1
2
CZASY NASZE
Piotr Witold Raczko
Tomasz Geras
Piotr Zarkadas
Nasze pokolenie wzrasta w czasach woli, próbują w nim uczestniczyć, jednak nie znając
globalnego zamętu. W ponurym świetle zmierzchającej niedawnej historii, nieświadomie stają po stronie
cywilizacji coraz trudniej odróżnić kłamstwo od zdrady. Tylko co jakiś czas silniejszy podmuch unosi
prawdy, piękno od brzydoty, cnotę od występku. medialną kurtynę, skrywającą prawdziwą scenę
Upadają dawne autorytety, a poprzednie pokolenie nie polskiej polityki: samobójstwa świadków w celach
potrafi już wydać nowych. Świetna kultura polska, monitorowanych 24h, kuriozalne procesy sądowe w
dawniej powietrze narodu i najdroższy kwiat jego których znikają zgromadzone dowody, zwłoki oficera
ducha, nasiąka sokami obcymi lub upada pod ciosami wywiadu w rzece, olbrzymie przekręty z udziałem
samozwańczych elit twórczych. Tlące się tu i ówdzie wysokich władz państwowych. Brak niestety
płomyki narodowości gaszone są przez jakiegokolwiek ośrodka spoza układu, w którym
kosmopolityczną powódz
a duch wszechludzkiego obywatel znalazłby oparcie. Środowiska, które mogły
braterstwa, tak gorliwie głoszony za komuny, dziś pod pełnić taką rolę, zostały rozbite, wstrzymane w
zmienionymi sztandarami szturmuje bezbronne umysły rozwoju lub, co gorsza, dyskretnie uzależnione od
od Zachodu. Kres rodzinie, śmierć wartościom, faktycznej władzy. Mimo tak ponurej wizji
rozumowi wygnanie - stajemy się społeczeństwem dzisiejszych czasów mamy nadzieję, że nasz biuletyn
słabeuszy, tak, jak najwyraz
niej chce tego medialna zainspiruje ludzi do działania poza systemem.
propaganda. Co czynią młodzi ludzie wobec tej Działania nie tylko politycznego, lecz również
dziejowej burzy? Jedni oszołomieni chaosem duchowego - odbudowy wyniszczonej kultury, sztuki i
zamykają się na życie polityczne; drudzy, pełni dobrej woli.
SPIS RZECZY
Życie polityczne 4
Konserwatyzm a 7
kapitalizm
Tożsamość 12
architektury
Sprawiedliwy ustrój 16
gospodarczy
Przeszkody odwagi 21
cywilnej
3
ŻYCIE POLITYCZNE
Piotr Witold Raczko
Kiedy mówi się o działaniu politycznym, zazwyczaj PiS. Większość posłów nie ma tak naprawdę
zawęża się rozumienie polityki kraju do rozgrywek własnych poglądów a ich władza jest skrępowana
pomiędzy partiami politycznymi. Przybierają one na siecią w którą sami się zaplątali. Realizują jedynie
sile angażując emocjonalnie dużą część narodu. Choć wole sił rządzących, które leżą zupełnie poza
dziś dwie główne partie w programach politycznych sejmem.
różnią się w bardzo niewielkim stopniu, walka nie
ustaje a przybiera na sile, wzajemne oskarżenia REALNA WA
ADZA
podgrzewają atmosferę. Oczywiście to nie różnice w
poglÄ…dach, lecz dzielenie siÄ™ stanowiskami jest
Władza leży poza partiami. Nie ośmielę się określić
powodem tej wojny. W rzeczach ważniejszych niż
dokładnie gdzie znajduje się jej z
ródło, bo nie mam
wspólne okradanie kraju wszystko zostało już
takiej wiedzy, jednak myślę, że śmiało można
ustalone. Po podpisaniu Traktatu Lizbońskiego przez
wyróżnić kilka ośrodków władzy w Polsce. Głównym
Lecha Kaczyńskiego, odebrano Polsce pozory
ośrodkiem są rozwiązane już przecież WSI, ze swoją
suwerenności, zagwarantowano nam jednak
potężną siecią powiązań na prawicy i lewicy. Z takich
 możliwość współdecydowania o własnych
organizacji nie da się odejść, więc tym bardziej nie da
sprawach . Gwarancje takie były jednym z
się ich rozwiązać. Wojskowe Służby Informacyjne
argumentów za wstąpieniem naszego kraju do Unii.
powstały w 1991 r., z połączenia wywiadu i
Taki układ jest bardzo wygodny dla naszego rządu.
kontrwywiadu wojskowego, zaś zostały zlikwidowane
Nasi posłowie nie tylko otrzymali dostęp do nowych
z inicjatywy posła Macierewicza w roku 2007. Według
lukratywnych posad, lecz także nie muszą już kłopotać
zeznań w procesie likwidacji WSI2 byłego oficera
się myśleniem jak zadowolić naszych suwerenów, bo
wywiadu Jerzego Kalemby, pieniądze z WSI trafiły do
oni sami oznajmiajÄ… swÄ… wole poprzez Komisje
partii Kaczyńskich- Porozumienia Centrum. Pieniądze
Europejską (która - co trzeba zaznaczyć nie podlega
pochodziły z kieszeni podatnika a konkretnie
nikomu i nie jest demokratycznie wybierana1) i
dystrybucja ich odbywała się poprzez Fundusz Obsługi
pozbawieni innych trosk mogą zająć się tworzeniem
Zadłużania Zagranicznego. Wcześniej, choć poza
przedstawienia, które daje narodowi wrażenie
procesem mówił też o finansowaniu części mediów
prawdziwej walki o polskie interesy. Odgrywana
przez WSI3. Anatol Lawina,4 były szef zespołu NIK
polityka i ogólne zamieszanie służą również
kontrolującego FOZZ, stwierdził przed sądem, że
rozproszeniu uwagi w czasie afer i podejmowania
praktycznie wszystkie partie były finansowane z
niepopularnych decyzji, jak podniesienie podatku VAT,
pieniędzy pochodzących z funduszu. Wywiad
zasłonięte przez walki na krakowskim przedmieściu
Rzeczpospolitej współpracując z mafią zajmował się
wywołane nagłą decyzją prezydenta o usunięciu
też nielegalną sprzedażą broni z wojskowych
krzyża. Poseł Palikot swoim błazeństwem skutecznie
magazynów do krajów takich jak Sudan czy Palestyna.
zagłuszył huk afery hazardowej. Dzisiaj dwie główne
Innym rzeczywistym z
ródłem władzy jest cywilna
partie składają się w zasadzie z tych samych ludzi,
bezpieka. Układy pomiędzy byłymi służbami są ciągłą
którzy dawniej pouciekali ze skompromitowanych
walką o władzę, czego wyrazem może być rzekome
Akcji Wyborczej Solidarność i Unii Wolności.
samobójstwo generała Petelickiego - twórcy GROMU,
Przetasowania pomiędzy PiSem i PO często dotyczą
oficera SB. Afera Rywina, afera hazardowa i ostatnie
czołowych ich działaczy. Sikorski niegdyś wierny i
zamieszanie wokół Amber Gold mówią nam, że w
protegowany sługa Kaczyńskich zamienia się w ich
największego wroga. Ważny działacz PO z warszawy-
2
Ustalenia śledztwa w sprawie FOZZ są też dostępne w
Rafał Dorosiński nagle zmienia front i wstępuje do
Internecie: http://www.raport-wsi.info/
3
Nieoficjalna wypowiedz
Kalemby w programie  Dramat w trzech aktach
wyemitowanym przez TVP 17 i 19 czerwca 2001
1
Nigel Farage MEP z płd.-wsch. Anglii -  Who is who on
4
Ostatni świadek w procesie FOZZ, po nagłych zgonach Falzmanna i Pańki.
european commission?
Okoliczności również jego śmierci nie są do dziś wyjaśnione.
4
naszym kraju zupełnie nic się nie zmieniło. Widzimy,
więc kompletną infiltrację świata polityki przez służby
informacyjne powiązane z mafią. Przynależność do
mafii decyduje również o dostępie do rynku. Sprawy
porwania i zamordowania syna Krzysztofa Olewnika5
czy zniszczenia firmy Optimus należącej do Kluski6
pokazują, że jeśli do gospodarki przeniknie ktoś z poza
układu jest bardzo szybko pacyfikowany przy
bierności a może na co wskazują poszlaki 
współudziale policji i wymiaru sprawiedliwości
OBCE SIA
Y
Prócz naszej rodzimej postkomunistycznej mafii
funkcjonują na terenie naszego kraju siły obcych
potęg. Znajdujemy się w buforowej strefie na granicy
wpływów dwóch mocarstw. Z racji naszej
przynależności do Unii Europejskiej większość decyzji
zapada w Niemczech, które dzięki Traktatowi
Lizbońskiemu wraz z Francją kontrolują Europę, w
Polsce zaÅ› Platforma Obywatelska przejawia silnÄ…
wolÄ™ realizowania interesu narodowego Niemiec.
Entuzjazm dla niemieckiej linii politycznej premiera
Tuska ( więcej Europy w Europie! )7 został ostro
paliwowym. Rosyjski analityk otwarcie mówi również
skrytykowany przez BrytyjskÄ… Partie
o intensywnej wojnie kulturowej wymierzonej w
Niepodległościową (UKIP). Opozycja pod postacią
polsko-katolicką tożsamość a prowadzonej przy użyciu
Prawa i Sprawiedliwości jedynie udaje twardą obronę
masonerii i środowisk żydowskich ( Trzeba rozkładać
polskich interesów przed swoimi wyborcami, zaś w
katolicyzm od środka, wzmacniać polską masonerię
Parlamencie Europejskim zajmuje miejsce pokornych
popierać rozkładowe ruchy świeckie, promować
pochlebców - podobnie jak PO. Aleksander Dugin,
chrześcijaństwo heterodoksyjne i antypapieskie. 8).
twórca nowej geopolityki imperium rosyjskiego
szczerze nam Polakom oznajmia, że nasza sytuacja jest
LOŻE I RUCHY ŚWIECKIE
beznadziejna. Według niego głównym celem Rosji
powinno być utworzenie potężnego bloku
Ogromne znaczenie majÄ… w Polsce zorganizowani
kontynentalnego razem z Niemcami a wtedy wszystko
ponad narodami Żydzi, obecnie posiadający swoją
pomiędzy tymi dwoma ośrodkami zostanie wchłonięte.
jawną ekspozyturę w postaci loży masońskiej B'nai
Nie tyle chodzi tu o przesunięcie granic
B'rith. 9 Września 20079 przy okazji otwarcia nowej
geograficznych, co o pogłębienie kontroli politycznej i
loży B'nai B'rith w Warszawie ambasador amerykański
gospodarczej nad strefą wpływów. Działanie rosyjskie
Victor Ashe (członek Partii Republikanów,
na obszarze naszego kraju można także zauważyć w
neokonserwatysta) spotkał się z działaczami tej
przejmowaniu przez rosyjskie państwowe zakłady
organizacji - prezesem Moishem Smithem i
konkurencyjnych przedsiębiorstw choćby w sektorze
wiceprezesem Danem Mariaschinem. Omówiono
wtedy m.in. sprawÄ™ ustawodawstwa dotyczÄ…cego
zwrotu mienia. Sprzeczny interes narodowy Polski i
5 W związku z tą sprawą minister sprawiedliwości pierwszym rządzie Donalda
Tuska  Zbigniew Cwiąkalski podał się do dymisji. Większość dowodów została
utracona lub skradziono je policji. Wszyscy trzej podejrzani popełnili
8
samobójstwa w monitorowanych celach.
 Czekam na Iwana Groz
nego wywiad z Aleksandrem Duginem FRONDA, nr
6
Oficer UOP pochwalił się nawet Romanowi Klusce: Panie prezesie, myśmy
11-12, 1998.
obserwowali metodami operacyjnymi, jak pan i pana firma mieliście być
9 Strona Ambasady USA
zniszczeni«.
http://web.archive.org/web/20100412065313/http://polish.
