Mgr Jolanta Sadek
Wprowadzenie do anatomicznej terminologii ogólnej
Anatomia człowieka jest nauką podstawową o budowie i kształcie żywego ustroju, bez
której żadna z dziedzin medycznych nie może się obejść. Jej nazwa wywodzi się z greckiego
słowa anatemnein, które oznacza rozcinać, rozkawałkowywać, co odnosi się do podstawowej
metody badawczej w tej dziedzinie, jaką jest rozcinanie i preparowanie zwłok.
Anatomia zajmuje się ustrojem rozwiniętym. Wraz z embriologią (która opisuje budowę i
rozwój organizmu żywego w życiu płodowym) tworzą morfologię, czyli naukę o budowie
zewnętrznych form ustrojów żywych i ich części składowych tj. narządów. Morfologia zaś w
łączności z fizjologią (czyli nauką o poznaniu czynności ustroju i jego narządów) tworzą
biologię, która zajmuje się wszelkimi organizmami żywymi we wszystkich możliwych
aspektach.
W ramach nauk biologicznych znajdują się również dziedziny pokrewne anatomii
zajmujące się historią rozwoju osobniczego tj. ontogenezą (począwszy od zapłodnienia aż do
ukończenia wzrastania) jak i historią rozwoju rodowego tj. filogenezą, która w oparciu o
teorię ewolucji opisuje historię powstawania ustrojów poprzez powolne przekształcanie
innych ustrojów. Anatomia porównawcza zajmuję się zarówno porównywaniem budowy
poszczególnych stadiów rozwoju osobniczego organizmów, jak i budowy ustrojów niższych i
wyższych wraz z człowiekiem.
Przedmiotem badań anatomii mogą być wszystkie postacie organizmów żywych, a więc
rośliny (fitotomia), zwierzęta (zootomia) i wreszcie człowiek (antropotomia). Na użytek nauk
medycznych dzielimy także anatomię na a. prawidłową (opisującą prawidłową budowę i
stosunki narządów ciała ludzkiego) oraz a. patologiczną, określającą budowę ustroju w
przypadkach chorobowych. Anatomię możemy podzielić także na a. makroskopową, gdzie
oceniamy i opisujemy budowę ustroju gołym okiem oraz a. mikroskopową, gdzie ocena
budowy wymaga użycia instrumentów optycznych oraz licznych metod fizycznych i
chemicznych celem określenia bodowy tkankowej (histologia) i komórkowej (cytologia)
poszczególnych narządów.
Wyniki badań w anatomii przedstawiane są w sposób opisowy, stąd nazwa anatomii
opisowej w szerszym tego słowa znaczeniu dotyczy całego obszaru anatomii, choć niekiedy
używana jest na określenie anatomii systematycznej badającej i różnicującej ustrój według
poszczególnych narządów i ich układów, które są rozpatrywane kolejno. Z kolei anatomia
topograficzna, również posługująca się metodą opisową zajmuje się opisem wzajemnego
przestrzennego położenia narządów i układów w poszczególnych okolicach ciała. Na
potrzeby chirurgii wyodrębnia się również dziedzinę a. chirurgicznej opisującej istotne z
punktu widzenia chirurga okolice ciała. Zaś dla potrzeb artystycznych wydziela się także
dziedzinę anatomii plastycznej, opisującej budowę powierzchni ciała i jego proporcje.
Schematy budowy ciała ludzkiego
Człowiek, podobnie jak większość kręgowców, zbudowany jest symetrycznie tj.
płaszczyzna pośrodkowa dzieli ustrój na dwie symetryczne połowy (antymery), prawą i lewą,
które są w dużej mierze zwierciadlanym odbiciem jedna drugiej.
Innego rodzaju jest zróżnicowanie wzdłuż długiej głównej osi ciała - budowa segmentalna.
Segmentalne odcinki ciała następujące po sobie wzdłuż długiej osi ciała nazywamy
metamerami. Występują one we wczesnym rozwoju osobniczym i dotyczą zróżnicowania
kośćca, mięśni, skóry, naczyń i nerwów. W póz
niejszych okresach rozwoju budowa ta zaciera
się, gdyż poszczególne segmenty łączą się w jednostki wyższego rzędu. Ta pierwotna budowa
segmentowa (metameryczna) najlepiej widoczna jest u dorosłego osobnika w zakresie
kręgosłupa i klatki piersiowej.
1
Podział ciała (topograficzny i na układy narządów)
Anatomia systematyczna zajmuje się opisem narządów i ich układów. Wyróżniamy
następujące układy narządów :
1. Układ szkieletowy (systema sceleti)  zbudowany z kości, stawów i więzadeł stanowi
bierny aparat ruchu, służąc ponadto za osłonę i podporę części miękkich ciała. Nauka o
kościach (osteologia), stawach (artrologia) i więzadłach (syndesmologia) stanowi
pierwszy dział a. systematycznej.
2. Układ mięśniowy (systema musculorum)  składa się z mięśni, które kurcząc się
(przeważnie pod wpływem naszej woli) powodują ruchy kośćca. Układ ten stanowi
czynny aparat ruchu. Ten dział anatomii systematycznej, zajmujący się mięśniami
szkieletowymi, nazywamy myologiÄ….
