Anna Skowron FiU 2016
Systemy emerytalne
Dr Kamila Bielawska
Literatura
ð Barr N, Diamond P., Reformy systemu emerytalnego. Krótki przewodnik, PTE, Warszawa 2014
ð Bielawska K., Ubezpieczenie spoÅ‚eczne w systemie zabezpieczenia spoÅ‚ecznego (rozdziaÅ‚ 8). Ubezpieczenia
emerytalne. Reforma systemu ubezpieczeń emerytalnych (rozdział 10). Ubezpieczenia emerytalne
(oferowane przez sektor prywatny, rozdział 18 [w:] Ubezpieczenia, red. nauk. M. Iwanicz-Drozdowska, PWE,
Warszawa 2013.
Zaliczenie
Wykład  egzamin ustny; ćwiczenia  raport  przeanalizowanie systemu emerytalnego w dowolnie wybranym kraju
(w ostatnich latach wprowadzono reformę strukturalną w systemie publicznym w ostatnich 20 latach [zmiana formuły
emerytalnej ze zdefiniowanego świadczenia na zdefiniowaną składkę])  do przyszłego tygodnia wstępne rozpoznanie.
Poszukać w social security programmes throughout the world i oecd pensions at glance 2013.
17.02.2016
Zabezpieczenie emerytalne
ð Ogół z
ródeł zabezpieczenia dochodów na okres starości; obejmuje jedynie świadczenia pienieżne w postaci
emerytury (bez świadczeń rzeczowych).
ð Emerytura = transfer pieniężny wypÅ‚acany okresowo (zwykle co miesiÄ…c) od okreÅ›lonego momentu w
póz
niejszej fazie życia (od zakończenia aktywności zawodowej) aż do śmierci.
System emerytalny
Definicja
Ogół rozwiązań instytucjonalnych, prawnych, organizacyjnych i finansowych funkcjonujących w celu wypłaty
świadczeń emerytalnych, tj. do zapewnienia uczestnikom systemu niezarobkowego z
ródła utrzymania na okres
starości.
Klasyfikacja systemów emerytalnych
ð Prywatne i publiczne.
ð Grupowe i indywidualne.
ð O zdefiniowanej skÅ‚adce DC  defined contribution - kapitaÅ‚owe (wysokość emerytury jest wprost
proporcjonalna do wpłaconych składek + stopa zwrotu) i o zdefiniowanym świadczeniu DB  defined benefit
(z góry mówią ile będzie wynosiła emerytura, za to, czy będą na to pieniądze odpowiada organizator).
ð KapitaÅ‚owe (finansowe) i repartycyjne (niefinansowe).
NDC (notional defined contribution)  systemy o zdefiniowanej składce z systemem repartycyjnym  w Polsce I filar.
Struktura systemu emerytalnego ( filaryzacja )
W ujęciu tradycyjnym system emerytalny składa się z 3 filarów (warstw, stopni):
ð PaÅ„stwowego (publicznego, spoÅ‚ecznego)
ð ZakÅ‚adowego (organizowanego przez pracodawcÄ™)
ð Indywidualnego (wszelkie formy przezornoÅ›ci indywidualnej)
1
Anna Skowron FiU 2016
Każda 1 łączy się z kolejną 1, analogicznie punkty nr 2
Publiczne
Publiczne o charakterze:
1. Ubezpieczeniowym (social insurance),
Typ
2. Zaopatrzeniowym: uniwersalnym lub zależnym od sytuacji majątkowo-dochodowej
gospodarstwa domowego
1. Pracownicy, osoby prowadzące działalność gospodarczą,
2. Obywatele lub mieszkańcy, rolnicy, wybrane grupy zawodowe (górnicy, służby
Zakres podmiotowy
mundurowe, urzędnicy, nauczyciele)
1. Składki (%wynagrodzenia) opłacane przez pracownika lub/i pracodawcę, uzupełniająco
dotacje z budżetu państwa.
y
ródła finansowania
2. Budżet państwa (podatki).
1. Wiek emerytalny, staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe),
Warunki uprawniające opcjonalnie przerwanie działalności zarobkowej.
2. Wiek emerytalny, okres obywatelstwa lub pobytu na ternie kraju, wykonywanie pracy
do emerytury
w określonym charakterze, dochód na członka gospodarstwa domowego.