7
Strasburg 6 lipca 2011 r. Całość, łącznie z wystąpieniem Nigela Farage
poland.usembassy.gov/poland-pl/wydarzenia_20010/bnai-
dostępna w Internecie w języku angielskim  Nigel Farage vs Donald Tusk
brith-otwiera-now-lo-w-warszawie--9-wrzenia-2007.html
5
Izraela to aktualnie przede wszystkim odszkodowania Brytanii od roku 1999, kiedy to ujawniono spisek w
dla Żydów w wysokości 60 miliardów dolarów, angielskim ministerstwie sprawiedliwości, do 2009 w
którymi straszy się Polskę. Przenoszenie na Polaków policji i prokuraturze obowiązywała lustracja
odpowiedzialności za holokaust oraz odbieranie antymasońska11 (zdjęta dopiero przez wyrok sądu Unii
oskarżeń wobec licznych Żydów, którzy będąc w UB Europejskiej).
mordowali polskich partyzantów a aktualnie
przebywają w Izraelu, jako przejawów rdzennego CO MOŻNA ZROBIĆ
polskiego antysemityzmu ma służyć usprawiedliwieniu
takich roszczeń wobec naszego kraju. Jednogłośny
W momencie, w którym ktoś dostrzega ogólny rozkład
filosemityzm mediów może wskazywać na ich
państwa, pierwszą jego reakcją jest myśl: Załóżmy
powiązania z ośrodkami żydowskimi. Z
naszą partię poza układem! Cały nasz system
filosemityzmem łączy się wrogość do nawet
polityczny jest wadliwy i chory - wiedzÄ…c o tym nie
najmniejszych przejawów polskiego nacjonalizmu i
należy brać w nim udziału. Małe partie niezwiązane z
przypisywanej nam ksenofobii. Lecz ponieważ
układem nawet, jeśli odniosą sukces przy ogromnym
odrobina miłości do narodu i odróżnianie swoich od
wysiłku ludzi zaangażowanych i osiągną np. 5% w
obcych są konieczne do samookreślenia się, jest to
sejmie i tak nie będą w stanie zmienić w Polsce
zamach na polską tożsamość narodową.
niczego. Ewentualną korzyścią z ich obecności będzie
Masoneria, zarówno w postaci Rytu
zabieranie głosu - przypominanie obywatelom o
Szkockiego Dawnego i Uznanego, Wielkiego
rozpadzie państwa, lecz i ta możliwość, wobec coraz to
Wschodu, jaki lóż mieszanych (np. loża Droit
ostrzejszego ograniczania wolności słowa, jest bardzo
Humain), zajmuje siÄ™ w Polsce tworzeniem
zawężona. Pomyślmy przede wszystkim, co nas
społeczeństwa otwartego laickiego, czyli dezintegracją
interesuje? Kusząca poselska posada czy może
dawnych wartości, rodziny, narodu. Inne są drogi,
realne cele? Jeżeli to drugie - wówczas powinniśmy
jakie do celu prowadzą poszczególne loże, ale w tych
zupełnie zrezygnować z działania w ramach partii i
kwestiach wszystkie cechuje ten sam kierunek.
szukać rozwiązań gdzie indziej.
Propagowanie postaw kosmopolitycznych,
tolerancyjnych wobec przejawów niszczenia
 Świadomy bojkot systemu wywołuje mechanizm
tradycyjnego porządku, stwarza pomost pomiędzy
szukania nowych rozwiązań, organizowania się.
wrogimi środowiskami (np. mafią a policją,
Należy, zatem pracować nad tworzeniem
większością a opozycją w sejmie), co umożliwia
alternatywnych struktur społecznych poza oficjalnym
spektakularne  porozumie ponad podziałami partii w
układem politycznym.
kwestiach istotnych dla loży. Wolnomularstwo zawsze
Mariusz Urban12
było również ważnym ośrodkiem wpływu
gospodarczego oraz politycznego, o czym świadczy
chociażby przytoczony wyżej przykład ambasadora
Victora Ashe, załatwiającego sprawy amerykańsko-
żydowskie nie z innymi dyplomatami, lecz właśnie
poprzez syjonistyczne loże. We Włoszech w latach
osiemdziesiątych Loża P210 usiłowała obalić
demokratycznie wybrany rząd. Okazało się wtedy, że
masoni w znacznej mierze kontrolowali media,
prokuraturę i dużą część polityków. W Wielkiej
11
Strona Parlamentu Brytyjskiego:
http://www.parliament.the-stationery-
10
office.com/pa/cm200506/cmhansrd/vo050721/text/50721w
Fragment aktu oskarżenia w procesie przeciwko Licio
69.htm#50721w69.html_sbhd0
Gelli(skazanego na 25 lat więzienia):  Loża masońska, w której
12
Mariusz Urban - twórca Niezależnej Grupy Politycznej w
mistrzem był Licio Gelli była w rzeczywistości centrum tajnej
1982 przekształconej w Ruch Narodowy
organizacji wywiadowczej, a jej członkowie pełnili
http://www.ruchnarodowy.pl/
odpowiedzialne funkcje na różnych szczeblach administracji
państwowej. Dzięki zajmowanym pozycjom wywierali oni
wpływ na decyzje podejmowane przez władze i mieli na uwadze
tylko własne korzyści.
6
KONSERWATYZM A KAPITALIZM
Magdalena Ziętek
Za: DYSTRYBUCJONIZM.PL
Do mniej więcej połowy XX wieku konserwatyści statusie społecznym i sposobie życia swoich członków.
należeli raczej do przeciwników kapitalizmu czy też Rodzina i wspólnota lokalna były jednak także
ekonomicznego liberalizmu. W dużej mierze wynikało zobowiązane do określonej troski nad swoimi
to z tego, że jako arystokracja ziemska byli przekonani członkami. Podobnie zorganizowany był system
o wyższości własności ziemskiej nad  kapitalistyczną cechów. Z jednej strony ograniczał on wolność
(czyli posiadaniu niematerialnych udziałów i akcji). W gospodarczą, z drugiej zaś jednak cechy wypełniały
wyniku rozłożonego w czasie procesu liczne funkcje socjalne. Warto także wspomnieć o roli
wywłaszczania dawnej arystokracji, zmienił się Kościóła katolickiego, do którego przynależność także
także stosunek konserwatystów do wiązała się z konkretnymi ograniczeniami
kapitalizmu. Nowe pokolenia konserwatystów weszły indywidualnej wolności, w zamian za to jednostka także
wręcz w sojusz ze zwolennikami wolnego rynku. korzystała z licznych świadczeń społecznych. Rodziny,
Połączył ich wspólny wróg: socjalizm. Wielu wspólnoty lokalne, cechowe czy też religijne w daleko
konserwatystów przy tym zupełnie bezkrytycznie posuniętym stopniu były samowystarczalne. Produkcja
przejęło paradygmaty liberalizmu gospodarczego, żywności, odzieży czy też licznych przedmiotów
niejako w całości je internalizując. Czy konserwatyzm codziennego użytku dokonywana była bowiem w ich
jednakże rzeczywiście można  ożenić z liberalizmem obrębie.
bez szkody dla tego pierwszego? Moim zdaniem nie.
Nowoczesny kapitalizm zmiótł z powierzchni ziemi
Pierwszy argument na rzecz takiego stanowiska taką strukturę społeczną. Jest to związane przede
znajdziemy w  Zasadach filozofii prawa Hegla. wszystkim z charakterystycznym dla kapitalizmu
Hegel nazywany jest diagnostykiem nowoczesnego podziałem pracy. W nowoczesnym systemie
świata; z taką oceną jego dorobku trudno się nie gospodarczym jednostka specjalizuje się w wąskiej
zgodzić. Hegel dobitnie pokazał, że podstawą dziedzinie, przez co jej praca jest dużo bardziej
nowoczesności jest gospodarka wolnorynkowa. efektywna. W wyniku podziału pracy człowiek
Liberalizm gospodarczy jest bowiem najwyższym jednakże staje się, w sposób dotąd nieznany, zależny
przejawem zasady wolności, która  według Hegla  w od innych ludzi. Nawet przy zaspokajaniu swoich
nowoczesnym świecie w pełni się najbardziej podstawowych potrzeb zdany jest bowiem
urzeczywistniła. Hegel zwraca uwagę na to, że na odpowiednią kooperację z wieloma innymi
liberalizm gwarantuje jednostce osobistÄ… jednostkami. Paradoks nowoczesnego kapitalizmu
niezależność, znosi on bowiem struktury polega więc na tym, że prowadzi on do powstania
społecznego panowania w postaci osobistej nowego typu kolektywu, w którym wszyscy są
zależności jednostek od siebie. Charakterystyczny dla zależni od wszystkich. Jednostka np. kupując chleb w
kapitalizmu podział pracy, zdaniem Hegla, prowadzi do piekarni, nie ma wpływu na to, jak hodowane czy
daleko posuniętej decentralizacji władzy. Jednostka, we przechowywane było zboże albo jak pieczony był chleb
wszystkim, co robi, jest zależna od wszystkich innych (np. czy piekarz używał soli spożywczej czy też
(właśnie ze względu na podział pracy), ale od nikogo w innej& ). Podział pracy prowadzi do powstania nowego
taki sposób, jak np. chłop od swego pana w feudalizmie. systemu zaspokajania potrzeb. Zwraca na to uwagę
Emancypacja jednak ma swojÄ… cenÄ™. Tradycyjne Hannah Arendt:
formy uspołecznienia oparte na więziach osobistych
zostają zastąpione przez nowe, oparte na więzach
 W naszym pojmowaniu (& ) narody i wspólnoty
prawno-ekonomicznych.
polityczne postrzegamy na podobieństwo rodziny, o
której codzienne sprawy musi dbać olbrzymia,
Jak Hegel słusznie pokazuje, kapitalizm zmienia w
ogólnonarodowa administracja gospodarcza. Myśl
sposób fundamentalny społeczną rolę rodziny i lokalnej
naukowa odpowiadająca tej przemianie to już nie
wspólnoty. W systemie przednowoczesnym jednostka
nauka polityczna, lecz  ekonomia narodowa lub
była od nich silnie zależna, gdyż to one decydowały o
7
 ekonomia społeczna czy Volkswirtschaft, które
wszystkie wskazujÄ… na coÅ› w rodzaju
 kolektywnego prowadzenia gospodarstwa ;
kolektyw rodzin, pod względem ekonomicznym
zorganizowanym na wzór jednej ponad-ludzkiej
rodziny, jest tym, co nazywamy  społeczeństwem ,
zaÅ› jego polityczna forma organizacji nazywana
jest  narodem  1
To, co Hannah Arendt opisuje jako jednÄ… ponad-ludzkÄ…
rodzinę, jest heglowskim społeczeństwem
obywatelskim. To ono staje siÄ™ nowÄ… rodzinÄ… jednostki,
przez co jej zależność od  małej rodziny czy też
lokalnej wspólnoty staje się coraz mniejsza. Hegel
pokazuje, że kapitalizm wyrywa jednostę z jej lokalnej
wspólnoty oraz rodziny, bierze w swoje własne
posiadanie, a następnie  zużywa do swoich własnych
celów. W nowoczesnym świecie rola rodziny
sprowadza się więc do dostarczania społeczeństwu
obywatelskiemu nowych członków, tak by mogło ono
dalej się rozwijać:
w jawnej sprzeczności z ideałem katolickiego
 W świecie nowoczesnym zatem to już nie rodzina, lecz
konserwatyzmu, w którym to relacje personalne
 raczej społeczeństwo obywatelskie jest (teraz) tą
odgrywają pierwszorzędną rolę. Społeczeństwo
przepotężną siłą, która przeciąga na swoją stronę
obywatelskie natomiast można za Heglem określić
człowieka, żąda od niego, by pracował tylko dla
jako: różnicujący dystans pośrednictwa, który zewsząd
społeczeństwa, by wszystkim, czym jest, był dzięki temu
wdziera się do ludzkiego życia, ale który najpierw i
społeczeństwu i wszystko, co czyni, czynił za jego
przede wszystkim odbiera człowiekowi właśnie
pośrednictwem. 2
 etyczną samooczywistość jakichś stałych punktów
oparcia i zasad orientacji, danych mu pierwotnie w
Zdaniem Hegla, z tego właśnie powodu społeczeństwo
takich formach ponadindywidualnych więzi
obywatelskie zobowiÄ…zane jest do zastÄ…pienia jednostce
wspólnotowej, a zarazem  naturalnego
jej rodziny, czyli do przejęcia określonych funkcji
zwierzchnictwa i uzależnienia, jak tradycyjna rodzina i
socjalnych. Nowoczesne społeczeństwo obywatelskie,
równie tradycyjne państwo autorytarnego panowania.
którego ekonomiczną bazą jest gospodarka
Nowoczesna zasada uspołecznienia pośredniego 
wolnorynkowa, przynosi więc ze sobą nowy typ
uspołecznienia przez ujednostkowienie, zróżnicowanie i
uspołecznienia.  Stosunki międzyludzkie ulegają tu
dystans  nie jest przy tym po prostu ślepą siłą, która
depersonalizacji: w miejsce bezpośrednich
tylko rozbija i niszczy tamte  etyczne totalności
zależności osobistych wkraczają relacje społeczne,
dawnego świata; ona raczej sama wkracza na ich
tj. takie, w których osoby odnoszą się do siebie nie
miejsce, zastępuje je.4
wprost, lecz za pośrednictwem swych odniesień do
rzeczy, a całokształt ich wzajemnych oczekiwań i
Liberalizm ekonomiczny oraz nowoczesny typ
zobowiązań regulowany jest rozmaitymi formami
uspołecznienia oznaczają więc nieuchronne
umowy. 3 Taka nowoczesna forma uspołecznienia stoi
wykorzenienie i wyobcowanie takich  wolno
puszczonych jednostek: przynosi im utratÄ™
życiowego oparcia w pierwotnej (o tyle też
1
 organicznej ) więzi ze wspólnotą i jej
Hannah Arendt, Kondycja ludzka, Warszawa 2000, s. 34
2
Marek Siemek, Hegel i filozofia, Warszawa 1998, s. 122,
cytat w tekście: G.W.F. Hegel, Zasady filozofii prawa,
Warszawa 1969, ż 238, Uzupełnienie, s. 410.
3 4
Siemek, s. 136. Siemek, s. 114.
