Rozdział II
SAMORZ
D LOKALNY
UCZNIOWIE UZYSKAJ
ODPOWIEDZI NA PYTANIA:
Co to jest samorzÄ…d lokalny?
Jaka jest gmina, w której mieszkacie, i wspólnota lokalna, do której należycie?
Jakie są zadania władz samorządowych?
Jak powołuje się władze gminy i jakie mają one uprawnienia?
Jakie sprawy można załatwić w urzędach gminy i powiatu?
Jak prowadzona jest kampania wyborcza do władz lokalnych?
Jak rada gminy podejmuje decyzje w sprawie budżetu?
Dlaczego nie wszyscy mieszkańcy gminy chcą tego samego?
Jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz?
Czy i jak władze lokalne mogą zmniejszyć bezrobocie na swoim terenie?
Czy zaopatrzenie mieszkańców w wodę lub np. zagospodarowanie odpadów to tylko
problemy pojedynczych gmin?
Co wynika z faktu, że szkoła jest częścią społeczności lokalnej?
Co to jest mała ojczyzna?
W jakim regionie mieszkacie i co z tego wynika?
Nauczycielu KOSS, pamiętaj o stronie www.ceo.org.pl
znajdziesz tam nowe ćwiczenia i ciekawe materiały
jeżeli nie potrafisz obsługiwać stron www, poproś o pomoc uczniów żeglujących po
Internecie  oni to uwielbiajÄ…
nawiąż współpracę z nauczycielem informatyki, który też szuka ciekawych zadań
dla uczniów
39
1. MOJE S
SIEDZTWO, MOJA GMINA
Przed reformą samorządową z 1990 roku gmina była tylko jednostką podziału terytorialnego państwa,
po reformie stała się wyposażoną w osobowość prawną wspólnotą ludzi zamieszkujących wyodrębniony
obszar. Członkiem wspólnoty samorządowej jest każdy mieszkaniec gminy. Podczas zajęć gmina jest
przedstawiona jako  mała ojczyzna  przestrzeń składająca się z miejsc bliskich i dobrze znanych, nie
zaÅ› jako abstrakcyjna jednostka administracyjna.
II
CELE
wie powinni wzbogacić swój plan, załączając wyko-
nane przez siebie zdjęcia, rysunki, a także wywiady
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
z mieszkańcami itp.
 scharakteryzować swoje sąsiedztwo,
4. Uczniowie pokazujÄ… kolegom sporzÄ…dzone plany,
porównując je z innymi;
podają najważniejsze informacje o swoim sąsiedz-
 zlokalizować to sąsiedztwo na mapie gminy;
twie (np. jaki jest typ zabudowy, kim są mieszkańcy
 podać kilka podstawowych informacji na temat
itp.).
swojej gminy.
Gdy wszyscy lub wybrani uczniowie zaprezen-
tujÄ… swoje plany, poproÅ›, aby kolejno umiejscawiali
ÅšRODKI DYDAKTYCZNE
je na dużej mapie gminy (taka mapa powinna być
dostępna w każdym urzędzie gminnym!).
" Kartki papieru, przybory do rysowa-
5. Następnie uczniowie ustawiają się w klasie w gru-
nia, aparaty fotograficzne.
pach według położenia ich sąsiedztw na mapie.
" Mapa gminy.
Grupy mogą opracować jakieś symbole swojej oko-
licy, które zaprezentują potem całej klasie.
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
Przeanalizujcie wspólnie plan całej gminy, wska-
zując główne miejscowości, drogi, rzeki, jeziora, ob-
WPROWADZENIE
szary leśne itp. Zlokalizujcie waszą gminę na mapie
1. Wyjaśnij uczniom znaczenie terminów
województwa i Polski.
 sąsiedztwo oraz  gmina . Połóż nacisk
6. Poproś uczniów, aby wyobrazili sobie, że mają
na ten aspekt pojęcia  gmina , który oznacza zbiór
sporządzić kilkustronicowy ilustrowany informator
wielu sąsiedztw, społeczność lokalną czy wspólnotę
o swojej gminie. Zadaj klasie pytanie: Jakie informa-
terytorialnÄ…. Gmina rozumiana jako jednostka ad-
cje powinny siÄ™ w nim znalez
ć? Zapisuj na tablicy
ministracyjna będzie tematem dalszych lekcji. Poproś
propozycje uczniów. Uporządkujcie je, a następnie
o zapoznanie się z tekstem  Wspólnota mieszkań-
wybierzcie najważniejsze i najciekawsze (m.in. liczba
ców albo sam przedstaw zawarte w nim informacje.
mieszkańców, struktura ich wieku i zatrudnienia, naj-
ważniejsze zasoby gminy, wydarzenia historyczne,
ROZWINI
CIE
zabytki, wybrane zakłady pracy, szkoły, obiekty
2. Wykonaj przy współudziale uczniów uproszczony
kulturalne, sportowe czy rekreacyjne, walory tury-
plan otoczenia szkoły (na tablicy lub na dużym ar-
styczne).
kuszu papieru). Wcześniej można z uczniami prze-
Zaproponuj uczniom wspólne wykonanie folderu
prowadzić  wizję lokalną połączoną ze zbieraniem
poświęconego gminie  zadanie to może być zrealizo-
informacji o otoczeniu szkoły.
wane w formie projektów grupowych.
3. Uczniowie  wykorzystując jako przykład plan oto-
Rozdziel pomiędzy zespoły zadania związane
czenia szkoły  wykonują (samodzielnie lub w mniej-
z zebraniem informacji, zaprojektowaniem informa-
szych grupach) plany swoich sąsiedztw w obrębie
tora i wykonaniem rysunków lub zdjęć, które będą
kilku najbliższych dróg lub ulic; jeśli ze względu na
stanowić jego ilustracje. Możecie kolejną lekcję po-
rozmiar planu jest to możliwe, powinien on uwzględ-
święcić w całości na wykonanie takiego informatora
niać budynek szkoły. Poleć, żeby zaznaczyli na planie
(w jednej lub dwu wersjach), a następnie  jeśli to
swój dom, sklep, w którym robią zakupy, plac zabaw
możliwe  odbić na ksero, aby każdy uczeń dostał
itp. Zaproponuj przyjęcie jednakowych symboli gra-
przynajmniej jeden egzemplarz dla siebie. Jeżeli re-
ficznych na oznaczenie domów, sklepów, przystan-
zultat pracy będzie to uzasadniał, postaraj się, aby
ków itp.  w ten sposób opracujecie zrozumiałą dla
np. urząd gminy albo lokalna gazeta sfinansowały
wszystkich legendÄ™ planu. Zapiszcie jÄ… na tablicy.
odbicie większej liczby egzemplarzy.
Poproś uczniów, aby przed następną lekcją do-
wiedzieli się, kiedy powstały domy czy ulice w ich
sąsiedztwie, jakie są główne zajęcia mieszkańców, ZAKOC
CZENIE
jak oceniają wygląd swojego sąsiedztwa i co chcie- 7. Zastanówcie się nad formą prezentacji wyko-
liby w nim zmienić. Jeśli jest to możliwe, ucznio- nanych przez uczniów prac. Ich wystawę można
40 SamorzÄ…d lokalny
połączyć ze spotkaniem z osobą, która w urzę- Jeśli to możliwe, zaproś do udziału w lekcji osobę
dzie gminy zajmuje się planowaniem przestrzennym zajmującą się w urzędzie gminy planowaniem prze-
(patrz: Uwagi). strzennym; zaproponuj uczniom udział w dyskusji
 Nasza gmina za 50 lat . Mogą w niej wziąć udział
UWAGI
także nauczyciele, rodzice i inni mieszkańcy gminy.
WykonujÄ…c plany swych sÄ…siedztw, uczniowie po-
winni wykorzystać informacje z lekcji geografii.
II
2. CZEGO OCZEKUJEMY
OD SAMORZ
DU?
Samorząd zrobił w ostatnich dziesięcioleciach ogromną  karierę . W wielu krajach, w tym także w Polsce,
przeprowadzono decentralizację władzy, przekazując samorządowi wiele uprawnień i zadań publicz-
nych, dotychczas pozostających w gestii władz centralnych. Stało się tak między innymi dlatego, że
ludzie przekonali się, iż samorządom łatwiej jest rozpoznawać i zaspokajać potrzeby swoich społeczno-
ści lokalnych. Uczniowie na zajęciach próbują dowiedzieć się, jakie oczekiwania wobec nowych władz
samorządowych mają mieszkańcy ich miejscowości, oraz ustalić, w kompetencjach jakich władz (gminy,
powiatu czy województwa) leży ich realizacja.
CELE 3. Poproś uczniów o zaznaczenie w tabelce, czym, ich
zdaniem, powinna zajmować się władza centralna,
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
a czym lokalna. Zapytaj, czy są sprawy, którymi wła-
 określić, w czyich kompetencjach leży
dza nie powinna zajmować się wcale, pozostawiając
rozwiązanie problemów zgłaszanych
je trosce samych obywateli. Poproś uczniów o wy-
przez mieszkańców ich gminy i powiatu;
konanie ćwiczenia na temat podziału kompetencji
 uzasadnić, dlaczego nie jest możliwe spełnienie
między władzą centralną i lokalną. Przeanalizuj od-
wszystkich postulatów mieszkańców;
powiedzi uczniów na forum klasy, zapytaj, dlaczego
 przedstawić własną opinię w sprawie najpilniej- udzielali takich, a nie innych odpowiedzi.
szych zadań władz gminnych i powiatowych.
