Podstawy pomocy
psychologicznej
Semestr zimowy 2013/2014
Literatura obowiÄ…zkowa:
Corey, G. (2005). Teoria i praktyka poradnictwa i psychoterapii (r. 11).
Poznań: Zysk i S-ka.
Kubacka-Jasiecka, D. (2005). Interwencja kryzysowa (r. 12.) W: H. Sęk
(red.). Psychologia kliniczna (t. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Okun, F. B. (2002). Skuteczna pomoc psychologiczna (r. 2-4). Warszawa:
Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Prochaska, J.O., Norcross, J.C. (2006). Systemy terapeutyczne. Analiza
trans teoretyczna (r. 1, 14 i 15). Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia
PTP.
Tryjarska, B. (2006) Psychoterapia grupowa W: L. Grzesiuk (red.)
Psychoterpia. Praktyka. Podręcznik akademicki (t. II; r. 3, 4). Warszawa:
ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
y
ródła pomocy psychologicznej
jako specjalistycznej formy
oddziaływań
Wykład 1
Obszary zastosowania psychologii
Tradycyjnie:
vð Klinika
vð Edukacja
vð Praca i zarzÄ…dzanie
Współcześnie: zdrowie psychiczne,
polityka, sport, & .
Pomoc psychologiczna
Obejmuje różne formy oddziaływań psychologicznych, które
prowadzą do zmiany na płaszczyz
nie emocjonalnej,
poznawczej i behawioralnej
Ingeruje w różnym stopniu albo na psychiczną
organizację/strukturę, albo na zachowanie człowieka
Odnosi siÄ™ do kategorii zdrowia psychicznego i opiera siÄ™ na
podstawowym założeniu albo o istniejących w człowieku
ograniczeniach uniemożliwiających jego zdrowie psychiczne,
albo na koncepcji deficytów
Formy pomocy psychologicznej
Psychoterapia  oddziaływania zmierzające do
uzyskania zmiany specyficznej, zdefiniowanej
odmiennie przez każdy system terapeutyczny
(osobowość, wzorce zachowania)
Terapia krótkoterminowa - skoncentrowana na
rozwiązywaniu problemu, uniemożliwiającego
osiągnięcie aktualnie ważnych celów, realizacji
zadań
 Interwencje kryzysowe  pomoc w uzyskaniu
równowagi afektywnej, poznawczej i behawioralnej
w sytuacji subiektywnego spostrzegania zagrożenia
potrzeby spełnienia, bezpieczeństwa i sensu życia
Poradnictwo  dostarczenie niezbędnych informacji o
ważnych dla klienta kwestiach np. wyboru zawodu,
skorzystania z właściwej pomocy
Coaching (life, sportowy, executive)  pomoc
psychologiczna
Psychoterapia
jako subdyscyplina psychologii klinicznej,
która stanowi szczególny sposób aplikacji
założeń wynikających z każdego
paradygmatu
Jako odrębna dziedzina nauki stosowanej,
mająca bardzo zróżnicowane z
ródła,
wychodzÄ…ce poza psychologiÄ™
Kryteria stosowania różnych typów i
formy pomocy psychologicznej
Poziom zdrowia i zaburzeń psychicznych
Jedno lub wiele zaburzeń (tzw. podwójna
diagnoza)
Uwarunkowania określonej jednostki klinicznej 
biologiczne/sytuacyjne/osobowościowe
Przebieg  ostry lub przewlekły, powikłania
poziom kontemplacji, czyli rozpoznania
osobistego problemu przez pacjenta
Caplan traktuje psychoterapiÄ™
jako szczególną formę prewencji
1. Pierwotna  ma na celu zmniejszenie
prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń
psychicznych (czynnikom ryzyka), zanim one
wystąpią i spowodują zagrożenie
2. Wtórna  stosowana jest w sytuacji wystąpienia
sygnałów zaburzenia bądz
zaburzenia i ma na celu
powstrzymanie rozwoju lub skrócenie czasu trwania
3. Trzeciego stopnia  ma na celu zapobieganie
negatywnym skutkom przebytej choroby i
hospitalizacji oraz jej nawrotom; minimalizacja
wtórnych uszkodzeń związanych z przebytą
Norcross (1990)
Psychoterapia jest świadomym i zamierzonym
zastosowaniem metod klinicznych i
interpersonalnych zabiegów, pochodzących ze
sprawdzonych twierdzeń nauk
psychologicznych, w celu towarzyszenia
ludziom przy modyfikacji ich zachowań,
właściwości poznawczych, emocji i/lub innych
osobistych charakterystyk na takie, które
wydajÄ… siÄ™ uczestnikom tego procesu
pożądane
Uchwała Zarządu Głównego Polskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego (1998)
Psychoterapia jest podstawowÄ… metodÄ… stosowanÄ… w leczeniu
zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią
somatyczną, zespołów behawioralnych, związanych z
zaburzeniami fizjologicznymi, zaburzeń osobowości i
zachowania dorosłych, zaburzeń zachowania i emocji
rozpoczynających się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.