8
substancjalnym ładem obyczajowo-etycznym, które łokcie, do biustu i szyi, przeciw cellulitowi na pośladki i
niegdyś zaspokajało ludzką potrzebę ochrony i uda, do twarzy na dzień i na noc, do pielęgnacji oczu,
bezpieczeństwa, stałych miar i niezawodnych zasad ust, włosów& Idealna konsumentka śledzi różnego
orientacji. Społeczny proces modernizacji (& ) jawi się rodzaju nowinki, między innymi poprzez regularną
więc w tej perspektywie jako swoisty stan rozdarcia i lekturę tzw. prasy kobiecej. Idealna konsumentka
trwałego kryzysu tożsamości w całym ludzkim życiu, regularnie bywa w gabinecie odnowy biologicznej czy
myśleniu i działaniu. Człowiek znajduje się tu nie też solarium. A ponieważ aktywność konsumpcyjna jest
jednorazowo czy przejściowo, lecz właśnie stale w polu bardzo czasochłonna, nasza idealna konsumentka nie
nieusuwalnego napięcia pomiędzy jego własną potrzebą będzie miała ani czasu, ani głowy na rozwój
i wolą jednostkowo-osobowego samopotwierdzenia, duchowy. Powiedzmy szczerze: rozwój duchowy nie
które wyzwala od wszelkich form wymuszanej przynosi nowych miejsc pracy i dla kapitalizmu jest
zależności, a równie silnym dążeniem do tego, by marnowaniem ludzkiej energii. W świetle
poddać się i oddać opiece jakiejś mocy wcześniejszych rozważań na temat społeczeństwa
ponadindywidualnej, by roztopić się w sensownym obywatelskiego jako nowej ponad-ludzkiej rodziny
ładzie jakiejś ponadosobowej całości.5 Podsumowując oznacza to, że społeczeństwo takie może rozwijać się
tę część rozważań, należy stwierdzić, że tylko wtedy, kiedy w całości będzie składało się z
kapitalistycznego porządku ekonomicznego nie da się idealnych konsumentów. Społeczeństwo takie będzie
oddzielić od jego społeczno-obyczajowej  nadbudowy . więc zainteresowane odpowiednim kształtowaniem
procesu socjalizacji: konsumpcyjny styl życia będzie
Przejdz
my do analizy kolejnego aspektu omawianego podstawowym składnikiem wzorca nowoczesnej
tutaj zagadnienia. Tak zwany rozwój gospodarczy w socjalizacji.
systemie nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej
definiowany jest poprzez stały wzrost produkcji. Idz
my dalej. Jak to zostało wyżej wspomniane, kapitał
Funkcją wzrostu produkcji oczywiście jest stały wzrost interesuje się tymi, którzy posiadają środki finansowe
konsumpcji. Teoretycznie nowe produkty mają służyć na zakup produktów i usług. Ciemną stroną kapitalizmu
zaspokajaniu materialnych potrzeb człowieka. Dla jest więc społeczne wykluczenie tych wszystkich,
kapitału interesujący jednakże są tylko ci, którzy którzy nie dysponują takimi środkami. Nawet ich
dysponują odpowiednimi środkami finansowymi. A podstawowe potrzeby nie zostaną zaspokojone.
ponieważ w społeczeństwach zamożnych w tej chwili Najbardziej dobitnym przykładem jest tutaj Afryka.
mamy do czynienia z sytuacją nasycenia rynku, dalsze Mieszkańcy Afryki, która jest kontynentem
napędzanie produkcji możliwe jest tylko dzięki najbogatszym w surowce mineralne, cierpią głód i żyją
 produkowaniu nowych potrzeb. Kapitalizm dla w skrajnej nędzy. Afrykańskie bogactwa naturalne
swojego rozwoju potrzebuje więc człowieka o natomiast zostały zawłaszczone przez korporacje
mentalności materialistyczno-hedonistycznej. pochodzące z tak zwanych państw cywilizowanych.
Produkowanie nowych potrzeb możliwe jest bowiem Korporacje te dysponują odpowiednimi środkami, które
tylko wtedy, kiedy uwaga ludzi będzie w sposób celowy umożliwiają im korumpowanie rządów wielu państw.
przenoszona na sferę materialną. Asceta, który swoje Muszą one sobie zapewnić dostęp do surowców, gdyż
potrzeby ogranicza do minimum, w gruncie rzeczy inaczej państwa cywilizowane nie będą mogły
hamuje tak zwany rozwój gospodarczy. Tak więc  rozwijać się gospodarczo. Obecnie mamy więc do
konserwatyści, którzy użalają się nad tym, że ludzie całą czynienia z sytuacją, kiedy Afrykańczycy umierają z
swoją uwagę poświęcają bezmyślnej konsumpcji, a głodu, podczas gdy Europejki albo Amerykanki
którzy jednocześnie promują kapitalizm, w gruncie wsmarowują w swoj ciała kremy wyprodukowane z
rzeczy sami sobie przeczą. Kapitalizm nie może surowców pochodzących właśnie z Afryki (przemysł
bowiem rozwijać się bez sterowania konsumentami, kosmetyczny coraz częściej oferuje takie właśnie
którzy mają kupować stosy w sumie niepotrzebnych im produkty). Na gruncie systemu kapitalistycznego inne
rzeczy. W końcu idealna konsumentka to taka, która w rozwiązanie nie jest też możliwe: to mieszkańcy krajów
łazience na półce trzyma całą serię kosmetyków: do wysoko rozwiniętych mają pieniądze na zakup
pielęgnacji paznokci, do złuszczania naskórka z pięt, do produktów, których w gruncie rzeczy nie potrzebują.
szczególnie wysuszonych partii ciała, jak kolana i Liczni mieszkańcy Afryki natomiast nie mają środków
nawet na zakup żywności. Dla katolickiego
konserwatysty sytuacja taka nie jest do pogodzenia z
5
koncepcją dobra wspólnego.
Siemek, s. 141.
9
Problem społecznego wykluczenia ma jeszcze inny Schumacher. W swojej książce  Małe jest piękne
cytuje Keynesa, którego słowa najlepiej opisują model
aspekt. W społeczeństwie konsumpcyjnym osoby
kapitalistyczny. Oto one:
biedne, chore i stare są zbędnym balastem dla
nowoczesnej  ponad-ludzkiej rodziny . Aborcja,
 Jeszcze przez co najmniej sto lat będziemy musieli
eugenika i eutanazja stajÄ… siÄ™ powoli mechanizmami
udawać przed samymi sobą i wszystkimi wokół, że
oczyszczania takiej  rodziny z pasożytów. Kwestia
uczciwość jest podła, a podłość uczciwa; ponieważ
ta jest także ściśle powiązana z kolejnym aspektem
podłość popłaca, a uczciwość nie. Naszymi bogami
omawianego tutaj zagadnienia, a konkretnie z typem
muszą być jeszcze przez jakiś czas skąpstwo, lichwa i
relacji międzyosobowych panujących w nowoczesnym nieufność, ponieważ tylko one mogą nas wyprowadzić z
mrocznego tunelu materialnych potrzeb. 6
społeczeństwie obywatelskim. Relacje te charakteryzują
się tym, że oparte są na egoizmie i czystej
Sam Schumacher krytycznie odnosi się do tych słów,
interesowności. Nie może też to dziwić: podstawą
stwierdzając, że: Droga do nieba wybrukowana jest
społeczeństwa obywatelskiego w końcu jest
złymi chęciami.7 I dalej:
kapitalistyczna etyczność. Jednostka, której więzi
osobiste ze swoją własną  małą rodziną są słabe  albo
 Z całą pewnością idea osobistego bogacenia się ma
która w ogóle nie ma takiej rodziny  zdana jest na łaskę
dla człowieka ogromną siłę przyciągania. W cytowanym
swojej nowej, dużej rodziny. W przypadku, gdy
już przeze mnie eseju Keynes radził nam, że nie czas
jednostka taka jest zbyt biedna, by na starość np. opłacić
jeszcze  powracać do jasnych i pewnych zasad religii
opiekunkę, staje się ciężarem dla swojej dużej rodziny.
oraz o tradycyjnych cnót, według których skąpstwo jest
Powszechny dostęp do eutanazji na pewno będzie
godne potępienia, lichwa grzechem, a miłość pieniądza
jednym z wygodniejszych rozwiązań tego problemu.
czymś obrzydliwym . Postęp gospodarczy  radził
Keynes  jest możliwy tylko pod warunkiem, że
Jak to już zostało wyżej wspomniane, zdaniem Hegla
wykorzystamy ten potężny motor ludzkiego działania,
społeczeństwo obywatelskie zobowiązane jest do
jakim jest egoizm. Ten sam, przed którym bronić nam
zastąpienia jednostce rodziny, czyli do przejęcia
się każe religia i tradycyjna moralność. Współczesna
określonych funkcji socjalnych. Hegel doskonale
gospodarka napędzana jest obsesyjną zachłannością i
zdawał sobie bowiem sprawę z tego, że kapitalizm bez
rozpasaną zawiścią, które to cechy nie tylko nie są
socjalnej nakładki prowadzi do wielu społecznych
przypadkowe, ale przeciwnie, to one sÄ… z
ródłem naszego
patologii. Problem polega jednak na tym, że po
sukcesu. Pytanie tylko, jak długo mogą być tym z
ródłem
pierwsze, to samo społeczeństwo decyduje o zakresie
i czy nie tkwi w nich czasem zalążek zagłady. 8
takiej opieki. Po drugie, społeczna solidarność nie
wynika z bezinteresownej troski o słabszych, tylko z
Pytanie to jest jak najbardziej uzasadnione. Trudno nie
konieczności przeciwdziałania społecznym patologiom,
przyznać racji Schumacherowi, że stwierdzenie
które mogą rozsadzić nowoczesną ponad-ludzką
nieuczciwość popłaca, a uczciwość nie, jest słuszne na
rodzinę. Takie w końcu było uzasadnienie reform
krótką metę, a w dłuższej perspektywie okaże się
socjalnych dokonanych przez Bismarcka: zamiast
fałszywe. Schumacher słusznie wskazuje na to, że
czekać na rewolucję, wolał przeprowadzić ją sam&
jeśli kultywować będziemy takie ludzkie wady, jak
chciwość i zawiść, to doprowadzimy nieuchronnie do
Przejdz
my do ostatniego zagadnienia, które chciałabym
upadku inteligencji. Człowiek powodowany chciwością
poruszyć w tym opracowaniu. Wielu zwolenników
liberalnego kapitalizmu wierzy, że mechanizmy czy zawiścią traci zdolność widzenia rzeczy takimi, jakie
rynkowe same doprowadzÄ… do powstania stanu
rzeczywiście są: nie widzi ich w pełnym kształcie i
harmonii interesów. Przyjmują oni, że egoistyczne
wymiarze.9 I dalej:
jednostki, które będą kierować się wyłącznie
zaspokajaniem swoich interesów, mogą przyczynić się
 Uważam, że nie można budować pokoju na
do tworzenia ogólnego dobrobytu. Podstawą takiego
powszechnym dostatku w dzisiejszym znaczeniu tego
światopoglądu jest założenie, że egoizm można
słowa, jeśli ten dobrobyt  o ile w ogóle jest możliwy 
przerobić na dobro, i to za pomocą określonych
mechanizmów. Wielu liberałów wierzy bowiem, że
system określonych bodz
ców ekonomicznych może w
6
pełni sterować ludzkim zachowaniem. Jest to
Ernst Schumacher, Małe jest piękne, Warszawa 1981, s. 35.
7
oczywiście związane z modelem homo oeconomicus
Schumacher, s. 36.
8
oraz przynależnym mu modelem ludzkiej racjonalności.
Schumacher, s. 42.
9
Na problem ten zwraca uwagÄ™ Ernst Friedrich
Schumacher, s. 43.