4. W przypadku gdy nie jest jasne, w czyich kompe-
tencjach mieści się dany problem, uczniowie mogą
zaznaczyć dwie rubryki. Dotyczy to np. spraw wią-
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
żących się z bezpieczeństwem. Ważne jest uświado-
mienie uczniom ogólnej zasady:
WPROWADZENIE
 sprawy lokalne rozstrzyga samorzÄ…d lokalny 
1. Przypomnij uczniom lekcjÄ™ dotyczÄ…cÄ…
gminny lub powiatowy, w zależności od tego, jak
samorządu uczniowskiego. Powiedz, że
dużego obszaru i jak dużej społeczności ta sprawa
w ostatnich dziesięcioleciach w wielu krajach, w tym
dotyczy;
także w Polsce, przeprowadzono decentralizację
władz, przekazując samorządowi część uprawnień  sprawy całego regionu rozstrzyga samorząd wo-
i zadań publicznych dotychczas pozostających w ge- jewództwa;
stii władz publicznych. Stało się tak między innymi  sprawy o znaczeniu ogólnopaństwowym roz-
dlatego, że ludzie przekonali się, iż samorządom ła- strzyga rząd i wojewoda jako jego przedstawiciel.
twiej jest rozpoznawać i zaspokajać potrzeby swoich
5. Powiedz uczniom, że polskie tradycje samorzą-
społeczności lokalnych.
dowe sięgają daleko w przeszłość, jednak w latach
1944-89 samorządność była z
le widziana przez wła-
ROZWINI
CIE
dze komunistyczne, ponieważ obowiązywała dok-
2. Poleć przeczytanie tekstu  Co to jest samorząd , tryna tak zwanego centralizmu demokratycznego
a następnie zapisanie na tablicy przez ochotnika krót- i wszystkie, nawet najdrobniejsze, decyzje zapadały
kiej definicji tego pojęcia. Zapytaj, jak ocenili na lekcji w Warszawie. Poproś o przeczytanie tekstu  Ile pań-
 W czym może nam pomóc samorząd uczniowski? stwa, ile samorządu? . Wyjaśnij, na czym polega
działanie samorządu w klasie i szkole oraz czy są zasada pomocniczości państwa i dlaczego istnienie
sprawy, w których może on samodzielnie podejmo- silnego samorządu jest istotne z punktu widzenia
wać decyzje, czy też jest samorządem tylko z nazwy. decentralizacji władzy.
SamorzÄ…d lokalny 41
Przypomnij uczniom, że w poprzednim ćwicze- ski, prosząc o interwencje w różnych sprawach, np.
niu zastanawiali się, które zadania w państwie po- spotykając się z radnymi, pisząc do władz listy prote-
winny należeć do władzy centralnej, a które do lo- stacyjne i petycje, organizując demonstracje. Ważną
kalnej, jakie zaś sprawy powinni rozwiązywać sami rolę w kontrolowaniu władz mają do odegrania także
obywatele. Powiedz, że podobne pytania stanęły środki masowego przekazu.
przed twórcami polskiej reformy administracyjnej,
którą wprowadzono w 1998 roku. Musieli oni wy-
ZAKOC
CZENIE
pracować nie tylko nowe zasady podziału terytorial-
7. Powiedz uczniom, że jako prawdziwi zwierzch-
nego kraju, ale rozstrzygnąć także, jak ma wyglądać
nicy naszych samorządowców mamy w stosunku do
podział zadań pomiędzy władzę centralną, władzę
nich określone oczekiwania. Chcemy oczywiście, by
regionalną i różne szczeble władzy samorządowej.
byli uczciwi, działali zgodnie z interesem społeczno- II
Nie zawsze zgadzali siÄ™ co do tego, jak powinna
ści lokalnej i wywiązywali się z obietnic składanych
przebiegać ta linia podziału  zapewne i uczniowie
przed wyborami. Możemy jednak stawiać przed nimi
wykonując ćwiczenie różnili się w opiniach na ten
także bardziej konkretne zadania. Poproś uczniów,
temat.
by przed kolejnÄ… lekcjÄ… porozmawiali ze swoimi ro-
Poproś uczniów, aby odpowiedzieli na pytania
dzicami, sÄ…siadami i znajomymi o tym, co warto
zawarte w ćwiczeniu  Władza w Polsce . Odpowie- zrobić, zmienić, poprawić w ich najbliższej okolicy
dzi mogą wypisać na tablicy lub sporządzić specjalną  gminie, powiecie (wsi, mieście, dzielnicy). Ucznio-
planszę, która znajdzie się na klasowej gazetce.
wie mogą zapytać np. gospodarza domu, sprzedawcę
6. Podkreśl też, że władze samorządowe nie są wy- z pobliskiego sklepiku lub inne osoby, jakich poczy-
brane raz na zawsze i nie mogą postępować dowol- nań oczekują od władz samorządowych wszystkich
nie, według swojego widzimisię. Są wybierane przez szczebli. Czy powinny koncentrować się na przeciw-
ogół mieszkańców (gminy, powiatu, województwa) działaniu bezrobociu, czy raczej na budowie dróg
i dlatego muszą brać pod uwagę ich potrzeby i po- i mieszkań? Jakie są najważniejsze potrzeby miesz-
stulaty. Wpływ mieszkańców na poczynania władz kańców waszej miejscowości? Czy przydałaby się
samorządowych w żadnym razie nie kończy się wraz nowa szkoła, czy może przychodnia? Może ucznio-
z wyborem władz. Mieszkańcy mają prawo do infor- wie mają swoje własne pomysły? Powiedz, aby ze-
macji na temat ich działania i do kontroli podejmo- brane odpowiedzi zapisywali na kartkach i przynieśli
wanych przez nie decyzji. Mogą także składać wnio- na następną lekcję.
3. RZ
Dy
MY SI
SAMI  GMINA,
POWIAT, WOJEWÓDZTWO
Przeprowadzona w 1998 r. reforma administracyjno-samorządowa miała na celu usprawnienie dzia-
łania władz publicznych, a równocześnie była wypełnieniem konstytucyjnych zasad pomocniczości
i decentralizacji państwa. Na zajęciach uczniowie zapoznają się z trójszczeblową strukturą samorządu
terytorialnego, uczą się także o zasadniczych zadaniach władz powiatowych i wojewódzkich.
CELE
branych przez uczniów po lekcji  Czego oczekujemy
od samorządu? . Poproś 3-4 uczniów o odczytanie
Po zajęciach uczeń powinien umieć:
opinii mieszkańców na temat ich oczekiwań wobec
 wyjaśnić, dlaczego przeprowadzono
władz samorządowych. Zaproponuj uczniom, aby
reformÄ™ samorzÄ…dowÄ…;
porównali je z potrzebami, jakie mieszkańcy uznali
 podać najważniejsze uprawnienia władz central-
za najważniejsze dla waszej miejscowości. Zapytaj,
nych, wojewódzkich (wojewody i sejmiku samo-
czy wszystkie są możliwe do zrealizowania. Poproś
rzÄ…dowego), powiatowych i gminnych;
uczniów, żeby porównali wyniki swojego minison-
 podać nazwę swojego powiatu i województwa
dażu z wynikami badania opinii Polaków w tej spra-
i umieć zlokalizować je na mapie Polski.
wie (sondaż OBOP). Zapytaj, jakie widzą podobień-
stwa, a jakie różnice.
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
WPROWADZENIE ROZWINI
CIE
1. Pierwsza część lekcji będzie poświę- 2. Wyjaśnij, że w Polsce, podobnie jak w innych
cona analizie propozycji mieszkańców ze- krajach demokratycznych, władza podzielona jest
42 SamorzÄ…d lokalny
pomiędzy wiele różnych instytucji. Najważniejszą giony. Zgodnie z zasadą pomocniczości każda sprawa
rolę odgrywają władze centralne  w Polsce władzę powinna być rozwiązywana na tak niskim szczeblu,
ustawodawczą, to znaczy władzę uchwalania prawa, jak to tylko możliwe. Poproś uczniów, by znalez
li na
sprawują Sejm i Senat, a władza wykonawcza  wy- mapie swoją miejscowość i określili, w jakim znaj-
konywania prawa i codziennego administrowania duje się ona powiecie i województwie. Uczniowie
sprawami państwa  należy do rządu i prezydenta. powinni się też zapoznać z zamieszczonymi w pod-
Osobne  lecz bardzo ważne  miejsce wśród władz ręczniku tekstami na temat powiatu i województwa.
zajmują sądy, strzegące sprawiedliwości. Nie może 5. Powiedz uczniom, że w niektórych miastach są za-
być jednak tak, by wszystkie, nawet najdrobniejsze równo urzędy miasta, będące miejskimi odpowied-
decyzje zapadały w Warszawie. W tej sytuacji dobry nikami gminy, jak i urzędy powiatowe. We wszyst-
podział zadań i uprawnień pomiędzy różne organy kich obecnych stolicach województw, w dawnych
II
władzy publicznej  centralnej i lokalnej  staje się miastach wojewódzkich oraz w kilku innych dużych
sprawą niezwykle istotną: od niego zależy zarówno miastach urząd miasta pełni równocześnie funkcję
dobre funkcjonowanie całego państwa, jak i pomyśl- urzędu powiatowego  oznacza to, że władze miej-
ność wszystkich jego obywateli. Poproś uczniów, by skie są odpowiedzialne za realizację zarówno zadań
zastanowili się, kto ich zdaniem powinien zajmo- gminnych (np. prowadzenie gimnazjów), jak i po-
wać się w państwie różnymi ważnymi sprawami  wiatowych (np. prowadzenie szkół średnich). Oczy-
pomoże im w tym ćwiczenie  Kto ma się tym za- wiście w stolicach województw mieszczą się jeszcze
jąć? . Poproś o jego wykonanie  indywidualnie lub urzędy wojewódzkie. Powiedz uczniom, żeby dowie-
w parach. dzieli się, gdzie znajdują się urzędy waszej gminy,
powiatu i województwa. Poproś, żeby ustalili ich ad-
3. Podsumuj ćwiczenie, zwracając uwagę, że po
resy, numery telefonów i godziny przyjęć. Powiedz,
wprowadzeniu powiatów praktycznie wszystkie
sprawy związane z codziennym życiem będą moż- że informacje te przydadzą się rodzicom uczniów,
a poza tym będą potrzebne na następnych lekcjach.
liwe do załatwienia w gminie lub powiecie i nie
będzie trzeba z nimi jez
dzić do urzędów wojewódz- 6. Podziel klasę na pięć grup i rozdaj schemat  Kto
jest za co odpowiedzialny , przydzielając każdej
kich ani do Warszawy.
z nich jeden szczebel władzy: gminną, powiatową,
4. Pokaż uczniom mapę Polski uwzględniającą nowy
wojewódzką (samorząd i wojewoda) i centralną.
