Koncepcja Boga, życia, świata w twórczości Kochanowskiego, Sępa Szarzyńskiego.


function saveas()
{
document.execCommand('SaveAs');
}








Drukuj prace | Zapisz prace | Powrót
Koncepcja Boga, życia, świata w
twórczości Kochanowskiego, Sępa Szarzyńskiego.Kochanowski
Kochanowski był katolikiem, nie ma co do tego wątpliwości, łączyły
go jednak pewne związki z protestantyzmem. Studiował na uniwersytecie w
Królewcu, ośrodku myśli luterańskiej. Jego protektorem był książe pruski
Albrecht, który subsydiował mu studia. Protestanci próbowali pozyskać
młodego poetę dla reformacji. Kochanowski pozostał katolikiem, pozostały w
nim jednak pewne sympatie protestanckie. Ujawniają się one bardzo wyraźnie
w łacińskich elegiach. Jeden z jego pierwszych utworów, hymn: "Czego
chcesz od nas panie?" został przysłany z Paryża na zebranie szlachty
protestanckiej. W twórczości Kochanowskiego wyraźnie brak rysów
wyznaniowych. W modlitwach zwraca się do Boga, nie ma jednak w jego
utworach kultu maryjnego, kultu świętych. Dwa z największych utworów: "Oko
śmiertelne Boga nie widziało" i "Czego chcesz od nas panie" to modlitwy
uniwersalne, mogą być wielowyznaniowe. Z wczesnej fazy twórczości
Kochanowskiego pochodzi poemat Zuzanna podejmujący wątek biblijny. Jest to
utwór mówiący o boskiej opatrzności, a także o wartości cnoty. Szczególnie
obecny jest Bóg i integralna z nim natura w pieśniach. Co jest
charakterystyczne, utożsamiał Boga z naturą, i jest w tym bliski
panteizmowi. Widział Boga w pięknie stworzenia, postrzegał go jako
stwórcę-artystę, który obecny jest w swoim dziele. Czasami Boże dzieło
stworzenia nazywa " Boskim widowiskiem mistrzyni natury". W ten sposób
jego spojrzenie staje się bardziej laickie, co nie znaczy ateistyczne.
Laicyzm XVI wieczny nie oznacza ateistycznej postawy, można go określić
jako sposób przeżywania stosunku człowieka do boga, poza granicami
wyznaczonymi przez kościół lub zbór. W pieśni 25 ksiąg wtórych (Czego
chcesz...), Bóg nie mieści się w ramach ściśle określonej doktryny, ani
katolickiej, ani protestanckiej, jest Bogiem poza kościołem, istnieje
przede wszystkim w naturze, w dziele sprawczym, "Kościół cię nie ogarnie,
wszędy pełno ciebie.". Bóg nie potrzebuje darów, gdyż sam jest dawcą
dobrodziejstw. Znawcy literatury twierdzą, że na jego pojmowanie Boga
miały także wpływ poglądy starożytnych, wpływy Cycerona, "Mechanizmem
świata kieruje artysta stwórca, który zarazem istnieje w swych doskonałych
dziełach i przejawia się przez ich byt". Hymn jest pochwałą niewidzialnego
Boga poprzez pochwałę widzialnego świata, jest całym poematem o sztuce,
artyście i jego dziele. Artystą jest Bóg w znaczeniu Deus-faber
(rzemieślnik). Renesans bardzo wysoko cenił rzemiosło artystyczne i
stawiał je wyżej niż sztuki artystyczne. Istniał wtedy pogląd, że należy
naśladować to co istnieje, natomiast rzemieślnik tworzy z niczego. I
właśnie w tym sensie traktuje Boga jako faber, stworzył coś z niczego,
dzieło artystyczne. Świat stworzony przez Boga jest piękny a właśnie
estetyka wyraża przekonanie, że piękno jest najwyższym dobrem i polega na
układzie i proporcjach. Renesansowa estetyka rozróżnia pojęcia piękna i
rzeczy pięknych. Przedmioty są rzeczami pięknymi, ale nie mogą być piękne,
bo piękno jest doskonałością substancyjną, polega na proporcji, harmonii,
blasku, współmierności elementów. Pięknem jest cnota. Pieśń "Czego..."
wyraża właśnie to przekonanie, że piękno świata, dzieło Boga polega nie na
urodzie poszczególnych elementów, ile na harmonii z zgodnym porządku
części. Poeta dostrzega także analogię między cyklem pór roku a
losami człowieka, "Serce roście", "Nie porzucaj nadzieje". Życie ludzkie
różni się od tej cykliczności jedynie tym, że ma swój kres, zaś kołowrót
natury trwa nieprzerwanie. W życiu ludzkim po złych okresach następują
dobre. Czasami utożsamia Kochanowski naturę z prostotą, pierwotnością i
jakby ze świata pierwotnej natury wywodzi się łącząca ludzi miłość, oparta
na zgodzie, wzajemnym zrozumieniu, konstruktywnym działaniu. Przykładem są
"Elegie", także "Pieśni", np.: "Pieśń świętojańska o sobótce", która jest
poetyckim poglądem na naturę w życiu człowieka. Pokazuje jak można
odnaleźć sens życia, utracony spokój w codziennym kontakcie z przyrodą.