1. Emerytura indywidualna lub małżeńska uzależniona od wkładu do systemu.
2. Kwota określona przez państwo, % ostatnich (lub średnich) zarobków. Gwarancja
Åšwiadczenie
minimalnej emerytury, okresowa waloryzacja świadczeń (cenowa, płacowa, mieszana).
1. Autonomiczne instytucja/fundusze
Administracja
2. Organy administracji
Zakładowe
Zakładowe: obowiązkowe (Mandatory Occupational Pension), dobrowolne (Volountary
Typ
Occupational Pension)
Pracownicy (zależnie lub niezależnie od formy zatrudnienia), może być wymagany pewien
Zakres podmiotowy minimalny czas zatrudnienia, czasami określony jest przedział wieku umożliwiający partycypację
w programie
Składki zindywidualizowane (% wynagrodzenia lub/i określona kwota) wpłacane przez
y
ródła finansowania
pracowników i/lub pracodawców; % funduszu płac finansowany przez pracodawców
Wiek emerytalny, staż uczestnictwa w programie
Warunki uprawniajÄ…ce
do emerytury
Emerytura (DB/DC); wypłata okresowa (Programmed withdrwal), wypłata okresowa z
Åšwiadczenie
odroczoną rentą dożywotnią (Defferen annuity), wypłata jednorazowa (Lump-sum payment)
Składki, zyski kapitałowe, świadczenie
ð EET; ETT; TEE; TTE
Zasady opodatkowania
E  exempt (zwolnione)
T  taxed (opodatkowane)
Autonomiczne instytucje/fundusze tworzone przez pracodawców indywidualnie lub grupowo
Administracja lub zawarcie umowy z instytucjami finansowymi (zakład ubezpieczeń, fundusz inwestycyjny,
bank)
2
Anna Skowron FiU 2016
Indywidualne
Indywidualne: obowiÄ…zkowe (Mandatory Individual Accounts, Mandatory Private Insurance),
Typ
dobrowolne (Voluntary Individual Accounts)
W przypadku obowiązkowych: osoby zarobkujące niezależnie od formy, osoby niepracujące
Zakres podmiotowy
Składki (% wynagrodzenia) wpłacone przez uczestników, opcjonalnie z finansowaniem przez
y
ródła finansowania pracodawców; w przypadku osób niezarobkujących składki mogą być finansowane ze środków
publicznych w przyp. obowiÄ…zk.
Wiek emerytalny, staż uczestnictwa w programie
Warunki uprawniajÄ…ce
do emerytury
Emerytura (DB/DC); wypłata okresowa (Programmed withdrawal), wypłata okresowa z
Åšwiadczenie
odroczone rentą dożywotnią (Deffered annuity), wypłata jednorazowa (Lump-sum payment)
Składki, zyski kapitałowe, świadczenie
ð EET, ETT, TEE, TTE
Zasady opodatkowania
E  exempt (zwolnione)
T  taxed (opodatkowane)
Zawarcie umowy z instytucjami finansowymi wyspecjalizowanymi (fundusze emerytalne) lub z
Administracja
zakładem ubezpieczeń, funduszem inwestycyjnym, bankiem
Waloryzacja  przeprowadzana, aby emerytury nie traciły siły nabywczej.
ð Cenowa  zmiana cen koszyków towarów i usÅ‚ug
ð PÅ‚acowa  na podstawie wzrostu Å›redniego wynagrodzenia
ð Mieszana (cenowo-pÅ‚acowa)  waloryzacja szwajcarska  50% ceny i 50% pÅ‚ace.
RAPORT  Demografia i Gospodarka  pkb, struktura sektorów, aktualne miary HDI; struktura systemu emerytalnego
(tabelka ze strukturą systemu itd.); charakterystyka systemu: historia systemu publicznego; efekty działania systemu
emerytalnego  ocena dotychczasowego systemu, ograniczenie ubóstwa, stopa zastąpienia, stopa zagrożenia
ubóstwem, wydatki publiczne w relacji do pkb (z podatkiem dochodowym, czy bez); syntetyczne miary oceny systemu
emerytalnego (mercer  firma consultingowa  Mercer global pension index)  artykuły Filipa Chybalskiego.