podział administracyjny. Wyjaśnij, że reformie ad-
Uczniowie zapoznajÄ… siÄ™ z zadaniami analizowanych
ministracyjnej towarzyszyła reforma samorządowa.
przez siebie władz i przygotowują się do przedsta-
Zwiększyła ona władzę samorządu gminnego oraz
wienia ich innym uczniom. Ponieważ schemat  Kto
doprowadziła do powstania silnego samorządu po-
jest za co odpowiedzialny? jest bardzo szczegó-
wiatowego i wojewódzkiego. Władze centralne 
łowy, poproś, by uczniowie dokładnie zapoznali się
te urzędujące w Warszawie i wojewodowie jako
jedynie z górną jego częścią  Kto tu rządzi? , nato-
ich przedstawiciele  dysponujÄ… teraz mniejszymi
miast z rubryki  Czym siÄ™ zajmuje? wybrali tylko
uprawnieniami i funduszami. Decyzje i pieniÄ…dze
to, co ich zdaniem jest najistotniejsze i najciekaw-
znalazły się bliżej ludzi i spraw, których dotyczą.
sze. Każda grupa przygotowuje krótką prezentację
Ta zmiana była zgodna z zapisanymi w Konstytucji
dla pozostałych uczniów, najlepiej ilustrowaną przy-
RP zasadami decentralizacji władzy i pomocniczo-
kładami. Podsumuj efekty pracy uczniów, zwracając
ści. Działalność władzy wszystkich szczebli powinna
szczególną uwagę na to, że zadania władz różnią się
mieć jedynie charakter pomocniczy  tam, gdzie sami
swoim zakresem  gmina zajmuje siÄ™ sprawami lokal-
ludzie nie mogą czegoś uczynić, winna im w tym
nymi, powiat  lokalnymi, ale obejmujÄ…cymi miesz-
pomóc gmina (np. szkoły, drogi, oczyszczalnie ście-
kańców kilku gmin, a województwo  problemami
ków), tam, gdzie gmina sobie nie radzi, wkroczyć
całego regionu.
powinien powiat (drogi łączące gminy, szkoły śred-
nie dla uczniów z kilku gmin, szpitale). Także władza
centralna ma charakter pomocniczy: nie posiada ona ZAKOC
CZENIE
żadnych samoistnych uprawnień, ma jedynie wspo- 7. Przypomnijcie sobie jeszcze raz wspólnie, jakie są
magać niższe społeczności  samorządy lokalne i re- granice waszej gminy, powiatu, województwa.
SamorzÄ…d lokalny 43
4. KTO RZ
DZI W GMINIE?
Mieszkańcy gminy mają prawo do bezpośredniego i wyłącznego rozstrzygania o jej sprawach, w tym
do decydowania o składzie rady gminy (bądz
rady miejskiej) jako najważniejszego organu władzy
lokalnej. Podczas zajęć uczniowie zapoznają się z organami gminy, ich kompetencjami oraz ze sposobem
wyłaniania rady i zarządu gminy.
II
CELE
wiecie organem władzy uchwałodawczej jest rada
powiatu, a wykonawczej  zarzÄ…d ze starostÄ… na
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
czele. W województwie uchwały podejmuje sejmik
 wymienić organy władzy w gminie
wojewódzki, a władzę wykonawczą stanowi zarząd,
i wskazać, które sprawują funkcję wy-
któremu przewodniczy marszałek.
konawczą, a które uchwałodawczą;
4. Uczniowie, posługując się uzyskanymi informa-
 określić, w jaki sposób wyłaniana jest rada i za-
cjami, mają sobie teraz wyobrazić, jak będą wyglądać
rzÄ…d gminy;
najbliższe wybory w ich gminie. Powinni odpowie-
 wymienić podstawowe zadania rady, zarządu
dzieć na pytania: Ilu będzie kandydatów? Kto ich
gminy oraz jej przewodniczÄ…cego.
zgłosi? Ilu radnych zostanie wybranych? Zapytaj też,
kiedy odbędą się najbliższe wybory samorządowe
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
oraz w którym roku sami uczniowie będą mogli po
raz pierwszy wziąć w nich udział.
WPROWADZENIE
5. Poproś uczniów o przeczytanie tekstu  Obowiązki
1. Zadaj uczniom następujące pytania:
radnego i wypisanie w punktach podstawowych
W jaki sposób mieszkańcy gminy powinni
obowiązków radnego.
podejmować decyzje w sprawach, które ich dotyczą?
6. Zaproponuj napisanie listu do przewodniczÄ…cego
Co zrobić, aby tak podjęte decyzje były skutecznie
rady gminy z prośbą o odpowiedz
na następujące
realizowane? Propozycje zapisz na tablicy. Powiedz
pytania:
uczniom, że na dzisiejszej lekcji ich pomysły zo-
 Ilu radnych liczy rada gminy?
staną skonfrontowane z rzeczywiście stosowanymi
 Jakie ugrupowania oni reprezentujÄ…?
sposobami podejmowania decyzji i ich realizowania
 Jakie komisje rady u was działają?
w gminie.
 Jak można w waszej gminie zgłosić kandydata na
radnego?
ROZWINI
CIE
7. Podziel uczniów na pięć grup. Poleć każdej przy-
2. PoproÅ› o zapoznanie siÄ™ z tekstem  WÅ‚adze gminy
gotowanie odpowiedzi na jedno pytanie z  Quizu
i ich zadania . Ponieważ tekst jest długi, warto go
samorzÄ…dowego .
podzielić i rozdać uczniom fragmenty. Następnie wy-
brani uczniowie relacjonujÄ…  swoje fragmenty resz-
cie klasy. Po przeczytaniu uczniowie wykonujÄ… bro- ZAKOC
CZENIE
szurę w formie komiksu (najlepiej krótkiego) infor- 8. Poproś uczniów o przypomnienie najważniejszych
mującą mieszkańców, jak wybierane są władze sa- pojęć wiążących się z tematem lekcji (na przykład
morządowe w ich gminie, jakie są zadania radnych, w formie graficznej  mapy pojęć ) i sprawdz
, na ile
jak powołuje się władze wykonawcze gminy itp. są one zrozumiałe.
3. Nawiązując do informacji z poprzedniej lekcji, 9. Poleć uczniom rozwiązanie krzyżówki zawartej
wyjaśnij, że w powiecie i województwie  podob- w materiale pomocniczym. Poproś, aby zapisali na
nie jak w gminie  istnieje podział władz. W po- tablicy ukryte w niej hasło.
44 SamorzÄ…d lokalny
5. JAKIE S
ZADANIA
SAMORZ
DU GMINNEGO?
Podczas zajęć uczniowie zapoznają się z zadaniami samorządu gminnego oraz próbują ocenić sposób
realizowania tych zadań przez władze swojej gminy.
II
CELE
czy rysunkiem ilustrujÄ…cym dane zadanie samorzÄ…du
gminnego. Przedstawiciele grup prezentujÄ… rezultaty
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
pracy.
 wymienić zadania realizowane przez
5. Mieszkańcy mają prawo protestować, gdy wła-
władze gminy;
dze samorządowe nie wywiązują się właściwie ze
 odróżniać zadania wykonywane przez gminę
swych obowiązków. Jednym ze sposobów wyraża-
w imieniu władz państwowych od zadań wła-
nia niezadowolenia jest opublikowanie swych uwag
snych gminy;
w prasie. Rozdaj uczniom kilka egzemplarzy lokal-
 wskazać zadania realizowane przez władze sa-
nych gazet i poleć, by wyszukali w nich przykłady
morzÄ…dowe w ich gminie;
krytycznych opinii mieszkańców na temat działania
 ocenić sposób realizowania tych zadań oraz za-
władz samorządowych. Poproś uczniów, by zastano-
proponować własne rozwiązania wybranych pro-
wili się, jakie inne formy protestu lub krytyki działań
blemów społeczności lokalnej.
samorządu mogą być również skuteczne. Poproś, by
podali przykłady znanych im zbiorowych protestów,
manifestacji itp.
ÅšRODKI DYDAKTYCZNE
6. Podziel uczniów na kilkuosobowe grupy i poproś
" Kilka ostatnich numerów lokalnej
ich o opracowanie anonimowej ankiety na temat ja-
prasy.
kości usług świadczonych przez władze ich gminy.
Ankieta powinna być przeprowadzona wśród miesz-
kańców najbliższej okolicy. Jako przykład ankiety
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
może służyć materiał  Badamy opinie mieszkań-
WPROWADZENIE
ców . Upewnij się, czy każdy z uczniów jest w sta-
1. NawiÄ…zujÄ…c do lekcji  RzÄ…dz
my siÄ™ sami
nie opracować własną ankietę i przeprowadzić ba-
 gmina, powiat, województwo , wyja-
danie. Uczniowie, wręczając ankietę respondentom,
śnij, że bardziej szczegółowo zajmiecie się zadaniami
powinni wyjaśniać, iż badają opinie mieszkańców
władz gminy, gdyż właśnie w gminie zaspokajana
gminy na potrzeby zajęć prowadzonych w szkole.
jest większość bezpośrednich potrzeb wspólnot lo-
Ustal, ilu osobom każdy uczeń ma wręczyć an-
kalnych.
kietę. Jeśli uznasz, że opracowanie własnej ankiety
2. PoproÅ› o przeczytanie tekstu  Co ma gmina?
jest zadaniem zbyt trudnym, możesz zaproponować
i wypisanie na tablicy, z jakich elementów składa się
wspólne przygotowanie pytań. Jednolita wersja py-
majątek gminy. Poleć zapoznanie się z  listą usług pu-
tań ankietowych umożliwia opracowanie wspólnych
blicznych , z których korzystają mieszkańcy gminy,
wyników.
i poproś o zaznaczenie znakiem x tych, z których
7. Wyniki ankiety przedyskutuj z uczniami. MogÄ…
uczniowie kiedykolwiek korzystali.
one stać się również okazją do spotkania z przedsta-
3. Poproś uczniów, żeby wyobrazili sobie, jak wy-
wicielem samorządu, który by je skomentował oraz
glądałoby ich codzienne życie, gdyby nie mogli ko-
odpowiedział na pytania uczniów.
rzystać z wymienionych usług. Spytaj uczniów, czy
wiedzÄ…, jaka instytucja jest odpowiedzialna za do-
ZAKOC
CZENIE
starczanie tych usług. Wprowadz
pojęcie usług ko-
8. Poproś uczniów, aby wymienili zadania wykony-
munalnych.
wane przez władze samorządowe ich gminy oraz
ocenili sposób realizacji tych zadań. Zapytaj, z czego
ROZWINI
CIE
są zadowoleni, co poprawiliby, a co całkowicie zmie-
4. Poproś o uważne przeczytanie tekstu  Zadania
nili.
samorządu terytorialnego . Następnie podziel klasę
na osiem grup i przydziel każdej po jednym frag-
UWAGI
mencie zadania  Co robi samorzÄ…d gminy? . Grupy
studiują przydzielone im fragmenty i przygotowują Zajęcia można zrealizować w formie projektów
miniwykłady na ten temat dla reszty klasy. Następ- (każda grupa przygotowuje projekt na temat jed-
nie każdy z zespołów przygotowuje plakat z hasłem nego z zadań samorządu).
