, kiedy można poprzez redukcję liczby drzew stworzyd takie warunki, aby przyrost bieżący miąższości mniejszej liczby drzew był
wyraz
nie większy niż przyrost bieżący miąższości większej liczby drzew na tej samej powierzchni. Okres ten (czas) i efekt przyrostu miąższości zależy od gatunku i
siedliska. Zasadniczo dotyczy to wieku przed osiągnięciem kulminacji przyrostu bieżącego miąższości. Zjawisko to tłumaczy się tym, że hamowanie wzrostu drzew
COPYRIGHT BY BRISNIEW Kraków 2010
nie wynika tylko z osłony górnej (np. drzewa z niższych pięter), ale jest również powodowane wzajemnym ocienieniem ze wszystkich stron. Jeśli odpowiednio
wcześnie usunie się przyczyny zahamowania wzrostu, dochodzi do wspomnianego przyspieszenia. W jakim stopniu powiększy się przez to przyrost całego
3
drzewostanu (jako suma przyrostu wszystkich drzew na jednostce powierzchni), zależy od średniego zwiększenia powierzchni wzrostu (przestrzeni wzrostu
przypadającej na jedno drzewo). Jeżeli na powierzchni pozostanie jeszcze dostateczna liczba drzew, o dobrze uformowanych koronach (odpowiednio wielkie,
gęste i wysmukłe, z małym bezasymilacyjnym rdzeniem), efekt przyspieszenia będzie większy niż ubytku na skutek zmniejszenia liczby drzew *Assmann 1968,
Korpel [1986].
Jakie cechy drzewostanu świerkowego decydują o przyspieszonym wzroście *Wenk 1973, Korpel 1986+.
Efekt przyspieszenia wzrostu jest szczególnie wyraz
ny w żerdziowinach świerkowych. Wenk *1973; cyt. za: Korpel 1986+ uzależnia go od następująŹcych
warunków:
- znacznego początkowego zagęszczenia,
- silnego przerzedzenia, które nie może jednak przekroczyd krytycznej granicy (po zabiegach nie może pozostad mniej niż 3000 drzew na 1 ha),
- wczesnych zabiegów (przed osiągnięciem górnej wysokości 10 m),
- urodzajnej gleby nizinnych i niższych położeo górskich,
- genetycznej zdolności do rozbudowy (zwiększenia) koron.
Zwiększenie przyrostu miąższości drzew (w takich samych warunkach siedliskowych) dzięki poszerzeniu ich przestrzeni wzrostu w wyniku trzebieży zależy od
wielu czynników, głównie zaś od gatunku drzewa i położenia biosocjalnego.
10.3.4. Całkowita produkcja miąższości
Poglądy Mayera na możliwośd zwiększenia sumarycznej produkcji miąższości trzebieżami.
Zdaniem Mayera za pomocą trzebieży nie można wyraz
nie zwiększyd całkowitej wydajności (sumarycznej produkcji miąższości) drzewostanów świerka, sosny,
buka i dębu, gdyż przy braku tego rodzaju zabiegów pielęgnacyjnych i przy wykonywaniu trzebieży słabych do umiarkowanych sumaryczna produkcyjnośd
(ogólna wydajnośd wzrostu) niewiele się różni, podczas gdy silne trzebieże powodują zmniejszenie się omawianej wielkości *Mayer 1992+.
Co stanowi o ogólnej wydajności miąższości drzewostanu w jednostki powierzchni (Tkacenko)
Na zakooczenie rozważao dotyczących wpływu trzebieży na produkcyjnośd drzewostanów warto zapoznad się z poglądami Tkacenki [1955]. Autor ten na
podstawie analizy obszernej literatury i własnych doświadczeo twierdzi, że:  na jednostce powierzchni zwiększenie przyrostu na pozostawionych drzewach przy
zmniejszeniu liczby drzew zwykle nie prowadzi do ogólnego zwiększenia zasobności drzewostanu". Tkacenko nie przeczy możliwości zwiększenia całkowitego
przyrostu grubizny, wyraża jednak pogląd, że cel ten można osiągnąd tylko przez umiejętne połączenie cięd pielęgnacyjnych z innymi zabiegami kształtującymi
poprawę warunków wzrostu lasu (np. wprowadzanie do drzewostanu gatunków fitomelioracyjnych, pozostawianie resztek pozrębowych, nawożenie, wczesne
wyznaczanie drzew przyszłościowych, wyróżnianie biogrup i pielęgnowanie w nich najlepszych drzew, popieranie osobników szybko rosnących). Podobne
stanowisko w tej kwestii zajmuje Korpel [1986].
COPYRIGHT BY BRISNIEW Kraków 2010