Poezja lingwistyczna, kierunek we współczesnej poezji polskiej, zapoczątkowany około 1956,
wyjątkowe zjawisko w poezji lat 60., reprezentowane przez M. Białoszewskiego (m.in. Obroty
rzeczy, Rachunek zaściankowy, Mylne wzruszenia).
Poeci lingwiści sens twórczości widzieli w sprawdzaniu możliwości języka w jego
różnych przejawach, eksperymentach językowych, dla których język był obiektem podejrzenia,
a “podejrzliwość” sposobem samoobrony przed jego niedoskonałością. Lingwiści negując
systemowy charakter języka, czynili go jednak gł. tematem poezji, podkreślali autotematyzm
i niewydolność znaczeniową języka, nieufność wobec konwencji.
Uprzywilejowanym narzędziem semantycznych zasobów języka stała się metafora jako
produkt wykolejonego frazeologizmu, najskuteczniej obrazująca nieograniczoność możliwości,
podkreślająca nieskończoność związków między słowami, siłę językowego automatyzmu
zatrzymującego ruch myśli; rozległość obszarów peryferyjnych mowy, gdzie słowo zatraca
charakter znaku przechodząc w bełkot lub gest foniczny.
Eksperyment lingwistyczny wykazywał braki funkcji nazywania i komunikowania.
Ponadto w praktyce lingwistów język jako medium komunikacji społecznej był albo
kompromitowany i parodiowany (Białoszewski), albo podejrzewany o deformację świata
(Balcerzan), albo okazywał się środkiem łamiącym funkcje komunikatywne.
Poezja lingwistyczna rozwijała się w opozycji do innych nurtów poetyckich, stając się
dziedzictwem dla poetów “pokolenia 68”.
POEZJA MIRONA BIAŁOSZEWSKIEGO
Białoszewski Miron (1922-1983), polski poeta, prozaik, dramatopisarz.Debiutancki wiersz -
Chrystus powstania (1947). Zbiory Obroty rzeczy (1956), Rachunek zachciankowy (1959), Mylne
wzruszenia (1961), Było i było (1965) przyniosły mu rozgłos, ale także wywołały sprzeciwy.
Białoszewski stosuje język odkształcony, oddający "szum informacyjny" życia codziennego
i dzisiejszego świata.
Za datę właściwego debiutu uznaje się rok 1955. W tym samym roku Białoszewski drukuje na
łamach "Twórczości" KARUZELĘ Z MADONNAMI', a w 1956 wychodzi jego tomik poetycki
OBROTY RZECZY, złożony z wierszy pisanych w latach 1952-1955.
Książka ta wzbudziła ogromne zainteresowanie krytyki i czytelników. Próbowano znaleźć
formułę opisującą twórczość poetycką Białoszewskiego, zarówno tą zawartą w pierwszym
tomiku, jak i w następnych - RACHUNKU ZACHCIANKOWYM (1959), MYLNYCH
WZRUSZENIACH (1961), BYŁO I BYŁO (1965), ODCZEPIĆ SIĘ (1978).
Mimo wysiłków krytyki Białoszewski pozostał przez całe życie 'poetą osobnym', odbiegał od
nich poetyką swojej twórczości. Z wyboru był outsiderem, nie uczestniczył w życiu politycznym,
unikał wiązania się z organizacjami i grupami poetyckimi.
Tym, co charakteryzuje jego poezję, oprócz związków z XX-wieczną awangardą, jest pogłębiona
refleksja nad językiem, dlatego bywa często określany mianem ' poety lingwistycznego''. W
swoich wierszach wykraczał poza granice przyjętego języka literackiego, rozbijał jego
schematyzm. Interesowały go takie zjawiska jak mowa wykolejona, zakłócona błędem lub
nieporadnością, bełkotliwa gadanina, przejęzyczenia i przypadkowe zbiegi okoliczności
językowych, inercja i automatyzm. Odwoływał się do języka mówionego, potocznego i
dziecięcego, nieustannie wypróbowując granice systemu językowego. Gra ze słowem nie stała się
w jego twórczości celem samym w sobie, zawsze była poszukiwaniem sposobu na właściwy opis
rzeczywistości.
Cechy:
-dokonuje eksperymentu poetyckiego – tworzy poezję opartą o grę słów, brzmienie mowy,
neologizmy – jakby operowanie dźwiękową formą mowy miało wnieść nowe, prawdziwe
znaczenie;
-dokonuje sakralizacji rzeczy powszechnych: bohaterowie jego utworów to: piec, burak, łyżka
durszlakowa. Z drugiej strony dokonuje też „profanacji sacrum” – umieszcza motyw Madonny w
karuzelach wesołych miasteczek, świętość i sztukę sprowadza do powszedniości;
-fascynują go peryferie kultury: podmiejskie tereny, odpustowe, kiczowate rejony kultury;
-zwany jest „poeta rupieci”.