Rozdział III. ZABEZPIECZENIA REALIZACJI
KONTRAKTÓW HANDLOWYCH
1. Cel zabezpieczenia kontraktów handlowych
Przedsiębiorca zawierając umowę handlową w zakresie prowadzo-
nej działalności gospodarczej powinien zadbać o jej wykonanie na wy-
padek braku realizacji zobowiązań umownych przez drugą stronę
transakcji, w szczególności o terminowe płatności za dostarczone towa-
ry czy wykonane usługi.
Celem zabezpieczenia wykonania zobowiązania pieniężnego
jest zminimalizowanie ryzyka wierzyciela zwiÄ…zanego z utratÄ…
płynności finansowej przez dłużnika, której skutkiem jest niewy-
wiązanie się z obowiązku zapłaty. Odpowiednio dobrane zabezpie-
czenia eliminują zagrożenia powstawania zatorów płatniczych, a tym
samym zwiększają bezpieczeństwo obrotu gospodarczego Ustanowie-
nie prawnych zabezpieczeń służących skutecznej ochronie interesów
finansowych wierzyciela, w formach występujących w polskim porząd-
ku prawnym, powinno więc stanowić jeden z podstawowych ele-
mentów każdej umowy handlowej. W najszerszym zakresie wierzytel-
ności pieniężne zabezpieczają banki. Obowiązek banku zapewnienia
bezpieczeństwa środków pieniężnych złożonych na lokatach banko-
wych wymaga bowiem ograniczania do minimum ryzyka niewypłacal-
ności dłużnika banku z tytułu umów kredytu i innych o zbliżonym cha-
rakterze, na realizację których bank przeznaczył środki zgromadzone na
tych lokatach i innych rachunkach bankowych.
Dokonując wyboru prawnych form zabezpieczeń prawidłowej
realizacji zobowiązań, należy wziąć pod uwagę szereg czynników natury
prawnej oraz uwzględnić sytuację faktyczną związaną z zawarciem i reali-
zacjÄ… danego kontraktu handlowego, w tym:
1) status prawny kontrahenta;
2) rodzaj zawieranej umowy;
3) wysokość należności pieniężnej;
4) długość okresu obowiązywania umowy;
5) częstotliwości nawiązywania stosunków umownych między
partnerami handlowymi (stałe kontakty handlowe, sporadyczne,
kontrakt zawierany po raz pierwszy);
30
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
6) dotychczasowy przebieg w współpracy w przypadku stałych
kontaktów handlowych;
7) cechy danego zabezpieczenia i sposób jego realizacji;
8) koszt ustanowienia zabezpieczenia.
2. Prawne formy zabezpieczeń i ich systematyka
W doktrynie przyjmowany jest najczęściej podział prawnych form
zabezpieczeń wierzytelności na osobiste i rzeczowe, którego kryte-
rium stanowi zakres odpowiedzialności podmiotu udzielającego zabez-
pieczenia.
Zabezpieczenia osobiste charakteryzujÄ… siÄ™ osobistÄ… odpowie-
dzialnością (tj. całym majątkiem) podmiotu, który ustanowił takie za-
bezpieczenie.
Zabezpieczenia o charakterze rzeczowym ustanowione przez
osobę trzecią w stosunku do stron umowy, z której wynika zabezpie-
czana wierzytelność cechuje ograniczenie odpowiedzialności tego pod-
miotu do poszczególnych składników jego majątku.
Jeżeli taki rodzaj zabezpieczenia ustanowiony został przez dłuż-
nika głównego  odpowiada on w dalszym ciągu względem wierzyciela
osobiście, jednakże z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego, wierzyciel
może zaspokoić swoją wierzytelność z pierwszeństwem przed innymi
wierzycielami osobistymi dłużnika.
Wśród prawnych form zabezpieczeń osobistych wyróżnia się:
1) weksel in blanco;
2) poręczenie wekslowe (awal);
3) poręczenie według prawa cywilnego;
4) gwarancja bankowa;
5) cesja wierzytelności na zabezpieczenie;
6) przystąpienie do długu;
7) przejęcie długu.
Do prawnych form zabezpieczeń rzeczowych należą:
1) zastaw zwykły;
2) zastaw rejestrowy;
3) przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych;
4) hipoteka;
5) blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym.
Zabezpieczeniem należytego wykonania zobowiązania przez dłużni-
ka jest także dobrowolne poddanie się egzekucji na mocy złożonego
oświadczenia w formie aktu notarialnego w trybie art. 777 ż 1 pkt 4 i 5
31
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
ustawy z dnia 17 listopada 1964 r.  Kodeks postępowania cywilnego1
(dalej K.p.c.). Dłużnik może poddać się egzekucji w akcie notarialnym
obejmującym obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy
oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też
obowiÄ…zek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieru-
chomości lub statku wpisanego do rejestru gdy termin zapłaty, uiszcze-
nia lub wydania jest w akcie wskazany (pkt 4) lub w akcie notarialnym
obejmującym obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie
wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej,
gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia
przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub
część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wy-
stąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności (pkt 5).
Ta forma zabezpieczenia przyśpiesza niewątpliwie odzyskanie
należności przez wierzyciela, umożliwiając mu dochodzenie speł-
nienia świadczenia w postępowaniu egzekucyjnym z pominięciem
drogi sądowej  postępowania rozpoznawczego.
3. Zabezpieczenia osobiste
A. Weksel in blanco
·ð Rodzaje weksli
Weksel in blanco należy do najczęściej stosowanych w obrocie gospo-
darczym form zabezpieczeń należności pieniężnych wynikających z umów:
kredytu, pożyczki pieniężnej sprzedaży, dostawy, związanych z realizacją
inwestycji budowlanych.
Podstawą prawną stosowania zabezpieczeń wekslowych jest ustawa
z dnia 28 kwietnia 1936 r.  Prawo wekslowe2 (dalej Pr. weksl.).
Prawo wekslowe nie zawiera wyczerpujÄ…cego unormowania weksla
in blanco, ograniczajÄ…c siÄ™ w art. 10 do rozwiÄ…zania problemu wnosze-
nia zarzutów przez dłużników wekslowych. Stąd też dla oceny prawnej
tej instytucji niezbędne jest rozpatrywanie jej w kontekście całokształtu
przepisów tej ustawy. Brak jest również legalnej definicji weksla.
W przepisach ustawy określone zostały jedynie elementy weksla
trasowanego oraz weksla własnego. Najogólniej stwierdzić można, że
różnica między weksel trasowanym a wekslem własnym polega na tym,
że weksel trasowany zawiera bezwarunkowe polecenie zapłacenia
remitentowi (wierzycielowi wekslowemu) sumy wekslowej w terminie
płatności, skierowane przez jego wystawcę do trasata (art. 1 Pr. weksl.),
1
Dz. U. nr 43, poz. 296 z póz
n. zm.
2
Dz. U. nr 36, poz. 282 z póz
n. zm.
32
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
a weksel własny zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy
zapłacenia remitentowi sumy wekslowej w terminie płatności okre-
ślonym na wekslu (art. 101 Pr. weksl.). Głównym dłużnikiem wekslo-
wym weksla trasowanego jest akceptant, którym zostaje trasat po
wyrażeniu akceptu weksla i złożeniu na nim własnoręcznego podpisu,
natomiast głównym dłużnikiem weksla własnego jest jego wystaw-
ca.
·ð Cechy zobowiÄ…zania wekslowego
Zobowiązanie wekslowe posiada charakterystyczne cechy, do któ-
rych zalicza się: surowość, samodzielność zobowiązań każdego z dłuż-
ników wekslowych, abstrakcyjność oznaczającą niezależność od pod-
stawy prawnej, stanowiÄ…cej przyczynÄ™ wystawienia weksla, bezwarun-
kowość, pieniężny charakter, osobistą i solidarną odpowiedzial-
ność dłużników wekslowych za zapłatę sumy wekslowej.
·ð PojÄ™cie weksla in blanco
Weksel in blanco jest dokumentem zawierajÄ…cym co najmniej
własnoręczny podpis jego wystawcy, złożony w zamiarze zacią-
gnięcia zobowiązania wekslowego. Jest on wekslem niezupełnym
w chwili wystawienia, co oznacza, że nie zawiera wszystkich elementów
ustawowych decydujących o jego ważności. Wekslem in blanco może
być zarówno weksel trasowany, jak też weksel własny. W krajowym
obrocie gospodarczym częściej występują weksle własne in blanco; do
nich więc odnoszą się dalsze uwagi.
Weksel in blanco uzyska cechy papieru wartościowego dopiero po
uzupełnieniu go wszystkimi elementami warunkującymi ważność zo-
bowiązania wekslowego. Dopiero wtedy możliwe jest też dochodzenie
roszczeń wekslowych.
·ð Deklaracja wekslowa
Weksel in blanco wręczany jest wierzycielowi przez jego wy-
stawcę najczęściej wraz z deklaracją wekslową. Przyjęta przez wie-
rzyciela deklaracja, stanowi pisemne porozumienie obejmujÄ…ce
warunki i sposób uzupełnienia weksla w sytuacji niewywiązania
się przez dłużnika handlowego z zobowiązania terminowej zapłaty
należności pieniężnej. Należy podkreślić, że brak deklaracji wekslowej
nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. Porozumienie
wekslowe posiada znaczenia w zapewnieniu bezpieczeństwa obrotu
gospodarczego, chroniąc dłużnika wekslowego przed nieuczciwym po-
stępowaniem wierzyciela i uzupełnieniem weksla na sumę wyższą od
faktycznego jego zadłużenie.