10
osiągnąć można jedynie przez pielęgnowanie takich Podsumowując tę część rozważań, należy stwierdzić, że
właściwości ludzkiej natury, jak zachłanność i zawiść, kapitalizm prowadzi do zniszczenia etyki i do
które przecież niszczą inteligencję, szczęście, spokój antagonizacji relacji międzyludzkich. Jednym z
wewnętrzny, a więc całą łagodność człowieka. (& ) antidotów na taki stan rzeczy jest powolne zwiększanie
Twierdzenie, że  nieuczciwość popłaca , jest się roli państwa w kształtowaniu tych relacji. Tam,
zaprzeczeniem mądrości. Nadzieja, że dążenie do dobra gdzie mechanizmy będą zawodzić  a zawodzą na całej
i cnoty możemy odłożyć do czasu, kiedy osiągniemy już linii, o czym świadczy chociażby najświeższa afera
stan powszechnego dobrobytu, że możemy zbudować solna  wkroczy państwo ze swoimi instytucjami
podstawy pokoju, goniąc za dobrami doczesnymi, nie kontrolnymi. I w ten oto sposób nakręcana jest
zawracając sobie jednocześnie głowy sprawami ducha i spirala dialektycznego rozwoju nowoczesnego
moralności, jest nadzieją nierealną, nienaukową i świata: niszczenie etyki prowadzi do zwiększenia roli
nielogiczną. W czasach, kiedy jeszcze nie odnosiliśmy państwa i powstawania mentalności legalistycznej,
takich sukcesów jak dziś, oddzielenie mądrości od co jeszcze bardziej przyczynia się do osłabiania roli
ekonomii, nauki, technologii mogło nam jakość ujść na indywidualnego sumienia, co z kolei zwiększa rolę
sucho. Dziś sprawy moralności, sprawy ducha państwa. I tak dalej.
przesuwajÄ… siÄ™ na plan pierwszy. 10
Na zakończenie podjętych w tym opracowaniu
Podstawowym problemem czysto kapitalistycznego
rozważań należy stwierdzić, że konserwatyści powinni
światopoglądu jest więc przekonanie, że etykę (inną niż
podjąć wysiłek stworzenia własnego modelu
utylitarystyczną) można zastąpić mechanizmami
ekonomicznego. Czasy lokalnych autarkii bezpowrotnie
ekonomicznymi. Kwestia ta jest ściśle powiązana z
minęły: przy aktualnej ilości ludzi powrót do modelu
charakterystycznym dla społeczeństwa konsumpcyjnego
przednowoczesnego prawdopodobnie nie jest
modelem socjalizacji, o którym już krótko
możliwy. Dalszy rozwój kapitalizmu natomiast
wspominałam. Samodyscyplina, asceza, rozwój
doprowadzi do stworzenia nowego typu człowieka,
duchowy nie odgrywają w nim żadnej roli. Nie może to
który dosłownie sam będzie produktem
też dziwić. Jeśli się dokładnie przyjrzy temu, jak
społeczeństwa konsumpcyjnego. W tym miejscu warto
funkcjonuje współczesny kapitalizm, nietrudno
jeszcze raz zacytować Schumachera, który słusznie
będzie dostrzec, że tak zwany rozwój gospodarczy
wskazuje na to, iż: Hołubienie naszych potrzeb i ich
opiera siÄ™ na celowym tworzeniu licznych wad
rozbudowywanie jest zaprzeczeniem mądrości. Jest
charakteru, z postawami nałogowymi włącznie.
również zaprzeczeniem wolności i pokoju. Każda nowa
Chciwość, materializm, nieumiarkowanie w jedzeniu
potrzeba zwiększa naszą należność od zewnętrznych sił,
i piciu, hedonizm, rozrzutność i cała gama innych
na które nie mamy wpływu. Rośnie w ten sposób nasz
wad to podstawy  rozwoju gospodarczego. To na
egzystencjalny lęk. Jedynie przez redukcję naszych
nałogowcach zarabia się najwiekszą kasę. Idealny
potrzeb możemy złagodzić napięcia, które w końcu leżą
konsument to taki, który nie potrafi pohamować
u podstaw wszelkiej niezgody i wszelkiej
swoich popędów, czyli: erotoman, narkoman,
walki.11 Konserwatyści powinni więc zastanowić się nad
alkoholik, palacz, żarłok, narcyz, wygodniś, i tak
stosunkiem ekonomii do etyki i polityki, jak również
dalej. W końcu tak zwany rozwój gospodarczy
pracować na rzecz przywrócenia klasycznych kategorii
sprowadza się do tworzenia kapitału oraz nowych
rozumu praktycznego i cnót etycznych. Bezkrytyczne
możliwości konsumpcji. A co konkretny człowiek ma z
przejmowanie ideologii nowoczesnego kapitalizmu
tego? Mieszkaniec  cywilizowanego świata będzie
przez konserwatystów natomiast jest niczym innym jak
oczywiście prowadził dość wygodne i rozrywkowe
podcinaniem gałęzi, na której sami siedzą.
życie, ale prędzej czy póz
niej nabawi siÄ™ jednej z
chorób cywilizacyjnych& Będzie to rak płuc albo
wątroby, cukrzyca, miażdżyca, albo dotknie go zawał&
(co jest znowu świetnym kąskiem dla przemysłu
farmakologicznego albo dla handlarzy ludzkimi
organami. Mieszkaniec świata mniej cywilizowanego
natomiast nie umrze z głodu, jeśli sprzeda swoją nerkę).
11
Schumacher, s. 45.
10
Schumacher, s. 44-45.
11
TOŻSAMOŚĆ ARCHITEKTURY
Tomasz Geras
 Najsilniej zaznaczyły się w historii te cywilizacje, które w strukturach, lotnym myślom udziela namacalnych
wielce szanowały swe tradycje i których wiek dojrzały kształtów, stanowi obraz jedności życia wewnętrznego z
zachował znamiona czasu dzieciństwa . zewnętrznym, pisze najpiękniejsze poezje biorąc za
Violet-le-Duc wątek najpowszedniejszą składnię. Wspaniałym tego
wyrazem gotycka katedra: wielkie zrzeszenie
Czym różni się polska starówka od angielskiej urobionych przez człowieka cegieł, kamieni i drewna,
lub niemieckiej z tego samego okresu? Nie trzeba być które choć niewzruszenie tkwi w ziemi, wymyka się
historykiem sztuki aby patrząc na fotografie tych miejsc materii, wskazując niebo. Doniosłym jest fakt, że
szybko ująć ich cechy charakterystyczne. Co światlejsze pojęcia najbardziej abstrakcyjne  związane z religią 
umysły z obserwacji wysnują nawet wnioski dotyczące znalazły swoje pierwsze  uziemienie właśnie w
upodobań, sposobu życia i podejścia do własności architekturze. Sztuka ta od kołyski snuje przed
poszczególnych narodów. A czym różni się polskie zbiorowościami ich wizję nieskończoności, potęgi i
blokowisko od angielskiego? życia po śmierci. Ten ostatni czynnik wydaje się
Niewątpliwie, globalizacja wpływa na szczególnie ważny w naszych rozważaniach.
architekturę. Odrobinę trudniej jednak zauważyć, że w Najwcześniejsze bowiem kopce i grobowce,
stopniu nie mniejszym architektura wpływa na upamiętniające bohaterów i legendarnych przywódców
globalizację. Budynki, użytkowane codziennie przez stanowią zalążki zbiorowej świadomości historycznej.
setki, a oglÄ…dane przez tysiÄ…ce ludzi, majÄ… ogromne Nie samo atoli sacrum czyni architekturÄ™. Sztuka ta,
znaczenie dla zbiorowej świadomości. Nie da się ich gościnna wobec wszystkich idei, domagających się
 wyłączyć , jak radia, a raz postawione, trwają całymi zewnętrznej osłony, nie pogardzi najmniejszymi
latami, oddziałując bezustannie na swych odbiorców. przejawami ludzkiego życia. Malarstwo, rzez
ba i
Każdy nowy gmach może więc posilić muzyka przez całe wieki służyły wyłącznie bogom, ona
uniwersalistycznego lewiatana lub być mu przyczyną zaś już przy swym świtaniu uściskała codzienność jak
niestrawności. Ten stan rzeczy obarcza projektantów najbliższą siostrę. Przenikając nie tylko ludów stosunek
gigantyczną odpowiedzialnością za kształt świata. do nieskończoności, ale również ich obyczaje,
upodobania, sposób życia, strukturę społeczną i wiedzę
ARCHITEKTURA A DUCHOWOŚĆ techniczną, ujmowała całokształt istnienia. W jednych
budynkach człowiek modlił się, w innych mieszkał,
pobierał nauki i pracował. Która inna sztuka dostarcza
Wielka rola architektury w kształtowaniu
historykom tak prawdziwego i wszechstronnego obrazu
świadomości wynika nie tylko z jej ciągłego,
życia minionych pokoleń jak architektura? Która inna
arbitralnego oddziaływania na otoczenie.
sztuka bierze sobie za wÄ…tek i ducha, wiejÄ…cego od
Dziedzinę tę bowiem łączą z człowiekiem bardzo
eterycznych krain nieskończoności, i organizm,
szczególne więzi.Sztuki podzielić można na podstawie
domagajÄ…cy siÄ™ ziemskiego utrzymania? Oto przyczyny,
stosunku, w jakim pierwiastek formalny zawisł od
dla których architektura stanowi dotykalny obraz
pierwiastka duchowego. W systemie takim architektura
złożoności bytu   ciało narodu.
posiada największy, najdalej rozbudowany i najsilniej
Sztuka budownicza obficie więc czerpała swe
sprzężony z namacalną rzeczywistością pierwiastek
natchnienia z toni życia zbiorowego. Ale nie
formalny. Myśli swoje wypowiada w potężnych
pozostawała dłużna tym, którzy ją uprawiali. Stefan
ścianach, niebotycznych konstrukcjach, olbrzymich
Szyller, wielki apologeta polskości w sztuce, pisał:
objętościach. Żadna inna sztuka nie potrzebuje takiej
 stała na straży domowego ogniska rodów, ludów i
ilości materiału i ludzkiej pracy. Żadna inna sztuka nie
narodów, pielęgnowała ich znicz duchowy, krzepiła
domaga się tak głębokiej znajomości praw przyrody.
go i ochraniała od wygaśnięcia (& ). Przez nią wołają
Wreszcie żadna inna sztuka nie stanowi tak rozległej
do nas pokolenia żyjące i umarłe narodów całych,
odpowiedzi na codzienne potrzeby człowieka. Tak
głosząc o swym bycie, o swych ideałach . W niej
rozumiana architektura stanowi najdoskonalszy pomost
przeglądały się zbiorowości i w niej widziały swoje
między nieskończonością a skończonością. Idee usidla
12
odbicie, jej współzawdzięczały swoje kulturowe Piśmiennictwo architektoniczne szybko zaraziła
trwanie. Szczególnym tego zjawiska przykładem jest retoryka komunistycznych manifestów. Radykalne,
wszelka architektura monumentalna - urobiona bowiem aprioryczne hasła rzucano z zakrawającą o bezmyślność
twórczym wysiłkiem zastępów anonimowych brawurą. Adolf Loos w swej przełomowej pracy
robotników, stanowi świadectwo powszechnych ongiś  Ornament i zbrodnia iście akrobatycznymi
zdolności i zapatrywań na piękno. sofizmatami próbował dowodzić, że detal jest tożsamy z
Każdy niemal budynek to opowieść o jednym wulgaryzmami na ścianach i dziecięcymi bazgrołami.
dziele wielu indywidualności. Architektura więc Papież modernizmu, Le Corbusier, swoich prac bronił
nieświadomie inspirowana tożsamością zarazem stwierdzeniem, że forma powinna wynikać z funkcji.
tożsamość tę współtworzyła. Architekt van der Rohe posunął się wręcz do
oksymoronu:  im mniej, tym więcej! . Czy pomysły te
GENEZA CHAOSU były zupełnie nieznane ich poprzednikom? Henryk
Marconi w 1828 pisał, że skoro  potrzeba zrodziła
architekturę, to każda jej piękność cechę konieczności
Dlaczego o różnorodności miast i wsi dziś
nosić powinna  nie przyszłoby mu jednak do głowy
stanowi przede wszystkim ich tkanka historyczna?
cofać architekturę do estetyki budownictwa! John
Dlaczego niemal zupełnie zatarły się wszelkie
Ruskin w 1849 zalecał największą oszczędność i
indywidualizmy? Przyczyn tego stanu rzeczy szukać
rozwagę w stosowaniu zdobień, ale w żadnym razie ich
należy głównie w burzliwej młodości wieku XX.
nie odrzucał! Liczne podobne przykłady pokazują, że
Światem wstrząsnęła wówczas modernistyczna
kluczowymi pobudkami modernizmu nie były
rewolucja, która zlekceważyła narodowe tożsamości
deklarowane hasła a ślepa żądza zerwania z
społeczeństw, przekreśliła kulturalny wysiłek setek
przeszłością, wynikająca z atmosfery ówczesnych
pokoleń, przecięła nić tradycji, snującą się między
środowisk twórczych. Wobec znużenia estetycznymi
wszystkimi epokami aż do mglistych pradziejów
nadużyciami poprzedniej epoki radykalizm w końcu
ludzkości. Odebrała architekturze żywą duszę i poniżyła
wziął górę. Nowy, wspaniały świat pokrył się do
ją, każąc służyć materialnej funkcji. Piękno, dotąd
złudzenia podobnymi, białymi kostkami - architektura
będące zmysłową wizją doskonałości i kluczem do
odrzucajÄ…c tradycjÄ™ i zasadzajÄ…c swÄ… istotÄ™ na
eterycznego świata idei, zawiesiła na technice. Pułapka
materialnej stronie ludzkiego bytu musiała rychło stać
była sprytna  modernizm za busolę wziął sobie
siÄ™ akulturalnÄ….
funkcjonalność, a od strony  technicznej wszyscy
Jałowość prądu ściśle intelektualnego,
ludzie funkcjonują przecież podobnie.
Zbyt częsta relacja nowoczesnej architektury do kultury i otoczenia.