3. Układ trawienny (pokarmowy  systema digestorium)  składa się z przewodu
pokarmowego (jama ustna, gardło, przełyk żołądek, jelita), towarzyszących mu
gruczołów zewnątrzwydzielniczych (wątroba, trzustka) i innych narządów jak zęby czy
język. Przerabia on pobrane pożywienie na substancje niezbędną do przemiany materii.
4. Układ oddechowy (systema respiratorium)  składa się z dróg oddechowych (jama ustna,
gardło, krtań, tchawica, oskrzela) i z właściwego narządu oddechowego tj. płuc.
Doprowadza on tlen do krwi i usuwa dwutlenek węgla  wytwór przemiany gazowej
szkodliwy dla organizmu.
5. Układ moczowo-płciowy (systema urogenitale)  narządy moczowe i płciowe wiążą się z
sobą swym pochodzeniem oraz niektórymi, wspólnymi częściami, i z tego względu,
pomimo różnorodności czynnościowej, są rozpatrywany łącznie jako jeden układ.
Zadanie narządu moczowego (nerki, drogi moczowe) polega na utrzymywaniu płynów
ustrojowych w stałym składzie, czego fizjologicznym aspektem jest usuwanie z ustroju
zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Narządy płciowe (gruczoły
płciowe i ich drogi odprowadzające) wytwarzając komórki płciowe żeńskie (jaja) i
męskie (plemniki) służą do zachowania gatunku. Narządy płciowe są jedynym układem
ustroju, który służy temu celowi, gdy tymczasem wszystkie inne narządy maja zadanie
zachowania życia osobniczego.
6. Układ wewnątrzwydzielniczy (dokrewny  systema endocrinum)  składa się z
gruczołów o wydzielaniu wewnętrznym (szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca,
przytarczyce, nadnercza, jajniki, jÄ…dra, wyspy Langerhansa trzustki i inne np. nerki,
przewód pokarmowy), które swą wydzielinę (hormony) oddają bezpośrednio do krwi i
chłonki. Z tego też powodu gruczoły te łączymy w jeden układ, choć różnią się między
sobą powstaniem, budową i czynnością. Działalność ich wywiera głęboki wpływ na
funkcjonowanie ustroju i jest ściśle skoordynowana, integrując czynność różnych
narządów i tkanek. Układ ten jest jednym z układów sterujących organizmem (oprócz
układu nerwowego). I choć układy te maja odmienne struktury i różne mechanizmy
działania, funkcjonują jednak w sposób wzajemnie sprzężony.
7. Układ naczyniowy (systema vasorum)  składa się z układu krwionośnego (serce i
naczynia krwionośne : tętnice, żyły, naczynia włosowate) i układu chłonnego (śledziona i
naczynia chłonne). Układ krwionośny rozprowadza krew zawierającą składniki odżywcze
i tlen po całym ustroju, doprowadzając ją do każdego narządu. Krew odprowadza
również z tych narządów wytwory przemiany materii. Układ chłonny drenuje soki
międzytkankowe i odprowadza niektóre składniki odżywce z układu pokarmowego do
krwi, ma także znaczenie w mechanizmach odporności organizmu. Nauka o układzie
naczyniowym nosi nazwÄ™ angiologii.
8. Układ nerwowy (systema nervosum)  składa się z układu nerwowego ośrodkowego
(systema nervosum centrale), w którym wyróżniamy mózgowie i rdzeń kręgowy oraz
układu nerwowego obwodowego (systema nervosum periphericum), do którego
zaliczamy nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe i ich zwoje. Układ nerwowy dzielimy na
2
układ somatyczny, który odbiera bodz
ce ze świata zewnętrznego (np. czucie
powierzchniowe) i reguluje stosunek ustroju do otoczenia zewnętrznego (np. praca
mięsni szkieletowych) oraz na układ autonomiczny (wegetatywny), który reguluje
głównie czynność narządów wewnętrznych (wydzielanie gruczołów dokrewnych, praca
mięsni gładkich, trzew i naczyń krwionośnych). W skład układu autonomicznego
(systema nervosum autonomicum) wchodzi pień współczulny (truncus sympathicus)
oraz nerwy obwodowe i ich zwoje, a poza tym komórki i włókna wegetatywne -
podobnie jak komórki i włókna somatyczne - znajdujące się w mózgowiu i rdzeniu
kręgowym oraz ich nerwach obwodowych. Układ autonomiczny dzielimy na część
współczulną (pars sympathica) i część przywspółczulną (pars parasympathica), które
zwykle maja przeciwstawne działanie. Naukę o układzie nerwowym nazywamy
neurologiÄ….
9. Narządy zmysłów (organa sensum) i powłoka wspólna (integumentum communae).
Narządy zmysłów odbierają wrażenia i bodz
ce świata zewnętrznego, które drogą nerwów
dochodzą do mózgu i zostają w nim uświadomione. Z obrazów tych wytwarza się nasz
świat pojęciowy. Do narządów zmysłów należą: narząd wzroku (oko), narząd
przedsionkowo-ślimakowy  słuchu i równowagi (ucho), narząd powonienia (nos),
narząd smaku (język) oraz narządy czucia dotyku rozmieszczone w skórze
(eksteroreceptory), a także proprioreceptory rozmieszczone w mięśniach i stawach,
narządach wewnętrznych  przekazujące bodz
ce dotyczące stanu i położenia narządów
wewnętrznych.