33
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
·ð UzupeÅ‚nienie weksla in blanco
Uzupełnienie weksla in blanco przez wierzyciela polega na wpi-
saniu na tym dokumencie następujących elementów: sumy wekslo-
wej odpowiadającej wysokości zadłużenia wystawcy na dzień uzupeł-
niania weksla, termin płatności tej sumy, oznaczenie remitenta oraz
klauzule wekslowe  zgodnie z deklaracja wekslową. Uzupełnienie we-
ksla przez wierzyciela (posiadacza weksla) niezgodnie z treścią poro-
zumienia ma ten skutek, że można względem niego podnieść zarzut wy-
pełnienia weksla niezgodnie z zasadami zawartymi w deklaracji we-
kslowej.
·ð Przedstawienie weksla do zapÅ‚aty
Jeżeli po przedstawieniu weksla do zapłaty dłużnikowi wekslowe-
mu, nastąpi odmowa zapłaty sumy wekslowej, wierzyciel będzie mógł
dochodzić należności wekslowej w postępowaniu nakazowym uregulo-
wanym w art. 484ą 497 K.p.c. Natomiast skutkiem zapłaty sumy we-
kslowej jest wygaśnięcie dwóch zobowiązań  wekslowego oraz
z umowy handlowej zabezpieczonej tym wekslem.
Roszczenia wekslowe przeciwko głównym dłużnikom wekslowym
(akceptantowi i wystawcy weksla własnego przedawniają się z upły-
wem trzech lat, liczą od dnia płatności weksla (art. 70 i art. 103 w zw.
z art. 70 Pr. weksl.).
·ð Ocena skutecznoÅ›ci zabezpieczenia wekslowego
Oceniając skuteczność zabezpieczenia w formie weksla in blanco,
zwrócić uwagę należy na zalety i mankamenty tej formy zabezpieczenia.
Niewątpliwie do zalet weksla in blanco zaliczyć można bezkosz-
towe ustanowienie tego zabezpieczenia, możliwość dochodzenia należ-
ności z tytułu kontraktów handlowych w postępowaniu nakazowym, co
znacznie przyśpiesza uzyskanie tytułu egzekucyjnego (nakazu zapłaty),
który po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności stanowi podstawę
wszczęcia egzekucji. Z tej drogi postępowania nie korzystają z reguły
banki, posiadajÄ…c ustawowo zagwarantowany przywilej wystawiania
bankowych tytułów egzekucyjnych (z pominięciem sądowego postępo-
wania rozpoznawczego), które po nadaniu im sądowej klauzuli wyko-
nalności stają się tytułami wykonawczymi, a tym samym pozwalają
bankowi na szybkie złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egze-
kucyjnego w trybie K.p.c.
Osobisty charakter odpowiedzialności dłużników wekslowych
sprawia jednak, że odzyskanie zabezpieczonej należności lub przynajm-
niej jej części uzależnione jest od stanu majątkowego dłużnika wekslo-
wego. Jeżeli wystawcą weksla jest dłużnik główny z umowy handlowej
(a taka sytuacja występuje w praktyce najczęściej), to zakres jego odpo-
wiedzialności kontraktowej oraz jako dłużnika wekslowego jest taki
34
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
sam; w obu sytuacjach odpowiada on za zapłatę osobiście (całym swoim
majątkiem). Brak składników majątkowych podlegających zajęciu egze-
kucyjnemu, czyni zabezpieczenie wekslowe bezskutecznym. W przy-
padku gdy osoba trzecia zabezpiecza wierzytelność umowną, wierzyciel
ma teoretycznie większą szansę odzyskania długu, ponieważ może pro-
wadzić egzekucję także z majątku innego podmiotu.
B. Poręczenie wekslowe (awal)
·ð Istota porÄ™czenia wekslowego
Sytuacja wierzyciela staje się bardziej korzystna jeżeli weksel in
blanco zabezpieczający odzyskanie długu zostanie poręczony. Poręcze-
nie wekslowe (awal) może zostać udzielone także na dokumencie po-
siadającym wszystkie wymagane cechy weksla, który zostanie przez
dłużnika wręczony wierzycielowi. Poręczenie umieszcza się na we-
kslu, oznaczając wyrazem  poręczam , pod którym własnoręczny
podpis składa poręczyciel. Poręcznie powinno wskazywać za kogo
zostało udzielone. W braku takiego wskazania, przyjmuje się, że udzie-
lono je za wystawcÄ™ (art. 31 Pr. weksl.). Taki sam jest zakres odpowie-
dzialności poręczyciela i dłużnika wekslowego, za którego on poręczył
(art. 32 zd. 1 Pr. weksl.). Jeżeli poręczenie udzielone zostało na wekslu
in blanco, złożonym wraz z deklaracja wekslową, to powinien podpisać
ją również poręczyciel wekslowy, wyrażając tym samym zgodę na uzu-
pełnienie weksla, zgodnie z określonymi w niej zasadami.
·ð Zasady odpowiedzialnoÅ›ci porÄ™czyciela wekslowego
Niewątpliwą zaletą poręczenia wekslowego jest samodzielna od-
powiedzialność poręczyciela za zapłatę sumy wekslowej. Ta cecha
zobowiązania poręczyciela znajduje prawny wyraz w treści art. 31 zd. 2
Pr. weksl, stanowiącym, że zobowiązanie poręczyciela jest ważne, cho-
ciażby zobowiązanie za które poręczył, było nieważne z jakiejkolwiek
przyczyny, z wyjÄ…tkiem wady formalnej weksla.
Solidarna odpowiedzialność dłużników wekslowych uprawnia
wierzyciela do dochodzenia należności od obu dłużników jednocześnie
lub od jednego z nich (wg wyboru uzasadnionego stanem majÄ…tkowym
każdego z nich), co znacznie zwiększa jego szanse na odzyskanie długu
kontraktowego.
C. Poręczenie według prawa cywilnego
·ð Umowa porÄ™czenia
Poręczenie, będące umową zawartą między wierzycielem zabezpie-
czanej wierzytelności, a poręczycielem, uregulowane jest w art. 876
887 K.c.
35
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem
wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobo-
wiązania nie wykonał (art. 876 K.c.). Poręczyciel powinien złożyć swoje
oświadczenie w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Ustawo-
dawca nie określił formy oświadczenia składanego przez wierzyciela.
Przyjąć należy, że można je złożyć w dowolny sposób, także per facta
concludentia (przez przyjęcie pisemnego oświadczenia poręczyciela).
Poręczycielem może być każdy podmiot uprawniony do uczestni-
czenia w stosunkach cywilnoprawnych, jednakże jego sytuacja eko-
nomiczna i finansowa powinna wskazywać na skuteczną możliwość
realizacji przyjętego zabezpieczenia.
Poręczenie może zabezpieczać wykonanie zobowiązania już istnieją-
cego, jak też zobowiązania przyszłego. Za dług przyszły możliwe jest
poręczenie tylko do wysokości z góry oznaczonej. Jeżeli poręczyciel
udzielił bezterminowego poręczenia za dług przyszły, może je w każ-
dym czasie odwołać przed powstaniem zobowiązania(art. 878 K.c.).
·ð Zasady odpowiedzialnoÅ›ci porÄ™czyciela
Cechą zobowiązania poręczyciela jest jego akcesoryjny charakter,
co oznacza, że pozostaje ono w stosunku zależności do zobowiąza-
nia dłużnika. Zakres odpowiedzialności poręczyciela wyznaczony jest
zakresem odpowiedzialności dłużnika. Poręczyciel ma więc obowiązek
zapłacić dług główny oraz świadczenia uboczne (np. odsetki za opóz
-
nienie), a także koszty związane z realizacją tej formy zabezpieczenia.
Ponosi również odpowiedzialność odszkodowawczą w przypadku wy-
rządzenia wierzycielowi szkody przez dłużnika.
Nie zawsze jednak akcesoryjny charakter tego zabezpieczenia jest
korzystny dla wierzyciela. W przypadku, gdy czynność prawna stano-
wiÄ…ca z
ródło zobowiązania dłużnika zostałaby unieważniona (np. z po-
wodu wady oświadczenia woli skutkującej nieważnością złożonego
oświadczenia), poręczyciel nie odpowiada za spłatę zadłużenia.
Czynność prawna dokonana między wierzycielem a dłużnikiem
po udzieleniu poręczenia nie może zwiększać zakresu zobowiąza-
nia dłużnika (art. 879 ż 2 K.c.). Np. jeżeli po zawarciu umowy sprzeda-
ży towaru i udzieleniu poręczenia za zapłatę ustalonej w umowie ceny,
sprzedawca i kupujący dokonali zmiany umowy sprzedaży, podwyższa-
jąc należność za towar, zwiększenie odpowiedzialności poręczyciela
będzie możliwe tylko w sytuacji gdy wyraził on zgodę na taką zmianę
umowy.