13
pozostawiającego niewiele miejsca fantazji i w swych zdolnościach są od niego niższymi. Każdy
żywotności, stała się w końcu nie do zniesienia. Jednak odtąd obłożony drewnem lub nakryty spadzistym
zamiast powrócić do tradycji, wzgardzono nią na inny dachem prostopadłościan nazywany jest szumnie
sposób. Długotrwałe, duszące milczenie zmieniło się  regionalnym ,  wpisanym w otoczenie i
naraz w zupełne gadulstwo, w którym zabrakło już  nawiązującym do tradycji choć w rzeczywistości
nawet doktryny. Architekturą zawładnęła gorączka mógłby stanąć w każdej wsi świata. Owe widmowe
szukania niezwykłości za wszelką cenę a piękno jako odbicia ludowych architektur lądują na pierwszych
cel sztuki zostało zdetronizowane przez nowość i stronach fachowych czasopism niby stwierdzenie, że w
wstrząs, gwałtem wdzierający się do oka. Do tej dziedzinie więcej osiągnąć się nie da i nie trzeba.
modernistycznych mimów dołączyły więc jakby szklane W szlachetnych staraniach regionalistów wciąż
bańki i zastygnięte eksplozje. Jedną akulturalność gniez
dzi się nie całkiem słuszne przekonanie, że dobra
zastąpiono drugą: zupełna różnorodność zamiast jest każda forma, dopóki jest najdalsza od historyzmu.
zupełnej jednolitości, ekspresja jednostki na miejsce Trauma wieku XIX każde architektom obawiać się tzw.
ekspresji  wszechludzkości . Odmiana przyniosła fałszu, który zbytnio upodabniając ich dzieła do form
krótkotrwałą ulgę, ale nie przyniosła rozwiązania. Co minionych, mógłby wprawić odbiorców w konfuzję.
gorsza, architektura, dawniej związana z wieczystością i Lęk ten rodzi oczywiście zupełnie inny rodzaj fałszu.
trwałością, stała się rzeczą dynamicznej mody. Na wszelki wypadek architekt stara się teraz pokazać,
nawet wbrew ekonomii i logice, że jego budynek należy
PRÓBY NAPRAWIENIA ZA
A do jak najdalszej przyszłości. Choćby zasadne było
nakrycie gmachu spadzistym dachem, zastosuje płaski,
 żeby było nowocześniej . Choćby oko i względy
Dogasa pożar, rozpalony przez modernistów
techniczne domagały się zastosowania okapu, odrzuci
przeszło sto lat temu i społeczeństwo szukać zaczyna
go,  bo tak jest modniej . Doprawdy, pozwólmy
pośród zgliszcz ocalałych śladów własnej tożsamości.
współczesności mówić samej za siebie i poświęćmy
Architekci coraz śmielej szukają inspiracji w
uwagę raczej poszukiwaniom wartości!
budownictwie regionalnym, coraz częściej mówią o
konieczności budowania mostów między historią a
ROLA TRADYCJI
współczesnością  tu należy oddać postmodernizmowi
sprawiedliwość.
Jest jednak o wiele za wcześnie, by odetchnąć z  Tradycja jest kością pacierzową każdej
ulgą. Poszukiwaniom  historyzującej estetyki nie kultury, kultura z tradycji wyrasta i tradycją się żywi 
towarzyszy bowiem wystarczający logos. Brakuje mawiał Feliks Koneczny. Stwierdzenie to ma
specyficznej, rzymskiej podbudowy intelektualnej, która szczególne znaczenie dla architektury, która kształty
nakazuje myśleć nie tylko o naszych antenatach, ale i swoje wykołysała z rozwijającego się doświadczalnie
ludziach, żyć mających za lat 100 i 200. Samo budownictwa. Doskonalenie wiedzy technicznej ludów
 inspirowanie się miejscem i historią to połowa wymagało nieustannej współpracy między pokoleniami,
zadania  aby być kultury dobroczyńcą, a nie której obce były radykalne zwroty  kto chce sięgnąć
dłużnikiem, należy jej żywot przedłużyć i jako szczytu, musi wszak wznieść się z wyżyn swych
depozyt przekazać ją potomkom. Budynek nie powinien poprzedników.  Efektem ubocznym tradycyjnego
być zwieńczeniem historycznego łańcucha ale kolejnym rozwoju była właśnie kulturotwórczość architektury.
ogniwem, umożliwiającym jego dalszy rozwój. Metody konstrukcyjne i uwarunkowania klimatyczne
Przykładowo Peter Zumthor, architekt ludów niejako mnożyły się przez ich zapatrywania na
kojarzony jako budujący w silnym związku z miejscem, życie, przypisując im z czasem własną estetykę.
na związku poprzestaje. Kto za dwieście lat zechciałby Początkowo tradycja była warunkiem jedynie
nawiązać do lokalnego budownictwa Szwajcarii, nie przetrwania fizycznego, z czasem stała się konieczna i
znajdzie w dziele Zumthora tego autentycznego w doskonaleniu samego piękna. Kolumny jońskiej nikt
materiału kulturowego, który Zumthor znalazł w nie wynalazł  jest ona wynikiem rozwoju zwykłego,
pasterskich chatach. Dochodzi do niebezpiecznej drewnianego słupa. Bez tradycji historia greckiej
sytuacji, w której architekt tworzy wprawdzie na architektury byłaby bałaganem prób we wczesnych
gościńcu tradycji, jednak przedłużając go do czasów stadiach.
współczesnych, zamyka ślepą ścianą. Rozsiani po Niemowlę u progu życia wytwarza własny
świecie epigoni Zumthora, fałszywym zdziwieni  język , złożony z kwileń i szczebiotań  jednak gdyby
blaskiem, naśladują swego mistrza tym niezgrabniej, im niepouczone przez rodziców o odwiecznym sposobie
14
porozumiewania się wytworzyło z tego całą mowę, nie architektów jest sygnałem alarmującym. Projektant,
tylko nie rozwinęłoby się literacko, ale i byłoby który potworny chaos powiększa przez budynek
niezrozumiałym jako dorosły. Kto tworzy w oderwaniu inspirowany realizacją z drugiego końca świata albo
od tradycji stawia swe dzieło poza kulturą, będącą ex własnym tylko widzeniem popełnia wykroczenie
definitione sprawą zbiorowości. przeciw kulturze. Zadaniem jest więc dziś nie tyle
Rzeczą niezmienną i stałą w tożsamości wytworzenie języka wspólnego dla całego kraju, ale
społeczeństwa jest jego wspólna przeszłość. ratowanie resztek lokalnych przejawów polskości w
Najpewniejszy fundament kultury stanowi więc architekturze.
wynikająca z niej tradycja, nie uwięziona w konkretnej Szczególnie ponurym zjawiskiem wydaje się
formie, ale niosąca wiekom metodę budowania pasywna podatność naszych projektantów na wszystkie
kolejnych współczesności. Naród głuchy na ten fakt światowe prądy. Zagraniczna estetyka, przeniesiona na
gubi swe właściwości i rychło rozpływa się w obcy sobie grunt, szklanymi oczyma spogląda na coraz
globalnym oceanie. bardziej wyziębione z uczuć społeczeństwo. Choćby
bowiem jej formy dostarczały zmysłowych podniet, to
WYZWANIE DLA PRZYSZA
OŚCI zrodziły ją cudze warunki, zwyczaje i widzenie piękna!
Wobec bogactwa polskich tradycji architektonicznych
zastanawia, dlaczego niechlubną sprężyną naszego
Wybitna formalność architektury czyni ją
budowania jest dzisiaj wyzuta z ambicji odtwórczość.
sztukÄ… najbardziej domagajÄ…cÄ… siÄ™ ducha. Im duch
Sprawa nie ma charakteru wyłącznie
wspanialszy, tym bardziej forma nasycona i roztętniona
emocjonalnego, gdyż bezpośrednio dotyczy kwestii
życiem. Przerastająca kategorie piękna ofiarność wobec
Å‚adu przestrzennego. PorzÄ…dek w polskim krajobrazie
przyszłych pokoleń, cześć dla przodków i pokora wobec
można wysnuć albo z gołego, abstrakcyjnego
zastanej kultury zaprzęgają więc powóz architektury do
rozumowania  albo odwołując się do zasadnych
najdalszych gwiazd. Powiedzmy to wprost  zadanie
przesłanek, tj tradycji doskonalej wiekami autentycznej,
projektanta kończy się na obmyśleniu trwałego i
kulturalnej pracy. Historia bez pomocy teoretyków i
higienicznego mieszkania. Jego posłannictwo zaczyna
doktrynerów wytworzyła rozwiązania, najlepiej
się tam, gdzie w imię idei poświęca czas na dodatkową,
pasujące do miejsc i ludzi - rozwiązania te należy
płynącą z serca pracę, tam, gdzie same piękno i
szczegółowo rozpoznać i zaadaptować. Dość już
użyteczność nie zaspokajają już głębokiej tęsknoty
traktowania architektury jak poligonu doświadczalnego
ulżenia duszy.
dla nowych prądów i mód. Teoretycy urbanistyki,
Sto lat temu rozdarta zaborami Polska szukała
pomni własnych błędów sprzed półwiecza, wracają do
uparcie wspólnego mianownika dla przyszłego,
tradycyjnego planowania  pora na architektów!
zjednoczonego bytu. Pod gorącym słońcem patriotyzmu
Nie ma oczywiście sensu dosłowny historyzm,
rozkwitły więc tzw. style narodowe, będące syntezą i
będący ekspresją okresów przeżytych. Głęboki sens ma
interpretacjÄ… pewnych rodzimych zjawisk
natomiast poszukiwanie pewnego ducha swojskości,
architektonicznych  budowano w nich dworce, ratusze,
który niezależnie od stylu i techniki rodził zawsze
kościoły i urzędy. Dziś problemy polskiej architektury
budynki o obliczu polskim. Praca to niełatwa i mało
przedstawiają się nieco inaczej. Państwo istniejące
zachęcająca. Na miejsce nieskrępowanej niczym
fizycznie na mapie ale spustoszone wojnÄ… i oszpecone
ekspresji i apriorycznego indywidualizmu wprowadza
nieprzemyślaną często odbudową zatraciło swój
żmudne studia, poszukiwania, analizę. Ale wielki chaos
odwieczny wygląd. Szczególnie wieś z ozdoby kraju
wymaga wielkiego porzÄ…dkowania  albo zaczniemy
stała się jego estetycznym śmietnikiem. Przypisane jej
pracę teraz, albo zostawimy potomków wobec jeszcze
od wieków drewno zastąpiono trwalszymi materiałami,
szczuplejszych zasobów i jeszcze zawilszego zamętu.
takimi jak żelbet i pustaki. W procesie poprawiania
Dziś myślenie takie obserwujemy wyłącznie
warunków życia zabrakło miejsca na tradycję, więc
niemal u konserwatorów zabytków, którzy nie chcąc
zmiana sposobu budowania całkowicie odmieniła
oszpecić pałacu rozbudową, najpierw wnikają głęboko
oblicze prowincji. Starzy cieśle i rzemieślnicy,
w jego istotę i historię. Dlaczego tylko urzędowo
depozytariusze wielowiekowej kultury artystycznej,
wybrane budynki są przedmiotem takiego wysiłku? Czy
udali siÄ™ na wygnanie, pozostawiajÄ…c swojÄ… dziedzinÄ™
dobro naszej przestrzeni publicznej nie zasługuje na
na pastwę dyletantów. Pod wrzodami blachy falistej,
refleksję nad atmosferą całych okolic i regionów?
pianobetonu, plastiku i eternitu nie widać już dawnego
Pragniemy bezdusznych fantomów czy
piękna polskiej wsi. Trudno winić chłopów za obskurne
architektury zaangażowanej kulturalnie, zasadnej wobec
budownictwo ale brak poszanowania przestrzeni przez
15
przeszłości i przyszłości, związanej z ludz
mi i Adolfa Szyszko-Bohusza:  Nie banalne małpowanie
miejscem? Jest coraz mniej czasu, by odpowiedzieć form istniejących [...] na ziemi polskiej [...] tylko
sobie na te pytania. Nie zamykajmy historii w zupełne przetopienie w swej wyobraz
ni i wysnucie z
grobowcach muzeów i instytutów badawczych lecz nich syntezy może dać nam nową architekturę.
przyznajmy jej obywatelstwo wśród żywych! Sięgajmy Dążyć musimy do tego, by nasze nowe budowle
śmiało do skarbca przeszłości, przez wieki miały wszystkie dodatnie cechy dawnych -- miały
międzypokoleniowej sztafety napełnionego duszę swojską, prostotę, logikę kompozycyi, czasem
arcydziełami własnymi i szukajmy sposobów, by bogactwo ornamentacyi, czasem spokojną grę
tradycje te w nowych formach przywołać do życia i płaszczyzn, lecz zawsze duszę polską!
utrwalić! Dług wobec tych, którzy nam z wieków
minionych przynieśli żywy ogień kultury spłacić (Na podstawie: Jan Sas - Zubrzycki  Filozofia
możemy w jeden tylko sposób: przekazując go architektury , Karol Libelt  Estetyka czyli umnictwo
następcom i podkładając pod nowy stos. Nie obawiajmy piękne , Stefan Szyller  Czy mamy polską
się trudu, historia odwdzięczy się nam, gmachy architekturę , John Ruskin  Seven Lamps of
naszych czasów pielęgnując rękami tych, których architecture
nauczymy rozumieć przeszłość i w tej przeszłości 
samych siebie. Zakończmy wywód pięknym wołaniem
16
SZKICE O SPRAWIEDLIWYM
USTROJU GOSPODARCZYM
Piotr Zarkadas
W dzisiejszych czasach dyskusja na temat założeń znajomość natury ludzkiej  bez jakiejkolwiek kontroli
słusznego ustroju gospodarczego ugrzęzła na swoistej nad tym procesem górę biorą niegodziwe (choć zgodne
mieliz
nie, wpadła w pułapkę schematu, który bardzo z prawem) metody bogacenia się, czyli zmowy
poważnie przysłania nam rzeczywistość. Przyjęło się monopolistyczne, polityczna protekcja oraz
bowiem traktować spory pomiędzy różnymi szkołami wszechobecne kredyty udzielane na zbyt wysoki
ekonomicznymi jako jeden z przejawów walki procent. W efekcie kapitał gromadzi się w rękach
politycznej między prawicą a lewicą, gdzie nielicznych, a  przeciętny obywatel , który chce
prawicowcy to liberałowie, którzy dążą do pełnej (albo rozpocząć prywatną działalność gospodarczą (np.
jak najdalej idÄ…cej) swobody gospodarczej, a osoby o rodzinny osiedlowy sklepik, warsztat itp.) jest
poglądach lewicowych są wyznawcami idei  państwa wypierany przez wielkie koncerny i co za tym idzie 
opiekuńczego , które mocno ingeruje w ekonomiczne prędzej czy póz
niej jego własne przedsiębiorstwo
poczynania jednostek. Innymi słowy  z jednej strony upada, on sam natomiast podejmuje pracę najemną w
mamy kapitalistów, a z drugiej socjalistów. Pomijając jednej z dominujących korporacji. Z tego właśnie
nawet fakt, że obecnie żadnego z tych porządków w powodu wspomniany wyżej Chesterton proponował
 czystej postaci nigdzie na świecie nie ma, taki zastąpić słowo  kapitalizm bardziej adekwatnym
uproszczony podział należy poddać ostrej krytyce z terminem  proletaryzm  czyli system oparty na
bardzo prostej przyczyny  otóż socjalizm i kapitalizm, pracy najemnej1
wbrew pozorom, nie są przeciwieństwami, tylko
wynikają z bardzo podobnych założeń JEŚLI HOMO, TO NIE OECONOMICUS
światopoglądowych i prowadzą do niemal takich
samych skutków.