Naukę o narządach układu pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego
i wewnątrzwydzielniczego obejmujemy wspólna nazwą nauki o trzewiach (splanchnologia).
Powłoka wspólna składa się z powłoki właściwej, czyli skóry (cutis seu derma) i jej
wytworów: włosów (pili), paznokci (ungues), gruczołów skóry (glandulae cutis). Do tych
ostatnich należą głównie gruczoły potowe (glandulae sudoriferae), gruczoły łojowe
(glandulae sebaceae) oraz gruczoł sutkowy (gl.mammaria) czyli sutek (mamma) albo
gruczoł mlekowy.
Do najważniejszych zadań skóry należą:
- biologiczna i mechaniczna ochrona tkanek i narządów głębiej położonych,
- odbieranie i przewodzenie bodz
ców ze środowiska zewnętrznego,
- udział w gospodarce wodnej i cieplnej ustroju,
- czynność wydzielnicza, wydalnicza i resorpcyjna,
- udział w procesach odpornościowych.
Anatomia topograficzna  okolice ciała
W anatomii topograficznej zasadniczo rozróżnia się następujące części ciała ludzkiego :
1. głowa (caput)
2. szyja (collum)
3. tułów (truncus)
- klatka piersiowa (thorax),
- grzbiet (dorsum),
- brzuch (abdomen),
- miednica (pelvis) wraz z jej dnem, które na swej skórnej, zewnętrznej powierzchni
stanowi o k oli c Ä™ k r o cz o w Ä… (regio perinealis).
4. dwie pary kończyn (membra), górne i dolne (superieriores et inferiores)
3
" Każda z powyższych części ciała na swej powierzchni dzieli się znowu na okolice
mniejsze.
" Na klatce piersiowej wprowadzono kilka linii pionowych  linii topograficznych, które
razem z poziomo biegnącymi żebrami pozwalają na dokładne określenie położenia
narządów lub ich części w rzucie na klatkę piersiową
Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej:
1. Linia pośrodkowa przednia (linea mediana anterior)
biegnie od szczytu głowy (vertex) przez środek gładzizny (glabella), środek wcięcia
szyjnego rękojeści mostka (incisura jugularis) do dolnego brzegu spojenia łonowego
(symphysis pubica).
2. Linia sutkowa lub środkowo-obojczykowa (linea mammillaris /medioclavicularis)
rozpoczyna się w połowie długości obojczyka (clavicula) i biegnie pionowo przez
brodawkę sutkową do brzegu dolnego klatki piersiowej równolegle do linii
pośrodkowej przedniej.
3. Linia pachowa (linea axillaris),
Rozróżnia się trzy linie pachowe:
a. Linia pachowa przednia (linea axillaris anterior)
biegnie pionowo przez fałd pachowy przedni.
b. Linia pachowa środkowa (właściwa linia pachowa
(linea axillaris) )- rozpoczyna się w szczycie dołu
pachowego i biegnie po bocznej ścianie klatki
piersiowej ku dołowi
c. Linia pachowa tylna (linea axillaris posterior)
przechodzi przez fałd pachowy tylny.
4. Linia pośrodkowa tylna (linea mediana posterior)
biegnie od szczytu głowy, poprzez końce wyrostków
kolczystych kręgów, grzebień pośrodkowy kości krzyżowej (crista sacralis mediana)
do wierzchołka kości krzyżowej (apex ossis sacri).
5. Linia Å‚opatkowa (linea scapularis)
przy opuszczonych kończynach górnych wzdłuż tułowia, biegnie pionowo przez dolny
kąt łopatki (angulus inferior scapulae), równolegle do linii pośrodkowej tylnej.
4
3a 2 7 6 1 3c 5 9 8 4
Oprócz powyższych linii podstawowych rozróżnia się linie dodatkowe, które są
używane w praktyce klinicznej.
6. Linia mostkowa (linea sternalis)
biegnie wzdłuż bocznego brzegu mostka.
7. Linia przymostkowa (linea parasternalis) przechodzi w połowie odległości
pomiędzy linią mostkową a środkowo-obojczykową.
8. Linia międzyłopatkowa (linea interscapularis) przebiega w połowie odległości
pomiędzy linią łopatkową i pośrodkową tylną.
9. Linia przykręgowa (linea paravertebralis)
biegnie wzdłuż wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych.
" Wszystkie te linie biegnÄ… pionowo i Å‚Ä…cznie
z krzyżującymi je żebrami pozwalają dokładnie wyznaczyć granice narządów klatki
piersiowej.
Okolice ciała
Na powierzchni ciała odróżniamy poszczególne pola, które w anatomii nazywa się
okolicami ciała (regiones corporis). Granice ich wyznacza głównie zrąb kostny, a częściowo
również układ mięśniowy. Mają one praktyczne znaczenie dla topografii powierzchni ciała
i narządów wewnętrznych.
