Wyższy Urząd Górniczy
Ocena ryzyka
zawodowego
w górnictwie
odkrywkowym
� Copyright by Wyższy Urząd Górniczy, Katowice 2010
Opracowanie
Departament Warunków Pracy WUG
Opracowanie graficzne,
skład i łamanie
Anna Nowrot
Redakcja
Anna Swiniarska-Tadla
Druk broszury sfinansowano ze środków
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Wyższy Urząd Górniczy
40-055 Katowice, ul. Poniatowskiego 31
www.wug.gov.pl
e-mail: [e-mail]
Ryzyko zawodowe
Według przepisów prawa pracy RYZYKIEM ZAWODOWYM
nazywa się  prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych
zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty,
w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skut-
ków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy .
RYZYKO ZAWODOWE to prawdopodobieństwo,
że pracownik może zostać poszkodowany w związku
z zagrożeniem występującym w miejscu
wykonywanej pracy.
Kiedy ryzyko zawodowe jest dopuszczalne?
Ryzyko zawodowe jest dopuszczalne, jeżeli zastosowano odpo-
wiednie środki techniczne, organizacyjne oraz w razie konieczności,
środki ochrony indywidualnej, skutecznie chroniące pracowników
przed oddziaływaniem zagrożeń.
Jeżeli ryzyko zawodowe jest niedopuszczalne, praca nie może
być wykonywana do czasu zastosowania dodatkowych środków
ochronnych, wykluczających lub znacznie ograniczających możli-
wość poniesienia szkody na życiu i zdrowiu pracownika.
Przykład
Ciężkość następstw upadku z wysokości jest duża (skompli-
!
kowane złamania, śmierć) ale zastosowanie odpowiednich ba-
rier ochronnych lub środków ochrony indywidualnej powo-
duje, że prawdopodobieństwo upadku jest małe, a ryzyko za-
wodowe dopuszczalne.
W przypadku niezastosowania powyższych zabezpieczeń pra-
ca nie może być wykonywana, ponieważ ryzyko zawodowe
jest niedopuszczalne.
3
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO jest ściśle związana z wni-
kliwą analizą procesu pracy, ma na celu określenie zagrożeń wynika-
jących z warunków pracy na danym stanowisku, dogłębną ich ana-
lizę, a przede wszystkim wysunięcie propozycji działań ogranicza-
jących to ryzyko do poziomu akceptowalnego zagrożenia. Wszyst-
kie te działania podporządkowane są jednemu wspólnemu celowi,
a mianowicie poprawie warunków i bezpieczeństwa pracy.
Kto powinien oceniać
ryzyko zawodowe?
Zgodnie z przepisami przedsiębiorca obowiązany jest rozpozna-
wać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmo-
wać środki zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń.
Ponad to ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodo-
we występujące w ruchu zakładu górniczego oraz stosować nie-
zbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko.
" Przedsiębiorca może przeprowadzić ocenę ryzyka samo-
dzielnie, jeżeli zakład górniczy jest mały, a on zna dobrze wy-
konywaną tam pracę.
" W większych zakładach górniczych ocenę ryzyka mogą
przeprowadzić kompetentni pracownicy przy współudziale
specjalistów ds. BHP.
" Przeprowadzenie oceny ryzyka można zlecić ekspertom ze-
wnętrznym.
Zapamiętaj, że odpowiedzialność za prawidłowo
przeprowadzoną i udokumentowaną w formie
dokumentu bezpieczeństwa ocenę ryzyka zawodowego
zawsze ponosi przedsiębiorca.
4
Przy identyfikacji zagrożeń należy w sposób udokumentowany od-
powiedzieć na następujące pytania (np. w formie  listy kontrolnej ):
1. Czy w zakładzie górniczym występują zagrożenia naturalne ta-
kie jak:
" ZAGROŻENIE WODNE  w związku z warunkami hy-
drogeologicznymi występującymi w złożu oraz z intensyw-
nymi opadami atmosferycznymi, zagrożenie wodne stano-
wi istotny problem w kopalniach surowców skalnych. Naj-
częściej zagrożenie to występuje w sytuacji, gdy eksploata-
cja prowadzona jest w sąsiedztwie powierzchniowych zbior-
ników wodnych oraz na nowo udostępnianych, zawodnio-
nych poziomach, jak również w przypadkach, gdy wyrobiska
górnicze położone są na niskich partiach zlewni o dużej po-
wierzchni.
" ZAGROŻENIE OSUWISKOWE I OBRYWANIEM
SI
SKAA
 zagrożenie osuwiskowe występuje głównie
w kopalniach węgla brunatnego w mniejszym stopniu doty-
czy kopalń eksploatujących kruszywa naturalne i iły cera-
miczne. W kopalniach surowców skalnych powodują je zja-
wiska krasowe.
