Język czeski
1
Język czeski

ea
tina
Obszar Czechy, SÅ‚owacja, USA, Kanada, Niemcy, Austria, Australia, Ukraina
Liczba mówiących ok. 12 milionów
Ranking 73.
Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie
" Języki słowiańskie
" Języki zachodniosłowiańskie
" Języki czesko-słowackie
" Język czeski
Pismo łacińskie
Status oficjalny
język urzędowy
Czechy, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez Instytut Języka Czeskiego
Kody języka
ISO 639-1 cs
ISO 639-2 cze/ces
ISO 639-3 ces
SIL CES
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku czeskim
W Wikisłowniku: Słownik języka czeskiego
Język czeski
2
Język czeski (cs. %0ńea
tina lub %0ńeskż jazyk) 
język z grupy języków zachodniosłowiańskich,
stanowiących część rodziny języków
indoeuropejskich. Najbliżej spokrewniony jest
ze słowackim, śląskim, polskim, kaszubskim
oraz dwoma językami łużyckimi.
Wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za
pośrednictwem języka prasłowiańskiego. W
mowie rozwijał się od X wieku. Pierwsze
zabytki języka czeskiego pochodzą z XII
stulecia; język literacki rozwinął się w XIV w.
Jest językiem ojczystym dla ok. 12 milionów
ludzi, z tego ponad 10 milionów to mieszkańcy
Czech. ResztÄ™ stanowiÄ… przede wszystkim
imigranci i ich potomkowie w takich krajach,
jak SÅ‚owacja, Stany Zjednoczone, Kanada,
Niemcy, Austria, Australia czy Ukraina. Jest na
73. miejscu wśród najczęściej używanych
języków świata.
Język czeski należy do języków fleksyjnych,
charakteryzujÄ…cych siÄ™ rozbudowanÄ… deklinacjÄ…
i koniugacją. Do zapisu używa alfabetu
Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej
łacińskiego, wzbogaconego o znaki
diakrytyczne (zobacz alfabet czeski). W
wymowie charakteryzuje siÄ™ akcentem
dynamicznym padajÄ…cym na pierwszÄ… sylabÄ™
(akcent inicjalny), istnieniem długich
samogłosek oraz specyficzną głoską Y
.
Wyróżnia się cztery główne zespoły jego
dialektów: czeskie właściwe,
środkowomorawskie (hanackie),
wschodniomorawskie i laskie.
Jest językiem urzędowym w Czechach oraz
Wymowa czeskich samogłosek według The
jednym z języków urzędowych Unii Handbook of the International Phonetic
Association.
Europejskiej. RegulacjÄ… zajmuje siÄ™ Instytut
Języka Czeskiego Akademii Nauk Republiki
Czeskiej.
Historia języka czeskiego
Czesko-słowacka podgrupa etniczno-językowa wyodrębniła się w wieku IX, kiedy to migracje Madziarów odcięły ją
od Słowian południowych i spowodowała jej zwrócenie się w kierunku Słowian zachodnich.
Najstarsze zabytki języka czeskiego pochodzą z XII w. (Kronika Kosmasa). W XIII i XIV w. rozwija się religijne
(hymn do św. Wacława jest starszy przynajmniej o 200 lat od polskiej BogurodzicyWikipedia:Weryfikowalność) i
świeckie piśmiennictwo w tym języku, wcześniej w użyciu był język staro-cerkiewno-słowiański, który był językiem
Język czeski
3
piśmiennym państwa wielkomorawskiego. Od tego czasu następuje okres rozkwitu języka czeskiego, zwłaszcza
dzięki działalności Jana Husa. W okresie od X do XVI w. język czeski wywarł znaczący wpływ na słownictwo i
ortografię języka polskiego.
Od roku 1620, po przegranej z Habsburgami, następuje upadek języka, który staje się językiem chłopstwa, podczas
gdy szlachta i mieszczaństwo posługuje się niemieckim.
Dopiero pod koniec XVIII w. budzi się na nowo czeska świadomość narodowa i potrzeba wskrzeszenia języka
czeskiego. W XIX w. ksztaÅ‚tuje siÄ™ współczesny jÄ™zyk literacki (spisovná %0Å„ea
tina), do czego przyczynił się znany
czeski lingwista Josef Jungmann. Do XVI-wiecznego słownictwa czeskiego, wprowadził on wiele wyrazów
gwarowych oraz z innych języków słowiańskich, pochodzenia polskiego lub rosyjskiego.