Wyróżniamy następujące okolice ciała:
1. Na głowie:
Położone pośrodkowo : Położone bocznie (parzyste):
1. Okolica czołowa (regio frontalis) 4. Okolica skroniowa (r. temporalis)
2. Okolica ciemieniowa (r. parietalis)
3. Okolica potyliczna (r. occipitalis) niektórzy autorzy wyróżniają:
5. Okolica podskroniowa (r.infratemporalis)
6. Okolica uszna (r. auricularis)
7. Okolica sutkowa (r. mastoidea)
5
1
2
4
6
5
3
7
Ad. 1. Okolica czołowa. Ograniczona jest z każdej strony przez szew czołowo-nosowy
(sutura frontonasalis), brzeg nadoczodołowy (margo supraorbitalis), dalej linia
graniczna biegnie do szwu czołowo-jarzmowego (sutura frontozygomatica), przechodzi
bocznie wzdłuż szwu czołowo-klinowego (sutura frontosphenoidalis), dochodzi do kąta
klinowego kości ciemieniowej (angulus sphenoidalis ossis parielalis) i dalej wzdłuż
szwu wieńcowego (sutura coronalis).
Ad.2. Okolica ciemieniowa (r. parietalis). GranicÄ™ przedniÄ… tej okolicy stanowi szew
wieńcowy (sutura coronalis) i szew czołowo-klinowy (sutura frontosphenoidalis),
granicÄ™ dolnÄ… stanowiÄ… kresy skroniowe dolne (lineae temporales inferiores), granicÄ™
tylną  szew węgłowy (sutura lambdoidea).
Ad.3. Okolica potyliczna. Okolica potyliczna ma następujące granice: szew węgłowy (sutura
lambdoidea) przebiegający od kąta górnego do kątów bocznych kości potylicznej oraz
linię poziomą, biegnącą od kątów bocznych poprzez guzowatość potyliczną zewnętrzną
(protuberantia occipitalis externa).
Ad.4. Okolica ta jest ograniczona przez linię biegnącą od szwu czołowo-jarzmowego
(sutura frontozygomatica) do kąta sutkowego kości ciemieniowej (angulus mastoideus
ossis parietalis), następnie granica dochodzi do kresy skroniowej dolnej (linea
temporalis inferior) i dalej wzdłuż tej kresy do górnego brzegu wyrostka czołowego
kości jarzmowej (processus frontalis ossis zygomatici).
Ad.5. Okolica podskroniowa. Granicę górną tej okolicy stanowi linia łącząca górny brzeg
wyrostka czołowego kości jarzmowej z kątem sutkowym kości ciemieniowej; przednią
- górno-tylny brzeg kości jarzmowej, dolną - łuk jarzmowy (arcus zygomaticus),
a następnie linia biegnąca przez środek skrawka ucha do szczytu wyrostka sutkowatego
(processus mastoideus); granicÄ™ tylnÄ… stanowi szew potyliczno-sutkowy (sutura
occipitomastoidea) aż do kąta sutkowego kości ciemieniowej.
Ad.6. Okolica uszna (regio auricularis)  obejmuje ok. małżowiny usznej
Ad.7. Okolica sutkowa (regio mastoidea)  obejmuje ok. wyrostka sutkowego kości
skroniowej
6
2. Na twarzy:
Nieparzyste: Parzyste:
1. Okolica nosowa (r. nasalis) 4. Okolica oczodołowa (r. orbitalis)
2. Okolica ustna (r. oralis) 5. Okolica podoczodołowa (r. infraorbitalis)
3. Okolica bródkowa (r. mentalis) 6. Okolica jarzmowa (r. zygomatica)
7. Okolica policzkowa (r. buccalis)
8. Okolica przyuszniczo-żwaczowa
(r. parotideomasseterica).
Ad.1. Okolica nosowa - jest ograniczona od góry przez szew czołowo-nosowy (sutura
frontonasalis) oraz linię biegnącą od kąta przyśrodkowego oczodołów do dolnego
brzegu skrzydła nosa (ala nasi) przy bruz
dzie nosowo-wargowej (suleus nasolabialis),
oraz przez liniÄ™ Å‚Ä…czÄ…cÄ… te punkty z obu stron.
Ad.2. Okolica ustna - od góry przylega do okolicy nosowej, z boków ograniczają ją bruzdy
nosowo-wargowe, od dołu ograniczona jest przez bruzdę bródkowo-wargową (sulcus
mentolabialis).
Ad.3. Okolica bródkowa - jest ograniczona od góry przez bruzdę bródkowo-wargową, z
boków i od dołu linią łukowatą, która biegnie ku tyłowi i w dół od guzowatości
bródkowej.
Ad.4. Okolica oczodołowa. Ograniczona jest od góry przez brzeg nadoczodołowy (margo
supraorbitalis) kości czołowej; z boków przez wyrostek jarzmowy kości czołowej
(processus zygomaticus) i wyrostek czołowy kości jarzmowej (processus frontalis); od
dołu przez brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis) utworzony przez kość jarzmową
i szczękę; przyśrodkowo przez grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior)
wyrostka czołowego szczęki.
