sredniowiecze039aangelsa

Temat: Nawiązania do Średniowiecza w literaturze polskiej późniejszych
epok.

Współczesna poezja - np. Stanisław Grochowiak. Poetę tego charakteryzuje
fascynacja epoką średniowiecza, podejmowanie tematów takich, jak miłość i
śmierć, piękno i brzydota - typowych dla wieków średnich. Grochowiak przywołuje
także motyw "poety przeklętego", który funkcjonuje w twórczości Francoisa
Villona, słynnego średniowiecznego autora dzieła pt. "Wielki testament". Za
przykład mogą posłużyć wiersze Stanisława Grochowiaka pt. "Chmura" i "Święty
Szymon Słupnik". W drugim z wymienionych utworów poeta rozważa problem ascezy i
umartwiania ciała. Również utwór Kazimiery Iłłakiewiczówny pt. "Opowieści
małżonki Świętego Aleksego" nawiązuje do średniowiecznych żywotów świętych. Jest
on polemiką z postawą tytułowego bohatera legendy.
Nawiązania do Średniowiecza zaczynają się w Renesansie. Elementy renesansowe i
średniowieczne łączy "Boska komedia" Dantego - wyraźne cechy średniowiecza:
motyw wędrówki poza światem przez piekło, czyściec i raj. Poecie towarzyszy
poeta Wergiliusz i ukochana Beatrycze. Typowe opisy piekła i raju. Typowa
konstrukcja wznoszenia człowieka od grzechu do świętości.
Średniowiecze jako temat pojawia się w XVII w. we włoskiej epice renesansowej. W
dwóch etosach "Orland szalony" Ariosta i "Jerozolima wyzwolona" Tassa. Pierwszy
utwór ukazuje epokę Karola Wielkiego, treścią są dzieje tragicznej miłości
rycerza Orlanda do Angeliki. Drugi - epopeja bohaterska opiewająca wodza wyprawy
krzyżowej, zdobywcę Jerozolimy - Gotfryda de Bouillon. W Renesansie powstaje też
arcydzieło epiki - powieść Cervantesa "Don Kichot" - parodia etosu.
Dla Szekspira Średniowiecze było także źródłem inspiracji np. "Makbet"
zainspirowany dawnymi kronikami angielskimi.
Oświecenie dość jednoznacznie ocenia Średniowiecze: barbarzyństwo, epoka
ciemnoty po upadku Antyku. Krytykowane przez racjonalizm - np. poematy
heroikomiczne Krasickiego "Monachomachia" i "Myszeida" - temat zaczerpnięty z
kroniki Wincentego Kadłubka. Krasicki pokazując temat średniowieczny, ośmiesza
średniowieczną historiografię Kadłubka, wątpliwe wartości historyczne, pośrednio
atakuje Średniowiecze. Romantyzm przynosi odrodzenie zainteresowania
Średniowieczem, opowieściami rycerskimi, tajemniczością epoki. Wychodzą wtedy
"Pieni Osjana" wydane przez angielskiego pisarza pro romantyzmu - Jamesa
Macphersona. "Pieni..." utwór ujęty w formę pieni śpiewanych przez starego króla
i kapłana Osjana, którym wtórują synowe. Zawarte są tam dzieje walk dawnych
Celtów. Sceneria pełna tajemniczości, duchów. Wydanie - wielkie wydarzenie
literackie w Europie. Wywarła wpływ na wielu twórców - moda na wydawanie dzieł
średniowiecznych. Okazało się jednak, że dzieło to było wymyślone, stylizowane
na średniowieczu co wywołało skandal, niemniej jednak moda pozostała.
W okresie Romantyzmu ukształtował się gatunek - powieść gotycka, zrodzona z
fascynacji starymi ruinami, legendami. Akcja pełna okrucieństw - tortury,
pojedynki, sceny fantastyczne. Najsłynniejsza powieść gotycka - "Zamek w
Otranto" Horacego Walpole'a.
Do Średniowiecza odwoływał się Walter Scot. Traktował historię jako tło dla
przeżyć bohaterów. Nie dbał o historyczną dokładność, drobiazgowość i
autentyczność faktów. Wprowadza uczty, turnieje, pojedynki. Do Średniowiecza
nawiązywał Leon Schiller np. "Wilhelm Tell", ballady "Rękawiczka", "Rycerz
Torrenburg".