Fonetyka i pisownia
Do głównych różnic w stosunku do języka polskiego należą:
" zachowanie iloczasu samogłosek
" zanik samogłosek nosowych
" zgłoskotwórcze r i l (sonanty)
" wprowadzenie rozróżnienia między dz
więcznym laryngalnym h [f] a bezdz
więcznym welarnym ch [x] (po tym
jak w XV-XVI w. pierwotne g przeszÅ‚o w h: główny to hlavní).
Do zapisu języka czeskiego stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, tzw. alfabet husycki. Czeska abeceda liczy
42 litery:
Aa Áá Bb Cc 
%0Å„ Dd 

Ee Éé 
%1Å‚ Ff Gg Hh CHch Ii Íí Jj Kk Ll Mm Nn G
H
Oo Óó Pp Qq Rr X
Y
Ss `
a
Tt d
e
Uu ÚÅ›
n
o
Vv Ww Xx Yy Żż Zz %7ń~

Znaki diakrytyczne to kreseczka (%0Å„árka), kółko (krou~
ek) i daszek (há%0Å„ek, e
i 
to również litery z daszkami).
" Kreseczka nad samogłoską oznacza długą wymowę.
" n
odpowiada polskiemu ó i wymawia się identycznie jak ś, ale o
nie pojawia się na początku wyrazów, a ś
pojawia się w środku tylko w wyrazach obcych i złożeniach, a na końcu nigdy.
" I i y oraz í i ż wymawia siÄ™ jednakowo, z jednym wyjÄ…tkiem: t, d, n w wyrazach rdzennie czeskich przed i i í
wymawia siÄ™ jak e
, 
, H
. (Ny, nż oraz ni i ní w wyrazach obcych wymawia siÄ™ możliwie twardo, w sposób trudny
dla Polaka. Oczywiście również si, zi, ci wymawia się możliwie twardo, jak w wyrazach sinus, bezimienny,
cirrus.
" Czeskie samogÅ‚oski krótkie i dÅ‚ugie zazwyczaj odpowiadajÄ… barwÄ… polskim (zobacz [[], [ä], [u]). Jedynie czeskie
o/ó jest zwykle nieco węższe [o] (niekiedy, zwłaszcza w Pradze i Czechach właściwych jak polskie: [T]), czeskie
i/y wymawia siÄ™ poÅ›rednio miÄ™dzy polskimi i a y ([j]) ( í/ż ma barwÄ™ polskiego i ([i])), a krótkie u niekiedy
interpretuje siÄ™ jako [Š].
" 
odpowiada polskiemu ie, z tym, że
" jedynie t%1Å‚, d%1Å‚, n%1Å‚ wymawia siÄ™ jak e
e, 
e, Å„e;
" b%1Å‚, p%1Å‚, v%1Å‚ wymawia siÄ™ raczej jak bje, pje, wje.
" m%1ł wymawia się jak mńe.
" inne spółgłoski, w tym f, w ogóle nie ulegają zmiękczeniu.
" Połączenia ou i obce au wymawia się jak jedną sylabę, czyli oł, ał.
" R i l między spółgłoskami i na końcu wyrazu po spółgłosce są zgłoskotwórcze (tworzą sylaby)
" d
, 
wymawia się jak bardzo krótkie ć, dz
. (Mają się do t, d tak jak polskie ć, dz
do c, dz.)
" G
równa się polskiemu ń.
" `
, %0Å„, ~
odpowiadają polskim sz, cz, ż, a ich wymowa jest pośrednia między sz, cz, ż, a ś, ć, z
.
" X
odpowiada polskiemu rz, a jego wymowa, w przybliżeniu r i ż (lub sz, kiedy polskie rz wymawia się jak sz)
jednocześnie, jest trudna nawet dla Czechów.
Język czeski
4
" Dwuznak ch w słownikach traktuje się jak osobną literę znajdującą się po h (Ale normalnie tylko c jest wielkie,
np.: Cht%1Å‚l bżt blí~
e k pY
írod%1Å‚.  ChciaÅ‚ być bliżej przyrody.). Wymawia siÄ™ go bezdz
więcznie, jak polskie ch,
natomiast h wymawia siÄ™ dz
więcznie.