SamorzÄ…d lokalny 45
6. JAKIE SPRAWY MOŻNA ZAA
ATWIĆ
W URZ
DZIE GMINY I POWIATU?
Edukacja obywatelska nie może sprowadzać się jedynie do przekazywania informacji na temat państwa
czy samorządu. Musi obejmować także rzeczy bardziej przyziemne  choćby rozwijanie umiejętności
załatwiania konkretnych spraw życiowych. Lekcja zapoznaje uczniów z zadaniami, których realizacją
zajmuje się urząd gminy, oraz z obowiązkami urzędników wobec obywateli.
II
CELE
zadaniem jest między innymi dbanie o to, by władze
samorządowe przestrzegały prawa, i nadzorowanie
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
służb mundurowych, w tym policji.
 podać przykłady spraw, którymi zaj-
Nowy system jest bardziej klarowny i przejrzy-
muje siÄ™ urzÄ…d gminy oraz urzÄ…d po-
sty niż poprzedni, nam wszystkim potrzeba jednak
wiatu;
czasu, by go poznać. Zaproponuj, by uczniowie za-
 wskazać, gdzie znajduje się ich urząd gminy;
poznali się z materiałem pt.  Do kogo z tą sprawą?
 wymienić zasady obowiązujące urzędników sa-
(na lekcji lub w domu  może w towarzystwie ro-
morządowych oraz sformułować kilka praktycz-
dziców?). Poproś uczniów, aby na podstawie tej ścią-
nych rad dotyczących załatwiania spraw w urzę-
gawki odpowiedzieli na pytania zwarte w ćwiczeniu
dzie.
 Co i gdzie? .
3. Powiedz uczniom, że przez wiele lat wizyta w ja-
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
kimkolwiek urzędzie należała do najbardziej nieprzy-
WPROWADZENIE
jemnych momentów w życiu każdego Polaka. Ostat-
1. Zapiszcie na tablicy adres urzędu gminy
nio wiele się pod tym względem zmieniło, niemniej
(różne adresy, jeżeli uczniowie mieszkają
jednak wciąż zdarza się, że urzędnicy nie wywiązują
w kilku różnych gminach). Zapytaj, czy ktoś z nich
się ze swoich obowiązków i lekceważą petentów.
był w urzędzie gminy i jaką sprawę tam załatwiał
Nierzadko jest to efekt niskiego poziomu wiedzy 
(sam bÄ…dz
jego rodzice czy znajomi). Połączcie wy-
zarówno samych urzędników, jak i wszystkich po-
mieniane przez uczniów sprawy w bardziej ogólne
tencjalnych interesantów  na temat tego, co należy
kategorie.
do urzędniczych powinności. Poleć zapoznanie się
z fragmentami ustawy o pracownikach samorzÄ…do-
ROZWINI
CIE
wych i materiałem  Poradnik obywatela-petenta . Po-
2. Przypomnij, że nie wszystkie sprawy obywatel
proś także o wykonanie ćwiczenia  Kto nie wypełnił
może załatwić w urzędzie gminy. Po reformie ad-
swoich obowiązków? oraz skorygowanie w parach
ministracyjnej i samorządowej, która wprowadziła
ewentualnych błędów.
samorządowe powiaty, obywatele będą mieć do czy-
4. Zachęć uczniów, by wyobrazili sobie, że na
nienia także z pracownikami urzędu powiatowego.
prośbę burmistrza (prezydenta miasta lub wójta)
W gestii powiatu pozostają między innymi następu-
mają w uprzejmy sposób przypomnieć pracownikom
jące sprawy: prowadzenie szkół średnich, artystycz-
urzędu gminy o ich obowiązkach i konieczności prze-
nych oraz specjalnych, nadzór sanitarno-epidemiolo-
strzegania dobrych obyczajów w kontaktach z miesz-
giczny, utrzymanie powiatowych instytucji kultury,
kańcami gminy. Zaproponuj, by uczniowie indy-
budowa dróg powiatowych, pomoc społeczna (pro-
widualnie bÄ…dz
w parach napisali krótki tekst zawie-
wadzenie domów pomocy społecznej), zwalczanie
rający  główne przykazania , jakimi powinien kie-
bezrobocia i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych,
rować się urzędnik samorządowy, i dobre rady dla
utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń uży-
obywateli, którzy spotkają się ze złym traktowaniem
teczności publicznej, odpowiedzialność za działal-
ze strony pracowników urzędu (jak się zachować,
ność służby zdrowia (w tym prowadzenie szpitali),
do kogo zwrócić, w jaki sposób sporządzić formalną
ochrona środowiska i przyrody. Ideą reformy było,
skargÄ™).
by obywatel nie musiał załatwiać prawie niczego
w urzędzie wojewódzkim  funkcje usługowe wo- 5. Po zakończeniu pracy poproś wybrane osoby o od-
czytanie swoich  przykazań oraz dobrych rad dla
jewództwa zostały bardzo ograniczone, zamiast tego
obywateli i wspólnie oceńcie, które zostały w naj-
samorządowe władze wojewódzkie mają planować
rozwój regionu i prowadzić działania promocyjne ciekawszy sposób sformułowane. Zastanów się, czy
wśród krajowych i zagranicznych inwestorów. Przy- nie warto byłoby przekazać najlepszych prac przed-
pomnij, że na poziomie województwa działa też wo- stawicielom urzędu gminy (nie w formie przygany,
jewoda, który jest przedstawicielem rządu  jego ale tekstu, który może zostać umieszczony na tablicy
46 SamorzÄ…d lokalny
informacyjnej jako pomoc nie tylko dla urzędników, " wyrobienie dowodu osobistego;
ale i petentów).
" interwencja w sprawie złego żywienia dzieci
6. Zaproponuj uczniom wzięcie udziału w grze plan-
w gminnych przedszkolach.
szowej  W urzędzie gminy . Uczniowie grają w czte-
Aby przygotować się do takiej wizyty, ucznio-
roosobowych grupach, a zwycięzcy będą mieli pierw-
wie powinni zapoznać się z odpowiednimi frag-
szeństwo wyboru tematu miniprojektu, który sta-
mentami tekstu  Co załatwia się w urzędzie
nowi treść zadania domowego.
gminy? .
ZAKOC
CZENIE
Uczniowie mogą samodzielnie wybrać się do
7. Informacje zdobyte na lekcji uczniowie będą mieli
urzędu gminy albo też zorganizować wspólną kla-
szansę zweryfikować w trakcie wizyty w urzędzie
sowÄ… wycieczkÄ™. W tym drugim wypadku konieczne
gminy. Uczniowie dzielą się na kilka zespołów, któ-
II
jest uprzedzenie urzędu o planowanej wizycie. Po
rych zadaniem będzie uzyskanie dokładnych infor-
wizycie w urzędzie gminy każda grupa musi przy-
macji o sposobie załatwiania w urzędzie gminy na-
gotować krótką 1-, 2-stronicową informację o spo-
stępujących spraw (dni i godziny urzędowania od-
sobie załatwiania danej sprawy, ilustrując ją przy-
powiednich wydziałów, rodzaje dokumentów, które
kładowymi formularzami, podaniami itp. Na kolej-
należy złożyć, itp.):
nych zajęciach uczniowie przedstawiają efekty swo-
" zameldowanie się (zarówno na pobyt czasowy,
jej pracy i uzupełniają notatki, uwzględniając suge-
jak i stały);
stie nauczyciela i kolegów. Zebrane notatki utwo-
" zawarcie związku małżeńskiego;
rzą  Przewodnik po urzędzie: kilka dobrych rad ,
" uzyskanie zgody na prowadzenie działalności go-
który można także przekazać władzom gminy  być
spodarczej;
może będą one zainteresowane jego rozpowszech-
" opłacenie podatku od nieruchomości;
nieniem.
" interwencja w sprawie z
le zabezpieczonej stu-
8. Poleć wykonanie krótkiego zadania domowego.
dzienki kanalizacyjnej;
" uzyskanie zgody na budowę domu jednorodzin- Uczniowie powinni uzupełnić tabelę, wpisując obok
przykładów spraw do załatwienia nazwę wydziału,
nego;
" uzyskanie informacji na temat przeznaczenia kon- który załatwia te sprawy w ich urzędzie gminy. Po-
kretnej działki w gminnym planie zagospodaro- informuj uczniów, że potrzebne informacje uzyskają
wania przestrzeni; od pracowników urzędu.
7. PRZED WYBORAMI
SAMORZ
DOWYMI
Zajęcia dotyczą wyborów do rad gmin i powiatów oraz sejmików wojewódzkich, przedstawiają znacze-
nie kampanii wyborczej oraz zasady opracowywania programów wyborczych. Uczniowie opracowują
miniprogramy wyborcze związane z potrzebami i możliwościami swojej gminy (ewentualnie powiatu
lub województwa).