Cóż zatem mamy wybrać, skoro nie możemy stanąć po
prawej ani po lewej stronie?  Trzeba stworzyć nową
 IM WI
CEJ KAPITALIZMU TYM MNIEJ
teorię  pomyśli niejeden, i w tej właśnie chwili
KAPITALISTÓW popełni najpoważniejszy błąd  wejdzie na drogę
ekonomicznego dogmatyzmu, ulegnie pokusie
odgórnego ustalenia szeregu zasad, które potem już
To znakomite powiedzenie G. K. Chestertona, twórcy
 same doprowadzą nas do świetlanej przyszłości.
dystrybucjonizmu, trafnie oddaje istotÄ™ ustroju
Przed bezdrożami takiego sposobu prowadzenia
gospodarczego opartego na niczym nieskrępowanej
rozważań ostrzegał nas już wybitny przedwojenny
wolności ekonomicznej. Zacznijmy jednak od drugiej
uczony Feliks Koneczny, który dużą część swoich
strony, tzn. odpowiedzmy pokrótce na pytanie czym
dzieł (m. in.  O wielości cywilizacji ,  Cywilizacja
jest ustrój socjalistyczny. Otóż jest to porządek
żydowska ) poświęcił krytyce apriorycznego podejścia
społeczny oparty na politycznej supremacji bardzo
do nauk humanistycznych (a ekonomia niewÄ…tpliwie
wąskiego grona,  elity , która dysponuje wszelką
do takich należy). Koneczny pisał, że  historia
własnością w państwie i wedle własnego uznania
wskazująca absurdalność uniwersalnego strychulca we
(pardon, zgodnie z zasadami  sprawiedliwości
wszystkim i w czymkolwiek, nie robi wyjÄ…tku dla
społecznej ) rozdziela ją pomiędzy obywateli. System
ekonomii społecznej, nie ma przeto ekonomii
oparty na pracy najemnej, gdzie moja własna
bezwzględnej, jedynie możliwej .2 Oznacza to dla nas
przedsiębiorczość i pomysłowość nie mają żadnego
wpływu na mój los. Kapitalizm, choć zaczyna od
zupełnie innych zasad, szybko przeradza się w bardzo
1
podobny porządek, a to za sprawą postępującej
Gilbert K. Chesterton  Świat najmitów (za:
dystrybucjonizm.pl, artykuł pod tym samym tytułem z 20
samorzutnie koncentracji kapitału. W teorii  kapitał
paz
dziernika 2012)
gromadzi się w rękach tych, którzy na to zapracują, w
praktyce jednak  podpowiada nam to nie tylko
2
Feliks Koneczny  Cywilizacja żydowska rozdz. XXVI
obserwacja otaczającej rzeczywistości, ale również
(wydawnictwo Ojczyzna, Warszawa 1995)
17
jedno: punktem wyjścia nie może być aksjomat, tylko dopiero potem proponujmy rozwiązania. Przede
obserwacja otaczającej nas rzeczywistości. wszystkim nie powinniśmy pomijać duchowego oraz
Przede wszystkim taką metodę powinniśmy wspólnotowego aspektu człowieczeństwa aby uniknąć
zastosować w odniesieniu do człowieka. Musimy mieć błędu popełnianego w równym stopniu przez
na uwadze prawdziwą istotę, a nie wyimaginowany myślicieli liberalnych i socjalistycznych, czyli
twór, o którym piszą ortodoksyjni liberałowie, materializmu w podejściu do badań nad jednostką
nazywając go  homo oeconomicus . Oddajmy tu z ludzką oraz społeczeństwem.
kolei głos innemu polskiemu uczonemu sprzed wojny, Czeka nas zatem długa i wyboista droga. W oparciu o
ekonomiście Adamowi Doboszyńskiemu:  wychodząc doświadczenie historyczne oraz dorobek
z fałszywych założeń nie można dojść do słusznych poprzedników, możemy jednak już teraz opisać kilka
wniosków(& ) Ekonomia liberalna stworzyła sobie podstawowych elementów słusznego ustroju
sławną fikcję człowieka, jako podmiotu działalności gospodarczego, oczywiście przystosowanego dla
gospodarczej, i nazwała tę fikcję homo oeconomicus. potrzeb naszego kręgu cywilizacyjnego.
To teoretyczne zwierzÄ™ o ludzkiej postaci kieruje siÄ™ w
swej działalności gospodarczej żądzą możliwie dużego
zysku. Ma również, zgodnie z teorią liberalną, DOBRODZIEJSTWA PRAWDZIWEJ WA
ASNOÅšCI
wrodzony pęd do wolności i indywidualne instynkty
starego odyńca, krążącego samotnie po ostępie. Tę
Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym ludzkie
sylwetkę psychiczną uznali liberalni ekonomiści za
poczucie godności, sprawiedliwości oraz
dostatecznie uproszczoną, by umożliwić budowę
odpowiedzialności była od zawsze własność prywatna.
teorii(& ) Niestety, a raczej na szczęście, homo
Drobny rolnik na swoim kawałku ziemi czuje się jak
oeconomicus nie ma nic wspólnego z
książę, choćby chodził w przetartym swetrze i
rzeczywistością(& ) Komórką gospodarczą
dziurawych butach, podobnie szewc w prywatnym
najniższego stopnia nie jest samotny człowiek, lecz
warsztacie rozpoczyna swe codzienne zajęcia z miną
rodzina. Ekonomia liberalna poszła odwrotną drogą,
kapitana wielkiego okrętu. Tego poczucia dumy nie
która >>dziwnym trafem<< prowadzi prosto do
daje nawet najlepiej płatna praca, z której w każdej
bolszewickich pojęć o dziecku i kobiecie 3. Jeśli
chwili można zostać zwolnionym, w dodatku
wyzbędziemy się schematów, którymi karmi nas
zmuszająca do pokornego wysłuchiwania epitetów ze
powszechna edukacja na lekcjach WOSu, z pewnością
strony szefa, który akurat wstał lewą nogą. Ponadto
przyznamy Doboszyńskiemu rację, bo wynika to ze
drobna własność rodzi poczucie więzi człowieka z
zwykłej obserwacji otaczającego nas świata oraz
wykonywaną pracą i sprawia, że jest on gotów do
znajomości historii. Po pierwsze człowiek nie kieruje
poświęceń, nawet gdy mu się to nie  kalkuluje . W
się w swoim życiu wyłącznie racjonalnym
eseju o bardzo wymownym tytule  Świat najmitów
wyrachowaniem, ba, dla ludzi cywilizacji łacińskiej od
Chesterton zwraca uwagę na pewien istotny szczegół 
materii często ważniejszy był duch, od korzyści honor,
otóż system oparty na pracy najemnej funkcjonuje
a od majątku prestiż (często zresztą wbrew logice, z
dobrze dopóty, dopóki przynosi korzyści. Gdy
niedobrym skutkiem dla jednostek i narodów). Po
dobrobyt rośnie, a miesięczna pensja wystarcza na
drugie przeciętny człowiek większość czasu i energii
każdą zachciankę, pracownik z uśmiechem na twarzy
poświęca poszukiwaniu swojej drugiej połówki, potem
wyrabia  dwieście procent normy . W obliczu kryzysu
zaś dbaniu o rodzinę, a nie pogoni za bliżej
(każdy kapitalista przyzna, że cykliczne  tąpnięcia
nieokreślonym  zyskiem . Co zatem daje nam prawo
gospodarcze sÄ… normalne i nieuniknione) znika jednak
stawiać jednostkę,  starego odyńca , na piedestale, a
wszelka logiczna podstawa do poświęceń   najemnik
przemilczać podstawowy fakt powszechnego łączenia
ucieka, ponieważ jest najemnikiem, ale dobry pasterz
się ludzi w pary, rodziny i wspólnoty? Nie twórzmy
odda życie za swe owce .4
abstraktów, które niewiele mówią nam o realnych
Sprawiedliwy ustrój społeczny powinien zatem opierać
dążeniach i problemach ludzkich, skupmy się na
siÄ™ na rozpowszechnieniu drobnej, prywatnej
obserwacji, badaniu oraz wyciąganiu wniosków, a
własności, na  uwłaszczeniu mas , jak określał to m.
4
Gilbert K. Chesterton  Świat najmitów (za:
3
Adam Doboszyński  Gospodarka narodowa cz. I rozdz. II dystrybucjonizm.pl, artykuł pod tym samym tytułem z 20
(wydawnictwo Nortom, Wrocław 2004) paz
dziernika 2012)
18
in. Doboszyński. Ekonomista dostrzegał również drugą sposób proporcjonalny do jakości moich działań,
stronę medalu, czyli zagrożenia płynące z własności, tudzież mojego talentu i pomysłowości, powinienem
która nadmiernie się rozrastając traci swoje pozytywne czerpać dochód na tyle wysoki, by utrzymać się na
społecznie cechy. Mowa tu o ogromnych firmach, obecnej stopie życiowej i móc oszczędzać na przyszłe
 molochach , mających setki oddziałów i dni z myślą o potomstwie lub podniesieniu własnego
zatrudniających tysiące pracowników. Rzadko się dobrobytu. Natomiast gdy staję się leniwym rentierem,
zdarza, żeby takie twory zachowywały walory który czerpie dochód wyłącznie z posiadanego już
własności prywatnej, nawet jeśli formalnie są kapitału lub bycia uczestnikiem rozmaitych
zarządzane przez jednego właściciela. W praktyce  układów , moja postawa staje się szkodliwa zarówno
najczęściej stają się krzyżówką działania rozmaitych dla mnie, jak i dla społeczeństwa. Dlatego należy w
sił, wypadkową wpływów dziesiątek udziałowców- jak największym stopniu minimalizować możliwości
akcjonariuszy, z których żaden nie traktuje owego osiągania zysków bez pracy.5
tworu tak, jak wymieniony wyżej szewc swojego
małego przedsiębiorstwa. Powstaje zatem pytanie: MONOPOLE
gdzie kończy się własność indywidualna, a zaczyna
własność społeczna? Do którego momentu stawianie
Jak? Istnieją różne sposoby. Podobnie jak w przypadku
na własność prywatną przynosi dobre skutki, a gdzie
troski o zachowanie sprawiedliwych reguł swobodnej
zaczyna szkodzić społeczeństwu i staje się pożywką
konkurencji, w kwestii dążenia do sprawiedliwej ceny
dla rozmaitych spekulacji i gier rynkowych oraz
oraz płacy Doboszyński podkreśla m. in. walkę z
z
ródłem zysku dla osób zupełnie niezaangażowanych
monopolami, przy czym wymienia trzy ich rodzaje:
w działalność na rzecz przedsiębiorstwa, nastawionych
monopole powstajÄ…ce samorzutnie, oparte na zmowie
tylko na Å‚atwe wzbogacenie siÄ™, nawet kosztem
bÄ…dz
na politycznej protekcji. Pierwszy przypadek nie
doprowadzenia samej firmy do ruiny? Odpowiedz
na
jest szczególnie szkodliwy  to raczej naturalne
to pytanie pozostaje otwarta, stanowi zresztÄ… jeden z
zjawisko przejściowej przewagi ekonomicznej
najtrudniejszych problemów z jakimi musi się
podmiotu, który w danej branży wyprzedził
zmierzyć koncepcja sprawiedliwego ustroju
konkurencję pod względem jakości oferowanych usług
gospodarczego. Jedno jest pewne: nie znajdziemy jej w
czy towarów. Taki monopol stwarza chwilową
dogmatycznym myśleniu cechującym zarówno
możliwość czerpania zysku wykraczającego ponad
fanatycznych kapitalistów ( tylko własność
faktyczną wartość wytwarzanego dobra (czyli ilość i
prywatna! ) jak i socjalistycznych doktrynerów ( tylko
jakość pracy włożonej w jego produkcję oraz
własność kolektywna! ).