" V odpowiada polskiemu w.
" Litery j na początku wyrazu przed spółgłoskami nie wymawia się, np. jsem /sem/ (jestem), jmeno /meno/ (imię).
" Inaczej niż w polskim podwójone spółgłoski wymawia się jak jedną.
" PojawiajÄ…ce siÄ™ w wyrazach obcych d~
wymawia się jak polskie dż (?).
" G, x, q, w i ó używa się wyłącznie w wyrazach obcych, np. hamburger, galaxie (galaktyka), tón (ton).
" Miękkotematowe rzeczowniki żeńskie obcego pochodzenia (jak wyżej wspomniane galaxie, Lucie, Francie)
wymawia się odpowiednio /galaksije/, /lucije/, /francije/. Zasadniczo wszystkie połączenia i- z samogłoskami w
wyrazach obcego pochodzenia wymawiane sÄ… jako /ij-/ (np. impresionista wymawiany jest jako /impresijonista/.
" Partykuła ne z czasownikami pisana jest łącznie, inaczej niż w języku polskim: nepou~
ívám (nie używam).
" Akcent pada zawsze na pierwszÄ… sylabÄ™.
Gramatyka
Podstawy gramatyki języka czeskiego są podobne do języka polskiego. Podobnie jak w polszczyz
nie występuje
siedem przypadków rzeczownika. Jednakże ten (nawet w liczbie mnogiej) zawsze pozostaje w swoim rodzaju (on,
ona, ono Ò! oni, ony, ona). Znacznie trudniej sytuacja przedstawia siÄ™ ze skÅ‚adniÄ… (slovosled), która nosi w sobie
głębokie znamiona niemczyznyWikipedia:Weryfikowalność.
W przeczeniu przypadek dopełnienia nie zmienia się, w przeciwieństwie do języka polskiego. Np.
pol. Mam dom. (biernik)
cz. Mám do
m. (4. pád  biernik)
pol. Nie mam domu. (dopełniacz)
cz. Nemám do
m. (4. pád  biernik)
SÅ‚ownictwo
Czeskie słownictwo tylko na podstawowym poziomie jest podobne do polskiego. Należy jednak pamiętać, że
niektóre wyrazy polskie mogą mieć dla Czechów znaczenie wulgarne (np.: odpowiednik polskiego szukać oznacza w
sposób bardzo wulgarny czynność spółkowania), albo też zupełnie inne (np. do
vod to nie dowód a powód). W
niektórych przypadkach czeszczyzna może słusznie wydawać się podobna do staropolszczyzny i współczesnego
języka śląskiego.
Ponadto w języku czeskim nie brakuje kalk językowych z języka niemieckiego, który kiedyś dominował na terenach
dzisiejszej Republiki Czeskiej. Dominacja ta, a następnie oczyszczanie języka zastępowaniem obcych słów
wyrazami pochodzenia słowiańskiego spowodowały, iż czeszczyzna jest często podobna, pod względem
syntaktycznym i słowotwórczym, do języka niemieckiego.
cz. jednadvacet (dvacet jedna)
niem. einundzwanzig
pol. dwadzieścia jeden
cz. Vid%1Å‚l jsem ho pY
icházet.
niem. Ich habe ihn kommen sehen
pol. Widziałem go, jak przychodzi.
cz. Cht%1Å‚la bych si dát (nechat) obarvit vlasy.
niem. Ich möchte mir die Haare färben lassen.
Język czeski
5
pol. Chciałabym ufarbować włosy.
cz. Mo
j pes slya
í na jméno D~
ok.
niem. Mein Hund hört auf den Namen Dżok.
pol. Mój pies wabi się Dżok.