Zgodnie z art. 881 K.c. poręczyciel jest odpowiedzialny tak jak
współdłużnik solidarny chyba, że strony inaczej postanowiły w umo-
wie poręczenia. Wierzyciel może żądać jednak od poręczyciela spełnie-
36
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
nia świadczenia dopiero wtedy, gdy zobowiązanie dłużnika stało się
wymagalne tj. po upływie terminu spełnienia świadczenia.
Poręczyciel powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika o dokona-
nej spłacie długu. Jeżeli tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wyko-
nał, nie może żądać od dłużnika kwoty należności zapłaconej wierzycie-
lowi, chyba, że dłużnik działał w złej wierze (art. 885 K.c.).
Jeżeli natomiast dłużnik wykonał zobowiązanie powinien nie-
zwłocznie zawiadomić poręczyciela (jeżeli poręczenie zostało udzielone
za zgodą dłużnika). Jeżeli tego nie uczynił, poręczyciel, który spłacił
dług, może żądać od dłużnika zwrotu zapłaconej wierzycielowi należno-
ści (886 K.c.).
·ð Ocena skutecznoÅ›ci zabezpieczenia w formie porÄ™czenia
Zaletą poręczenia jest solidarna, co do zasady, odpowiedzialność
dłużników (dłużnika głównego i poręczycieli), co zwiększą szanse
zaspokojenia wierzyciela. Istotne znaczenie posiada również to, iż
śmierć lub utrata bytu prawnego dłużnika, za którego zobowiązanie
poręczyciel udzielił poręczenia, nie zwalnia go z odpowiedzialności
względem wierzyciela.
Skuteczność poręczenia zależna jest jednak od stanu majątkowego
poręczyciela w chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania egze-
kucyjnego. Odpowiada on bowiem osobiście wobec wierzyciela, co
sprawia, że brak składników majątkowych podlegających zajęciu egze-
kucyjnemu, pozbawia lub ogranicza szanse odzyskania należności przez
wierzyciela.
D. Gwarancja bankowa
·ð Obligacyjne stosunki prawne poprzedzajÄ…ce udzielenie
gwarancji
Gwarancja bankowa stanowi jedno z najczęściej stosowanych za-
bezpieczeń należytego wykonania umowy w praktyce obrotu gospo-
darczego.
Udzielenie gwarancji bankowej poprzedza układ stosunków praw-
nych, pozwalajÄ…cych na konkretyzacjÄ™ przedmiotu gwarancji.
Stosunek podstawowy wyznacza najczęściej treść umowy handlo-
wej, z której wynika obowiązek spełnienia świadczenia (pieniężnego lub
o charakterze niepieniężnym) na rzecz wierzyciela.
Zobowiązany podmiot zawiera następnie z bankiem umowę zlece-
nia udzielenia gwarancji bankowej (art. 734 k.c.), w wykonaniu której
bank  gwarant udziela gwarancji.
Na podstawie umowy zlecenia zleceniodawca  dłużnik ze stosunku
podstawowego zobowiązuje się względem banku do pokrycia wszelkich
należności banku powstałych w związku z wykonaniem zobowiązania
37
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
gwarancyjnego oraz do zapłaty prowizji w okresie obowiązywania gwa-
rancji. Strony ustalają w tej umowie także formy zabezpieczenia przy-
szłego zobowiązania zleceniodawcy wobec banku, które może powstać
w przypadku zrealizowania przez bank zobowiÄ…zania gwarancyjnego.
·ð Treść i cechy umowy gwarancji
Umowa gwarancji bankowej zawierana jest między bankiem 
gwarantem, a beneficjentem gwarancji  wierzycielem uprawnio-
nym na podstawie umowy handlowej do żądania spełnienia świadcze-
nia.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.  Prawo bankowe3 (dalej Pr. bank.)
stanowi, że formą, w jakiej bank udziela gwarancji jest forma pisemna
pod rygorem nieważności (art. 81 ust. 2). Oświadczenie beneficjenta
może być złożone w sposób dowolny (najczęściej przez przyjęcie doku-
mentu gwarancyjnego).
Istotą gwarancji jest zobowiązanie banku  gwaranta do zapłaty
beneficjentowi oznaczonej w gwarancji sumy pieniężnej na wypa-
dek niewykonania lub nienależytego wykonania przez dłużnika ze sto-
sunku podstawowego ciążącego na nim zobowiązania albo zaistnienia
okoliczności wskazanej w zobowiązaniu gwarancyjnym (np. niezawar-
cia umowy przez oferenta wybranego w procedurze przetargowej).
Treść umowy gwarancyjnej ukształtowana została w zasadzie w prak-
tyce kontraktowej. Nieliczne przepisy Prawa bankowego zawierajÄ… tylko
lakonicznÄ… regulacjÄ™ w tym zakresie.
Elementami zobowiÄ…zania gwarancyjnego sÄ…: oznaczenie benefi-
cjenta gwarancji, tj. podmiotu uprawnionego do uzyskania świadczenia
pieniężnego od banku gwaranta, określenie maksymalnej wysokości
zobowiązania banku, oznaczenie zabezpieczanej wierzytelności, okres
ważności gwarancji oraz określenie zasad zgłoszenia żądania realizacji
gwarancji.
Zobowiązanie banku  gwaranta ma charakter pieniężny, samo-
istny, abstrakcyjny tj. oderwany od stosunku podstawowego, czego
skutkiem jest brak możliwości podnoszenia przez gwaranta względem
beneficjenta zarzutów ze stosunku podstawowego, nieakcesoryjny
w odniesieniu do stosunku podstawowego. Za realizacjÄ™ tego obo-
wiązku bank  gwarant odpowiada osobiście.
·ð Rodzaj gwarancji bankowych
W praktyce obrotu gospodarczego wykształciły się różne rodzaje
gwarancji bankowych, które można usystematyzować według wielu
kryteriów.
3
T.j. Dz. U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 z póz
n. zm.
38
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
Jednym z nich jest sposób określenia przesłanek warunkujących
realizacjÄ™ obowiÄ…zku gwarancyjnego. Kryterium to stanowi podstawÄ™
do wyróżnienia gwarancji warunkowych, których obowiązek zapłaty
gwarantowanej sumy uzależniony jest od spełnienia przez beneficjenta
określonych warunków np. przedstawienia bankowi właściwych doku-
mentów oraz gwarancji bezwarunkowych, na mocy których bank
spełnia zobowiązanie gwarancyjne bez jakichkolwiek warunków ze
strony beneficjenta.
Innym kryterium podziału gwarancji jest rodzaj zabezpieczanej
wierzytelności wynikającej ze stosunku podstawowego. Stanowi ono
podstawę do wyodrębnienia gwarancji zabezpieczających zobowią-
zania ze stosunków cywilnoprawnych (zazwyczaj z umów handlo-
wych) oraz ze stosunków publicznoprawnych (należności podatkowe,
celne).
Interesy wierzyciela zabezpiecza najpełniej gwarancja bankowa
zawierająca trzy klauzule:  nieodwołalna ,  bezwarunkowa ,  na
pierwsze żądanie , minimalizując wymogi żądania zapłaty przez bene-
ficjenta. Ryzyko ewentualnego braku wykonania zobowiÄ…zani kontra-
henta przejmuje w całości bank  gwarant.
Bank  gwarant zrealizuje zobowiązanie gwarancyjne jeżeli żądanie
beneficjenta zostanie złożone w banku najpóz
niej w ostatnim dniu ter-
minu ważności gwarancji. Skutkiem zapłaty sumy gwarancyjnej będzie
umorzenie zobowiązania dłużnika ze stosunku podstawowego oraz po-
wstanie roszczeń regresowych banku  gwaranta wobec zleceniodawcy
udzielenia gwarancji.
·ð Ocena skutecznoÅ›ci zabezpieczenia w formie gwarancji
bankowej
Zabezpieczenie w formie gwarancji bankowej należy do najskutecz-
niejszych zabezpieczeń zobowiązań w obrocie handlowym, ponieważ
banki są podmiotami wypłacalnymi, a ponadto jako podmioty zaufania
publicznego realizują gwarancje zgodnie z treścią umowy gwarancyjnej,
decydujÄ…c siÄ™ wyjÄ…tkowo na rozstrzyganie ewentualnych kwestii spor-
nych na drodze sÄ…dowej.
E. Cesja (przelew) wierzytelności na zabezpieczenie
·ð Istota cesji wierzytelnoÅ›ci na zabezpieczenie
Cesja (przelew) wierzytelności na zabezpieczenie należy do in-
stytucji prawa cywilnego (art. 509 518 K.c.). Stosowana jest najczęściej
jako forma zabezpieczenia wierzytelności z zakresu czynności banko-
wych.
Cesja wierzytelności jest umową, na podstawie której zbywca
wierzytelności (cedent) przelewa na swojego wierzyciela z kon-
39
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
traktu handlowego (cesjonariusza) wierzytelność przysługującą
mu względem osoby trzeciej (dłużnika) celem zabezpieczenia spła-
ty swojego długu. Skutkiem zawarcia tej umowy jest zmiana po
stronie wierzyciela.
