Cienkowarstwowe tynki mineralne
Charakterystyka
Tynki mineralne są trwałe, odporne na wodę, stawiają mały opór dyfuzyjny w porównaniu z
tynkami \
ywicznymi. Stosowane są jako warstwa elewacyjna w systemach ociepleń
budynków metodą lekką, a tak\
e jako wierzchnia warstwa na równe podło\
a mineralne.
Mogą te\
być u\
yte jako trzecia, pocieniona warstwa tynków tradycyjnych zarówno
wewnątrz, jak i na zewnątrz. Cienkowarstwowe tynki najczęściej są nakładane warstwą
grubości 1-5 mm. Dzięki odpowiedniemu doborowi składników producenci uzyskują tynki
wysokiej jakości, trwałe i odporne na działanie czynników atmosferycznych.
Spoiwo
Ma wpływ zarówno na cechy zaprawy (urabialność, konsystencję, początek i koniec czasu
wiązania), jak i gotowego tynku (skurcz, paroprzepuszczalność, nasiąkliwość). Spoiwem
cienkowarstwowych wypraw mineralnych jest: gips, wapno hydratyzowane (suchogaszone),
wapno hydrauliczne, szkło wodne potasowe, cementy portlandzkie wysokich marek bez
dodatków (dodatki mogą powodować niejednolitość w kolorach). Wapno i gips są spoiwami,
które po wymieszaniu z wodą wią\
ą i twardnieją tylko na powietrzu. Zaprawy gipsowe
osiągają optymalną wytrzymałość dopiero po wyschnięciu. Poddane nawet po pewnym czasie
działaniu wody lub wilgoci, wykazują spadek wytrzymałości nawet do 50%. Dlatego nale\
y je
stosować w miejscach suchych, zabezpieczonych przed stałym nawil\
aniem, a tak\
e w
pomieszczeniach o wilgotności powietrza nie przekraczającej 60%. Zaprawy o spoiwie
wapiennym powinny być chronione przed działaniem wody szczególnie zaraz po nało\
eniu i
w pierwszej fazie wiązania. Deszcz mo\
e bowiem wypłukiwać spoiwo. Wapno suchogaszone
stosuje się równie\
jako dodatek do cementu w ilości 5-15%. Alkalizuje ono środowisko,
umo\
liwiając tym samym zadziałanie związków organicznych (dodatków). W zaprawach
opóz
nia początek wiązania. Wapno hydrauliczne i cementy portlandzkie są spoiwami
wią\
ącymi i twardniejącymi zarówno na powietrzu, jak i pod wodą. Cementy ró\
nią się
między sobą cechami wytrzymałościowymi - markami, a co za tym idzie szybkością przyrostu
wytrzymałości na ściskanie zaprawy. Im wy\
sza marka tym przyrost jest szybszy. Cement
stanowi 10 do 15% suchych składników masy. Takie proporcje pozwalają efektywnie
wykorzystać właściwości wią\
ące spoiwa przy minimalnej ilości wody zarobowej. Nale\
y przy
tym unikać nadmiernego nawilgocenia tynków w trakcie dojrzewania. Zapobiega to
powstawaniu wykwitów solnych i przebarwień. Wykwity mo\
na usunąć 10% roztworem
kwasu solnego. Szkło wodne pozwala na uzyskanie wyprawy mało nasiąkliwej, ale
przepuszczającej parę wodną, a tak\
e na zastosowanie tynku do powierzchni nara\
onych na
agresję kwaśną (np. kwaśne deszcze).
Kruszywo
Przede wszystkim nie mo\
e zawierać zanieczyszczeń oraz pyłów mineralnych, związków siarki
i \
elaza. Równie istotne jest, aby kruszywo miało budowę krystaliczną i nie było zwietrzałe.