Najlepszym tego potwierdzeniem jest rezygnacja poety z kariery politycznej
i powrót do Czarnolasu. W twórczości Kochanowskiego, a szczególnie
w pieśniach, znajduje się omówienie zagadnienia boskiej opatrzności oraz
bezpośredni stosunek Boga do człowieka. Poeta wyraża przekonanie, że losy
ludzi łączą się ze sobą według nieodgadłych praw, to też roszczenia
człowieka by poznać "przyszłe rzeczy" wywołują tylko pobłażliwy uśmiech
wszechmocnego Boga. Trzeba świadomie uznać granicę swoich możliwości i
"nadzieję pokładać w Bogu". Pieśń IX,ks1: "Prózno ma mieć na
pieczy śmiertelne wietrzne rzeczy" Pieśń XIV,ks1: "Przypadków
dalszych żaden z nas nie zgadnie I prózno myśleć o tym Co
z nami będzie potym W godzinie Bóg wywróci wszystko."
Pieśń IX,ks 2: "Siła Bóg może wywrócić w godzinie, A kto
mu kolwiek ufa nie zginie" Obok zagadnienia ładu moralnego i
boskiej opatrzności często pojawia się w utworach Kochanowskiego temat
bożej sprawiedliwości. Podstawowa jej zasada została tu uwikłana została
najwyraźniej przeczące jej obserwacje naszej rzeczywistości. Dręcząca
zasada ludzkiej egzystencji jest jednym z podstawowych tematów twórczości
Kochanowskiego. Oto fragment wypowiedzi Heleny z "Odprawy posłów
greckich": "Przebóg, więcej złego na tym świecie niż dobrego", a w "Oko
..." mówi poeta że często ci którzy "świat powolnym mają" dzieje się
lepiej niż sprawiedliwym. W elegii "Do Firleja" Kochanowski zdaje się
mówić, że ponieważ Bóg jest, musi więc być sprawiedliwy, jednak widzimy
często, że cierpi cnotliwy a występny opływa w dostatki. Próbę
rozstrzygnięcia tego dylematu dokonuje na płaszczyźnie religijnej. Pogląd
Kochanowskiego w tej kwestii doskonale wyraża powiedzenie "Bóg
nierychliwy, ale sprawiedliwy". Poeta mówi: "Panie jako bardzo błądzą,
którzy cię niedbałym sądzą". Wierzy że wypełnienie się zasad boskiej
sprawiedliwości, wyrównanie krzywd nastąpi w zaświatach. Dziełem w
pełni religijnym jest: "Psalm Dawidowy". Widać w nim chęć uwielbienia
stwórcy jako doskonałego w swoich dziełach. Tłumaczy psalm z łaciny i robi
to z pietyzmem człowieka wierzącego, rozkoszą artysty i sumiennością
filologa. Kleiner mówi: "Kochanowski świetnie wczuł się w bogactwo liryki
religijnej psalmów, a modlitwy które stworzył na podstawie biblijnej, są
jego, wyrażają potęgę i moc Boga". Niekiedy Bóg traktowany jest
antropomorficznie, np. "z twoich rąk". Nazywa go: "Myśl, która niebem
toczy". Bóg pojawia się jako wieczna myśl śmiejąca się z ludzkich
poczynań: "Człowiek, boże igrzysko", "Bo co tak mądrze człowiek począł
sobie, żeby się Bóg nie musiał śmiać jego osobie", stwórca pojawia się
jako reżyser świata. Kryzys wiary następuje po śmierci Urszulki.
Jest to kres przeświadczenia o porządku rzeczy, pojawia się nieznajomy
wróg, który "miesza ludzkie rzeczy, nie mając ani dobrych, ani złych na
pieczy". Jest on odwróceniem przyjaznej człowiekowi sprawiedliwości.
Kontekst trenów wyjaśnia, że nieznajomy wróg to los, fatum, który w
polszczyźnie XVI wiecznej mógł oznaczać diabła. Ostatecznie jednak
następuje w trenach ukorzenie się przed Bogiem i wyrażone zostaje
przekonanie, że skoro złudna okazała się nadzieja na pomoc rozumu,
"jednakże Bóg sam mocen hamować". Tren XVIII jest modlitewnym, utrzymanym
w formie psalmu - apelu do Boga o litość. Kochanowski odwołuje swoje
wcześniejsze bluźnierstwa, "Wielkie są przed tobą występki moje, lecz
miłosierdzie twoje przewyższa wszystkie złości, użyj dziś Panie nade mną
litości". Takie ukojenie przynosi mu wiara dziecinna, którą zaszczepiła w
nim matka, i dlatego jej postać pojawia się w trenie XIX poeta dochodzi do
wniosku, ze "jeden jest pan smutku i nagrody". Kochanowski był
bardzo tolerancyjny w swej religijności, uważał że przekonania religijne
są sprawą osobistą. Chrystus pojawia się tylko raz we fraszkach. Bóg u
Kochanowskiego to stwórca-artysta, potem filozoficzna "Wielka Myśl", staro
testamentowe "Bóg i pan", oraz wreszcie opatrzność bliska człowiekowi.
Religijność Kochanowskiego ograniczała się przede wszystkim do
kontemplacji i refleksji wokół najogólniejszych prawd wiary. Poeta
podkreślał dobrotliwość stwórcy, dawał wskazówki, jak trzeba żyć
cnotliwie.