rozpowszechnianie), jednak szybko zanika wskutek
swobodnego współzawodnictwa (konkurencja
SPRAWIEDLIWA PA
ACA
wynajduje np. tańszy sposób produkcji, obniża cenę i
przejmuje klientów). Nie ma zatem potrzeby nadzoru
Prowadząc dalej nasze rozważania nie unikniemy społeczno-prawnego nad takim zjawiskiem. Problem
tematu, od którego doktrynersko nastawieni zaczyna się w momencie, gdy monopol powstaje
wolnorynkowcy stronią: jest to zagadnienie godziwej wskutek zmowy lub wejścia w układy z politykami.
płacy oraz godziwej ceny. Odpowiedz
kapitalistów Gdy np. trzy prywatne firmy dogadują się, że nie będą
jest, jak wiadomo, jedna: gra rynkowa dyktuje cenę  i wzajemnie sobie szkodzić, tylko z wszelką
kropka. Oczywiście zgadzamy się z tym, że absurdy w bezwzględnością tępić nowe podmioty rynku,
rodzaju odgórnego dyktatu cen pod groz
bą swobodne współzawodnictwo zanika, a kapitał
konsekwencji prawnych zostały już dostatecznie koncentruje się coraz bardziej w wąskim gronie
skompromitowane przez PRL. Natomiast nie beneficjentów układu. Tego typu twory dość szybko
poprzestajemy na pozostawieniu tej kwestii tylko i wchodzÄ… w porozumienia z politykami i dochodzi do
wyłącznie na pastwę ślepych sił rynkowych. Na ten sytuacji wyeliminowania wolnej konkurencji. Dalej już
temat szeroko pisze Doboszyński, który opierając się grupka zwycięzców tej nierównej gry może dowolnie
na myśli społecznej św. Tomasza z Akwinu stwierdza, zawyżać ceny swoich usług i budować fortuny
iż godziwy zarobek jest adekwatny do włożonej pracy
(przy czym  praca jest tu rozumiana bardzo szeroko,
zarówno w sensie pracy fizycznej, jak i umysłowej,
5
Adam Doboszyński  Gospodarka narodowa cz. I rozdz. III
artystycznej, organizatorskiej itp.). Innymi słowy, tak
(wydawnictwo Nortom, Wrocław 2004)
długo jak angażuję się w działalność zarobkową, w
19
nieproporcjonalne do włożonej pracy, oparte na wszystkim  w społeczeństwie opartym na zdrowych
krzywdzie szerokich mas doprowadzonych do zasadach, gdzie dominuje warstwa średnia oraz
bankructwa. Powstaje coś, co współczesny publicysta drobna, prywatna własność, potrzeba zadłużenia się w
Stanisław Michalkiewicz (m. in.  Najwyższy Czas! , celu dokonania jakiejkolwiek inwestycji zostaje
Radio Maryja) zwykł określać mianem  kapitalizmu ograniczona do minimum.
kompradorskiego , czyli porządek, w którym
przynależność do  sitwy (układu) decyduje o dostępie PO PIERWSZE  CNOTA
do dóbr. W takich sytuacjach dopuszczalne powinny
być wszelkie formy przeciwdziałania, z sankcjami
Rozważając metody wprowadzenia sprawiedliwych
karnymi włącznie (chociaż oczywiście możemy
zasad gospodarczych w jakimkolwiek narodzie, należy
wymyślić wiele różnych sposobów, niekoniecznie z
poza porzuceniem metody dogmatycznej, wyzbyć się
zakresu prawa, ważne, by problemu nie
jeszcze jednej pokusy: chęci naprawienia świata za
bagatelizować). Wolność gospodarowania jest ważną
pomocą ustaw. Ufność w moc sprawczą kodeksów,
wartością, ale tylko gdy nie ma na celu ograniczenia
przepisów oraz paragrafów była charakterystyczna dla
wolności innych  wtedy staje się przestępstwem.
pozytywizmu XIX wieku, który w ogóle cechował się
optymistyczną wiarą w nieskończone możliwości
ZYSK Z ODSETEK
nauki. TakÄ… metodÄ™ odrzucamy jako spadkobiercy XX
stulecia, które obaliło mity związane z nieuchronnym
Kolejnym narzędziem koncentracji kapitału w rękach postępem i inżynierią społeczną, prowadzoną przez
podmiotów, które na to nie zapracowały, jest wąską elitę odgrodzoną murem od świata, która za
pożyczanie na procent. Zjawisko stare jak świat i w pomocą kartki i ołówka zbuduje nam  raj na ziemi .
pewien sposób normalne, tzn. wszechobecne. O ile Postulujemy powrót do starych metod, wszystko
umiarkowany procent może pełnić pożyteczną wskazuje na to, że jedynie słusznych: a więc
społecznie funkcję, a Koneczny u jego zarania zaczynamy od ducha, dopiero potem przechodzimy do
dostrzega nawet wielkoduszność wierzyciela materii.
względem dłużnika6 (który nie musiał dzięki temu Dwudziestowieczny ekonomista niemiecki Wilhelm
popadać w niewolę za nieoddany w terminie dług) Roepke szukając podstaw  ludzkiej ekonomii ,
pozbawiony zasad wynikających z etyki uważał, że  gospodarce potrzebne jest z
ródło
chrześcijańskiej,  nadęty do absurdalnych rozmiarów, porządku, które wywodzi się spoza niej .7 Doceńmy
staje się jednoznacznie szkodliwy. Uzależnia bowiem wagę tego twierdzenia. Jest to fundamentalne
szerokie masy ludzkie od grona bogatych posiadaczy, zaprzeczenie leseferyzmu oraz naiwnej wiary
którzy w przypadku wielkich, międzynarodowych liberałów w przyrodzone dobro człowieka, któremu
banków są przy okazji elementem obcym narodowo, i wystarczy zostawić wolną rękę w działaniu, a
co za tym idzie, w sposób zawoalowany, wprowadza  niewidzialna ręka rynku wszystko ustawi w jak
formę opisanego wyżej ustroju niewolniczo- najlepszym porządku. Potrzeba tu czegoś jeszcze  na
proletariackiego. Ponadto wszechmoc banków, które drugim dopiero miejscu przepisów tudzież instytucji
zawsze z nadzwyczajną łatwością wchodziły (i (czyli materii), przede wszystkim zaś ducha, cnoty.
wchodzą) w konszachty ze światem polityki (patrz System, w którym będziemy mieli do czynienia z
przykład USA, tudzież historia Babilonu), od czasów prawdziwym rozpowszechnieniem drobnej własności,
starożytnych aż po dzisiejszy kryzys cyklicznie jest możliwy tylko w oparciu o ludzką
prowadzi do kolejnych spekulacyjnych afer, zdolnych odpowiedzialność, męstwo oraz poczucie godności.
zachwiać największymi gospodarkami świata. Tu Tylko wtedy, gdy każdy obywatel będzie postrzegał
również nie powinniśmy się bać rozmaitych form wolność i dobrobyt jako wypracowane w pocie czoła
nadzoru i interwencji. Nie wystarczy oczywiście dobra, a nie  przyrodzone prawa człowieka , które mu
ustalenie górnego limitu godziwego procentu. Przede się  należą , będziemy mogli myśleć o właściwym
porządku gospodarczym. Nie chcemy zatem państwa
opiekuńczego, nie chcemy przytępienia zmysłów i
6
 Kiedy średniowieczna nauka katolicka, badając iustum
pretium, musiała też zająć się procentem, miała już do
7
czynienia z nadużyciami rzeczy w zasadzie dobrej  Feliks Ralph E. Ancil  Dziedzictwo Wilhelma Roepke: Eseje z
Koneczny  O sprawach ekonomicznych , Kraków 2000, za: ekonomii politycznej za: dystrybucjonizm.pl, artykuł pt.
bibula.com  Roepke i przywrócenie własności z 12 paz
dziernika 2012
20
rozumów za pomocą zdobytego bez trudu pozoru wolnego od regułek i dogmatów, podejścia do sprawy.
dobrobytu, roszczeniowej postawy wobec rządzących i Przytoczę tu porównanie kilkukrotnie cytowanego
zawiści względem bliz
nich w wyścigu po ulgi i zasiłki. Doboszyńskiego, zgodnie z którym dbanie o
 Nie kurczę w każdym garze, lecz ogród w każdej sprawiedliwy ustrój społeczny jest jak kierowanie
działce  tak podsumowuje swój artykuł o Wilhelmie autem  nie wystarczy trzymać się ciągle wyznaczonej
Roepke Ralph E. Ancil i trudno nie przyklasnąć tej z góry drogi, tylko umiejętnie kręcić kierownicą,
zręcznej metaforze. reagować na niebezpieczeństwa i postawić sobie cel
podróży.8 Na koniec warto się zatem przyjrzeć właśnie
KIERUJMY TYM AUTEM owemu punktowi, do którego zmierzamy. Na pytanie
 co chcemy osiągnąć? prostą, ale właśnie dzięki temu
znakomitÄ… odpowiedz
daje Koneczny. Odwołując się
Powyższy artykuł z konieczności ma jedynie formę
do zasad wyznawanych w Åšredniowieczu twierdzi on,
szkicu. Wiele kwestii szczegółowych wymaga
iż należy starać się  żeby było w kraju jak najwięcej
dogłębnej analizy oraz nowych pomysłów. Nie
osób niezależnych materialnie, >>stojących na
wypracowano jeszcze skutecznej metody, by w
własnych nogach<<, oraz żeby słabszy nie był
czasach współczesnych, wychodząc poza obręb
pożerany przez silniejszego .9 Zauważmy jedno 
materialistycznego i dwubiegunowego myślenia
Wieki Średnie to bez mała tysiąc lat dziejów, kiedy
 kapitalizm  socjalizm zbudować dobrze
pomimo wielu klęsk oraz wojen udało się uniknąć
funkcjonujące społeczeństwo oparte na
kryzysów gospodarczych na wielką skalę wywołanych
zdroworozsÄ…dkowych i sprawiedliwych zasadach
przez spekulacyjnÄ… grÄ™ rynkowÄ…. W dwudziestym
Najważniejsze na chwilę obecną jest uświadomienie
wieku  epoce  postępu i wiedzy  największa
sobie wyzwań jakie przed nami stoją oraz wyzbycie się
katastrofa w dziejach ludzkości rozpoczęła się właśnie
schematycznego myślenia na rzecz realistycznego,
od krachu na giełdzie. Czy to nie daje do myślenia?
8
Adam Doboszyński  Gospodarka narodowa cz. I rozdz. II
(wydawnictwo Nortom, Wrocław 2004)
9
Feliks Koneczny  O sprawach ekonomicznych , (Kraków
2000, za: bibula.com)
21
KOŚCIÓA
A PAC
STWO
Z encykliki Sapientiae Christianae Leona XIII
OBOWI
ZEK KATOLIKA: MIA
OWAĆ KOŚCIÓA
I bliz
niaczymi, i obie majÄ… jednego i tego samego ojca,
tj. Boga samego, a zatem przeciwieństw pomiędzy
OJCZYZN

obiema być też nie może. Winniśmy i musimy więc z
jednej strony kochać siebie samych, naszym
4. Nie podlega żadnej wątpliwości, że wyznawcy
współbraciom dobro świadczyć, w której się
religii katolickiej mają liczniejsze i ważniejsze
urodziliśmy i zwierzchność miłować; ale obok tego nie
obowiązki co do życia praktycznego, aniżeli ci, którzy
powinniśmy zapominać, że należy miłować Kościół,
wielkiego dobra tej wiary wcale nie posiadajÄ…, lub
jako naszÄ… matkÄ™ i Boga samego najserdeczniejszÄ…
tylko w części je mają. Ponieważ Chrystus Pan,
miłością, do jakiej zdolni jesteśmy. Oto więc naturalny
Twórca naszego zbawienia, rozkazał Apostołom głosić
porządek naszych obowiązków.