Ziarna powinny być kształtne: nie wydłu\
one (długość mniejsza ni\
trzykrotna grubość lub
szerokość) i nie płaskie (grubość większa ni\
1/3 długości). Nieodpowiednia budowa
(amorficzność), obecność zanieczyszczeń oraz związków chemicznych utrudniają wiązanie
zaprawy i powodują, \
e gotowy tynk kruszy się, nie trzyma koloru. Wa\
ne jest tak\
e, aby w
mieszance znajdowało się kruszywo ró\
nych frakcji przyjmowanych według krzywej
uziarnienia. Daje to szczelniejsze wypełnienie zaprawy. U\
ycie ziaren jednej wielkości
zwiększa porowatość tynku. Cecha ta jest niekorzystna dla tynków zewnętrznych szczególnie
zimą. Woda, a ściślej para wodna, znajdująca się w porach zamarza, rozszerza swoją
objętość i niszczy strukturę tynku. Na skutek tego na elewacji pojawiają się spękania i rysy.
Mo\
e dojść nawet do łuszczenia i odpadania wyprawy. Do tynków mineralnych stosuje się
kruszywa naturalne uzyskiwane ze skał luz
nych lub kruszywo łamane zwykłe lub
granulowane. Najczęściej jest to marmur, kwarc, perlit, wapień, a tak\
e barwione kruszywo
kwarcowe. Jako wypełniacza u\
ywa się równie\
mączki dolomitowej. Aby wzbogacić
wyprawy mineralne, narzuca się na świe\
y tynk \
wirek o dowolnej kolorystyce. Wielkość
ziaren określa minimalną grubość tynku. Zale\
y ona między innymi od rodzaju wykonywanej
faktury. Kruszywo powinno spełniać wymagania norm PN-86/B-06712, PN-91/B06714, PN-
91/B-06715, PN/B-11111, DIN 4226.
Dodatki
Powodują, \
e przy tej samej ilości wody zarobowej uzyskuje się bardziej ciekłą konsystencję
mieszanki. Dzięki temu poprawia się urabialność i pompowalność oraz zdolność nakładania i
zacierania. Dodatki poprawiają równie\
paroprzepuszczalność (zdolność "oddychania") tynku.
Regulują ponadto czas wiązania, zwiększają przyczepność i spowalniają wchłanianie wody w
pierwszej fazie wiązania. Modyfikują parametry wytrzymałościowe gotowego tynku.
Gwarantują wstępny, nawet 80% przyrost wytrzymałości w pierwszym dniu oraz udarność
około 1 J (bez dodatków wartości takiej nie da się osiągnąć). Masy uszlachetnione
współpracują elastycznie z układem ocieplającym, co zapobiega powstawaniu spękań.
Dodatki ograniczają nasiąkliwość wyprawy. Wpływają te\
korzystnie na jakość i trwałość
koloru. W wypadku zapraw ze spoiwem krzemianowym dodatki neutralizują wysokie (ok. 9)
PH szkła wodnego - brak dodatku powoduje, \
e przy spadku PH następuje polimeryzacja
spoiwa. To, czy sucha mieszanka zawiera niektóre dodatki, mo\
emy zaobserwować,
przygotowując zaprawę. Gdy mieszanka początkowo nie chce się zmieszać z wodą, świadczy
to o obecności dodatków hydrofobowych (ograniczających nasiąkliwość). Dodatki
napowietrzające podczas zarabiania wodą powodują tworzenie się drobnych pęcherzyków
powietrza. Najczęściej stosowanymi dodatkami są dyspersje polimerowe, metyloceluloza
(zapobiegająca zbytniemu odciąganiu wody z zaprawy), pochodne skrobi (sprawiające, \
e
zaprawa nie klei się do narzędzi). Nale\
y równie\
wspomnieć, \
e do niektórych tynków
gruboziarnistych dodaje się mikrowłókna celulozowe, ewentualnie polipropylenowe. Stanowią
one rozproszone zbrojenie wzmacniające powierzchnię tynku. Zwiększają jego wytrzymałość
na rozciąganie i odporność na spękanie (zwłaszcza przy wysychaniu). Wpływają równie\
na
lepszą, bardziej elastyczną współpracę tynku z systemem ocieplającym.