Powstanie i rozwój
Język czeski powstał z języka prasłowiańskiego. Należy do grupy zachodniej, chociaż rozwój grup typu TorT[1] (ale
już nie orT-) odbył się tak, jak w grupie południowej.
korva > krava > kráva (pol. krowa < krova)
melko > ml%1Å‚ko > mléko (pol. mleko < mleko)
olketL > loketL > loket (pol. łokieć)
Poniżej przedstawiono historię języka czeskiego w porównaniu z historią języka polskiego:
" Prelabializacja przed ą nie zaszła, za to zaszła w gwarach i języku potocznym przed o:
pol. wÄ™giel, cz. uhlí
oko > oko, gwarowe voko (pol. oko)
" a
%0Å„, ~
d~
> a
e
, ~

i zanik zwarcia: dz´ > z, g > h
a
%0Å„itJ > a
tít (pol. szczyt)
nodz%1Å‚ > noze (pol. nodze)
gostL > host (pol. gość)
" Przemiany samogłosek
" i, y, e, a, o, u przetrwały w zasadzie bez zmian (brak miękczenia przed e)
veslo > veslo (pol. wiosło)
darJ > dar (pol. dar)
dobrJjL > dobrż (pol. dobry)
voda > voda (pol. woda)
uxo > ucho (pol. ucho)
" L, J > 0, e (rozwój jerów jak w polskim, ale brak miękczenia przed L)
pLsJ > pes ale pLsa > psa (pol. pies, psa)
sJnJ > sen (pol. sen)
" %1Å‚ > ´e
b%1Å‚gJ > b%1Å‚h (pol. bieg)
p%1Å‚na > p%1Å‚na (pol. piana)
" Ä… > u; Ä™ > ´e, a (zanik nosowoÅ›ci. ´e < Ä™ raczej przed miÄ™kkimi spółgÅ‚oskami)
nogÄ… > nohu (pol. nogÄ™)
pętL > p%1łt (pol. pięć)
pÄ™tJjL > pátż (pol. piÄ…ty)
" jedynie spółgłoska r była miękczona konsekwentnie, co upodobniło ją do k, g, x zmiękczonych w okresie
prasłowiańskim
redk- > Y
edkvi%0Å„ka (pol. rzodkiewka)
ręd- > Y
ada (pol. rzÄ…d)
Język czeski
6
" zaszło jakby postępowe miękczenie samogłosek (polski przegłos lechicki można określić jako wsteczne
utwardzanie): ´a > %1Å‚, ´u > i, ´e:, ´a:, ´u: > í
zemja > zem%1Å‚ (pol. ziemia)
ljudLje > lidé (pol. ludzie)
zemjÄ… > zemi (pol. ziemiÄ™)
tÄ™ti > tít (pol. ciąć)
-xodLnjaja > vżchodní (pol. wschodnia)
zemjejÄ… > zemí (pol. ziemiÄ…)
" Długie samogłoski powstawały wg nieco innych reguł niż w języku polskim.
domJ > do
m (pol. dom)
rovJ > rov (pol. rów)
mÄ™ta > máta (pol. miÄ™ta)
" łączenia dwóch sylab w jedną (grupy typu ojo) zachodziło jakby nieco częściej
moja > má (pol. moja, ma)
" dyftongizacja i monoftongizacja, np. o: > uo > o
/u:/ (pol. o: > ó: (o pochylone) > ó > u); u: > ou (w
śródgłosie i wygłosie, czyli w środku i na końcu wyrazu; częściowo również analogiczne procesy z e i i)
domJ > do:m > duom > do
m (pol. dom)
b%1Å‚lJjL > b´e:ly: > bielż > bílż, gwarowe bílej (pol. biaÅ‚y)
buda > bouda (pol. buda)
potÄ™gnÄ…ti > potáhnouti (pol. pociÄ…gnąć)
bykJ > bżk, gwarowe bejk (pol. byk)
" w wyrazach obcych pojawiają się ó i ś w środku wyrazu
nóta (pol. nuta)
gól (pol. gol)
skśtr (pol. skuter)
" ogólnie iloczas pozostał
l%1Å‚to > léto (pol. lato)
lipa > lípa (pol. lipa)
ul(j?)L > śl (pol. ul)
panJ > pán (pol. pan)
" Sonanty w zasadzie przetrwaÅ‚y. l´ i r´ zlaÅ‚y siÄ™ z l i r. Jedynie sonant l niekiedy (zwÅ‚aszcza po
przedniojęzykowych i szumiących) dał lu
krkJ > krk (pol. kark)
%0Å„r´nJjL > %0Å„ernż (pol. czarny)
zr´no > zrno (pol. ziarno)
vr´t- > vrták (pol. viertÅ‚o)
vr´xJ > vrch (pol. wierzch)
vr´ba > vrba (pol. wierzba)
dl´gJjL > dlouhż (pol. dÅ‚ugi)
stlpJ > sloup (pol. słup < stłup)
slnLce > slunce (pol. słońce)
Język czeski
7
vl´na > vlna (pol. weÅ‚na)
%0Å„l´n- > %0Å„lun (pol. czółno)
~
l´tJjL > ~
lutż (pol. żółty)
vl´kJ > vlk (pol. wilk)
mlv- > mluvit (pol. mowa < mołwa)
" Powstały też nowe sonanty, np.