CELE
bierani sÄ… radni trzech szczebli samorzÄ…du: gminy,
powiatu i województwa. Zwróć uwagę, że przed
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
wprowadzeniem samorzÄ…du powiatowego i woje-
 uzasadnić znaczenie wyborów samo-
wódzkiego dorośli Polacy mogli jedynie wybierać
rzÄ…dowych;
swych przedstawicieli na najniższym (wybory do
 wyjaśnić, na czym polega kampania wyborcza;
rad gmin) i najwyższym szczeblu władzy (wybory
 stworzyć miniprogram wyborczy związany z po-
prezydenckie i parlamentarne).
trzebami swojej gminy, powiatu i/lub wojewódz-
Bardzo duży obszar władzy pozostawał właściwie
twa;
poza kontrolą obywateli  teraz mogą współdecydo-
 ocenić krytycznie własny program oraz programy
wać o tym, kto rządzi także na szczeblach pośrednich
przygotowane przez innych uczniów.
 w powiecie i województwie.
2. Wyjaśnij znaczenie pojęć  kampania wybor-
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
cza i  sztab wyborczy , odwołując się do wiedzy
WPROWADZENIE uczniów oraz tekstu  Kampania wyborcza . Poinfor-
1. Przypomnij, że po reformie samorzą- muj o roli kampanii wyborczej w procesie wyłaniania
dowej w wyborach powszechnych wy- radnych jako reprezentantów społeczności lokalnej.
SamorzÄ…d lokalny 47
ROZWINI
CIE
6. Przeprowadz
tajne i powszechne wybory. Oblicz
i ogłoś wyniki.
3. Powiedz uczniom, że gra, w której wezmą udział,
ilustruje  oczywiście w uproszczony sposób 
ZAKOC
CZENIE
kampanię wyborczą do rad samorządów lokalnych.
7. Poproś kilku chętnych uczniów o krótkie wypowie-
Uwaga: od decyzji nauczyciela zależy, czy przed-
dzi zaczynające się od słów:  W programach przygo-
miotem gry będzie kampania wyborcza do rad
towanych przez inne sztaby wyborcze« najbardziej
gminy, powiatu czy województwa. Wydaje się jed-
podobało mi się... .  Gdybym ubiegał się o mandat
nak, że najłatwiejszy, bo najbliższy uczniom, jest
radnego w czasie kampanii wyborczej, szczególną
ten pierwszy wariant. Podziel klasÄ™ na kilkuosobowe
wagę przywiązywałbym do... ;  Gdybym wybierał
grupy stanowiÄ…ce  sztaby wyborcze oraz wybierz
radnych, oddałbym swój głos na tych kandydatów,
 reporterów w ilości odpowiadającej liczbie  szta-
II
którzy...
bów . Wskaż każdemu  reporterowi  sztab wybor-
Zwróć uwagę, że obywatele powinni podcho-
czy , którego prace będzie on relacjonować. Wyjaśnij
dzić krytycznie do deklaracji składanych w czasie
uczniom ogólne założenia zadania, jakie mają wyko-
kampanii wyborczej. Programy raczej oddajÄ… inten-
nać.
cje kandydata i jego ugrupowania, niż są całkowicie
realnymi obietnicami!
4. Poproś o dokładne zapoznanie się z materiałami
8. Zastanówcie się wspólnie, dlaczego warto głoso-
dla  sztabów wyborczych i  reporterów i spytaj,
czy zawarte tam polecenia są dla wszystkich zro- wać i dlaczego mimo to niektórzy ludzie nie chodzą
na wybory. Jeżeli zrezygnowałeś z przeprowadzenia
zumiałe. Wyjaśnij ewentualne wątpliwości. Zadbaj
o życzliwą atmosferę podczas prezentacji progra- symulacji kampanii wyborczej, możesz rozszerzyć
to ćwiczenie, prosząc uczniów, by spisali na tablicy
mów! Zachęć uczniów do nagradzania wystąpień
argumenty za i przeciw udziałowi w wyborach, a na-
kolegów brawami.
stępnie na podstawie tych pierwszych ułożyli hasło
5. Skopiuj reportaże przygotowane przez  reporte-
zachęcające do udziału w głosowaniu.
rów i rozdaj je członkom opisanych  sztabów wy-
borczych . Jeśli nie ma możliwości skopiowania re- UWAGI
portaży, poproś, aby  sztaby przeczytały relacje na
Główną część lekcji stanowi symulacja kampanii wy-
głos.
borczej, podczas której uczniowie grają role osób
Spytaj uczniów, czy ich zdaniem reportaże od- zaangażowanych w różne działania związane z przy-
dają wiernie pracę  sztabów wyborczych . Reporte- gotowywaniem i prezentacją programu wyborczego.
rzy powinni mieć możliwość repliki na zastrzeżenia
Ponieważ wymaga to dużej aktywności ze strony
dotyczące ich pracy, mogą też  jeśli zostaną prze- uczniów, nauczyciel powinien pomagać im na każ-
konani przez kolegów  poprawić czy też uzupełnić dym etapie realizacji zadania, nie ograniczając jednak
swoje teksty. ich samodzielności.
8. JAK RADA GMINY PODEJMUJE
DECYZJE W SPRAWIE BUDŻETU?
Tematem zajęć jest jedno z najważniejszych zadań rady gminy  uchwalenie budżetu gminy. Na
tym przykładzie uczniowie będą mogli bardziej wnikliwie zapoznać się ze sposobem podejmowania
decyzji przez radę gminy. Lekcja ilustruje również zakres kompetencji poszczególnych komisji oraz osób
tworzÄ…cych radÄ™.
CELE
uchwalanie budżetu. Wytłumacz, czym jest  bu-
dżet , wykorzystując tekst  Dochody i wydatki
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
gmin .
 wyjaśnić pojęcie  budżet gminy ;
2. Wyjaśnij procedurę uchwalania budżetu przez
 omówić procedurę podejmowania decyzji przez
radę gminy. Przedstaw uczniom, na czym polegać
radę gminy na przykładzie decyzji dotyczącej
budżetu. będzie symulacja, w której wezmą udział. Zapoznaj
ich z zadaniami przewodniczÄ…cego rady i poproÅ›
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
o przeprowadzenie jego wyboru, zwracajÄ…c uwagÄ™,
że najpierw trzeba określić, jakie cechy powinien
WPROWADZENIE
1. Przypomnij uczniom, że do naj- mieć przewodniczący, aby mógł dobrze pełnić po-
ważniejszych zadań rady gminy należy wierzoną mu funkcję.
48 SamorzÄ…d lokalny
ROZWINI
CIE
w gazetce klasowej odpowiednie dane, z których
3. Poproś o dokładne zapoznanie się z instrukcją do wszyscy będą mogli skorzystać.
gry  Budżet gminy i w razie potrzeby wyjaśnij wąt-
pliwości. Następnie podziel uczniów na sześć grup UWAGI
odpowiadajÄ…cym komisjom rady i przydziel im zada-
Realizacja tematu wymaga minimum dwóch godzin
nia. Po wykonaniu wyznaczonych zadań czuwaj nad
lekcyjnych. Jeśli względy organizacyjne uniemoż-
przebiegiem symulacji, interweniujÄ…c tylko w wy-
liwiajÄ… zblokowanie jednostek lekcyjnych, warto te-
padku naruszenia reguł, według których ma się ona
mat podzielić na dwie części. Pierwszą lekcję należy
odbywać, lub w celu udzielenia niezbędnej pomocy
poświęcić na wyjaśnienie pojęcia  budżet gminy ,
poszczególnym grupom albo przewodniczącemu.
a drugÄ… na procedurÄ™ podejmowania decyzji.
II
Zasadniczą część lekcji stanowi symulacja se-
ZAKOC
CZENIE
sji rady, podczas której ma zostać ustalony budżet
4. Poproś któregoś z uczniów, aby przypomniał,
gminy. Stwarza to uczniom okazjÄ™ do zastosowania
co oznacza pojęcie  budżet gminy . Przedyskutuj
w praktyce umiejętności prowadzenia dyskusji, ne-
z uczniami trudności, jakie towarzyszą podejmowa- gocjacji oraz podejmowania decyzji w formie głoso-
niu przez radę gminy decyzji dotyczących budżetu.
wania. Ważne jest, aby wszyscy uczestnicy symulacji
W trakcie dyskusji warto zastanowić się, dlaczego
przestrzegali reguł gry.
nie można zrealizować propozycji wszystkich ko- Bardzo pomocny w zrozumieniu zasad działa-
misji równocześnie oraz jakie zachowania radnych
nia samorządu byłby udział uczniów w sesji rady
ułatwiają, a jakie utrudniają podejmowanie decyzji.
gminy, a także rozmowa z radnymi. Przykładowe
5. Poleć, by uczniowie zapoznali się w domu ze problemy stanowiące postulaty komisji mogą być
schematem ilustrującym dochody budżetowe i wy- zastąpione autentycznymi problemami konkretnych
datki gminy Szczebrzeszyn w 1998 roku, a następnie gmin. Nie ma sensu rozważać np. kwestii związa-
sporządzili podobny schemat dla własnej gminy na nych z komunikacją miejską w gminie, która ko-
podstawie informacji uzyskanych z urzędu gminy. munikacji miejskiej nie ma. Warto również urealnić
Najlepiej na lekcji wyznaczyć dwóch uczniów, któ- propozycje dochodów gminy oraz wysokość wydat-
rzy wybiorą się do urzędu, a następnie wywieszą ków na poszczególne przedsięwzięcia.
9. JEDNA GMINA, WIELE PROBLEMÓW
W obrębie wspólnoty samorządowej istnieją grupy obywateli o różnych potrzebach i oczekiwaniach.
Jest to zjawisko całkowicie naturalne i powszechne. Różnice nie muszą koniecznie prowadzić do ostrych
konfliktów. Spory mogą być bowiem rozstrzygane w drodze publicznej debaty czy negocjacji.