1
2
3
4
5
6
7
8
Ad.5. Okolica podoczodołowa. Granicę górną tej okolicy tworzy granica dolna okolicy
oczodołowej, natomiast dolną oznaczamy w ten sposób, że od brzegu bocznego
skrzydła nosa (ala nasi) do środka skrawka małżowiny usznej (tragus) prowadzimy linię
poziomą. Część przyśrodkowa tej linii stanowi granicę dolną okolicy podoczodołowej.
Granicę przyśrodkowa stanowi granica boczna okolicy nosowej, granicę boczną tworzy
linia prostopadła, którą prowadzimy od bocznej długości brzegu podoczodołowego
(margo infraorbitalis) do linii poziomej, łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem
małżowiny usznej.
Ad.6. Okolica jarzmowa. Ograniczona jest przyśrodkowo przez granicę boczną okolicy
podoczodołowej, od góry brzegiem podoczodołowym do szwu czołowo-jarzmowego
7
(sutura frontozygomatica); z boków przez linię biegnącą prostopadle od brzegu tylnego
szwu czołowo-jarzmowego do linii łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem małżowiny
usznej; od dołu przez część środkową linii, która łączy skrzydło nosa ze środkiem
skrawka małżowiny usznej.
Ad.7. Okolica policzkowa. Granicę górną tej okolicy stanowią granice dolne okolic
podoczodołowej i jarzmowej, granicę tylną stanowi brzeg przedni gałęzi żuchwy aż do
jej podstawy, granicę dolną stanowi podstawa żuchwy, natomiast granicę przyśrodkowa
tworzą granice boczne okolic ustnej i bródkowej.
Ad.8. Okolica przyuszniczo-żwaczowa. Od góry jest ograniczona bocznym odcinkiem linii
łączącej skrzydło nosa ze skrawkiem małżowiny usznej, przyśrodkowo przez brzeg
przedni gałęzi żuchwy, od dołu przez podstawę żuchwy, od tyłu linią biegnącą wzdłuż
przedniego brzegu małżowiny usznej do kąta żuchwy.
3. Na szyi:
SzyjÄ™ dzielimy na:
1. okolicę przednią, czyli szyję właściwą (regio colli)
2. okolicÄ™ tylnÄ…, czyli okolicÄ™ karkowÄ… (regio cervicalis posterior s. regio nuchalis).
Ad. 1. Skośnie przez całą szyję przebiega okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa
(regio sternocleidomastoidea), prawa i lewa, dzieląc okolicę szyi właściwą na:
Øð okolicÄ™ przedniÄ… szyi (regio cervicalis anterior) = trójkÄ…t szyi przedni,
nieparzystÄ…;
granice tworzą obustronne mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe i dolny
brzeg żuchwy,
Øð okolicÄ™ bocznÄ… szyi (regio cervicalis lateralis) = trójkÄ…t szyi boczny,
parzystÄ…;
granice tworzą: mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, przedni brzeg
mięśnia czworobocznego i brzeg górny obojczyka.
vð W okolicy przedniej szyi wyróżnia siÄ™ kilka mniejszych części:
1. Trójkąt (okolica) podbródkowa
(trigonum /triangulum
submentalis)
2. Okolica gnykowa (regio hyoidea)
3. Okolica krtaniowa (regio
laryngea)
4. Trójkąt (okolica) tarczowy(a)
1
(trigonum tyroideum).
2
5. Okolica nadmostkowa (regio
3
suprasternale) (dół nadmostkowy,
4 trójkąt mięśniowy t. musculare )
6
5
6. Trójkąt podżuchwowy (trigonum
7
submandibulare),
7. Trójkąt tętnicy szyjnej (trigonum
caroticum),
Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa
8
Lub wg innych autorów w okolicy przedniej szyi znajdują się:
1. Trójkąt (okolica) podbródkowa
(trigonum submentalis)
2. Trójkąt podżuchwowy (trigonum
submandibulare),
3. Trójkąt tętnicy szyjnej (trigonum
caroticum),
4. Trójkąt mięśniowy (trigonum
musculare),
vð Okolica boczna szyi
W obrębie tej okolicy wyróżnia się:
1. Trójkąt łopatkowo-czworoboczny
(trigonum omotrapezoideum).
2. Dół nadobojczykowy większy (fossa
supraclavicularis major) = trójkąt
Å‚opatkowo-obojczykowy (trigonum
omoclaviculare),
3. Dół nadobojczykowy mniejszy
(fossa supraclavicularis minor)
Ad.2 Okolica tylna szyi
Jej granicę górną stanowi kresa karkowa górna, granice
boczne tworzą brzegi przednie mięśnia czworobocznego,
dolnÄ… - linia biegnÄ…ca od wyrostka barkowego Å‚opatki do
szczytu wyrostka kolczystego VII kręgu szyjnego.
9
4. Na tułowiu :
Okolice klatki piersiowej (regiones pectoris)
KlatkÄ™ piersiowÄ… dzieli siÄ™ na:
1. Część przednią, zwaną piersią, do której należą sutki
2. Część tylną  grzbiet, do której należy kręgosłup
WewnÄ…trz klatki piersiowej znajduje siÄ™ jama klatki piersiowej.