Instytucję tę ilustruje następujący przykład. Przedsiębiorcy A pro-
wadzącemu działalność gospodarczą w zakresie wykonawstwa inwesty-
cji budowlanych przysługuje wierzytelność pieniężna względem inwe-
stora B z tytułu wynagrodzenia ustalonego w umowie o roboty budow-
lane na kwotę 100 000 złotych. Jednocześnie A jest dłużnikiem przed-
siębiorcy C, od którego nabył materiały budowlane za cenę 100 000
złotych  z odroczonym terminem zapłaty. A zabezpieczając realizację
zobowiązania z tytułu umowy sprzedaży przelewa na C wierzytelność
przysługującą mu wobec B. W wyniku przelewu na miejsce A wstępuje C.
Przelew wierzytelności na zabezpieczenie nie jest przelewem de-
finitywnym; ma on charakter powierniczy i warunkowy (zwykle
pod warunkiem rozwiÄ…zujÄ…cym). Strony umowy cesji  cedent i cesjo-
nariusz umawiają się, że nabywca wierzytelności zrealizuje ją tylko
w sytuacji, gdy zbywca nie spłaci swojego zadłużenia. Wtedy też powi-
nien zostać zawiadomiony o przelewie dłużnik. Jeżeli wierzytelność
zostanie w terminie spłacona, następuje przejście wierzytelności po-
nownie na cedenta, na mocy samej umowy przelewu.
·ð Warunki skutecznoÅ›ci przelewu na zabezpieczenie
Przelać można każdą wierzytelność, chyba że sprzeciwiałoby się to
ustawie, zastrzeżeniu umownemu (klauzula zakazująca zbycia lub ogra-
niczającą zbycie wierzytelności) lub właściwości zobowiązania (art. 509
ż 1 K.c). Wierzyciel, przed zawarciem umowy cesji powinien ustalić też
czy wierzytelność, która ma być przedmiotem przelewu niej jest obcią-
żona prawem zastawu, oraz czy nie została zajęta w postępowaniu eg-
zekucyjnym. Przedmiotem przelewu mogą być zarówno wierzytelności
już istniejące jak też przyszłe; wymagalne lub niewymagalne.
Do skutecznego zawarcie umowy przelewu nie jest potrzebna zgoda
dłużnika. Cesja nie może jednak on wpływać na pogorszenie sytuacji
dłużnika. Dłużnik powinien być przez cedenta zawiadomiony o prze-
lewie. Jeżeli zawiadomienia takiego nie otrzymał, a spełnił świadczenie
do rąk poprzedniego wierzyciela (zbywcy wierzytelności), to nabywca
nie może żądać spełnienia świadczenia (art. 512 k.c.).
Aby zabezpieczenie w tej formie było realne, termin wymagal-
ności przelanej wierzytelności powinien być póz
niejszy od terminu
wymagalności wierzytelności, która została zabezpieczona.
Jeżeli wierzytelność nie zostanie spłacona, pomimo wezwania dłuż-
nika do zapłaty przez nabywcę wierzytelności  wierzyciel może docho-
dzić jej na drodze sądowej, a po uzyskaniu pozytywnego dla siebie pra-
40
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
womocnego rozstrzygnięcia, złożyć wniosek o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. Ponieważ dłużnik odpowiada za zapłatę osobiście, sku-
teczność egzekucji zależna jest od sytuacji majątkowej dłużnika. Brak
składników majątkowych podlegających zajęciu w toku postępowania
egzekucyjnego ogranicza lub pozbawia wierzyciela możliwości odzy-
skania należności.
F. Przystąpienie do długu
Przystąpienie do długu jest instytucją prawa cywilnego. Następuje
na mocy umowy, w której przystępujący do długu podmiot wyraża wolę
spłaty zadłużenia solidarnie z dotychczasowym dłużnikiem. Umowa
o przystąpienie do długu należy do kategorii umów nienazwanych.
Najczęściej umowa ta jest umową trójstronną, zawieraną między wie-
rzycielem, dotychczasowym dłużnikiem i przystępującym do długu.
Umowa ta ma charakter akcesoryjny wobec umowy już zawartej. Nie-
ważność umowy, na mocy której powstał dług spowoduje bezskutecz-
ność umowy o przystąpienie do długu.
Wierzyciel, w wyniku zawarcia takiej umowy uzyskuje kolejnego
dłużnika odpowiadającego wobec niego osobiście i solidarnie, co zwięk-
sza szanse na za spłatę jego należności.
G. Przejęcie długu
Istota przejęcia długu polega na tym, że na mocy umowy o przeję-
cie długu, w miejsce dotychczasowego dłużnika wstępuje osoba
trzecia (przejemca), a dłużnik zostaje z długu zwolniony (art. 519
ż 1 K.c.). Skutkiem zawarcia umowy o przejęcie długu jest tylko zmiana
po stronie dłużnika. Nie ulega natomiast modyfikacji treść samego sto-
sunku umownego.
Przejęcie długu nie należy do typowych zabezpieczeń wierzytelności.
Jego prawna konstrukcja wskazuje, iż nie jest ono dokonywane w chwili
zawierania umowy, a dopiero w okresie jej realizacji, jeżeli na skutek
różnych sytuacji, spłata zadłużenia jest zagrożona i najkorzystniejsze
dla wierzyciela jest wstąpienie osoby trzeciej w miejsce dłużnika. Przy-
kładem sytuacji uzasadniającej przejęcie długu jest sprzedaż przedsię-
biorstwa przez dłużnika, czy też przejęcie dotychczasowej działalności
gospodarczej przez osobÄ™ trzeciÄ….
Przejęcie długu może nastąpić (art. 519 ż 2 K.c.):
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą
dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkol-
wiek ze stron
lub
41
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wie-
rzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkol-
wiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wie-
dział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Formą zawarcia umowy o przejęcie długu jest forma pisemna
pod rygorem nieważności. W takiej samej formie wierzyciel powinien
wyrazić zgodę na przejęcie długu (art. 522 K.c.).
W przypadku, gdy skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od
zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za nie
zawartÄ….
Jeżeli umowa przejęcia długu zawarta została pomiędzy przejemcą
a dłużnikiem, odmowa zgody przez wierzyciela powoduje, że umowa
przejęcia długu nie wywoła żadnego skutku i w związku z tym nie
dojdzie do zmiany po stronie dłużnika. Dotychczasowy dłużnik nadal
zostanie zobowiązany do świadczenia wierzycielowi. Natomiast osoba,
która miała przejąć dług będzie odpowiedzialna względem dłużnika za
to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia (art.
521 K.c.).
Jeżeli nastąpi skuteczne przejecie długu, przejemca wstępuje w do-
tychczasowe obowiązki dłużnika. Przysługują mu również przeciw-
ko wierzycielowi wszelkie zarzuty, jakie miał dotychczasowy dłużnik
(np. zarzut zapłaty części długu, odroczenia terminu spłaty należności,
zwolnienia z długu).
Jak wynika z art. 525 K.c., z chwilą przejęcia długu wygasa porę-
czenie lub ograniczone prawo rzeczowe (zastaw, hipoteka), zabez-
pieczające wierzytelność, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia
wyrazi zgodÄ™ na dalsze trwanie zabezpieczenia. Dla osoby trzeciej,
która udzieliła zabezpieczenia nie jest bowiem obojętne, kto jest dłużni-
kiem głównym, ponieważ wpływa to na zakres jej odpowiedzialności.
Zgoda osoby trzeciej na dalsze trwanie zabezpieczenia powinna zostać
udzielona w chwili zawierania umowy o przejęcie długu, pod rygorem
utraty zabezpieczenia.
4. Zabezpieczenia rzeczowe
A. Zastaw zwykły
·ð Istota prawna zastawu i jego cechy
Zastaw zwykły jest instytucją prawa cywilnego uregulowaną w art. 306
i nast. Kodeksu cywilnego, należącą do rzeczowych zabezpieczeń wie-
rzytelności.
42
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym obciążającym
rzecz ruchomą, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić za-
spokojenia wierzytelności z tej rzeczy bez względu na to, czyją stała się
własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właści-
ciela rzeczy, z wyjątkiem tych wierzycieli, którym z mocy ustawy przy-
sługuje pierwszeństwo szczególne (art. 306 K.c.). Przedmiotem zastawu
mogą być też majątkowe prawa zbywalne(art. 327 K.c.).
Jego cechą jest akcesoryjność, co oznacza, że istnieje ścisły zwią-
zek między prawem zastawu, a wierzytelnością, na zabezpieczanie któ-
rej został ustanowiony. Nie można więc przenieść zastawu bez przenie-
sienia wierzytelności, którą zabezpiecza. Wygasa on wraz wygaśnięciem
wierzytelności. Nieważność umowy, której wierzytelność zabezpieczona
została zastawem powoduje nieważność umowy zastawu.
Umowne zobowiązanie zastawcy, że nie dokona zbycia lub obciąża-
nia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu jest nieważne. Zastawca może
więc swobodnie rozporządzać rzeczą.
·ð Ustanowienie zastawu zwykÅ‚ego
Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właści-
cielem rzeczy (zastawcÄ…) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wy-
danie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się
zgodziły. Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustano-
wienia zastawu wystarcza sama umowa. Zastaw zwykły jest skuteczny
wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu zo-
stała zawarta na piśmie z datą pewną (art. 307 K.c.).
Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu następuje według
przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 312 K.c.).
·ð Wykorzystanie zastawu zwykÅ‚ego w obrocie gospodarczym
W praktyce obrotu gospodarczego instytucja zastawu zwykłego
jest rzadko wykorzystywana w celu zabezpieczania wierzytelności,
z uwagi na sposób jego ustanowienia. Wydanie zastawionych rzeczy
ruchomych wierzycielowi lub osobie trzeciej pozbawia zastawcÄ™ prawa
korzystania z nich, co w sytuacji przedsiębiorcy pozostaje w sprzeczno-
ści z zasadą racjonalnego gospodarowania.
B. Zastaw rejestrowy
·ð PojÄ™cie i cechy zastawu rejestrowego
Zastaw rejestrowy został wprowadzony do polskiego ustawodaw-
stwa na mocy ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym
i rejestrze zastawów4 (dalej u.z.r.r.z.).
4
T.j. Dz. U. z 2009 r., nr 67, poz. 569 z póz
n. zm.
43
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
Ustawa nie definiuje zastawu rejestrowego. Istota prawna tego za-
stawu nie różni się od konstrukcji prawnej zastawu zwykłego. Jego ak-
cesoryjny charakter został jednak ograniczony na mocy ustawy z dnia 5
września 2008 r. o zmianie ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze
zastawów oraz o zmianie innych ustaw5. Modyfikacje kształtu prawnego
zastawu rejestrowego polegały w szczególności na:
1) powiązaniu zastawu rejestrowego ze stosunkiem prawnym, któ-
ry on zabezpiecza, a nie z konkretną wierzytelnością, co znalazło
odzwierciedlenie w treści art. 3 ust. 2 pkt 4 u.z.r.r.z.. Stanowi on,
że w umowie zastawniczej należy oznaczyć zabezpieczaną za-
stawem rejestrowym wierzytelność przez oznaczenie stosunku
prawnego, z którego ona wynika oraz najwyższą sumę zabezpie-
czenia; Tym samym każdy zastaw rejestrowy uzyskał charakter
zastawu kaucyjnego;
2) możliwości zabezpieczenia zastawem rejestrowym dwóch lub
więcej wierzytelności wynikających z umów przysługujących
jednemu wierzycielowi, określonych w umowie zastawniczej
(art. 6 u.z.r.r.z.);
3) dopuszczalności istnienia zastawu rejestrowego bez wierzytel-
ności (zastaw nieakcesoryjny) w okresie 6 miesięcy od wyga-
śnięcia pierwotnego stosunku prawnego zabezpieczonego tym
zastawem (art. 18 ust. 2 u.z.r.r.z.).
·ð Ustanowienie zastawu rejestrowego
Do ustanowienia zastawu rejestrowego wymagane sÄ…:
1) zawarcie umowy zastawniczej między osobą uprawnioną do
rozporzÄ…dzania przedmiotem zastawu (zastawcÄ…) a wierzycie-
lem (zastawnikiem)
oraz
2) wpis do rejestru zastawów (art. 2 ust. 1 u.z.r.r.z.).
Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, a także papiery warto-
ściowe lub inne dokumenty dotyczące praw obciążonych takim zasta-
wem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trze-
ciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli
wyraziła ona na to zgodę.
Do ustanowienia zastawu rejestrowego, odmiennie niż w przy-
padku zastawu zwykłego (posesoryjnego), nie jest konieczne wydanie
przedmiotu zastawu wierzycielowi. Zastawca (dłużnik) może więc
w dalszym ciągu korzystać z rzeczy obciążonej prawem zastawu, co
w przypadku obciążenia zastawem rejestrowym składników majątku
5
Dz. U. nr 180, poz. 1113.
44
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
ruchomego przedsiębiorcy oznacza możliwość realizacji procesów go-
spodarczych w dotychczasowym zakresie.
·ð Umowa zastawnicza
Jak wynika z art. 3 u.z.r.r.z., umowa zastawnicza powinna być za-
warta na piśmie pod rygorem nieważności i zawierać następujące obli-
gatoryjne elementy:
1) datÄ™ zawarcia umowy;
2) imiÄ™ i nazwisko (nazwÄ™) oraz miejsce zamieszkania (siedzibÄ™)
i adres zastawnika, zastawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on za-
stawcÄ…;
3) przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwo-
ściom;
4) oznaczenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem  przez
oznaczenie stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wy-
nika lub może wynikać, oraz najwyższej sumy zabezpieczenia.
Zastaw rejestrowy może zabezpieczać tylko wierzytelności
pieniężne.
Umowa zastawnicza może zawierać też inne istotne podmiotowo
postanowienia umowne, ustalane indywidualnie przez strony, np. zo-
bowiÄ…zanie zastawcy do niezbywania przedmiotu zastawu przed wyga-
śnięciem zastawu rejestrowego, sposoby pozaegzekucyjnego zaspoko-
jenia zastawnika.
·ð Wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów
Wpis zastawu do rejestru zastawów ma charakter konstytutyw-
ny w odniesieniu do ustanowienia tego zastawu. Wpis ten dokony-
wany jest przez sąd rejonowy (sąd gospodarczy). Właściwym miejscowo
dla dokonania wpisu jest sąd, w okręgu którego znajduje się miejsce
zamieszkania/siedziba zastawcy (art. 36 u.z.r.r.z.). PodstawÄ™ wpisu za-
stawu do rejestru zastawów stanowi wniosek zastawnika lub zastawcy,
złożony na urzędowym formularzu, dostępnym na stronie www.ms.gov.pl.
Podlega on opłacie w wysokości 200 zł (ustawa z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sÄ…dowych6).
·ð Przedmiot zastawu rejestrowego
Przedmiotem zastawu rejestrowego, zgodnie z art. 7 u.z.r.r. mogÄ…
być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem:
1) praw mogących być przedmiotem hipoteki;
2) wierzytelności na których ustanowiono hipotekę;
3) statków morskich oraz statków w budowie mogących być
przedmiotem hipoteki morskiej.
6
T.j. Dz. U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 z póz
n. zm.
45
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć:
1) rzeczy oznaczone co do tożsamości, np. samochody, inne środki
transportu, maszyny, urządzenia, elementy wyposażenia skle-
pów czy zakładów usługowych;
2) rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej
określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od in-
nych rzeczy tego samego gatunku; najczęściej będą to towary
w hurtowni lub sklepie;
3) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodar-
czą, choćby jego skład był zmienny, w tym całość lub część mie-
nia ruchomego przedsiębiorstwa;
4) wierzytelności, np. z umów sprzedaży, rachunków bankowych;
5) prawa na dobrach niematerialnych, w szczególności: prawo z pa-
tentu na wynalazek, prawo ochronne na wzór użytkowy, prawo
z rejestracji znaku towarowego;
6) prawa z papierów wartościowych np. weksli, obligacji, akcji;
7) prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów
finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ob-
rocie instrumentami finansowymi7 np. opcje, kontrakty termi-
nowe.
Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy
zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążenie
zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje siÄ™ skuteczne
z chwilÄ… jego nabycia przez zastawcÄ™.
Przedmioty zastawu określa się w umowie zgodnie z ich cecha-
mi oznaczonymi w Katalogu sposobu opisu przedmiotów zastawu,
stanowiącym Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwo-
ści z dnia 15 paz
dziernika 1997 r. w sprawie szczegółowej organizacji
i sposobu prowadzenia rejestru zastawów8.
·ð Indywidualne zastrzeżenia umowne stron
Jeżeli strony umowy zastawniczej zastrzegły możliwość pozosta-
wienia przedmiotu zastawu w posiadaniu zastawcy, może on z niego
korzystać zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, dbać
o ten przedmiot, aby zachować go w stanie niepogorszonym; powinien
też  w terminie wyznaczonym przez zastawnika, umożliwić zastawni-
kowi zbadanie stanu przedmiotu zastawu (art. 11 ust. 1 u.z.r.r.z.).
W umowie zastawniczej dopuszczalne jest zastrzeżenie, przez
które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że przed wyga-
śnięciem zastawu rejestrowego nie dokona zbycia lub obciążenia
7
Dz. U. nr 183, poz. 1538 z póz
n. zm.
8
Dz. U. nr 134, poz. 892 z póz
n. zm.
46
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
przedmiotu zastawu. W razie zbycia lub obciążenia przedmiotu zasta-
wu rejestrowego wbrew zastrzeżeniu, o którym mowa w ust. 1, zastaw-
nik może żądać natychmiastowego zaspokojenia wierzytelności zabez-
pieczonej tym zastawem (art. 14 ust. 1 i ust. 3.).
Strony mogą też ustalić w umowie, że wierzyciel będzie miał moż-
liwość dochodzenia swojej należności w określonych trybach pozaeg-
zekucyjnych, spośród ustawowo wskazanych.