jablJko > jablko (pol. jabłko, potocznie /japko/)
" yr > er
s%1Å‚kyra > sekera (pol. siekiera)
" Wzmocnienie miÄ™kkoÅ›ci: t´, d´, n´ > e
, 
, H
. Np.:
t%1Å‚sto > t%1Å‚sto /e
esto/ (pol. ciasto)
" Przejście miękkości nie zaszło
medv%1Å‚dL > medv%1Å‚d (pol. niedz
wiedz
< miedz
wiedz
)
" Zanik miękkości
" c´, s´, z´ (równiez < dz´) i l´ straciÅ‚y miÄ™kkość zlewajÄ…c siÄ™ z twardymi wariantami (c´ nie miaÅ‚o takiego
wariantu). Np.:
s%1Å‚no > seno (pol. siano
" podobnie jak w polskim p´, b´, w´, f´, m´ straciÅ‚y miÄ™kkość na koÅ„cu wyrazu i przed spółgÅ‚oskÄ…. Np.:
goląbL > holub (pol. gołąb)
" inaczej niż w polskim a
, ~
, %0Å„, Y
< r´ zachowaÅ‚y miÄ™kkość
%0Å„i > %0Å„i (pol. czy)
%0Å„estL > %0Å„est /%0Å„´est/ (pol. cześć)
" Czwarta palatalizacja nie zaszła
nogy > nohy (pol. nogi)
kJ > ke, k (pol. ku < *kie, k)
" Ogólnie zapis i i y odpowiada stanowi prasłowiańskiemu, z tym że powstało wiele nowych i w wyniku
"postępowego miękczenia". Wymowa jednak zlała się, pozostało tylko rozróżnienie w wymowie t, d, n przed i/y.
pivo > pivo (pol. piwo)
mya
L > mya
/mia
´/ (pol. mysz)
ninJjL > nyn%1Å‚ja
í (pol. niniejszy)
" ji pozostało
dojiti > dojit (pol. doić)
jixJ > jich (pol. ich)
Akcent, pierwotnie ruchomy, ustalił się na pierwszej sylabie, tak jak w języku staropolskim.
Język czeski
8
Gwary
Język ogólnoczeski i gwary wyraz
nie różnią się od
języka literackiego. W niemal wszystkich gwarach
przeszło prasłowiańskie g na h, lecz powstało nowe g
jako wariant kombinatoryczny bezdz
więcznego k (na
przykład jag~
iv). Wszystkie gwary poza laskimi
posiadają długość fonologiczną i akcent na pierwszej
zgłosce. Palatalizowane s', c', z' względnie palatalne ś,
ć, z
uległy w większości depalatalizacji, tylko w
gwarach laskich albo zachowały się, albo przeszły w a
,
%0Å„, ~
. Fonemów e
, 
nie ma w części gwar laskich (te
1. Grupa czeska 1a 1a  dialekty północno-wschodnioczeskie 1b 
majÄ… dz
eći albo d~
e%0Å„i zamiast 
ee
i) i w gwarach
dialekty środkowoczeskie 1c  dialekty
kopaniczarskich (dzeci). Niemal w żadnej gwarze
południowo-zachodnioczeskie 1d  dialekty czesko-morawskie2.
Grupa środkowomorawska dialekty środkomorawskie3. Grupa
czeskiej nie przeprowadzono przegłosów '%1ł > a i 'e > o,
wschodniomorawska dialekty wschodniomorawskie4. Grupa śląska
w czeskim więc występują postaci sestra, bY
íza, vid%1Å‚l
4a  dialekty śląsko-morawskie 4b  dialekty śląsko-polskie5.