Wskazuje się także, że w leczeniu tych zaburzeń wskazane jest
stosowanie podejścia zindywidualizowanego  opartego
zwłaszcza na koncepcjach poznawczo-behawioralnych,
psychodynamicznych, interpersonalnych oraz systemowych.
2. Psychoterapia powinna być stosowana w leczeniu
zaburzeń występujących u dzieci i młodzieży, a
także w terapii osób dorosłych, u których objawy
zwiÄ…zane sÄ… z zaburzeniami relacji rodzinnych lub
małżeńskich, często podstawową formą powinna
być terapia rodziny oparta na podejściu
systemowym.
3. Psychoterapia jest częścią kompleksowego leczenia
uzależnień, ostrych i przewlekłych psychoz,
zaburzeń afektywnych.
4. Psychoterapia jest częścią postępowania
rehabilitacyjnego w zaburzeniach psychicznych i
innych zaburzeniach
5. Psychoterapia jest metodÄ… pomocniczÄ… w leczeniu
chorób somatycznych
Systemy, szkoły psychoterapii i
poradnictwa
Wyrastają z podstawowych paradygmatów w
psychologii na temat natury człowieka, zwłaszcza
założeń wyjaśniających genezę i mechanizmy
zdrowia i patologii
Każdy z systemów wskazuje na specyficzne
czynniki leczÄ…ce i warunki konieczne prowadzÄ…ce
do wystÄ…pienia zmiany
Każdy wypracował specyficzne techniki i strategie
postępowania terapeutyczne, które są zazwyczaj
adoptowane przez inne systemy lub szkoły
Podejścia transteoretyczne
Wykorzystują założenia różnych szkół
terapeutycznych, najbardziej różne
strategie i techniki
Skoncentrowane bardziej na procesie
terapii, jej etapach i ważnych celach do
realizacji
KONCEPCJE BIOLOGICZNE I
PSYCHOLOGICZNE CZA
OWIEKA
MODEL MODEL
SALUTOGENETYCZNY PATOGENETYCZNY
wzorce i cechy
Farmakoterapia
symptomy
zachowania
Poziom opisowy
fenomenologiczny
Intrapsychiczne Intrapsychiczne
Psychoterapia
interpersonalne interpersonalne
Tezy wyjaśniające
mechanizmy mechanizmy
Mechanizmy
zdrowia zaburzeń
funkcjonowania
Salutogeneza Patogeneza
Leczenia
Czynniki: Czynniki:
sekwencyjne:
biologiczne biologiczne
farmakoterapia i
psychiczne psychiczne
psychoterapia
społeczne społeczne
Zastosowanie wiedzy psychologicznej
w pomocy
vð Diagnozie różnicowej - podstawa
kwalifikacji osoby do pomocy
psychologicznej, psychoterapeutycznej
vð Diagnozie efektów interwencji i podstawy
do zastosowania określonej interwencji
terapeutycznej
vð Diagnozie efektywnoÅ›ci oddziaÅ‚ywaÅ„
psychologicznych i terapeutycznych
Systemy terapeutyczne i
poradnictwo
W ramach systemów terapeutycznych wyodrębnia
się różne szkoły np. w psychoanalizie
psychoterapiÄ™ psychodynamicznÄ…, psychoterapiÄ™
analitycznÄ…
Kryteria podziału systemów terapeutycznych
bardzo zróżnicowane, najczęściej uwzględniane są
dwa, wynikające z odmiennych założeń
ontologiczno-epistemologicznych: jednostka vs
system; realizm poznawczy vs konstruktywizm,
konstrukcjonizm (interakcjonizm symboliczny)
Szkoły terapii linearnej
Psychoterapia indywidualna wywodzÄ…ca siÄ™ z
różnych przyczynowo-skutkowych, linearnych
koncepcji człowieka
Zakłada się w nich, że istotą zaburzeń
psychicznych jest tendencja do powtarzania
pewnych wzorców zachowania, myślenia,
przeżywania rzeczywistości
W terapii zmianie podlega  indywidualne
doświadczanie rzeczywistości, a nie rzeczywistość,
w której jednostka żyje
Szkoły terapii systemowej
Terapia rodzinna systemowa oparta na tezach
ogólnej teorii systemów społecznych
wyprowadzona z modelu biologicznego L. Von