·ð WygaÅ›niÄ™cie zastawu rejestrowego
Wygaśnięcie zastawu rejestrowego powodują w szczególności na-
stępujące zdarzenia prawne:
1) wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem w związ-
ku z jej terminową spłatą, chyba że w umowie zastawniczej po-
stanowiono, że wykonanie zobowiązania nie skutkuje wygaśnię-
ciem tego zastawu, określając jednocześnie stosunek prawny,
z którego może wynikać nowa wierzytelność, najwyższą sumę
zabezpieczenia oraz termin powstania stosunku prawnego, z któ-
rego będzie wynikać wierzytelność  nie dłuższy niż 6 miesięcy
od wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej prawem zastawu;
(art. 18 u.z.r.r.z.);
2) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem reje-
strowym bez przeniesienia zastawu;
3) zbycie przedmiotu zastawu rejestrowego w sytuacji jeżeli:
a) nabywca nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranno-
ści nie mógł wiedzieć o istnieniu zastawu rejestrowego w chwi-
li wydania mu rzeczy lub przejścia na niego prawa obciążo-
nego zastawem rejestrowym, a więc pozostawał w dobrej
wierze co do braku obciążenia danego przedmiotu prawem
zastawu. Dobrą wiarę nabywca może udowodnić tylko
poprzez okazanie zaświadczenia z Centralnej Informacji
o Zastawach Rejestrowych, z którego wynika, że nabyty
przedmiot nie jest obciążony prawem zastawu;
albo
b) rzecz obciążoną zastawem rejestrowym zalicza się do rzeczy
zbywanych zwykle w zakresie działalności gospodarczej za-
stawcy i rzecz ta została wydana nabywcy, np. towary w hur-
towni lub w sklepie (art. 13 ust. 1 i 2 u.z.r.r.z.).
4) sprzedaż przedmiotu zastawu w toku postępowania egzeku-
cyjnego (879 k.p.c.) lub upadłościowego;
5) upływ 20 lat od wpisu zastawu do rejestru zastawów (art. 18a
u.z.r.r.z.);
6) zrzeczenie siÄ™ prawa zastawu przez zastawnika.
47
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
W przypadku wygaśnięcia zastawu rejestrowego podlega on wykre-
śleniu z rejestru zastawów.
·ð Pozaegzekucyjne tryby dochodzenia wierzytelnoÅ›ci
Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów pozostawia
wierzycielowi możliwość wyboru sposobu zaspokojenia wierzytelności
z przedmiotu zastawu, między trybem sądowego postępowania egzeku-
cyjnego a trybami pozaegzekucyjnymi wskazanymi w ustawie, o ile
strony tak postanowiły w umowie zastawniczej
Pozaegzekucyjne tryby polegajÄ… na zaspokojeniu wierzyciela:
1) przez przejęcie przez zastawnika przedmiotu zastawu na wła-
sność (art. 22 u.z.r.r.z.);
2) przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze
przetargu publicznego prowadzonego przez notariusza lub ko-
mornika (art. 24 u.z.r.r.z.). Tryb ten reguluje rozporzÄ…dzenie Mi-
nistra Sprawiedliwości z dnia 10 marca 2009 r. w sprawie prze-
prowadzenia sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego w dro-
dze przetargu publicznego9;
3) z dochodów jakie przynosi przedsiębiorstwo w skład którego
wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego (art. 27 u.z.r.r.z.).
·ð Ocena skutecznoÅ›ci zastawu rejestrowego jako formy
zabezpieczenia
O wysokiej ocenie zastawu rejestrowego pod względem sku-
teczności zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych w obrocie gospo-
darczym decydują w szczególności takie konstrukcyjne cechy tej insty-
tucji jak:
¾ð możliwość zabezpieczenia jednym zastawem rejestrowym kilku
wierzytelności wynikających z umów przysługujących jednemu
wierzycielowi, co czyni instytucjÄ™ zastawu rejestrowego szcze-
gólnie przydatną w sytuacji stałe współpracy między przedsię-
biorcami, ponieważ dopuszczalne jest zabezpieczenie płatności
z wielu faktur jednego wierzyciela;
¾ð szeroki zakres przedmiotowy zastawu rejestrowego;
¾ð możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w posiadaniu za-
stawcy (dłużnika);
¾ð możliwość umownego zobowiÄ…zania siÄ™ zastawcy, że nie dokona
on zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu rejestrowego do
czasu jego wygaśnięcia;
¾ð uprawnienie wierzyciela do zaspokojenia jego wierzytelnoÅ›ci
z przedmiotu zastawu rejestrowego, także w przypadku zbycia
tego przedmiotu, chyba że nabywca pozostawał w dobrej wierze;
9
Dz. U. nr 45, poz. 371.
48
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
¾ð możliwość umownego zastrzeżenia realizacji przedmiotu zasta-
wu także w trybach pozaegzekucyjnych;
¾ð jawność rejestru zastawów, przejawiajÄ…ca siÄ™ m.in. w możliwoÅ›ci
uzyskania informacji przez każdy podmiot, o wpisie zastawcy
i przedmiotu zastawu do tego rejestru.
C. Przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomej
·ð Istota przewÅ‚aszczenia na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest instytucją, której stoso-
wanie przez banki dopuszcza art. 101 ustawy  Prawo bankowe, nie
zawierając jednak jej szczegółowej regulacji. Umowa przewłaszczenia
nie jest objęta też przepisami innej ustawy. Należy przyjąć, iż jest to
szczególny sposób przeniesienia własności rzeczy ruchomych, które
reguluje Kodeks cywilny (przeniesienie na zabezpieczenie nieruchomo-
ści budzi wątpliwości i spory doktrynalne) oraz, że brak jest prawnych
przeszkód do stosowania tej formy zabezpieczenia wierzytelności w sto-
sunkach pozabankowych.
Na mocy umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, właściciel
rzeczy ruchomej (przewłaszczający) przenosi na wierzyciela, pod
warunkiem rozwiązującym lub zawieszającym prawo własności tej
rzeczy, celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności.
Warunkiem rozwiązującym jest spłata zabezpieczonej należności.
Z tą chwilą właścicielem przewłaszczonej rzeczy staje się ponownie
przewłaszczający. Warunek zawieszający oznacza, że wierzyciel nabywa
własność rzeczy przewłaszczanej dopiero z chwilą niespłacenia w ter-
minie zobowiązania pieniężnego. W praktyce umowa przewłaszczenia
zawierana jest najczęściej pod warunkiem rozwiązującym.
·ð Elementy umowy przewÅ‚aszczenia
W zwiÄ…zku z brakiem prawnej regulacji tej umowy, strony powinny
dążyć do jak najbardziej szczegółowego ustalenia elementów umowy
przewłaszczenia.
W praktyce przedmiotem przewłaszczenia są najczęściej rzeczy
ruchome oznaczone co do tożsamości takie jak; maszyny, urządze-
nia, wyposażenie, sprzęt oraz rzeczy ruchome oznaczone co do ga-
tunku, w tym: materiały, surowce, półfabrykaty, towary w magazy-
nach czy sklepach.
Ponieważ przedmiot przewłaszczenia pozostaje w posiadaniu
dłużnika, powinien być w umowie oznaczony w sposób pozwalający
na jednoznaczną jego identyfikację (w szczególności dotyczy to rze-
czy oznaczonych co do gatunku). Prawa i obowiÄ…zki stron umowy 
przewłaszczającego (dłużnika) i wierzyciela oraz zasady zaspokojenia
49
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia powinny być również szcze-
gółowo określone.
Ze względu na cel zawarcia umowy przewłaszczenia oraz jej prawną
konstrukcję, wierzyciel stając się właścicielem rzeczy, nie może swo-
bodnie i bez ograniczeń decydować o sposobie dalszego postępowania
z rzeczą. Zaspokojenie wierzyciela z rzeczy przewłaszczonej nie może
bowiem prowadzić do jego wzbogacenia kosztem dłużnika.
·ð Charakterystyczna konstrukcja umowy
Cechą charakterystyczną w konstrukcji tej umowy jest z reguły
połączenie skutku rzeczowego z obligacyjnym. Celem bowiem umoż-
liwienia korzystania dłużnikowi z rzeczy przewłaszczonej, bez ponosze-
nia dodatkowych kosztów, na mocy postanowień umownych  w ra-
mach umowy przewłaszczenia rzeczy oznaczonej co do tożsamości 
zostaje ona użyczona przewłaszczającemu. W przypadku przewłaszcza-
nia rzeczy oznaczonej co do gatunku, spełnienie przesłanki skuteczności
przeniesienia prawa własności tej rzeczy, o której mowa w art. 155 ż 2
K.c., tj. przeniesienie posiadania rzeczy ruchomej na nabywcę, następuje
zazwyczaj w ten sposób, że przewłaszczający zachowuje ją w swoim
władaniu jako przechowawca, na podstawie umowy przechowania (nie-
odpłatnego).
·ð Ocena skutecznoÅ›ci przewÅ‚aszczenia jako formy
zabezpieczenia
NiewÄ…tpliwÄ… zaletÄ… tej formy zabezpieczenia jest bezkosztowe jej
ustanowienie oraz możliwość realizacji zabezpieczenia z pominię-
ciem postępowania egzekucyjnego  przez sprzedaż rzeczy lub odda-
nie jej w najem przez właściciela, którym staje się wierzyciel po spełnie-
niu umownego warunku. Zdarzają się jednak sytuacje, w których zaspo-
kojenia wierzytelności bezpośrednio przez wierzyciela nie jest możliwe,
ponieważ dotychczasowy właściciel, posiadający przewłaszczoną rzecz
w swoim władaniu nie chce wydać jej wierzycielowi lub nieprawnie
rozporządził przedmiotem przewłaszczenia. Nie jest więc możliwa jed-
noznaczna ocena skuteczności omawianej formy zabezpieczenia.