(siostra, brzoza, widział). W gwarze branickiej jest
Pozostałe nowe dialekty mieszane
przegłos e > o po a
, %0Å„, ~
, Y
, ć, dz
, H
, l, j, na przykład
H
obudz
oćo, sklop, pijo (nie będziecie, sklep, pije).
Wzdłużenie zastępcze istnieje nadal zwłaszcza w
dialektach wschodniomorawskich (na przykÅ‚ad kopál
zamiast kopal), w gwarach laskich sÄ… refleksem
wzdłużenia zastępczego samogłoski pochylone (na
przykÅ‚ad kopoÅ‚ zamiast kopáÅ‚).
W Czechach właściwych najwyraz
niej wyodrębnia się
gwara praska. Dalsze specyfyczne grupy dialektów
istnieją około Pilzna i w Czechach wschodnich, gdzie
zachowała się dwuwargowa wymowa w (na przykład
prauda). Na granicy z Morawami występują
przejściowe dialekty czesko-morawskie.
Dialekty morawskie języka czeskiego
Morawy są bardziej zróżnicowane gwarowo niż
Czechy właściwe, gdzie używany jest język
ogólnoczeski. Na Morawach i Śląsku czeskim rozróżnia się grupę środkowomorawską (hanacką),
wschodniomorawską (wałaską oraz słowacką), laską i kopaniczarską. Odrębny zespół gwar tworzą gwary
wschodniolaskie, nawiązujące na północy Moraw na gwary zachodniej Słowacczyzny. Wskutek języka słowackiego
gwary wschodniomorawskie rozpadły się na dwie podgrupy. Najbardziej archaiczna jest gwara Wołoszczyzny
morawskiej, gdzie jest jeszcze różnica w wymowie i/y i l/ł. Gwara ta jest bliższa dialektom laskim i czadeckim niż
czeszczyz
nie literackiej, chociaż zachowała ona dawny iloczas (długość fonologiczną), różny jednak od stanu
ogólnoczeskiego. Leksyka zawiera sporo karpatyzmów.
Gwary Słowaczyzny morawskiej zbliżone są znacznie do dialektu wałaskiego, no fonetycznie są one bardziej
podobne do przylegÅ‚ych gwar SÅ‚owaczyzny wÄ™gierskiej (rejon etnograficzny Záhorie). Na podstawie gwar rejonu
etnograficznego Slovácko powstaÅ‚ literacki mikrojÄ™zyk, użyty przez ZdeH
ka Galua
kÄ™ w książce Slovácko sa sÅ›dí aj
nesÅ›dí (SÅ‚owaczyzna morawska siÄ™ sÄ…dzi i nie sÄ…dzi). Gwary Slovácka różniÄ… siÄ™ od pozostaÅ‚ych gwar
wschodniomorawskich jednakową wymową i/y oraz brakiem słownictwa karpackiego (karpatizmów wołoskich).
Dla dialektu hanackiego charakterystyczna jest szeroka wymowa samogłosek y oraz u, na przykład rebe (ryby), %0ńoH
o
(gÄ™bÄ™). Ogólnoczeskie dyftongi ej, ou ulegÅ‚y monoftongizacji, na przykÅ‚ad malé (maÅ‚y, por. malej), staró (starÄ…, por.
Język czeski
9
starou). Gwary wschodniomorawskie nie przeprowadziły przegłosu u > i oraz a > e, występuje tam więc naa
Å›
zamiast naa
í (naszÄ…), podívaj sa zamiast podívej se (popatrz) itp.
Na skrajnym wschodzie Moraw w Białych Karpatach używany jest w kilku wsiach dialekt języka słowackiego (tzw.
kopaniczarski), w którym czas przeszły tworzy się końcówką aorystu jak w gwarach śląskich (na przykład pasłach).