CELE siÄ™ spodziewajÄ… w zwiÄ…zku z niezagospodarowanym
pokojem. Można je określić mianem  grup interesu ,
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
czyli grup ludzi, których łączą w pewnej sprawie
 wyjaśnić, z czego wynikają konflikty
podobne potrzeby i oczekiwania.
interesów w gminie;
2. Wyjaśnij, że wśród mieszkańców gminy lub po-
 podać przykłady różnic interesów między gru-
wiatu też istnieją różne grupy, które mają podobne
pami mieszkańców swojej gminy;
potrzeby, np. przedsiębiorcy, ludzie bezdomni, pra-
 określić, w jaki sposób mieszkańcy gminy, których
cownicy oświaty, młodzi sportowcy itp. Obywatele
łączą podobne interesy, mogą podjąć wspólne
należący do takiej grupy  choć często nic o sobie
działania.
nie wiedzą  są żywotnie zainteresowani tym, aby
władze lokalne podejmowały decyzje zgodne z ich
dążeniami i potrzebami. Na przykład przedsiębiorcy
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
woleliby, aby schronisko dla bezdomnych przenieść
WROWADZENIE dalej od nowo wybudowanego eleganckiego cen-
1. Zaproponuj uczniom, aby wyobrazili trum usługowo-handlowego, a bezdomni są odmien-
sobie, że w pewnej szkole nagle zwolniło nego zdania. Pracownicy oświaty naciskają, aby nad-
się jedno pomieszczenie. O związanych z tym pe- wyżkę budżetową wydać na dofinansowanie szkół,
rypetiach opowiada tekst  Bitwa o pokój . Możesz grupa młodych sportowców zaś prowadzi kampanię
poprosić, aby jeden z uczniów przeczytał go na głos. na rzecz budowy ośrodka rekreacyjno-sportowego.
Gdy uczniowie zapoznają się z opisaną sytuacją, po- Uświadom uczniom, że decyzje władz lokalnych
wiedz, aby wymienili wszystkie grupy, które czegoś zależą często od tego, w jaki sposób wspomniane
SamorzÄ…d lokalny 49
grupy potrafią informować o swych oczekiwaniach Co różniło poszczególne grupy mieszkańców
i argumentować na rzecz własnych interesów. Choć osiedla?
oczywiste jest, że pewne grupy dysponują większymi Dlaczego grupy te argumentowały na rzecz róż-
możliwościami wpływania na decyzje samorządu lo- nych propozycji zagospodarowania nowo zaku-
pionego terenu?
kalnego (na przykład przedsiębiorcy w porównaniu
z bezdomnymi), to jednak każda grupa może spra- Co sądzisz o argumentacji innych grup? Czy usły-
szałeś w ich prezentacjach takie argumenty, które
wić, że jej głos zostanie usłyszany.
wydajÄ… ci siÄ™ przekonujÄ…ce?
Czy może istnieć gmina bez konfliktów intere-
ROZWINI
CIE
sów?
3. Wyjaśnij uczniom przebieg symulacji. Następnie
Poproś uczniów, aby uzasadnili swoją opinię.
II
poproś ich o wybranie spośród siebie sześciu osób,
które będą pełniły rolę radnych, pozostałą część klasy
ZAKOC
CZENIE
podziel na pięć grup zwolenników różnych sposo-
6. Uczniowie (na lekcji lub w domu) szukajÄ… w prasie
bów wykorzystania zakupionego przez gminę te-
lokalnej informacji na temat podobnych konfliktów
renu. Każda grupa reprezentuje jedną z grup in-
interesów i sporządzają krótki ich opis, uwzględnia-
teresów istniejącą wśród mieszkańców fikcyjnego
jąc następujące elementy:
osiedla. Przypomnij, że jeśli uczniowie chcą, mogą
 Czego dotyczy spór?
sformalizować działania swojej grupy i założyć np.
 Jakie sÄ… jego strony?
stowarzyszenie. Podkreśl, że efektywność wpływu
 W jaki sposób prezentują one władzom i opinii
różnych grup interesu jest większa, jeśli występują
publicznej swoje stanowisko?
one w sposób zorganizowany. Podaj przykłady sto-
 Jakie są możliwości rozwiązania tego konfliktu?
warzyszeń działających w środowisku lokalnym. Po-
 Jakie jest zdanie samego ucznia na temat zaist-
leć uczniom, by przeczytali instrukcję do ćwiczenia
niałego konfliktu?
 Co zrobić? oraz zarys stanowiska swojej grupy.
UWAGI
4. Należy umożliwić uczniom przygotowanie wystą-
pień trwających tyle samo czasu, np. pięć minut.
Zachęcamy do powoływania się na lokalne przy-
Trzeba pamiętać, że wyłonienie zwycięskiej grupy
kłady sytuacji, w których istnieją różnice interesów
nie jest głównym celem lekcji. Uczniowie występu-
poszczególnych grup obywateli. Przykłady te mogą
jący w roli radnych powinni mieć możliwość przy-
stać się punktem wyjścia do opracowania wspólnie
gotowania swojej decyzji i jej uzasadnienia.
z uczniami symulacji podobnej do zaproponowanej
5. Otwórz dyskusję, zadając następujące pytania: powyżej.
10. JAK WPA
YN
Ć NA DECYZJE
WA
ADZ?
Obywatele mogą wpływać na decyzje władz samorządowych przez listy i petycje do przedstawicieli
tych władz, udział w referendach gminnych oraz przez bardziej drastyczne formy nacisku: pikiety,
wiece, demonstracje.
CELE
stacyjne, np. w formie pikiety czy demonstracji (nie
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
musisz używać tych pojęć, wystarczy opisać sytu-
 wymienić sposoby, za pomocą których
acje). Powołaj się, jeśli to możliwe, na przykłady po-
obywatele mogą wpływać na decyzje
dobnych działań podejmowanych przez mieszkań-
władz lokalnych;
ców waszej gminy.
 odróżniać rozmaite sposoby wpływania obywateli
Podsumowując wypowiedzi uczniów, wyjaśnij, że
na decyzje władz;
grupy obywateli organizujÄ… podobne akcje po to,
 oceniać ich przydatność w konkretnych sytu-
aby wpłynąć na decyzje władz samorządowych czy
acjach, uwzględniając wagę i charakter sprawy.
państwowych.
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
ROZWINI
CIE
WROWADZENIE 2. Poproś uczniów o uważne przeczytanie tek-
1. Zapytaj uczniów, dlaczego, ich zdaniem, stu  Obywatelska broń , a następnie sprawdz
,
obywatele organizują czasem akcje prote- czy uczniowie zapamiętali zawarte tam informacje.
50 SamorzÄ…d lokalny
Zwróć uwagę, że decydując się na zastosowanie któ- zycji? ,  Czy macie jakieś inne pomysły działań, za
rejś z form wpływania na decyzje władz, obywatele pomocą których można skuteczniej wpłynąć na de-
powinni wziąć pod uwagę kilka elementów, a przede cyzje władz gminy? .
wszystkim odpowiedzieć sobie na pytania:
 Która forma będzie w tym wypadku najbardziej
ZAKOC
CZENIE
skuteczna?
8. Poproś uczniów o przypomnienie poznanych form
 Która forma dostosowana jest do wagi i charak-
oddziaływania na decyzje władz samorządowych
teru sprawy?
wszystkich szczebli  gminnych, powiatowych i wo-
3. Podziel uczniów na pięć grup. Zadaniem każdej
jewódzkich. Niech każdy wymyśli jedno pytanie-za-
grupy będzie przeczytanie tekstu o jednym z moż-
gadkę na temat sposobów oddziaływania na decy-
liwych sposobów wpływania na władze. Po zakoń-
zje władz lokalnych, a następnie zada to pytanie
II
czeniu lektury każda grupa zapoznaje resztę klasy
wybranej przez siebie osobie. Pytania powinny być
z uzyskanymi przez siebie informacjami. Zapytaj
proste, np.  Czy blokada głównego placu w mieście
uczniów, które sposoby są najbardziej skuteczne,
jest legalnym sposobem wpływania na decyzje bur-
które najłatwiejsze, a które najbardziej skompliko-
mistrza? ,  Czym się różni pikieta od demonstracji? .
wane.
9. Spytaj uczniów, co sądzą o następującej opinii:
4. Poleć przeczytanie tekstu  Niebezpieczne skrzyżo-
 Wziąłem udział w wyborach do rady powiatu
wanie i poproÅ› o podanie odpowiedzi na pytania.
i głosowałem na kandydata, któremu ufam. Wierzę,
Wyjaśnij, że protesty mieszkańców odniosły w końcu
że cała rada składa się wyłącznie z osób myślą-
pożądany skutek  światła na skrzyżowaniu zostały
cych o interesie mojego powiatu, i nie mam zamiaru
zainstalowane!
przeszkadzać tym ludziom, pisząc do nich listy czy
5. Podziel znów uczniów na pięć grup i poproś,
domagając się spotkań, nie mówiąc już o jakichś
by każdy zespół przeczytał odpowiedni materiał do
tam demonstracjach. Radni sami najlepiej wiedzÄ…, co
udziału w grze symulacyjnej. Powiedz, że materiały
mają robić .
te zawierają przykłady sytuacji, które mogą się zda-
10. Zapytaj, co w waszej gminie  najlepiej w sÄ…-
rzyć w każdej gminie. Po zapoznaniu się z ich opisem
siedztwie waszej szkoły  wymaga zmiany. W jakiej
uczniowie mają wspólnie ustalić, którym z pozna-
sprawie uczniowie szkoły lub mieszkańcy tej oko-
nych sposobów wpływania na decyzje władz gminy
licy powinni zwrócić się do władz gminy? Najlepiej
należałoby się posłużyć. Czy jest on najlepiej do-
wybrać rzeczy istotne, lecz leżące w kompetencjach
stosowany do wagi oraz charakteru sprawy i czy 
samorządu i możliwe do zrealizowania, np. prze-
w ocenie uczniów  zapewnia skuteczność podjętych
niesienie przystanku autobusowego, wymalowanie
działań?
pasów dla pieszych, postawienie ławek przy naj-
6. Następnie każda z grup opracowuje plan czyn-
bliższym skwerku. Powiedz uczniom, żeby wybrali
ności, jakie powinny zostać wykonane. Może to być
sprawę, która wydaje im się najważniejsza, i wy-
projekt listu do radnego, plan przygotowań do de-
myślili, jakie sposoby wpływania na władze gminy
monstracji, wzory haseł oraz wybór miejsca planowa-
okażą się najbardziej skuteczne. Najlepiej oczywiś-
nej pikiety itp. Należy przyjąć założenie, że opisane
cie byłoby, gdyby plan uczniów naprawdę udało się
sytuacje dzieją się w gminie, w której mieszkają
zrealizować!
uczniowie, ułatwi im to np. wyznaczenie trasy de-
monstracji czy najlepszego miejsca na planowanÄ…
UWAGI
pikietÄ™.