Ewangelię św. wszystkim istotom, przeto nałożył też
na wszystkich ludzi obowiÄ…zek, aby to, co nauczane
ZADANIA KOÅšCIOA
A A ZADANIA WA
ADZY
bywa, przyjęli i w to wierzyli; i właśnie uzyskanie
PAC
STWOWEJ
szczęścia wiecznego powinno być przywiązane do
tego zobowiÄ…zania. "Kto uwierzy i jest ochrzczony, ten
zbawiony będzie, a kto nie uwierzy, będzie potępiony" 30. Oczywiście Kościół i państwo mają swoją osobną
(Mk 16,16). Atoli każdy, który przyjął, jak to jest jego samodzielność. I dlatego jedno drugiemu nie jest
obowiązkiem, wiarę chrześcijańską, jest dzieckiem i poddane w zawiadywaniu swoimi sprawami,
poddanym Kościoła, a tym samem członkiem oczywiście w granicach zakreślonych przez cel,
najwspanialszego i najświętszego, jakie istnieje, właściwy każdej instytucji. Z tego wszakże zgoła nie
społeczeństwa, którym jako Namiestnik niewidzialnej wynika, że zostają w zupełnym rozłączeniu, a mniej
Głowy, Jezusa Chrystusa, ma kierować i nad nim jeszcze, żeby miały być ze sobą w walce. Jasną jest
panować Papież rzymski. rzeczą, a z natury naszej to już wynika, że nie tylko
mamy żyć na tym świecie, ale że mamy żyć podług
5. Jeżeli zaś już społeczeństwo, w którym się praw moralności. Ku temu celowi winien porządek
urodziliśmy i wychowali, z natury zobowiązani społeczny wszystko to uczynić, co jest potrzebne, iżby
jesteśmy kochać szczególną miłością i to tak, że każdy poszczególni obywatele państwa nie tylko mogli się
prawy obywatel musi być gotów ojczyzny swej nie mieć dobrze, ale o wiele więcej, iżby mieli dostateczną
tylko bronić, ale nawet, gdy potrzeba, radośnie śmierć obronę do wydoskonalenia obyczajów; to
za nią ponieść, o ileż więcej muszą chrześcijanie być udoskonalenie polega jedynie na poznaniu prawdy i na
oddani Kościołowi w miłości i wierności! Toż Kościół wykonywaniu cnoty. Zadaniem Kościoła atoli jest,
jest miastem świętym żywego Boga, od Boga ma dostarczyć tego wszystkiego, co koniecznym jest, aby
początek i swe urządzenie: Kościół także ze swej żyć według przepisów religii i bojaz
ni Bożej, które,
strony wychowuje ludzi dla Boga i do zbawienia w ponieważ wszystko odnoszą do Boga, koroną są i
niebie doprowadza! Jeżeli więc kochać należy naszą uzupełnieniem wszelkiej cnoty. W rozporządzeniach
ziemską ojczyznę, która nam śmiertelne życie dała, to zatem i prawach mających być ustanowionymi, należy
winniśmy oczywiście o wiele większą miłość zważać na usposobienie ludzkie, tak moralne jak
Kościołowi, któremu zawdzięczamy życie, nie mające religijne, starać się o jego udoskonalenie, atoli prawnie
końca: albowiem słuszne jest, abyśmy wyższym i należycie; nie można wydawać żadnego nakazu ani
duchowym dobrom dawali pierwszeństwo przed zakazu, przy którym by się nie zważało na to, co
dobrami ciała i aby nam nasze obowiązki względem ludziom jako obywatelom i jako chrześcijanom
Boga więcej na sercu leżały, aniżeli obowiązki przysługuje. Z tej też przyczyny nie może być
względem ludzi. obojętnym Kościołowi, jakie prawa wydawane bywają
w poszczególnych państwach i jakie mają moc
6. Zresztą nie powinniśmy zapominać, że obowiązującą, nie o ile są prawami państwowymi, lecz
nadprzyrodzona miłość do Kościoła i przyrodzona dlatego, że niekiedy przekraczają dozwolone granice, a
miłość do ojczyzny w gruncie rzeczy są siostrami wkraczają w prawo Kościoła.
22
PRZESZKODY ODWAGI CYWILNEJ
Wg Karola Libelta
 Zawisłości bardzo rozlicznego są rodzaju, jak są stanu natury do stanu cywilizacji i bojaz
ń wystąpiła z
rozliczne stosunki ludzi. Można je wszakże na trzy granic przyrodzonych, i roztoczyła się po wszystkiej
główne gatunki Rozdzielić: na zawisłość wewnętrzną, idealnej i rzeczywistej własności człowieka, przyczepiła
czyli serca; na zawisłość zewnętrzną, czyli żądzy się do wszystkich rzeczy, znikomych tak jak ciało jest
znaczenia, i na zawisłość od rzeczywistych stosunków znikome.
życia. Wszystkie trzy utkwione są krzystnemi korzeniami Nie chodzi mu już o samo życie, ale o wszystko co do
w piersi człowieka, owej tarczy wielkiego, miernego, lub potrzeb, przyzwoitości i przyjemnienia tego życia należy:
małego ducha, i wydzierają zwycięstwo odwadze, co się w pożyciu domowem o wygody i dostatki, (& ) na
w niej budzi. Bojaz
ń, ambicya, i grzeczność, a lepiej zewnątrz o znaczenie, godności i tytuły. By z tego nic nie
słabość, są trzy antytezy twierdzenia p r a w d y; trzy uronić, nic na szwank nie wystawić, nie zagrodzić sobie
przeczenia na jedno tak j e s t; trzy armie służalcze, drogi do nabytku co raz większego tych dóbr ponętnych -
zaprzedane ciału i materialnym stosunkom; płatne oto główny przedmiot bojaz
ni ucywilizowanego
życiem ladajakiem na tej ziemi, lub błyskotkami i człowieka. (& ) Utrata majątku, posady, zaszczytów,
rozkoszami czczemi, jak bańki mydlane, i jurgeltem stanowiące żywot osoby moralnej, stoi ciągle, jako mara
złota, którego z sobą nikt nie zabierze - płatne na śmierci, na myśli ludziom, i puszcza na nich strach
pokonanie jednego ducha prawdy, ducha oziębiający serce, oniemiający usta. (& )Pierwszą
nieśmiertelnego. Gdziekolwiek duch ludzki wyprawia potrzebą człowiekowi jest utrzymanie życia i wyżywienie
ucztę ludom ze swobód, praw i wolności, tam one jak żony i dzieci. Tej potrzeby, jako bezpośrednio z
harpie wydzierają, im strawę i plugawią i obrzydzają istnieniem żywota połączonej, nie obejmuje bojaz
Å„.
wszelkiego rodzaju sromotą. Każdy wie, że z głodu nie umrze, i uchyla troski sama
wiara w Opatrzność boską, bo ptaki, ani sieją, ani
zbierają, a Ojciec niebieski żywi je. Tam żaden
BOJAy
C
.
despotyzm nie sięga, bo wie, że gdzie życie człowieka
zagrożone, tam bojaz
Å„ przechodzi w rozpacz i w szalonÄ…
Życie wszelkie w naturze zewsząd jest zagrożone, i
odwagÄ™.
dlatego dobroczynne przyrodzenie wlało w serce tworów
AMBICJA.
żyjących bojaz
ń, jakoby instynkt zachowawczy, któryby
w przypadku niebezpieczeństwa, napędzał je
wewnętrznem popędem do szukania ratunku. I człowiek, Bojaz
ń nazwaćby można żądzą zachowawczą. (& )
jako zwierzÄ™, ma bojaz
ń, jako instynkt przyrodzony; ale Zupełnie inną jest żądza znaczenia, czyli ambicja. Jest to
jako duch, który zatraconym być nie może, tego nienasycona chęć nabywania, nieugaszone pragnienie
instynktu nie ma, bo nie potrzebuje. Z czego oraz ten świetnienia na zewnątrz. Tam egoizm skupiał się w sobie
wniosek wypada, że bojaz
ń tyle razy umilknie, ilekroć i skorupiał, tu rozlewa i występuje na zewnątrz. Bojaz
liwi
duch bierze przewagę nad ciałem, i że przeciwnie, są konserwatyści, ambitni radykalni, jedni i drudzy w
gdzie bojaz
ń przemogła, tam przemogło ciało nad swoim rodzaju. Dla swego egoizmu, dla dogodzenia
duchem, interesa materyalne nad duchowemi. Przed osobistym żądzom, tamci chcą stagnacji, ci ruchu.
bojaz
nią cofa się wstecz odwaga, przed odwagą pierzcha Bo gdzie cel jest wzniosły i szlachetny, a mąż jaki, czując
bojaz
ń. w sobie siły i zdolności potrzebne, dąży ku temu celowi i
Lecz nie o utratę życia, albo o jego szwank już chodzi, ku osiągnąć go pragnie, gdzie wre w piersi żądza sławy, ale
czemu opatrzne przyrodzenie wlało w serce człowieka sławy zdobytej zasługami wielkiemi u narodu, (...) tam
bojaz
ń. Człowiek w stanie natury nie znałby innej nie ma owej nikczemnej żądzy znaczenia, co człowieka
bojaz
ni, bałby się jedynie bólu i śmierci; lecz człowiek więzi i niewoli. Ale jest inna ambicja, pożerana samego
cywilizacji społecznej, rozciągnął, że tak rzekę, byt swój brudnego egoizmu żądzą, wszystko do siebie kierująca, i
na tysiące tysięcy przedmiotów które zrobił swoją dlatego acz niepohamowana w sobie, zawsze jednak
własnością, do ciała i żywota przywiązał, w jednę zlał z maluczka i nędzna, która rozwinięciu się odwagi
sobą istotę, tak, że po tych wszystkich punktach jego cywilnej stoi na przeszkodzie. (& ) W społecznem
idealnej i rzeczywistej własności, rannem stało się jego pożyciu objawia się ambicja, o której tu mowa, w
ciało, a nawet śmiertelnem! A zatem z przejściem ze
23
żądzy brylowania, to ubiorem, to dworem, to wychowania chcieli przenieść do życia publicznego. Tam
wystawnością (...). grzeczność jest słabością, a stać się może nawet
Jest to jakaś straszliwa anomalia w ludzkości, bo upodleniem, przysłowie zaś owo i owszem tak obrócić by
anomalia ducha, który z natury swej jest ogólny i do należało, żebyśmy rzekli: kto grzeczny, ten zawsze traci.
ogółu duchowości zmierza. Ambicya zaś ogół (& ) Nie ma grzeczność tej nikczemności co bojaz
Å„, ani
przyciemnia, a pojedynkowość swego ducha na to tej podłości i intrygi, co ambicya, ale ma słabość
miejsce kładzie; w skrytości podnosi bunt przeciw podobania się wszystkim, ma lękliwość, by się nie
wszelkiej innej powadze, choćby powadze większości, a narazić nikomu, i tej słabości poświęca obowiązki
na pozór schlebia każdej, używając jej do swych celów. względem prawdy, sprawy i ojczyzny. Są to po
Jeżeli wydział zaszczytów zależy od osób wysoko większej części charaktery słabe, łagodne, potulne; nie
postawionych, najuniżeniej im się kłania i usługuje, jeżeli ma w nich żadnej gwałtowności, ani drażliwości umysłu.
opinia publiczna honory rozdziela, za nią goni i ubiega Najczęściej albo głowa ograniczona i dlatego każdemu
się. Wszystko czyni dla tego wiatru, co ma sławę imienia potakuje, albo serce ostudzone, w którym żadne
roznosić. Istni artyści na scenie, którym nie chodzi o szlachetne uczucie mocnem tętnem nie uderzy, i dlatego
sztukę, ale o poklaski, biorą na siebie rolę i odgrywają ją względy na formy zewnętrzne, konwencjonalne, biorą
przed publicznością. Z jednej strony dumni i próżni przewagę nad sercem, albo nareszcie i głowa i serce
nadymają się, z drugiej upadlają się i płaszczą, bijąc puste.
czołem pagodom żądzy swojej, podobni w tej mierze Z tego wszystkiego wykazuje się, że grzeczność jest
razem indykom i Indianom. (...) Żądza wyniesienia się, znijaczeniem ambicyi i bojaz
ni, i ma coÅ› z jednego i
przytłumia wszystkie inne uczucia, i przytłumia odwagę drugiego. Główną jednak podstawą jest słabość
cywilną (...). Nie tak gwałtowna w swych objawach jak charakteru, a temsamem brak odwagi cywilnej. Radziby
bojaz
ń, wiele jest od niej niebezpieczniejszą dla wszystkim dogodzić, z wszystkimi żyć w zgodzie
społeczeństwa. (& ).Podłość bojaz
liwych jest udziałem, intryga
Wszędzie, gdzie się ambicja wciśnie, tam już po ambitnych, obłudy uczą się grzeczni.
moralności publicznej: jej tchnienie uśmierca wszelki Grzeczność, jak bojaz
Å„ i ambicya, psuje charakter
żywioł prawości i udzielności. Szczęściem jest dla narodowy, odbiera mu sprężystość i farb. Żółknie on i
rodzaju ludzkiego, że ambicja potrzebuje zapału wyblaka jak liść jesienny, i na zawsze na nim zieleń
namiętności i wytrwałości woli, co nie jest udziałem wiosenna zatracona. Liść taki prędzej czy póz
niej z dębu
wielu. (& ) narodowego odpadnie, wiatr go zmiecie i zimy nie
przetrzyma. Odwaga już go nie zarumieni, ani nie
odmłodzi. Ludzie w polityce grzeczni są jak muły, z
GRZECZNOŚĆ bojaz
ni oślicy i z konia ambicji spłodzeni, do
rozplenienia żywota narodowego nieprzydatni (& ).
(& ) Grzeczność w towarzyskiem pożyciu jest zapewne
Karol Libelt,  Rozprawy o odwadze cywilnej, miłości
zaletą człowieka dobrze wychowanego (& ). Inny
ojczyzny i wychowaniu ludów. , Kraków, 1869
całkiem ten stan rzeczy, gdybyśmy ten przymiot naszego
24