Występuje tu również odrębny fonem dz (na przykład cudzy), który jest w innych gwarach czeskich tylko wariantem
kombinatorycznym. Czeskie e
, 
wymawia się tam jak c, dz (na przykład dzeci), więc tak samo jak w gwarach
mieszanych polsko-słowackich na wschodzie Słowacji. Odmiana miękkich przymiotników ma co do postaci
słowackie końcówki (na przykaład obecH
á zamiast obecní), lecz ostatnia spółgÅ‚oska pozostaje miÄ™kkÄ…. W celowniku
i miejscowniku rzeczowników rodzaju żeńskiego przeprowadzono usunięcie palatalizacji spółgłoski przed
końcówką, mówi się więc o matke zamiast matce. Wszystkie czasowniki mają w 1. osobie l. p. końcówkę -m,
powstałą drogą wyrównania analogicznego (zgodne końcówki wschodniolaskie są wynikiem rozłożenia nosówki w
wygłosie), na przykład %0ńtem zamiast %0ńtu, kupujem zamiast kupuji/u.
Gwary laskie najbliższe są ze wszystkich gwar czeskich językowi polskiemu. Dwie ich cechy powstały pod
wpływem polskim: brak długości fonologicznej oraz istnienie samogłosek pochylonych (tylko w części Laszczyzny).
Inne cechy zgodne z polskim są zachowaniem stanu praczeskiego (na przykład akcent na penultimie). W gwarach
tych więc mówi się jo sym był (ja byłem), vidz
ełech (widziałem), śeno je skludzune itd. Na terenach, które stykały się
od dawna z gwarami śląskimi polskiego typu, zapanowało nima hiperpoprawnie we wszystkich pozycjach czeskiego
není. Gwara Morawskiej Ostrawy stanowi podstawÄ™ ówczesnego interdialektu Å›lÄ…skiego. Wyraz
nÄ… cechÄ… gwar
wschodniolaskich jest zachowanie względnie refleksy nosówek (rozłożonych). Końcówka biernika rzeczowników
rodzaju żeńskiego -em powstała rozłożeniem pierwotnej nosówki w wygłosie. W ostatnim czasie ulega całkowitemu
odnosowieniu.
W części Głubczyckiego i Raciborskiego używa się w kilku wsiach czeskiej gwary opawskiej. Mieszkańcy tych wsi
nazywają się Morawcami i swój język "morawskim".
W terenach przygranicznych, przed wojną niemieckich, używany jest ogólnoczeski względnie interdialekt.
Ogólnoczeski powstał na podstawie gwary środkowoczeskiej (praskiej). Jest on charakteryzowany szeregiem zmian
samogłoskowych, które miały miejsce często już w XV wieku, częściowo pod wpływem niemieckim. Samogłoski i i
y zlały się, czego wynikiem był synkretyzm pewnych postaci przymiotników. Zgodnie z rozwojem w języku
niemieckim dÅ‚ugie ż przeszÅ‚o przez aj w ej (diftongizacja) i pierwotne é zmieniÅ‚o siÄ™ na ż. Z dÅ‚ugiego Å› powstaÅ‚a
przez au dwugłoska ou. W dodatku miał miejsce przegłos 'u > i oraz 'a > e, na przykład naa
Å› > naa
í, naa
a > naa
e.
Próbki gwarowe
Odmiana Przykład I Przykład II
literacki Dej mouku ze mlżna na vozík. M%1Å‚la jsem dv%1Å‚ d%1Å‚ti.
ogólnoczeski Dej mouku ze mlejna na vozejk. M%1łla sem dv%1ł d%1łti.
hanacki Dé móko ze mléna na vozék. M%1Å‚la sem dv%1Å‚ d%1Å‚ti.
górnoostrawski Daj muku ze młyna na vuzek. M%1łła sym dv%1ł dz
eći.
kopaniczarski Daj mÅ›ku ze mużna na vozík. Mauach dve dzeci.
Język czeski
10
Wpływ języka czeskiego na język polski oraz polskiego na czeski
W średniowieczu język czeski był dla polskiego jednym z głównych z
ródeł zapożyczeń językowych.
Wpływy czeszczyzny na polszczyznę dzielimy dwojako:
" pośrednictwo w przyjmowaniu wyrazów łacińskich (szczególnie terminologii chrześcijańskiej, ze względu na
wpływ tej religii po przyjęciu chrztu w 966 roku od Czechów przez Mieszka I)
Przykładem są: kościół (czes. kostel z łac. castellum), opat (czes. opat z łac. abbate), poganin (czes. pohan z łac.
paganus).
" kształtowanie fonetyczne wyrazów staropolskich.