Bertalanfi ego - przyczyny i mechanizmy zdrowia
i zaburzeń psychicznych to wynik reguł
homeostatycznych i zmienności w rodzinie
Wszystko co intrapsychiczne przestaje mieć
znaczenie, bo zachowanie człowieka wyznaczają
reguły funkcjonowania systemu odzwierciedlone
we wzorcach relacji i komunikacji
Szkoły terapii systemowej
Obok klasycznych teorii terapii rodzin i małżeństw,
pojawiają się szkoły terapii oparte na
konstruktywizmie (konstrukcjonizmie)  terapie
narracyjne
Terapie oparte na tych założeniach odrzucają
definicje zaburzeń psychicznych stworzone w
ramach modeli medycznych (realizm empiryczny),
twierdząc, że są one wytworem języka, stworzonej
przez człowieka  koncepcji jakiegoś zachowania
Każda nauka to koncepcja świata bądz
ludzi, a
koncepcję można zawsze zmienić
Realizm
poznawczy
Terapie
Terapie rodzinne
Indywidualne:
Systemowe
Psychoanaliza
klasyczne
Poznawcza
humanistyczna
Podejścia Podejścia
linearne systemowe
Przyczynowo
cyrkularne
-skutkowe
Indywidualne
Terapie rodzinne
terapie narracyjne
systemowe
narracyjne
Konstrukcjonizm
Systemy terapeutyczne  a szkoły
Psychoanalityczny
Behawioralno-poznawczy
Humanistyczny - egzystencjalny
Interakcyjne
systemowe
Systemowy
Od klasycznej psychoanalizy do
psychoanalizy romantycznej
Klasyczna
Psychoanaliza
Sigmund Freud
Krótkoterminowa
Neopsychoanaliza
Terapia analityczna
K. Horney, A. Adler,
P. Sifneos, D. Malan,
C. G. Jung
H. Davanloo
Psychologia ego,
self i teoria relacji z obiektem
Trzy rewolucje w psychoanalizie
1. Od psychoanalizy do terapii psychoanalitycznej,
czyli od psychoanalizy popędu do relacji z obiektem
i uznania rzeczywistości zewnętrznej jako znaczącej
dla tworzenia siÄ™ reprezentacji i organizacji
struktury osobowości
a. psychologia ego A. Freud, A. Hartmann, E. Kris i R.
Loewenstein, E. Erickson
b. teoria relacji z obiektem  Fairbairn, M. Klein i O.
Kernberg, M. Mahler, Bowlby
c. psychologia i analiza self - H. Kohut
Trzy rewolucje w psychoanalizie
2. Od długoterminowej do krótkoterminowej (od 5
sesji w tygodniu, przez kilka lat do 1 sesji w
ciÄ…gu 8-10 m-cy)
a. analiza nieświadomych ogniskowych konfliktów
w obszarze zgłaszanego problemu, a nie całej
struktury osobowości
b. Bardziej aktywna postawa terapeuty
c. Oparta na silnym sojuszu terapeutycznym i
interpretowaniu przeniesienia
Trzy rewolucje w psychoanalizie
3. Powstanie nurtu psychoterapii psychoanalitycznej
opartej na analizie diadycznej tzw. psychoanaliza
romantyczna
a. Wgląd i korekcyjne emocjonalne doświadczenie są
niezbędne dla zmiany
b. S. Mitchell - przeniesienie nie jest domenÄ… pacjenta,
ale powstaje w relacji, a uczucia terapeuty
zaczynają odgrywać ważną rolę dla doboru
interwencji terapeutycznej - terapia w relacji
c. Ortodoksyjni analitycy wykluczają tę szkołę
terapeutycznÄ… z psychoanalizy
Konsekwencje przemian
Psychoanaliza obejmuje staje siÄ™ skuteczna dla
szerszej grupy osób z zaburzeniami psychicznymi
- od nerwicy do leczenia zaburzeń osobowości i
pomocy w kryzysie
Stanowi często uzupełniającą terapię dla terapii
poznawczo-behawioralnej i innej (np. w
przypadku zaburzeń osobowości)
Wykorzystywana w innych ujęciach, zwłaszcza
integracyjnych
System behawioralno-poznawczy
Terapia behawioralna Terapia poznawcza
J. Wolpe, D. Meichenbaum A. Ellis, A. Beck
Terapia poznawczo-