Pigmenty i sposób barwienia
Powinny gwarantować jednorodność wybarwienia masy i trwałość koloru, a przy tym
odporność na działanie promieniowania UV. Powinny być mo\
liwie mało wra\
liwe na
środowisko alkaliczne, odporne na wpływ czynników atmosferycznych. Pigmenty organiczne
są światłotrwałe, ale wra\
liwe na alkalia, a nieorganiczne są odporne na wpływy
atmosferyczne (wskazane do mas zewnętrznych). Tynki mo\
na barwić, dodając pigmenty do
mieszanki w trakcie produkcji (barwienie w masie). Wymieszanie pigmentu z suchą zaprawą
daje łatwość u\
ycia, ale pozwala uzyskać w zasadzie tylko kolory pastelowe (jedynie tynki
silikatowe mo\
na barwić w masie i otrzymać nasycone barwy). Wią\
e się to z obecnością
związków wapnia, które reagując mogą powodować wykwity solne. Z tego powodu tynki
mineralne najlepiej barwić poprzez malowanie farbami elewacyjnymi lub do wnętrz. Pozwala
to uzyskać jednorodne wybarwienie, a tak\
e intensywne kolory.
Technika nakładania
Nanoszenie masy na elewację powinno się odbywać przy jednakowych warunkach
atmosferycznych (temperaturze, wilgotności). Przy du\
ych powierzchniach nale\
y
kalkulować, czy masę zdą\
y się nało\
yć w ciągu jednego dnia. Deszcz, wiatr a nawet
kilkustopniowa ró\
nica temperatury mo\
e mieć wpływ na efekt końcowy. Jeśli w czasie po
nało\
eniu nastąpią du\
e opady deszczu, mo\
e nastąpić nawet spłukanie, zaprawy. Je\
eli w
trakcie prowadzenia prac i przez 2-3 dni po ich zakończeniu występuje m\
awka lub mgła,
mo\
e dojść do zmiany stę\
enia barwnika, a co za tym idzie do niejednorodnego wybarwienia,
zacieków i plam. Układanie tynków w zbyt wysokiej temperaturze i małej wilgotności
powoduje z kolei szybkie odparowanie wody niezbędnej do procesu wiązania spoiwa
cementowego. Wa\
ny jest tak\
e kierunek zacierania. Wią\
e się to z kierunkiem padania i
odbicia światła na powierzchni ściany. Tynk wykonywany z tej samej masy, w tych samych
warunkach pogodowych, ale przez dwóch tynkarzy zacierających powierzchnię w ró\
nych
kierunkach, będzie się ró\
nił odcieniami. Błędem jest tak\
e skrapianie tynku podczas
zacierania. Mo\
e się to przyczynić do odbarwienia elewacji. Popularne jest egalizowanie -
jednokrotne malowanie warstwy tynku pozwalające wyrównać kolor. Dodatkowo ogranicza
się dzięki temu równie\
wodochłonność tynku. Zaprawę mo\
na nanosić w dwojaki sposób -
ręcznie lub jeśli konsystencja na to pozwala - agregatem tynkarskim. Naczynia do mieszania,
mieszadła i narzędzia powinny być wykonane ze stali nierdzewnej. Zwykła stal węglowa w
kontakcie z zaprawą rdzewieje i mo\
e pozostawiać nieestetyczne smugi, trudne lub wręcz
niemo\
liwe do usunięcia. Do uzyskania po\
ądanej faktury tynku mo\
na stosować ró\
nego
rodzaju wałki, pędzle, pace z tworzyw sztucznych, a nawet narzędzia takie jak ły\
ka, widelec,
butelka i inne. Pozwalają one uzyskać nietypowe efekty. Przy wykonywaniu wyprawy
agregatem strukturę nadaje się zmieniając końcówki dyszy. Rodzaj faktury zale\
y równie\
od
tego czy będzie to tynk wewnętrzny czy zewnętrzny. Tynki wewnętrzne mają najczęściej
drobnoziarniste, delikatne faktury. Tynki zewnętrzne są z reguły wykonywane z mas o
grubym uziarnieniu, a ich struktura jest bardziej wyrazista. Wynika to z większej odległości, z
jakiej je obserwujemy.