7. Przedstawiciele zespołów prezentują rezultaty Na lekcji warto wykorzystać przykłady różnych dzia-
swojej pracy, krótko charakteryzują sytuację, która łań obywatelskich podejmowanych w gminie, w któ-
była przedmiotem ich rozważań, a następnie przed- rej mieszkają uczniowie. Zamiast wykorzystywać po-
stawiają formę protestu i zaplanowane działania. dane materiały pomocnicze, nauczyciel może popro-
Zachęć pozostałych uczniów do wyrażania opinii sić uczniów o rozważenie autentycznych i znanych
na temat zaprezentowanych projektów i propozy- im sporów między grupami obywateli a władzami
cji, np. zadając pytania:  Co wam się najbardziej samorządowymi. Sytuacji tego rodzaju na ogół nie
podobało w przygotowanej przez tę grupę propo- brakuje!
SamorzÄ…d lokalny 51
11. SZKOA
A I JEJ S
SIEDZI
Szkoła jest częścią społeczności lokalnej, powinna korzystać z jej zasobów  ludzi, miejsc, instytucji 
a równocześnie włączać się w życie swojej wspólnoty. Uczniowie zastanawiają się, kto w ich gminie (lub
powiecie) jest zainteresowany pracą szkoły i może być jej sojusznikiem, jak zwiększyć intensywność
kontaktów społeczności szkolnej ze światem poza jej murami. Dowiadują się także, jakie uprawnienia
dotyczące prowadzenia placówek oświatowych mają władze samorządowe i w jaki sposób są one
realizowane w ich szkole.
II
CELE
składają się na instytucję zwaną szkołą, jakie relacje
je łączą i czy grupy te mają jakieś wspólne cele.
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
Poproś, aby uczniowie przeczytali ćwiczenie
 wyjaśnić, jaki organ odpowiedzialny
 Szkolny trójkąt i odpowiedzieli na postawione
jest za prowadzenie ich szkoły;
w nim pytania.
 scharakteryzować relacje łączące szkołę z gminą;
 wymienić osoby i instytucje, które mają związek
ROZWINI
CIE
ze szkołą i mogą z nią współpracować;
4. Postaw problem  co tak naprawdę jest najważ-
 uzasadnić stwierdzenie  Szkoła jest częścią spo-
niejsze w szkole, do czego szkoła ma przygotowywać
łeczności lokalnej i poprzeć je przykładami.
uczniów? Czy jest możliwe, aby proces ten odbywał
się w kompletnej izolacji od środowiska lokalnego?
ÅšRODKI DYDAKTYCZNE
Poleć, by zapoznali się teraz z tekstem  Szkoła samo-
" Arkusze dużego papieru, kartki for- rządowa i schematem  Skąd szkoły biorą pieniądze
matu A-4, markery, nożyczki, klej, apa- lub sam przedstaw zawarte w nich informacje.
raty fotograficzne. 5. Poproś uczniów o wytłumaczenie terminu  do-
bry sąsiad . Jak sądzą, czego można oczekiwać po
 dobrym sÄ…siedzie ? Czym jest uwarunkowane po-
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
siadanie  dobrego sąsiada ? Czy możemy oczekiwać,
WPROWADZENIE
że będzie nim ktoś, kto nas nie zna?
1. Powiedz, że szkoła, tak jak inne in-
Poinformuj uczniów, że będziecie wspólnie za-
stytucje publiczne, nie działa w próżni.
stanawiać się teraz nad możliwościami współpracy
Jej prawidłowe funkcjonowanie wymaga współpracy
szkoły z różnymi organizacjami i instytucjami. Skoro
z wieloma innymi instytucjami. Warto, by ucznio-
wzajemna pomoc między sąsiadami jest uzależniona
wie orientowali się, z jakimi urzędami, organizacjami
od dobrego poznania się, szkoła powinna dać się
i osobami szkoła współpracuje, skąd biorą się środki
poznać z jak najlepszej strony.
na utrzymanie szkoły, kto podejmuje decyzje doty-
6. Zapytaj uczniów, z jakimi instytucjami szkoła może
czące najważniejszych szkolnych problemów. Szkoła
i powinna współpracować. Zastanówcie się nad za-
to przecież nie tylko miejsce, w którym uczniowie
kresem możliwej współpracy. Czy wasza szkoła do-
zdobywają wiedzę, to także miejsce, gdzie nabywają
brze wykorzystuje rozpoznane przez uczniów moż-
różnych umiejętności, użytecznych w dorosłym ży-
liwości? Czego brakuje? W jaki sposób wzmocnić
ciu. W szkole nawiÄ…zujemy pierwsze trwalsze kon-
więz
szkoły z otoczeniem? Zwróć uwagę na zna-
takty z rówieśnikami, uczymy się reguł obowiązują-
czenie kontaktów z lokalnymi przedsiębiorstwami
cych w relacjach między ludz
mi.
 prawdopodobnie w przyszłości znajdzie w nich
2. Zapisz na tablicy poczÄ…tek zdania:  SZKOA
A TO
zatrudnienie wielu uczniów z waszej szkoły. Nie
MIEJSCE... . Poproś uczniów, aby każdy z nich do-
krytykuj pomysłów, zachęć raczej do ich realizacji.
kończył to zdanie na dziesięć różnych sposobów. Daj
przykład, kończąc wypowiedz
, np.  Szkoła to miej-
ZAKOC
CZENIE
sce, w którym spotykam się z przyjaciółmi .
7. Kończąc lekcję, zaproponuj uczniom dalszą pracę
Poleć teraz, aby uczniowie dobrali się w czwórki
w ramach projektu  Nasza szkoła . Rezultatem pracy
i porównali swoje odpowiedzi  niech wyeliminują
zespołowej w tym projekcie będzie folder (biuletyn,
odpowiedzi banalne i prowokacyjne. Powiedz
uczniom, żeby zwrócili uwagę, czy myślą podob- gazeta, kronika), który pokażecie ważnym dla waszej
nie, czy też różnią się w opiniach na temat szkoły. szkoły osobom. Ostatnim etapem projektu może być
Zapisane przez uczniów zdania posłużą do przygo- impreza pod hasłem  Święto naszej szkoły , w czasie
towania charakterystyki waszej szkoły. której uczniowie mogą zorganizować finał konkursu
3. Po prezentacji zdań poszczególnych czwórek za-  Szkoła naszych marzeń oraz przedstawić publicz-
pytaj uczniów, kto tworzy szkołę, jakie grupy ludzi nie wyniki przeprowadzonych przez siebie ankiet.
52 SamorzÄ…d lokalny
12. CO WA
ADZE SAMORZ
DOWE
MOG
ZROBIĆ Z BEZROBOCIEM?
Zajęcia dotyczą sposobów radzenia sobie przez samorządy lokalne z bezrobociem, a zwłaszcza aktywnych
form przeciwdziałania temu zjawisku. Uczniowie będą też mieli okazję, aby rozważyć kontrowersje
związane z organizowaniem przez gminy robót publicznych.
II
CELE
5. Rozdaj uczniom tekst  Problem gminy, powiatu,
regionu i Polski! oraz poleć, aby wykonali zamiesz-
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
czone pod tekstem zadania. Zadanie nr 4 może stać
 przedstawić sposoby rozwiązywania
się okazją do krótkiej dyskusji na forum klasy. Za-
problemu bezrobocia przez samorzÄ…dy
chęć uczniów, aby sięgnęli do przykładów innych niż
lokalne;
użyte w tekście.
 zdobyć informacje na temat sytuacji na rynku
6. Wyjaśnij uczniom pojęcie  robót publicznych . Po-
pracy w swojej gminie (powiecie, regionie) oraz
dziel klasÄ™ na dwie grupy. Jednej przydziel argu-
działań podejmowanych przez władze samorzą-
menty na rzecz robót publicznych, a drugiej prze-
dowe i urzÄ…d pracy.
ciwne organizowaniu takich robót. Przeprowadz
cie
debatę  za i przeciw , zapisując na tablicy główne
ŚRODKI DYDAKTYCZNE agrumenty na rzecz obu stanowisk. Jeśli obawiasz się
nadmiernej identyfikacji uczniów z prezentowanymi
" Mapa Polski z zaznaczonymi woje-
przez nich argumentami, możesz w trakcie debaty
wództwami.
zaproponować zamianę ról.
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
ZAKOC
CZENIE
7. Zaproponuj uczniom jako pracę domową ćwicze-
WROWADZENIE
nie  Co postanowicie? . Poproś, aby nawiązali współ-
1. Sprawdz
, czy uczniowie znajÄ… pojÄ™-
pracę z powiatowym urzędem pracy i spróbowali
cie  bezrobocie i jakie sÄ… ich skojarzenia
uzyskać informacje na temat bezrobocia w waszej
z nim związane. Wyjaśnij, że za bezrobotnych uważa
gminie. Możesz podzielić uczniów na pięć grup.
się ludzi, którzy są gotowi podjąć pracę, ale nie mogą
Zbierają one informacje według następujących kate-
jej znalez
ć (a nie np. wszystkich niepracujących).
gorii: I wykształcenie, II płeć, III zawód, IV wiek;
grupa V porównuje dane z ostatnich dwóch lat
ROZWINI
CIE
i ustala, czy bezrobocie wzrosło, czy spadło i w ja-
2. Poproś uczniów, by przeczytali tekst na temat spo-
kich kategoriach osób zmiany są najważniejsze. Na
sobów zwalczania bezrobocia w gminie. Zapytaj, czy
kolejnej lekcji podsumujcie uzyskane informacje i za-
w waszej gminie także są bezrobotni. Jak poważny
stanówcie się, w jaki sposób należy w najbliższym
jest to problem? Z jakich form pomocy korzystajÄ…
roku przeciwdziałać bezrobociu w waszej okolicy.
bezrobotni w waszej okolicy?