Racjonalno-emotywna
behawioralna
terapia behawioralna
M. Linehan
REBT
Terapia zarzÄ…dzania
Teoria
wzmocnieniami
Społecznego
uczenia siÄ™
Levinson i Rehm
Behawioryści i terapia behawioralna
Nieprzystosowawcze zachowania jako wynik
uczenia siÄ™ (warunkowania, modelowania,
naśladowania)
Terapia polega na przewarunkowaniu i/lub
uczeniu samokontroli i monitorowania
Najważniejsze techniki to: techniki behawioralne
ukierunkowane na reakcje ukryte (np. lękowe),
relaksacja, desensytyzacja, wzmacnianie,
modelowanie, treningi umiejętności społecznych 
par, rodziców
Terapia poznawcza  depresjogenne myśli
Koncepcja irracjonalnych lub
nieprzystosowawczych myśli (przekonań), którym
towarzyszą określone emocje i reakcje
wegetatywne (zachowania)
Koncepcja błędnego przekształcania informacji o
sobie i świecie w miejsce mechanizmów
obronnych
Terapia - zmiana przekonań spowoduje zmianę
emocji i reakcji wegetatywnych
Konsekwencje zmian w terapii:
Behawioryści dość szybko przekonali się, że
najlepsze techniki są mało skuteczne bez osadzenia
ich w relacji terapeutycznej i uwzględnianiu
przekonań (a tylko bodz
ców zewnętrznych)
Terapeuci poznawczy stwierdzili, że ich terapia staje
się skuteczniejsza, gdy włączają modelowanie i
wzmacnianie do terapii
W konsekwencji objęli terapią bardzo szeroką grupę
pacjentów  zaburzenia lękowe (prócz lęku
uogólnionego), PTSD, afektywne (także
dwubiegunowe), schizofreniÄ™, seksualne, zaburzenia
jedzenia
Szerokie zastosowanie
Pomocy dzieciom w rozwijaniu pożądanych
umiejętności, osobom w chorobach przewlekłych,
osobom z niepełnosprawnością fizyczną i psychiczną
Opiera się na założeniu, że osoby z zaburzeniami i
w stresie cierpią z powodu niewłaściwego lub
ubogiego we wzmocnienia pozytywne środowiska,
w którym żyją
Techniki kontyngencji (zarzÄ…dzania) wzmocnieniami,
czyli jak optymalizować pozytywne i zmniejszać
negatywne
Terapia egzystancjalno-humanistyczna
Terapia egzystencjalna
Terapia humanistyczna
I. Bugental, R. May,
C. Rogers,
V. Frankl
Terapia oparta na doświadczaniu A. Mahrer
terapia Gestalt F. Perls,
terapia egzystencjalno-humanistyczna
Podstawowe twierdzenia ważne
dla terapii
Człowiek posiada potencjał, który nie został
zrealizowany ze względu na oddziaływania
środowiskowe (warunkowa miłość rodzicielska)
Oddziaływania te spowodowały tylko częściowe
rozpoznanie organizmicznego Ja
Rozbieżność między Ja aktualizacyjnym a
samoktualizacyjnym Ja jest z
ródłem lęku i
zaburzeń
W terapii najważniejszą rolę leczącą odgrywa
relacja terapeutyczna i niespecyficzne czynniki
leczÄ…ce
Szerokie zastosowanie
Psychologii pracy i zarzÄ…dzania
(menadżerowie), edukacji dzieci i
młodzieży, pracy z osobami zdrowymi i w
przewlekle chorymi
" treningi rozwoju osobistego
" treningi odkrywania siebie
" doświadczanie i poszukiwanie sensu życia
Modele transteoretyczne
Model Prochaski i Di Clemente 
koncentruje się na opisie procesu i etapów
terapii
Model procesu terapii Czabały  podobnie
+ integruje podejście psychodynamiczne z
humanistycznym
Kryteria rozróżnienia pomocy
profesjonalnej od nieprofesjonalnej
Oddziaływania mają podstawę w twierdzeniach
dotyczących zdrowia i zaburzeń psychicznych
oraz mechanizmu i istoty zmiany
Prowadzona przez odpowiednio wykształconych
psychologów i/lub certyfikowanych terapeutów
Weryfikowana jej efektywność