02.03.2016
Struktura systemu emerytalnego według Bank Światowego  nowe spojrzenie
Filar Podstawowa charakterystyka Zakres podmiotowy Finansowanie
Emerytura socjalna lub bazowa (we.
0 Wszyscy obywatele Z budżetu centralnego/lokalnych
Gwarancja emerytury minimalnej)
Publiczny, zarzÄ…dzany przez ObowiÄ…zkowy dla wszystkich
1 Składki - repartycja
instytucje publiczne, DB/NDC zarobkujÄ…cych
Zakładowy lub indywidualny, Obowiązkowy dla wszystkich
2 Składki  aktywna finansowe
kapitałowy DB/DC zarobkujących
Zakładowy lub indywidualny,
3 Dobrowolny Składki  aktywa finansowe
kapitałowy DB/DC
Wsparcie rodziny, inne formy
4 Dobrowolny Aktywa finansowe i niefinansowe
(aktywa finansowe i niefinansowe)
Na tej podstawie ma być zrobiony raport na ćwiczenia
3
Anna Skowron FiU 2016
Cele funkcjonowania systemu emerytalnego
·ð Perspektywa uczestnika
o Finansowanie konsumpcji po zakończeniu zarobkowania niezależnie od czasu trwania życia
(ubezpieczenie)
·ð Perspektywa paÅ„stwa
o Przeciwdziałanie ubóstwu
o Redystrybucja dochodów
Z ekonomicznego punktu widzenia system emerytalny jest mechanizmem podziału PKB między emerytów i pokolenie
ludzi pracujÄ…cych.
Uwarunkowania funkcjonowania systemu emerytalnego
·ð Polityczne (w zależnoÅ›ci od partii rzÄ…dzÄ…cej system emerytalny może siÄ™ zmieniać)
·ð SpoÅ‚eczno-kulturowe (nastawienie obywateli i oczekiwania wobec paÅ„stwa, rola kobiety w spoÅ‚eczeÅ„stwie,
kwestia traktowania relacji z innymi ludz
mi)
·ð Demograficzne (Å›redni czas trwania życia, liczebność i podziaÅ‚ na wiek produkcyjny i nieprodukcyjny)
·ð Ekonomiczne
Nowa demografia Europy
·ð OdwoÅ‚ujÄ…c siÄ™ do okreÅ›lenie Dirka van de Kaa,  nowa demografia Europy oznacza, że ludność Europy utraciÅ‚a
zdolność równoważenia urodzeń i zgonów, a to implikuje nową sytuację demograficzną.
·ð Specyfika Europy polega na tym, że nastÄ…piÅ‚o przejÅ›cie do bardzo niskiej (TFR poniżej 1.35) lub niskiej pÅ‚odnoÅ›ci
(TFR 1.35-1.5) co powoduje bezprecedensowe zmiany struktur wieku ludności. Aby odbudować ludność TFR
musiałoby wynosić co najmniej 2.1 TFR (wskaz
nik dzietności)
16.03.2016
Efekty funkcjonowania systemu emerytalnego
·ð Redystrybucja dochodów:
o W cyklu życia uczestnika systemu (obniżenie bieżącej konsumpcji na rzecz finansowania konsumpcji
po zakończeniu aktywności zawodowej)
o W ramach generacji (różne traktowanie osób, które wykonują inne zawody; różna wysokość świadczeń
w stosunku do wkładu; różne traktowanie kobiet i mężczyzn)
o Między generacjami (jedno pokolenie jest w stanie więcej otrzymać z systemu niż inni)
·ð System emerytalny a:
o Rynek pracy (wpływa na podaż pracy  wiek emerytalny i wysokość świadczeń)
o Rynki finansowe (zwiększenie oferty instrumentów finansowych i ukierunkowanie ich na
długoterminowe oszczędzanie)
o Inne wydatki publiczne i poziom długu publicznego (ograniczenie możliwości rozwoju z pieniędzy
publicznych; dofinansowanie emerytur z długu publicznego)
o Stopa oszczędności
o Tempo wzrostu gospodarczego (motywuje ludzi do długoterminowych oszczędności  motor dla
finansowania inwestycji i wzrostu gospodarczego; przy wysokich świadczeniach zwiększa się
konsumpcja)
4
Anna Skowron FiU 2016
Przyczyny reform emerytalnych
·ð Tendencje demograficzne (starzenie siÄ™ ludnoÅ›ci)
·ð StopieÅ„ rozwoju powszechnych systemów emerytalnych (ich dojrzaÅ‚ość)
·ð Sytuacja gospodarcza i finansowa
·ð Przemiany spoÅ‚eczne (wzrost indywidualizmu)
Typy reform emerytalnych
·ð Zmiany parametryczne
o Podwyższenie wieku emerytalnego
o Ograniczenie/eliminacja przechodzenia na wcześniejsze emerytury
o Zmiana formuły emerytalnej zmierzając do obniżenia stopy zastąpienia
o Wydłużenie wymaganego okresu wyczekiwania na emeryturę
o Uwzględnienie przy obliczaniu emerytury wynagrodzeń z dłuższego/całego okresu zatrudnienia a nie
z wybranych lat (np. ostatnich 5 lat przed przejściem na emeryturę)
o Zmiany zasad waloryzacji wynagrodzeń, które uwzględnione są przy obliczaniu emerytur
o Zmiany zasad waloryzacji emerytury (z płacowej na cenową)
o Poprawa ściągalności składek
Weasting period  czas wymagany do nabycia uprawnień emerytalnych (np. firma wymaga żebyś był pracownikiem
przez 20 lat i potem firma wypłaca emeryturę).