Obrywanie się skał ze ścian eksploatacyjnych należy do ty-
powych zagrożeń występujących w odkrywkowych kopal-
niach surowców skalnych. Zagrożenie to związane jest z po-
wstawaniem nawisów skalnych, spękań i szczelin wskutek
stosowania do urabiania złoża techniki strzelniczej, a także
z budową geologiczną  zaleganiem złoża, tektoniką, zjawi-
skami krasowymi oraz przyjętymi kierunkami eksploatacji.
" ZAGROŻENIE POŻAROWE  w górnictwie odkryw-
kowym zagrożenie pożarami endogenicznymi występu-
je głównie w kopalniach węgla brunatnego na stałych, dłu-
go odsłoniętych skarpach i zboczach zawierających wkładki
węgla, rzadziej na poziomach węglowych oraz w kopalniach
torfu.
5
" ZAGROŻENIE WSTRZ
SAMI SEJSMICZNYMI
 aktualnie zagrożenie występuje tylko w Kopalni Węgla
Brunatnego  Bełchatów . Związane jest z budową geolo-
giczną złoża, systematycznym odwadnianiem górotworu
oraz wybieraniem i zwałowaniem dużych mas skalnych.
2. Czy w zakładzie górniczym występują inne zagrożenia niż natu-
ralne, takie jak np.:
" związane z urabianiem, załadunkiem i transportem kopaliny,
" związane z wykonywaniem robót strzałowych,
" zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,
" ryzyko upadku z wysokości,
" zagrożenie niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami fizycz-
nymi (zapylenie, hałas, wibracja, warunki mikroklimatu),
" zagrożenie pożarowe.
Zidentyfikowanie wszystkich występujących zagrożeń w zakła-
dzie górniczym oraz na poszczególnych stanowiskach pracy jest
bardzo ważne dla prawidłowego przeprowadzenia oceny ryzyka,
a ilość występujących zagrożeń uzależniona jest od wielkości zakła-
du górniczego i złożoności prowadzonych procesów technologicz-
nych.
W małych zakładach górniczych, w których nie wykonuje się ro-
bót strzałowych, a proces technologiczny ogranicza się do załadun-
ku urobku, np. w małych kopalniach piasku, przeprowadzenie oceny
ryzyka jest stosunkowo proste.
Planując działania w zakresie stosowania środków profilaktycz-
nych, zmniejszających ryzyko zawodowe, należy rozważyć kolejno:
" czy możliwa jest likwidacja lub ograniczenie zagrożeń po-
przez zastosowanie innych technologii i metod pracy?
6
" czy możliwe jest zastosowanie środków ochrony zbiorowej,
jak np. bariery ochronne, osłony części wirujących maszyn
itp.?
" czy możliwe jest ograniczenie narażenia pracowników po-
przez zmianę organizacji pracy określonej w instrukcjach
bezpiecznego wykonywania pracy?
" czy konieczne jest zastosowanie środków ochrony indywi-
dualnej?
W zakładach górniczych przedsiębiorca ma obowiązek nie tyl-
ko prowadzić ocenę ryzyka zawodowego i stosować środki profi-
laktyczne zmniejszające to ryzyko, ale również obowiązany jest roz-
poznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i po-
dejmować środki zmierzające do zapobiegania oraz usuwania tych
zagrożeń. Powyższe działania przedsiębiorca opracowuje w formie
dokumentu bezpieczeństwa.
" Pracownik jest zapoznawany z dokumentem bezpieczeń-
stwa lub jego częścią, w tym z ryzykiem zawodowym wystę-
pującym w miejscu i na stanowisku pracy.
" Pracownik powinien przestrzegać dokumentu bezpieczeń-
stwa w części związanej z jego pracą.
Ryzyko zawodowe jest niedopuszczalne, gdy
nie wykonano tego, czego wymagają przepisy
bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące
w zakładzie górniczym
7
WAŻNE
przy prowadzeniu oceny ryzyka i wyznaczaniu jego dopuszczalno-
ści podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego
są wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych doku-
!
mentów normatywnych,
oceny ryzyka zawodowego nie dokonuje się dla miejsc i stanowisk
pracy, lecz dla POSZCZEGÓLNYCH ZAGROŻEC
występu-
jących w miejscach i na stanowiskach pracy,
!
ocena ryzyka zawodowego nie jest procesem JEDNORAZO-
WYM. Zaleca się ją przeprowadzać okresowo oraz każdorazowo
w przypadku zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsca lub stano-
!
wiska pracy, powodujących zmianę warunków pracy,
ocena ryzyka zawodowego dotyczy wszystkich stanowisk pracy,
zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych,
!
w przypadku braku wymagań prawnych i innych dokumentów nor-
matywnych można ustalić kryteria dopuszczalności ryzyka zawodo-
wego z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeń-
!
stwa i higieny pracy, własnych doświadczeń oraz opinii pracowni-
ków i/lub ich przedstawicieli,
dążąc do poprawy warunków pracy można ustalać również wła-
sne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego oparte na wy-
maganiach wyższych niż wymagania przepisów i innych aktów nor-
!
matywnych.
8
Wyższy Urząd Górniczy
Poniatowskiego 31
40-055 Katowice
32 736 17 00
www.wug.gov.pl