Średniowieczem zainteresowali się polscy romantycy - Mickiewicz np. ballada
"Lilie" - temat z ludowej pieni powstałej w średniowieczu. Akcja rozgrywa się w
czasach Bolesława Śmiałego. Król wydał rozkaz (przed wyprawą na wojnę), że żony
niewierne mężom będącym na wojnie będą skazane na ciężkie kary. W balladzie żona
zabija męża ze strachu przed karą za niewierność. Poemat "Grażyna" i powieść
"Konrad Wallenrod" - akcja utworów toczy się w średniowieczu. Jest ona maską
literacką, która ukrywa sprawy współczesne pisarzowi. W "Grażynie" konflikt
między patriotyzmem, a posłuszeństwem małżeńskim. Tragizm jej jest tragizmem
Polaków, patriotów - dla nich jest to ważniejsze niż posłuszeństwo wobec cara.
"Konrad Wallenrod" - na tła średniowiecznego konfliktu polsko- krzyżackiego
opisane są dzieje rycerza litewskiego, który dla ratowania ojczyzny poświęca
swój honor rycerski.
Motywy średniowieczne pojawiają się w "Kordianie" Słowackiego - na górze Mount
Blanc zostaje przywołana postać rycerza Winkelryda - bohatera narodowego
Szwajcarii. Staje się symbolem idei - Polska Winkelrydem narodów. Również
"Balladyna" Słowackiego została zainspirowana Średniowieczem i sięgnął do
kroniki Kadłubka, za tło dramatu przyjął czasy panowania Popiela IV. Pojawia się
postać rycerza Kirkora.
W Romantyzmie także Ignacy Kraszewski pisał powieści historyczne - szczególnie
popularna "Stara bań" osnuta na życiu Słowian w X wieku. Pokazuje tu życie
pierwszych Plan, życie publiczne, domowe, religię, obyczaje, treści polityczne,
ideowe - swoiste ostrzeżenie przed zagrożeniem. Największe zagrożenie dla narodu
stanowi brak jedności, zgody.
Pozytywizm nie sprzyjał powieściom historycznym - zmniejsza się zainteresowanie
Średniowieczem. Głównie rozwija się tematyka współczesna w literaturze. Ale
przecież i Pozytywizm przynosi "Krzyżaków" - czasy panowania Władysława Jagiełły
- potęga Polski. Powieść zawiera opis bitwy pod Grunwaldem wzorowany na Długoszu
- zdaniem historyków - najlepszy opis batalistyczny w literaturze polskiej -
rycerze śpiewają Bogurodzicę. Główny nacisk położony na stosunki
polsko-krzyżackie przed bitwą. Przynosi rzetelne tło historyczne - obyczaje na
dworach, życie rodzinne, pojedynki.
Młoda polska - pojawia się Średniowiecze - Wyspiański - "Bolesław Śmiały",
opisuje konflikt króla ze Stefanem ze Szczepanowa. "Wesele" - przybywa Zawisza
Czarny (do poety). Kasprowicz - "Marchołt gruby, a sprony".
Baczyński - "Ballada zimowa", Stanisław Grochowiak - "Święty Szymon z Słupnik",
"Gotyk", Różewicz - "Gotyk", Szymborska - "Miniatura redniowieczna", Sigrid
Unsed - "Opowieć o rycerzach okrągłego stołu", "Olaf syn Olduna", Berent - "Żywe
kamienie", A.Gołubier - "Bolesław Chrobry", Kossak-Szczucka - "Krzyżowcy",
Kuncewiczowa - "Tristan 46".
Gatunki przejęte ze średniowiecza:
1. sonet - sonety pisali między innymi: Mikołaj Sęp-Szarzyński, Jan Kochanowski,
Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Jan Kasprowicz, Kazimierz
Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław Grochowiak.
2. kazanie - w epoce renesansu rozsławił Piotr Skarga, dzięki jego kazaniom
gatunek ten stał się narzędziem publicystyki religijnej i politycznej.
3. kronika
Filozofie:
1. Franciszkanizm - radosna filozofia wiary, głosząca miłość do świata,
braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną
wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści,
zabijaniu i chciwości. W swych utworach nawiązywali do niej między innymi Jan
Kochanowski (pieśni, fraszki), Leopold Staff ("Sonet szalony", "O miłości
wroga", "Przedśpiew").
2. Augustynizm - dramat człowieka umieszczonego między niebem a ziemią, a więc w
niebycie. Dramat człowieka polega na ciągłym rozerwaniu pomiędzy pragnieniem
zwykłego, ludzkiego szczęścia na ziemi a tęsknotą za wiecznością i ideałem
nieba. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje się koszmarem. Jest to życie w
świecie dualistycznym - czyli jakby dwoistym, podwójnym, złożonym z
przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło, zbawienie - potępienie,
dusza - ciało. Człowiek musi wybierać pomiędzy tymi wartościami, nie ma drogi
pośredniej. Echa tej filozofii obecne są w dekadentyzmie młodopolskim (u
Tetmajera i Kasprowicza).