D. Hipoteka
·ð PojÄ™cie i cechy hipoteki
Hipoteka jest instytucją prawa cywilnego, należącą do ograniczo-
nych praw rzeczowych uregulowanÄ… w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. 
o księgach wieczystych i hipotece10 (dalej u.k.w.h.).
10
T.j. Dz. U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 z póz
n. zm.
50
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
Istotę hipoteki określa art. 65 u.k.w.h., zgodnie z którym, w celu za-
bezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego
stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na
mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z nieru-
chomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeń-
stwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Hipoteka zabezpiecza tylko wierzytelność pieniężną, w tym
również wierzytelność przyszłą. (art. 68 ust. 1 u.k.w.h.).
Ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r.11, Sejm RP dokonał znaczących
modyfikacji instytucji hipoteki wpływających na zmianę jej kształtu
prawnego. Została istotnie ograniczone akcesoryjność tego prawa czyli
ścisłe powiązanie wierzytelności z zabezpieczającą ją hipoteką.
Prawnym wyrazem odejścia od dotychczasowego modelu hipoteki
sÄ… nowe regulacje polegajÄ…ce na:
1) rezygnacji z dwóch normatywnych postaci hipotek  hipoteki
zwykłej oraz kaucyjnej i zastąpienie ich jednolitą hipoteką po-
wstajÄ…cÄ… na podstawie umowy, ale posiadajÄ…cÄ… charakter hipote-
ki kaucyjnej (zabezpieczenie do oznaczonej sumy pieniężnej 
art. 68 ust. 1 u.k.w.h.);
2) możliwości zabezpieczenia hipoteką kilku wierzytelności z róż-
nych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wie-
rzycielowi;
3) możliwości zabezpieczenia również przyszłych wierzytelności
pieniężnych;
4) możliwości zabezpieczenia hipoteką kilku wierzytelności przy-
sługujących różnym podmiotom, wynikających ze stosunków
prawnych, służących sfinansowaniu tego samego przedsięwzię-
cia (art. 68² u.k.w.h.). RolÄ™ wierzyciela hipotecznego przejmuje
w tym przypadku administrator;
5) możliwości podziału hipoteki (art. 68ą ust. 3 u.k.w.h.);
6) możliwości zastąpieni zabezpieczonej wierzytelności inną wie-
rzytelnością;
7) możliwości przejściowego trwania hipoteki bez istniejącej wie-
rzytelności (art. 94 u.k.w.h.);
8) uprawnieniu właściciela nieruchomości do rozporządzania
opróżnionym miejscem hipotecznym w przypadku wygaśnięcia
hipoteki (art. 101Ä… u.k.w.h.).
11
Dz. U. nr 131, poz. 1075.
51
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
·ð Powstanie hipoteki wymaga speÅ‚nienia dwóch przesÅ‚anek:
1) zawarcia umowy między właścicielem nieruchomości lub pod-
miotem uprawnionym w przypadku obciążania hipoteką innego
prawa niż własność nieruchomości
oraz
2) wpisu hipoteki w księdze wieczystej.
Do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, na mocy nowelizacji
z 2009 r., ustawodawca wprowadził pojęcie umowy ustanawiającej
hipotekÄ™ (art. 68Ä…), nie regulujÄ…c jednak formy tej umowy. W doktrynie
przyjmuje się, że obowiązuje w tym zakresie nadal art. 245 ż 2 K.c.,
zgodnie z którym oświadczenie właściciela lub innej osoby, której
prawo ma być obciążone hipoteką, musi być złożone w formie aktu
notarialnego, natomiast oświadczenie wierzyciela może być złożone
w dowolny sposób. Przepisem szczególnym dotyczącym formy umowy
o ustanowienie hipoteki jest art. 95 ust. 4 Pr. bank, stanowiący, że umo-
wa ta wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
·ð Umowa o ustanowienie hipoteki
Umowa ustanawiająca hipotekę powinna określać:
1) najwyższą sumę zabezpieczenia, wyrażoną w tej samej walucie
co zabezpieczana wierzytelność (art. 68 ust. 2 i 3 u.k.w.h.);
2) stosunki prawne oraz wynikające z nich wierzytelności objęte
zabezpieczeniem (art. 68Ä… u.k.w.h.). Zgodnie z art. 68Å‚ u.k.w.h.,
można zastąpić zabezpieczoną wierzytelność inną wierzytelno-
ścią jeżeli przysługuje temu samemu wierzycielowi. W wyniku
takiego zastÄ…pienia, ta sama hipoteka staje siÄ™ zabezpieczeniem
nowej wierzytelności, z zachowaniem dotychczasowego pierw-
szeństwa;
3) przedmiot hipoteki.
·ð Wpis hipoteki do ksiÄ™gi wieczyste
Do powstania hipoteki, oprócz zawarcia umowy, wymagany jest
wpis do księgi wieczystej, prowadzonej dla danej nieruchomości lub
obciążanego prawa. Wpis dokonywany jest przez sąd rejonowy  Wy-
dział Ksiąg Wieczystych, właściwy ze względu na miejsce położenia nie-
ruchomości (przedmiotu prawa) obciążanej hipoteką, na wniosek pod-
miotu ustanawiającego hipotekę, według przepisów o postępowaniu
wieczystoksięgowym uregulowanym w art. 626ą 626(13) K.p.c. Wpis
ma charakter konstytutywny, ponieważ jego skutkiem jest powsta-
nie hipoteki.
·ð Przedmiot hipoteki
Przedmiotem hipoteki mogą być:
1) nieruchomość (gruntowa, budynkowa, lokalowa);
52
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
2) użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na
użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wie-
czystego;
3) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
4) część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwła-
ściciela, oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspól-
ności prawa użytkowania wieczystego lub spółdzielczego wła-
snościowego prawa do lokalu;
5) wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
·ð Rodzaje hipotek
Ustawodawca, na mocy nowelizacji ustawy o księgach wieczystych
i hipotece z 2009 roku, wyłączył z obrotu hipotekę kaucyjną. W świetle
aktualnego stanu prawnego, można wyróżnić:
1) hipotekÄ™ umownÄ…;
2) hipotekÄ™ Å‚Ä…cznÄ…:
a) ustawowÄ…
b) umownÄ…;
3) hipotekÄ™ przymusowÄ….
·ð Hipoteka umowna
Hipoteka umowna, oprócz głównej wierzytelności pieniężnej za-
bezpiecza, do najwyższej sumy zabezpieczenia, zarówno mieszczą-
ce siÄ™ w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane
koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia
uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym pod-
stawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej (art. 69 u.k.w.h.).
Ustawa po nowelizacji z 2009 r. przyznaje wierzycielowi uprawnie-
nie do podziału hipoteki zabezpieczającej kilka wierzytelności. Oświad-
czenie o podziale hipoteki należy złożyć właścicielowi nieruchomości.
Podział hipoteki staje się skuteczny z chwilą wpisu w księdze wieczystej
(art. 68Ä… u.k.w.h.).
Ustawa, oprócz unormowania hipoteki umownej w nowym kształcie,
zachowała dotychczasową regulacje hipoteki łącznej  ustawowej i umow-
nej
·ð Hipoteka Å‚Ä…czna
A
Ä…czna ustawowa
Hipoteka łączna ustawowa powstaje w razie podziału nierucho-
mości, z takim skutkiem, że hipoteka obciążająca dotychczas nieru-
chomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez po-
dział. Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża w tym sa-
mym zakresie części ułamkowe wszystkich nieruchomości utworzonych
przez podział. Wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka łączna, może
53
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
według swego uznania żądać zaspokojenia w całości lub w części z każ-
dej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącz-
nie. Może również według swego uznania dokonać jej podziału pomię-
dzy poszczególne nieruchomości (art. 76 ust. 1 i 2 u.k.w.h.).
A
Ä…czna umowna
Hipoteka łączna umowna powstaje na mocy czynności prawnej
(umowy), stanowiÄ…cej z
ródło ustanowienia hipoteki, w celu zabezpie-
czenia tej samej wierzytelności poprzez obciążenie hipoteką więcej niż
jednej nieruchomości.
·ð Hipoteka przymusowa
Hipotekę przymusową na wszystkich nieruchomościach dłużnika
może ustanowić wierzyciel, którego wierzytelność została stwierdzo-
na tytułem wykonawczym (art. 109 ust. 1 u.k.w.h.). Suma tej hipoteki
nie może przewyższać kwoty należności wynikającej z tytułu wyko-
nawczego (np. orzeczenia sÄ…du zaopatrzonego w klauzulÄ™ wykonalno-
ści). Niedopuszczalne jest ustanowienie łącznej hipoteki przymusowej
(art. 111Ä… u.k.w.h.).