Część przednia
1. okolica mostkowa (r. sternalis)
2. okolica obojczykowa (r. clavicularis)
3. okolica podobojczykowa (r. infraclavicularis)
4. okolica sutkowa (r. mammalis)
5. okolica pachowa (r. axillaris)
6. okolica podsutkowa (r. inframammalis)
7. okolica boczna klatki piersiowej (r. pectoris
lateralis)
Ad.3. Okolica podobojczykowa -parzysta. Ograniczona jest przez obojczyk, linię łukowatą, która
biegnie wzdłuż drugiego żebra od mostka do brzegu przedniego mięśnia naramiennego oraz przez
brzeg przedni tego mięśnia.
Ad.4. Okolica sutkowa - parzysta. Jest zawarta między linią stanowiącą granicę dolną okolicy
podobojczykowej i częścią przednią linii poziomej, biegnącej od szczytu wyrostka
mieczykowatego mostka do wyrostka kolczystego VIII kręgu piersiowego.
Granicę przyśrodkową tej okolicy stanowi linia pośrodkowa przednia, a boczną - fałd pachowy
przedni oraz linia biegnąca na jego przedłużeniu w dół do przecięcia się z linią łączącą szczyt
wyrostka mieczykowatego mostka z wyrostkiem kolczystym VIII kręgu piersiowego.
Ad.5. Okolica pachowa - parzysta. Granice tej okolicy stanowią: od przodu fałd pachowy przedni , od
tyłu fałd pachowy tylny oraz linie biegnące ku dołowi na ich przedłużeniu do przecięcia się z
linią łączącą wyrostek mieczykowaty mostka z wyrostkiem kolczystym VIII kręgu piersiowego.
Linia ta ogranicza okolicę pachową od dołu. W okolicy tej znajduje się dół pachowy, który jest
ograniczony z przodu fałdem pachowym przednim, od tyłu fałdem pachowym tylnym, od strony
przyśrodkowej ścianą boczną klatki piersiowej, a z boku powierzchnią przyśrodkową ramienia.
Dno dołu tworzy delikatna skóra, lekko zabarwiona i owłosiona.
Część tylna - okolice grzbietu (regiones dorsi) :
1. okolica kręgowa (regio vertebralis s. r. dorsi mediana)
2. okolica krzyżowa (r. sacralis)
3. okolice boczne grzbietu (r. dorsi laterales)
4. okolica nadłopatkowa (r. suprascapularis)
5. okolica Å‚opatkowa (r. scapularis)
6. okolica podłopatkowa (r. infrascapularis)
7. okolica lędz
wiowa (r. lumbalis).
10
Ad.1. Okolica kręgowa (regio vertebralis) - nieparzysta. Ograniczona jest przez linie, które biegną
wzdłuż końców wyrostków poprzecznych kręgów od Th1 do podstawy kości krzyżowej.
Ad.2. Okolica krzyżowa (regio sacralis) - nieparzysta. U góry granicę jej tworzy linia pozioma
odpowiadająca podstawie kości krzyżowej, u dołu wierzchołek kości krzyżowej, z boków linie
biegnące przez stawy krzyżowo-biodrowe.
Ad.5. Okolica łopatkowa (regio scapularis) - parzysta. Granicę górną tej okolicy stanowi linia łącząca
wyrostek kolczysty VII kręgu szyjnego z kątem wyrostka barkowego łopatki .
Granicę dolną stanowi linia pozioma biegnąca od wyrostka kolczystego VIII kręgu piersiowego
do wyrostka mieczykowatego mostka (część tylna tej linii).
Po stronie przyśrodkowej granicę tworzy linia ograniczająca okolicę kręgową, z boku w części
górnej - brzeg tylny mięśnia naramiennego, w dolnej części -fałd pachowy tylny i linia biegnąca
w dół, stanowiąca przedłużenie tego fałdu.
Ad.6. Okolica podłopatkowa (regio infrascapularis) - parzysta. Ograniczona jest od góry przez linię,
która stanowi granicę dolną okolicy łopatkowej, z boku - przez linię pachową tylną, z dołu -
przez linię biegnącą wzdłuż XII żebra, przyśrodkowo - przez linię biegnącą wzdłuż końców
wyrostków poprzecznych kręgów.
Ad.7. Okolica lędz
wiowa (regio lumbalis) - parzysta. Od góry ograniczona linią biegnącą wzdłuż XII
żebra, u dołu linią, biegnącą wzdłuż grzebienia biodrowego od linii pachowej tylnej do stawu
krzyżowo-biodrowego i od strony przyśrodkowej częścią dolną linii, biegnącej wzdłuż końców
wyrostków poprzecznych kręgów. Granicą boczną jest linia pachowa.
Okolice brzucha (regiones abdominis)
Okolice brzucha (regiones abdominales) dzielimy na trzy poprzeczne pasy, odgraniczone od
siebie dwiema poziomymi liniami granicznymi:
1. górna linia poprzeczna brzucha łączy najniższe punkty dziesiątych żeber,
2. dolna linia poprzeczna brzucha biegnie obustronnie przez najwyższe punkty grzebieni
biodrowych.