20.04.2016
III filar systemu emerytalnego w Polsce
Jest to niezbędny element systemu emerytalnego dla:
·ð Podtrzymania standardy życia z okresu kariery zawodowej (oszczÄ™dnoÅ›ci dodatkowe powinny odpowiadać
potrzebom przyszłego emeryta)
·ð ZwiÄ™kszenia przezornoÅ›ci indywidualnej
·ð Promowania dÅ‚ugoterminowych oszczÄ™dnoÅ›ci
y
ródła dodatkowej emerytury  formy kwalifikowane
·ð Z programów grupowych (Pracownicze programy emerytalne)
·ð Indywidualnych (Indywidualne konta emerytalne i od 2012 roku  Indywidualne konta zabezpieczenia
emerytalnego)
Doświadczenia międzynarodowe wskazują na znaczną rolę zachęt podatkowych w kreowaniu oszczędności
emerytalnych.
Pracownicze Programy Emerytalne
·ð PPE sÄ… formÄ… dobrowolnego, zorganizowanego, grupowego, systematycznego oszczÄ™dzania na przyszÅ‚Ä…
emeryturÄ™
·ð Z prawnego punktu widzenia PPE sÄ… zbiorem umów, okreÅ›lajÄ…cym wzajemne zobowiÄ…zania pracodawcy i
pracowników w związku z prowadzeniem przez pracodawcę programu
·ð SkÅ‚adki uczestników programu sÄ… naliczane i odprowadzane przez pracodawcÄ™ do instytucji finansowych, które
zajmują się gromadzeniem i zarządzaniem tymi środkami (finansowanie zewnętrzne, formuła zdefiniowanej
składki)
·ð Ustawa o PPE z 2004 roku
5
Anna Skowron FiU 2016
Formy prowadzenia PPE
·ð Pracowniczy Fundusz Emerytalny (PrFE)
·ð Umowa o wnoszenie przez pracodawcÄ™ skÅ‚adek pracowników do funduszu inwestycyjnego (FI)
·ð Umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakÅ‚adem ubezpieczeÅ„ w formie grupowego
ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (ZU)
Wyszczególnienie PrFE FI ZU
Ubezpieczeniowo-
Typ programu Inwestycyjny Inwestycyjny
inwestycyjny
Alokacja składki 100% 100% Min. 85% składki
Możliwość wyboru
Tak, jeżeli więcej niż 1
Nie Tak
fundusz do wyboru
strategii inwestycyjnej
Koszt ochrony
Poziom kosztów dla Najniższy  PrFE non-profit + Zależy od profilu
ubezpieczeniowej min. 1%
ograniczenia ustawowe inwestycyjnego
uczestnika
składki
y
ródła finansowania programu
Składka podstawowa Składka dodatkowa
- Wysokość składki określa umowa zakładowa - Deklarowana przez uczestnika, o ile umowa zakładowa nie
- Finansowana przez pracodawcę zabrania wnoszenia składek dodatkowych
- Kwota składki nie może być wyższa niż 7% wynagrodzenia - Finansowana przez uczestnika z wynagrodzenia netto za
uczestnika pośrednictwem pracodawcy
- Wysokość składki może być ustalona na jeden ze sposobów: - Uczestnik może zmienić wysokość składki lub zrezygnować z
* Procentowo od wynagrodzenia uczestnika jej wnoszenia
* W jednakowej kwocie dla wszystkich uczestników - Wysokość składki jest ustalana procentowo od
* Procentowo od wynagrodzenia, z określeniem wynagrodzenia w formie określonej kwoty