Wpływ ten widoczny jest choćby w nazwach niektórych miejscowości na Śląsku w zaniku samogłosek nosowych,
np. Prudnik (zamiast *PrÄ…dnik) i GÅ‚ubczyce' (zamiast *GÅ‚Ä…bczyce).
Fonetyczne wpływy czeskiego to także przekształcenia takie jak: wiesiele (staropolski)  wesele (polski), sierce 
serce, obywaciel  obywatel.
W renesansie wpływy czeskie na język polski znacznie osłabły, odtąd zapożyczenia z tego języka stały się o wiele
rzadsze.
W okresie odradzania się tożsamości czeskiej, wielu czeskich historyków i językoznawców powoływało się na
wspólnotę językową i korzystało z zasobów języka polskiego w tworzeniu literackich podstaw języka czeskiego
(podobna sytuacja miała miejsce na obszarze dzisiejszej Słowacji).
Zobacz też
" bohemizm, bohemistyka, język słowacki
" językoznawstwo, języki świata
Przypisy
[1] grupy spółgłoskowo-samogłoskowe, w których "T" oznacza dowolną spółgłoskę
Linki zewnętrzne
" Historia jÄ™zyka czeskiego (http:/ / cs. wikipedia. org/ wiki/ Historický_vývoj_ÄćeÅÄ„tiny) (cz.)
" Czeska deklinacja (http:/ / cs. wikipedia. org/ wiki/ ÄÅšeské_skloňovÃÄ„ní), czeska koniugacja (http:/ / cs.
wikipedia. org/ wiki/ ÄÅšeské_ÄćasovÃÄ„ní) (cz.)
" D.Sieczkowski, A. Volfová, SÅ‚ownik tematyczny czesko-polski, wydanie 2009 (http:/ / slowniki. ic. cz/
slownik_tematyczny_cz_pl_2009. pdf)
gag:Çeh dili
y
ródła i autorzy artykułu
11
y
ródła i autorzy artykułu
Język czeski y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24870235 Autorzy: Andrzej19, Antares, Arvedui89, BartekChom, Bartel1977, Bawis, Beau, Bonio, Boraczek, Christofor, D T G,
Derbeth, Dobromir Sośnierz, Ek8, Gaj777, Gautamma, Gdarin, Gładka, Hashar, Hhst, IZQ, Ikkefast, Jckowal, Jfblanc, Jordi Polo, Julo, Kalmar, Kamil1993s, Karlik, Kelvin, Kicior99, Lajsikonik,
LingVista87, Loosac, Lord Ag.Ent, Ludek, LukKot, Macar, Maikking, Malarz pl, Man, Marek013, Mathel, Mirila, MonteChristof, Mpfiz, Mzopw, Natalieee, New European, Niespokojny,
Owjesz, PG, Pa3Widzi, PawełMM, Pepa, Pijotrfieczerst, QrczakMK, Radegast, Remigiu, Romanm, SaGaN KrK, Siedlaro, Siristru, Sjrv, Spars, Spl908455, Suisui, Szoltys, Sławojar, Taw, Tomek
Dabrowa Gornicza, Tsca, Tuturutu, Voytek s, Wojtalik, Zaragoza, Zbihniew, conversion script, 92 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Flag of the Czech Republic.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_the_Czech_Republic.svg Licencja: Public Domain Autorzy: special commission (of code):
SVG version by cs:-xfi-. Colors according to Appendix No. 3 of czech legal Act 3/1993. cs:Zirland.
Plik:Wikipedia-logo.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png Licencja: logo Autorzy: -
Plik:Logo Wikisłownika.svg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg Licencja: logo Autorzy: User:ABX, user:tsca
Plik:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jezyki_i_dialekty_Europa_Srodkowo_Wsch..jpg Licencja: GNU Free
Documentation License Autorzy: Zaragoza
Plik:Czech vowel chart.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Czech_vowel_chart.png Licencja: Public Domain Autorzy: Jeffrey Connell (w:User:IceKarmaIceKarma)
Plik:Czech dialects.PNG y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Czech_dialects.PNG Licencja: Public Domain Autorzy: User:Pajast
Plik:Gwary morawskie.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Gwary_morawskie.png Licencja: nieznany Autorzy: Radegast
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/