" Każdy poprzeczny pas zawiera po dwie symetryczne okolice boczne i jedną
nieparzystą środkową.
1. Nadbrzusze (epigastrium) składa się z:
okolic podżebrowych (regiones hypochondriacae s.
subcostales)
okolicy nadpępcza (regio epigastrica).
2. Śródbrzusze (mesogastrium) :
okolice boczne brzucha (r. abdominis lateralis)
okolica pępkowa (r. umbilicalis)
3. Podbrzusze (hypogastrium) :
okolice pachwinowe (r. inguinales)
okolica Å‚onowa (r. pubica)
Okolica kroczowa (regio perinealis)
Okolica ta jest ograniczona przez linię biegnącą od brzegu górnego spojenia łonowego do
guzów kulszowych i dalej do wierzchołka kości krzyżowej.
Okolica kroczowa dzieli siÄ™ na:
1. okolicę odbytową (regio analis), nieparzysta, ma kształt trójkąta, którego podstawę
stanowi linia łącząca guzy kulszowe. Boki trójkąta stanowią linie łączące guzy
kulszowe z wierzchołkiem kości krzyżowej.
2. moczowo-płciową (regio urogenitalis), nieparzysta, ma również kształt trójkąta,
którego podstawę tworzy linia łącząca guzy kulszowe, natomiast boki są utworzone
przez linie biegnące od guzów kulszowych do brzegu górnego spojenia łonowego.
11
Część okolicy moczowo-
płciowej, która zawiera
zewnętrzne części płciowe, to
okolica sromowa (regio
pudendalis)
5. Na kończynach:
Kończyna górna:
RamiÄ™:
1. Okolica naramienna (regio deltoidea).
Pole tej okolicy określają brzegi i przyczepy mięśnia naramiennego (m. deltoideus),
którego zarys jest widoczny przez skórę.
2. Okolica ramienia przednia (regio brachii anterior).
Granicę górną tej okolicy stanowi linia pozioma, łącząca przyczepy ramienne mięśnia
piersiowego większego (m. pectoralis major) i mięśnia najszerszego grzbietu (m.
latissimus dorsi).
Granicę boczną stanowi część górna linii bocznej kończyny górnej, a przyśrodkowa
tworzy część górna linii przyśrodkowej tej kończyny. Granicę dolną określa linia
pozioma biegnąca 3 cm ponad nadkłykciami kości ramiennej.
3. Okolica ramienia tylna (regio brachii posterior) oddzielona jest od okolicy przedniej
ramienia przez linię boczną i przyśrodkowa kończyny górnej. Granicę górną po
stronie bocznej tworzy brzeg mięśnia naramiennego, a dolną wyznacza linia biegnąca
3 cm ponad nadkłykciami kości ramiennej.
A
okieć
4. Okolica Å‚okciowa przednia (regio cubiti anterior).
Górną jej granicę stanowi linia pozioma, tworząca dolną granicę okolicy ramienia
przedniej, a dolną linia leżąca poziomo 3 cm poniżej nadkłykci kości ramiennej.
Granicę boczną i przyśrodkową stanowią linie boczna i przyśrodkowa kończyny
górnej. W okolicy tej znajduje się dół łokciowy.
5. Okolica łokciowa tylna (regio cubiti posterior) ograniczona jest od góry przez linię,
która stanowi granicę dolną tylnej okolicy ramienia, od dołu przez linię poziomą
biegnącą 3 cm poniżej nadkłykci kości ramiennej, a od okolicy łokciowej przedniej
oddzielona jest przez linię boczną i przyśrodkową kończyny górnej.
PrzedramiÄ™:
6. Okolica przedramienia przednia (regio antebrachii anterior).
Granicę górną tej okolicy tworzy dolna granica okolicy łokciowej przedniej, natomiast
dolną - linia pozioma łącząca szczyt wyrostków rylcowatych kości promieniowej i
łokciowej. Granicę boczną i przyśrodkową tworzą linie boczna i przyśrodkową
kończyny górnej.
7. Okolica przedramienia tylna (regio antebrachii posterior).
Granicę górną tworzy linia ograniczająca okolicę łokciową tylną od dołu. Granicę
dolną tworzy linia pozioma, która łączy szczyty wyrostków rylcowatych kości
przedramienia. Od okolicy przedramienia przedniej okolica ta oddzielona jest liniÄ…
boczną i przyśrodkową kończyny górnej.
12
Nadgarstek, śródręcze, palce ręki
8. grzbiet ręki (dorsum manus)
9. dłoń (palma manus)
10. okolice dłoniowe i grzbietowe palców (r. digitorum palmares et dorsales)
" Dłoń od grzbietu ręki jest oddzielona linią biegnącą od wyrostka rylcowatego kości
promieniowej przez środek powierzchni bocznej kciuka (w supinacji), która
przechodzi dalej przez środek powierzchni bocznych i przyśrodkowych pozostałych
palców ręki, opuszki palców oraz przez środek powierzchni przyśrodkowej palca
piątego i dochodzi do wyrostka rylcowatego kości łokciowej.