Błędy
Częstym błędem jest nierównomierne rozło\
enie zaprawy oraz zacieranie tynku w
niewłaściwym momencie. Przy zbyt szybkim rozpoczęciu zacierania, gdy zaprawa jest jeszcze
zbyt wilgotna, na powierzchni świe\
ego tynku tworzą się smugi. Nadawanie faktury na zbyt
mocno wyschniętym tynku powoduje, \
e trzeba silniej dociskać packę. Na powierzchni tynku
powstają rysy, a praca staje się cię\
ka. Następuje równie\
jego zdzieranie. Przed poło\
eniem
warstwy wyprawy nale\
y pamiętać o oczyszczeniu podło\
a. Wielu producentów i
wykonawców zaleca, aby podło\
a o du\
ej nasiąkliwości przed tynkowaniem zabezpieczyć
stosując preparaty gruntujące. Zapobiega to odciąganiu wody zarobowej z mieszanki i
poprawia przyczepność zaprawy. Masy tynkarskie o spoiwach mineralnych po zmieszaniu z
wodą nale\
y szybko zu\
yć. Błędem jest dodawanie wody do twardniejącej zaprawy, gdy\
nie
da się jej dokładnie wymieszać i uzyskać wyjściowych parametrów wytrzymałościowych,
konsystencji oraz koloru. Twardniejącą, nie zu\
ytą mieszankę najlepiej wyrzucić. Bardzo
wa\
ne jest równomierne dozowanie wody, powoduje ono ró\
nice w konsystencji, a tym
samym na niejednorodność wybarwienia, ró\
nice w fakturze. Niewskazane jest dodawanie
wody w ilości przekraczającej zalecaną przez producenta. Przy dodaniu większej ilości wody
wydłu\
y się okres przydatności do stosowania i czas wysychania zaprawy na ścianie, ale
zmienia się przede wszystkim wskaz
nik w/c zaprawy (proporcje zawartości wody i cementu).
Oznacza to, \
e tynk będzie miał gorsze parametry wytrzymałościowe - będzie bardziej
podatny na skurcz i spękania. Inne będzie tak\
e natę\
enie koloru. W skrajnych przypadkach
zaprawa nie będzie kleić się do ściany.
Właściwości
Cienkowarstwowe tynki mineralne są trwałe i odporne na wodę, choć w porównaniu z
tynkami \
ywicznymi bardziej nasiąkliwe. Stawiają jednak mniejszy opór dyfuzyjny. Oznacza
to, \
e wilgoć nie gromadzi się w ścianie i mo\
e się z niej wydostawać. Jedynie tynki ze
spoiwem krzemianowym charakteryzuje bardzo mała wodochłonność przy zachowaniu
otwartych porów. Ilość wody jaką mo\
e wchłonąć tynk jest charakteryzowana przez:
nasiąkliwość powierzchniową, współczynnik nasiąkliwości powierzchniowej a. W wypadku
tynków zalecanych do stosowania z konkretnym systemem podawana jest wodochłonność
całego układu ociepleniowego. Ró\
nice w wartościach parametrów wynikają na przykład z
ilości dodatków hydrofobowych ograniczających nasiąkliwość, struktury tynku (ilości i
wielkości porów). Według normy PN-91/B-10105 "Masy tynkarskie do wykonywania
pocienionych wypraw elewacyjnych. Wymagania i badania." współczynnik a <= 0,5
natomiast a*Sd <= 0,2. Tynki o spoiwie cementowym nie są odporne na działanie odczynów
kwaśnych, spalin, związków fluoru i siarki. Ich obecność w atmosferze, a szczególnie w
kwaśnych deszczach sprzyja korozji. Mogą powodować powstawanie "soli Carndlota", która
zawiera du\
e ilości chemicznie związanej wody, ma du\
ą objętość i mo\
e powodować
destrukcję tynku. Na tę cechę trzeba zwrócić szczególną uwagę, gdy tynki będą
eksploatowane w silnie zanieczyszczonym środowisku przemysłowym i miejskim.
Agnieszka Wrocławska