maksymalnej, kwotowej wysokości - Potrącana z wynagrodzenia netto uczestnika (po naliczenia
- Od składek wnoszonych do PPE nie jest pobierana składka na składki na ubezpieczenie społeczne i po opodatkowaniu
ubezpieczenia społeczne, ale pracownik musi zapłacić od niej podatkiem dochodowym od osób fizycznych)
podatek dochodowy
Zasady wykorzystania środków z programu
·ð WypÅ‚ata  dokonana przez uczestnika lub osobÄ™ uprawnionÄ… wypÅ‚ata gotówkowa lub przelew na wskazany
rachunek bankowy:
·ð Na wniosek uczestnika po osiÄ…gniÄ™ciu wieku 60 lat
·ð Na wniosek uczestnika, gdy otrzymaÅ‚ wczeÅ›niejszÄ… emeryturÄ™ i po ukoÅ„czeniu 55 roku życia
·ð Bez wniosku, po ukoÅ„czeniu 70 roku życia
·ð W przypadku Å›mierci na wniosek osoby uprawnionej
·ð WypÅ‚ata może być jednorazowa lub ratalna
·ð Standardowo wypÅ‚ata nastÄ™puje w terminie nie dÅ‚uższym niż 1 miesiÄ…c, chyba że we wniosku zaznaczono
termin na dłuższy
·ð WypÅ‚ata transferowa
·ð Zwrot  wycofanie Å›rodków zgromadzonych w ramach programu w przypadku jego likwidacji albo gdy nie
zachodzą przesłanki do wypłaty czy wypłaty transferowej
6
Anna Skowron FiU 2016
Wypłata transferowa
Wypłata transferowa  przekazanie środków na inny rachunek oszczędności emerytalnych
·ð Do innego PPE, którego czÅ‚onkiem jest uczestnik / na IKE uczestnika / W przypadku Å›mierci uczestnika  na IKE
osoby uprawnionej / Z IKE uczestnika na jego rachunek w PPE na warunkach określonych w ustawie o IKE
·ð WypÅ‚ata transferowa nie może nastÄ…pić jeÅ›li uczestnik nie rozwiÄ…zaÅ‚ stosunku pracy, chyba, że program ulega
likwidacji
Likwidacja programu może nastąpić w przypadku
·ð Otwarcia likwidacji instytucji finansowej lub pracowniczego funduszu emerytalnego  jeżeli reprezentacja
pracowników nie wyrazi zgody na zmianę umowy zakładowej
·ð Likwidacji albo upadÅ‚ość pracodawcy
·ð Spadku wartoÅ›ci Å›rodków poniżej poziomu okreÅ›lonego w umowie zakÅ‚adowej
04.05.2016
Indywidualne Konto Emerytalne/Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego
·ð Prawo do wpÅ‚at na IKE przysÅ‚uguje osobie fizycznej, która ukoÅ„czyÅ‚a 16 lat (maÅ‚oletni ma prawo do wpÅ‚at na
IKE wyłącznie w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy
o pracÄ™)
·ð Można mieć tylko jedno IKE i jedno IKZE uprawniajÄ…ce do korzyÅ›ci podatkowych
Formy IKE i IKZE
IKE/IKZE prowadzone jest na podstawie pisemnej umowy zawartej przez oszczędzającego z:
·ð Funduszem inwestycyjnym
·ð ZakÅ‚adem ubezpieczeÅ„ na życie  umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitaÅ‚owym
·ð Podmiotem prowadzÄ…cym dziaÅ‚alność maklerskÄ… o Å›wiadczenie usÅ‚ug polegajÄ…cych na wykonywaniu zleceÅ„
nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz
rachunku pieniężnego
·ð Bankiem o prowadzenie rachunku bankowego
·ð Dobrowolnym funduszem emerytalnym (DFE)
11.05.2016
7