" Wg Bochenka kończyna górna ma okolice:
 barkowÄ…,
 naramiennÄ…,
 ramienia przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
 łokciową przednią, tylną, przyśrodkową, boczną,
 przedramienia przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
Kończyna dolna:
1. Okolica pośladkowa (regio glutea).
Jej górną granicę stanowi grzebień biodrowy, dolną - bruzda pośladkowa (sulcus
gluteus), przednią - linia łącząca kolec biodrowy przedni górny z krętarzem większym
kości udowej, granicę tylną zaś brzeg boczny kości krzyżowej.
2. Okolica uda przednia (regio femoris anterior)
od góry jest ograniczona linią łączącą kolec biodrowy przedni górny kości biodrowej z
guzkiem łonowym kości łonowej (przyśrodkowo) oraz linią łączącą kolec biodrowy
przedni górny z krętarzem większym kości udowej (bocznie). Granicę boczną okolicy
tworzy linia boczna kończyny dolnej, przyśrodkową zaś linia przyśrodkową. Od dołu
okolica ta ograniczona jest linią biegnącą poziomo, 5 cm ponad nadkłykciami bocznym i
przyśrodkowym kości udowej.
W okolicy uda przedniej znajduje się trójkąt udowy (trigonum femorale). Podstawę tego
trójkąta tworzy więzadło pachwinowe (lig. inguinale), jego ramiona boczne - mięsień
krawiecki (m. sartorius), przyśrodkowe - mięsień przywodziciel długi (m. adductor
longus).
3. Okolica uda tylna (regio femoris posterior). Od góry okolicę tę ogranicza bruzda
pośladkowa, od okolicy uda przedniej oddzielają linie boczna i przyśrodkową kończyny
dolnej. Od dołu ogranicza ją linia biegnąca 5 cm powyżej nadkłykci kości udowej.
4. Okolica kolana przednia (regio genus anterior).
Granicę górną stanowi linia ograniczająca od dołu okolicę uda przednią. Granicę dolną
tworzy linia pozioma biegnąca 0,5 cm poniżej guzowatości piszczeli (tuberositas tibiae).
Okolica ta z boku i przyśrodkowo ograniczona jest linią boczną i przyśrodkową
kończyny dolnej.
5. Okolica kolana tylna (regio genus posterior).
Granicę górną okolicy tworzy linia stanowiąca dolną granicę okolicy tylnej uda. Od dołu
okolica ta jest ograniczona linią poziomą, która stanowi przedłużenie linii tworzącej
dolną granicę okolicy przedniej kolana. Granicę boczną i przyśrodkową tworzą linie
boczne i przyśrodkową kończyny dolnej. W okolicy tej leży dół podkolanowy (fossa
poplitea).
6. Okolica goleni przednia (regio cruris anterior)
od góry ograniczona jest linią, która stanowi dolną granicę okolicy przedniej kolana.
13
Granicę dolną stanowi linia pozioma łącząca wierzchołek kostek bocznej i przy-
środkowej. Granicę boczną i przyśrodkową wyznaczają linie boczna i przyśrodkową
kończyny dolnej.
7. Okolica goleni tylna (regio cruris posterior).
Okolica ta ograniczona jest od góry linią poziomą, która stanowi dolną granicę okolicy
tylnej kolana. Od dołu ograniczona jest linią, która łączy od tyłu wierzchołki kostek
bocznej i przyśrodkowej. Od okolicy przedniej goleni oddzielona jest linią boczną i
przyśrodkową kończyny dolnej.
8. Okolica piętowa (regio calcanea).
Jej górną granicę tworzy linia, która ogranicza od dołu okolicę tylną goleni. Granicę
przednią i dolną zakreśla linia biegnąca od kostki bocznej w dół, która dalej krzyżuje się
z brzegiem bocznym stopy i zatacza łuk, wypukłością skierowany w stronę palców stopy.
Z kolei granica ta krzyżuje brzeg przyśrodkowy stopy i biegnie do góry, kończąc się na
szczycie kostki przyśrodkowej.
9. Grzbiet stopy (dorsum pedis)
od podeszwy stopy (planta pedis) oddziela linia biegnąca wzdłuż brzegu przyśrodkowego
stopy przez opuszki palców stopy i wzdłuż brzegu bocznego stopy.
Wg Bochenka kończynę dolną dzielimy na okolice:
" miedniczÄ…
" pośladkową
" podpachwinowÄ…
" krętarzową
" uda przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
" kolana przedniÄ… i tylnÄ…
" goleni przednią, tylną, przyśrodkową i boczną
" Å‚ydkowÄ…
" piętową
" kostkową przyśrodkową i boczną
" zakostkową przyśrodkową i boczną
" grzbiet stopy
" podeszwÄ™
" okolice palców
Literatura:
1. Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I
2. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, 2000
3. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I
4. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
5. S.Tixa - Atlas anatomii palpacyjnej tom 1
6. http://www.ctf.edu.tr/anabilimdallari/pdf/412/Boyun_Topografisi.pdf
7. http://escuela.med.puc.cl/publ/AparatoRespiratorio/19ExamenFisico.html /
8. http://en.wikipedia.org/wiki/Posterior_axillary_line
14
15