·ð Przeniesienie wierzytelnoÅ›ci hipotecznej
Ostatnia nowelizacja wprowadziła też zasadę automatycznego
przejścia hipoteki na nabywcę wierzytelności hipotecznej w razie
jej przelewu, do skuteczności którego niezbędny jest nadal wpis
w księdze wieczystej Zawarcie umowy o skutku rzeczowym nie jest
wiec aktualnie wymagane. Hipoteki nie można przenieść bez przenie-
sienia wierzytelności zabezpieczonej ta hipoteką (art. 79 u.k.w.h.).
·ð WygaÅ›niÄ™cie hipoteki
Hipoteka wygasa na skutek wygaśnięcia wierzytelności, najczę-
ściej w związku z jej spłatą, chyba że z danego stosunku prawnego mogą
powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpiecze-
niu (art. 94 u.k.w.h.). Jeżeli hipoteka zabezpiecza kilka wierzytelności,
wygasa z chwilą wygaśnięcia ostatniej z nich, o ile nie może już powstać
żadna wierzytelność ze stosunków prawnych stanowiących z
ródło
pierwotnie zabezpieczonych wierzytelności (art. 94ą u.k.w.h.). W świetle
nowej regulacji hipoteka może wiec trwać w dalszym ciągu jako prawo
nieakcesoryjne, tj. niepowiązane przejściowo z wierzytelnością istnieją-
cÄ….
·ð Uprawnienie do rozporzÄ…dzania opróżnionym miejscem
hipotecznym
Zmianą o szczególnym znaczeniu wprowadzoną nowelizującą
ustawą z 2009 roku, jest przyznanie właścicielowi nieruchomości pra-
wa rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Z art. 101ą
54
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
u.k.w.h. wynika, że w razie wygaśnięcia hipoteki właścicielowi nieru-
chomości przysługuje w granicach wygasłej hipoteki uprawnienie do
rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Może on
ustanowić na tym miejscu nową hipotekę albo przenieść na nie, za zgodą
uprawnionego, którąkolwiek z hipotek obciążających nieruchomości.
Jeżeli hipoteka wygasła tylko częściowo, właściciel może rozporządzać
opróżnionym miejscem hipotecznym w tej części. Tym samym zasadę
 przesuwania się hipotek naprzód zastawiła instytucja uprawnienia do
rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym.
·ð Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu hipoteki
Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z przedmiotu hipoteki na-
stępuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyj-
nym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja
przez administracyjny organ egzekucyjny (art. 75 u.k.w.h.). Zaspokoje-
nie wierzyciela hipotecznego, analogicznie jak zastawnika, następuje
z uwzględnieniem pierwszeństwa hipoteki względem innych hipotek
i obciążeń, z tym że przed hipotekami zostają zaspokojone wierzytelno-
ści korzystające z przywilejów egzekucyjnych wymienionych w art. 1025
ż 1 pkt 1 4 K.p.c., czego skutkiem jest zaspokojenie wierzyciela hipo-
tecznego w kategorii piÄ…tej.
·ð Ocena skutecznoÅ›ci hipoteki jako formy zabezpieczenia
Hipoteka jest instytucjÄ… stosowanÄ… do zabezpieczania wierzy-
telności pieniężnych o dużej wartości, a także wierzytelności dłu-
goterminowych. Zalicza się do tzw.  niepłynnych form zabezpieczeń.
Zaspokojenie wierzyciela wymaga bowiem wdrożenia długotrwałej
i skomplikowanej procedury egzekucyjnej.
Natomiast niewÄ…tpliwymi zaletami hipoteki, kwalifikujÄ…cymi hi-
potekę do bezpiecznych i skutecznych form zabezpieczeń, jest upraw-
nienie dochodzenia należności z obciążonego przedmiotu także od na-
bywcy nieruchomości lub innego prawa w przypadku rozporządzenia
nimi przez wierzyciela oraz pierwszeństwo wierzyciela hipotecznego do
odzyskania zabezpieczonej wierzytelności przed innymi wierzycielami,
z wyjątkiem tych, którym przysługują wierzytelności ustawowo uprzy-
wilejowane.
Wskazane wyżej zmiany w konstrukcji prawnej hipoteki wynikały
z potrzeb obrotu gospodarczego. Ograniczenie akcesoryjnego charak-
teru hipoteki uczyniło tę instytucję bardziej elastyczną, co tym sa-
mym pozwoli na szersze wykorzystanie hipoteki jako formy zabez-
pieczania wierzytelności pieniężnych wynikających, z coraz czę-
ściej skomplikowanych czynności prawnych dokonywanych w ob-
rocie handlowym.
55
Bożena Wieczorska, Ewa Wierzbicka
E. Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym
·ð Dokonanie blokady Å›rodków pieniężnych
Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym dokonywa-
na jest na mocy nienazwanej umowy posiadacza rachunku banko-
wego, będącego dłużnikiem głównym z kontraktu handlowego, zobo-
wiązanym do spełnienia świadczenia pieniężnego na rzecz wierzyciela
lub osobÄ… trzeciÄ…, a wierzycielem. W umowie tej posiadacz rachunku
zobowiązuje się względem wierzyciela, że ograniczy swoją możliwość
dysponowania rachunkiem przez dokonanie blokady całości lub części
środków pieniężnych zgromadzonych na tym rachunku (najczęściej na
lokacie terminowej), celem zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności
pieniężnej. Posiadacz blokowanego rachunku bankowego nie staje
jednak się ani dłużnikiem osobistym wierzyciela, ani jego dłużni-
kiem rzeczowym.
Bank dokonuje blokady na podstawie dyspozycji posiadacza ra-
chunku bankowego lub jego pełnomocnika, umocowanego do zabloko-
wania określonej kwoty na rachunku mocodawcy. Pisemne potwier-
dzenie realizacji dyspozycji blokady rachunku bankowego (zaświadcze-
nie) powinno zawierać w szczególności: określenie posiadacza rachun-
ku i wskazanie numeru rachunku bankowego, określenie wierzyciela,
rodzaj zabezpieczanej wierzytelności, wysokość środków pieniężnych
objętych blokadą, warunki zwolnienia blokady.
·ð PeÅ‚nomocnictwo do dysponowania zablokowanymi
środkami pieniężnymi
Wierzyciel przyjmując blokadę powinien zażądać od posiadacza ra-
chunku udzielenia mu pełnomocnictwa do dysponowania zabloko-
wanymi środkami pieniężnymi i przeznaczenia ich na zaspokojenie
zabezpieczonej wierzytelności, na wypadek braku terminowej spłaty
przez dłużnika tej należności. Brak takiego pełnomocnictwa pozbawi
wierzyciela możliwości bezpośredniego odzyskania należności i ko-
nieczność dochodzenia jej na drodze sądowej, a w konsekwencji, także
w egzekucji.
·ð Ocena skutecznoÅ›ci blokady Å›rodków pieniężnych jako for-
my zabezpieczenia
Blokada środków pieniężnych nie należy do bezpiecznych i sku-
tecznych zabezpieczeń. Nie chroni bowiem wierzyciela przed zajęciem
zablokowanej kwoty pieniężnej, w ramach egzekucji sądowej lub admi-
nistracyjnej, prowadzonej przeciwko posiadaczowi rachunku bankowego.
56
Zabezpieczenia realizacji kontraktów handlowych
Literatura
1. Bałan-Gonciarz E., Ciepła H., Ustawa o księgach wieczystych i hipote-
ce. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków
o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, LEX, stan prawny:
01.11.2011
2. Fojcik-Mastalska E. (red.), Prawo bankowe, Wrocław 2009
3. Gawlik Z., Komentarz do art. 876 887 Kodeksu cywilnego, LEX, stan
prawny: 01.08.2010
4. Gromadzki L., Gwarancyjne sposoby zabezpieczeń bankowych, War-
szawa 2001
5. Heropolitańska I., Prawne zabezpieczenie wierzytelności, Warszawa
2006
6. Katner J. K., Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Warszawa 2011
7. Koleśnik J., Rewieński M., Zabezpieczenia w bankowości  aspekty
prawne i wymogi regulacyjne, Warszawa 2008
8. Kozieł G., Komentarz do art. 509 515 oraz 519 525 Kodeksu cywilne-
go, LEX, stan prawny: 01.05.2010
9. Mucha J., Zaspokojenie zastawnika zastawu rejestrowego, Warszawa
2001
10. Ofiarski Z., Prawo bankowe, Zakamycze 2011
11. Mojak J., Widło J., Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz
praktyczny, Warszawa 2009
12. Mroczkowski R., Mroczkowska R., Weksel in blanco w praktyce go-
spodarczej, Gdańsk 2006
13. Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I, Warszawa
2011
14. Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania  część ogólna, Warszawa
2010
15. Rzetecka-Gil A., Komentarz do art. 509 515 oraz 519 525 Kodeksu
cywilnego, LEX/el, stan prawny: 19.09.2011
16. Srokosz W., Czynności bankowe zastrzeżone dla banków, Bydgoszcz 
Wrocław 2003
17. Szpunar A., Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa
1996
18. Szpunar A., Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, Sopot 1997
19. Włodyka S. (red.), System prawa handlowego. Tom 5. Prawo umów
handlowych, Warszawa 2011
20. Zaradkiewicz K., Nowa regulacja prawa hipotecznego. Komentarz
praktyczny, LEX, ABC nr 128210
57