3. Na podstawie dostępnych statystyk (i wła-
UWAGI
snej orientacji) sporzÄ…dz
cie listę-ranking najwięk-
szych pracodawców w waszej miejscowości (gminie, Właściwe powiązanie ogólnych problemów poru-
a może powiecie). Jaki procent zatrudnionych pra- szanych podczas lekcji z sytuacją lokalną wymaga
cuje w małych, prywatnych przedsiębiorstwach, jaki współpracy z rejonowym biurem pracy oraz z urzę-
we własnych gospodarstwach rolnych, a jaki w du- dem powiatowym i gminnym. Warto także skonsul-
żych zakładach pracy? Jakie to zakłady, kto jest ich tować się z nowymi władzami samorządowymi na
właścicielem, jakich pracowników zatrudniają? szczeblu wojewódzkim  one mają dbać o przeciw-
4. Najważniejsze informacje zapiszcie na tablicy. Za- działanie bezrobociu w całym regionie. Zachęcamy
proponuj uczniom dyskusję, w jaki sposób mogą nauczycieli, aby do udziału w lekcji zaprosili osoby
one wpłynąć na ich decyzje dotyczące wyboru za- zajmujące się przeciwdziałaniem bezrobociu. Mogą
wodu. Wykorzystując te informacje, uczniowie po- one poinformować uczniów o samym zjawisku oraz
winni napisać krótki (8-, 10-zdaniowy) tekst na wzór przedstawić własną opinię na temat kontrowersyj-
artykułów prasowych na temat przyczyn i struktury nych problemów, takich jak np. organizowanie robót
bezrobocia w waszej gminie. publicznych.
SamorzÄ…d lokalny 53
13. ODPADY  PROBLEM LOKALNY CZY
GLOBALNY?
Uczniowie poznają problemy związane z gospodarką wodną, zatruciem powietrza oraz składowaniem
i utylizacją odpadów w swej gminie i powiecie. Uświadamiają sobie, że rozwiązanie tych problemów
wymaga współpracy z sąsiadami i sensownej polityki ekologicznej prowadzonej przez państwo.
II
CELE
obserwujÄ… przebieg negocjacji i mogÄ…  za zgodÄ…
swego zespołu  doradzać swym negocjatorom, do-
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
starczając im kolejnych argumentów. Socjodramę na-
 wyjaśnić, w jaki sposób problem skła-
leży zakończyć, gdy zostanie osiągnięte porozumie-
dowania i utylizacji odpadów jest roz-
nie dotyczące lokalizacji wysypiska (lub wcześniej 
wiÄ…zywany na terenie ich gminy;
jeśli widać, że porozumienia nie uda się zawrzeć).
 wykazać związek między lokalnym i globalnym
5. Pokaż uczniom przykłady odpadów, które mogą
wymiarem tego problemu;
być ponownie wykorzystane. Zwróć uwagę na znak
 zaproponować własny sposób włączenia się
recyclingu umieszczony np. na puszkach po napo-
w kampaniÄ™ na rzecz ponownego wykorzystania
jach i wytłumacz jego znaczenie.
odpadów;
Poproś, aby każdy sporządził listę odpadków,
 ocenić, czy społeczność lokalna jest świadoma
które zwykle wyrzuca się w ich domu, oraz zakreślił
rangi problemu utylizacji odpadów.
te spośród nich, które można ponownie wykorzystać.
Spytaj klasę, jak ocenia świadomość problemów
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
zwiÄ…zanych z odpadami w swoim domu i w lokalnej
społeczności w ogóle. Poproś o komentarze.
WROWADZENIE
6. Podziel uczniów na kilkuosobowe zespoły i poproś
1. Spytaj uczniów, czy wiedzą, co dzieje
o zaprojektowanie akcji społecznej na rzecz ponow-
się ze śmieciami, które wyrzucają do po-
nego wykorzystywania odpadów oraz właściwego
jemników w pobliżu swojego miejsca zamieszkania,
ich składowania. Poinformuj uczniów, że celem akcji
kto jest odpowiedzialny za ich wywożenie i kto za
jest uświadomienie mieszkańcom gminy tego pro-
to płaci, gdzie zlokalizowane jest najbliższe wysy-
blemu oraz zwrócenie uwagi na jego globalny cha-
pisko śmieci. Przypomnij, że wywożenie i składowa-
rakter. Uczniowie mogą przygotować ulotki, plakaty,
nie śmieci należy do zadań własnych gminy, podob-
transparenty z hasłami, miniaudycję radiową, pio-
nie jak dostarczanie mieszkańcom wody. Możesz do-
senki, a nawet  na zajęciach technicznych  wyko-
dać, że kontrolą odpadów przemysłowych zajmują
nać kosze przeznaczone na różne rodzaje odpadów.
się inne władze  starosta i wojewoda, a ponadto
Najlepiej wspólnie opracować projekt całej akcji,
Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska.
a następnie podzielić się wykonaniem jej poszczegól-
nych elementów  np. jeden zespół rysuje plakaty,
ROZWINI
CIE
inny pisze piosenkÄ™, a jeszcze inny przygotowuje
2. Poleć jednej grupie uczniów przeczytanie tekstu
audycję do szkolnej rozgłośni radiowej. Sporządzone
 Cywilizacja wysypisk , a drugiej  Polski śmietnik .
materiały rozprowadz
wraz z uczniami w szkole oraz
Po lekturze uczniowie dobierajÄ… siÄ™ w pary i nawza-
w jej najbliższym otoczeniu, najciekawsze z nich do-
jem streszczają sobie teksty, a następnie wspólnie
starczcie zajmujÄ…cemu siÄ™ tÄ… sprawÄ… pracownikowi
odpowiadajÄ… na zamieszczone pod nim pytania.
urzędu gminy.
3. Zaproponuj przeprowadzenie krótkiej socjodramy,
która pozwoli zrozumieć problemy związane z loka-
lizacją wysypisk. Uczniowie wejdą w role dwóch
ZAKOC
CZENIE
grup: mieszkańców gminy żyjących w pobliżu pla-
7. Zwróć uwagę, że podobne zajęcia i projekty dzia-
nowanego wysypiska odpadów oraz przedstawicieli
łań mogłyby dotyczyć innych problemów z pogra-
władz samorządowych, które zamierzają usytuować
nicza edukacji obywatelskiej i ekologicznej: wody,
tam wysypisko. Każda z grup powinna zebrać
powietrza, lasów...
w określonym czasie jak najwięcej argumentów uza-
sadniajÄ…cych jej stanowisko w konflikcie.
UWAGI
4. Następnie zespoły wyznaczają po kilku swych
przedstawicieli (4-5 osób), którzy przystępują do ne- Realizacja tematu wymaga kilku godzin lekcyjnych.
gocjacji. Próbują zrozumieć argumenty przeciwnej Można ją także przenieść (choćby częściowo) na go-
strony i osiągnąć kompromis. Pozostali uczniowie dziny wychowawcze lub lekcje biologii.
54 SamorzÄ…d lokalny
14. MAA
A OJCZYZNA I REGIONY
Lekcja ma ułatwić uczniom zrozumienie, czym są wspólnoty kulturowe: lokalne (mała ojczyzna) oraz
regionalne. Lekcja ma też zachęcić uczniów do szukania śladów tożsamości regionalnej w swoim
otoczeniu  w gminie, powiecie itp.
CELE
przechodzony nogami . Zdarza się, że taką małą oj-
II
czyzną jest np. gmina. Ale istnieją też większe cało-
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
ści, z którymi ludzie się utożsamiają, mając poczucie
 wyjaśnić, jak rozumieją pojęcie małej
swej wspólnoty, a zarazem odrębności od innych czę-
ojczyzny, i odnieść je do swoich do-
ści kraju. Mówimy wtedy o regionach czy obszarach
świadczeń;
wyodrębnionych geograficznie, o wspólnej historii,
 określić, jaka jest relacja między poczuciem toż-
tradycji, kulturze.
samości regionalnej i narodowej (oraz ponadna-
4. Przedstaw uczniom pojęcie  wspólnoty regional-
rodowej), oraz pokazać, w jaki sposób one się
nej (na podstawie tekstu  Region  co to takiego? )
uzupełniają;
i wskaż różne typy regionów: wielkie (Galicja, Po-
 wskazać specyficzne cechy swojego regionu bądz

znańskie, Kongresówka) i mniejsze (Podhale, Kurpie,
wyjaśnić, z jakich powodów tożsamość regio-
Kaszuby). Zastanówcie się, w jakim regionie  małym
nalna nie powstała lub została zniszczona.
i dużym  leży wasza miejscowość i gmina. Ucznio-
wie mogą sami przeczytać tekst Ossowskiego, ale
JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJ
CIA?
powinieneś im w tym pomóc, bo jest on dość trudny.
Uwaga! Nie starajcie się wymyślić regionów na siłę.
WPROWADZENIE
Może tak być, że nie da się sensownie wskazać
1. Na wcześniejszych zajęciach poleć
żadnego, a zwłaszcza małego, posiadającego wy-
uczniom, żeby zastanowili się, czy oko-
raz
ną tożsamość kulturową regionu w waszej okolicy.
lica, w której żyją, czymś się wyróżnia od innych.
Zwróć też uwagę, że we współczesnym świecie co-
Nie precyzuj, czy idzie tu o gminÄ™, powiat, dziel-
raz większą rolę odgrywają miasta i to one pełnią
nicę, całe miasto czy inny obszar. Poproś uczniów,
funkcję regionów  mają swoje tradycje, swój folklor
by porozmawiali o tym z rodzicami, dziadkami i in-
miejski, swój charakter, narzucają ludziom pewien
nymi dorosłymi, a następnie zapisali rezultaty tych
sposób bycia. Porozmawiajcie o tym na przykładzie
poszukiwań, wskazując:
znanego uczniom wielkiego miasta (swojego lub naj-
" Jaki obszar wybrali ich rozmówcy?
bliżej położonego).
" Co zostało uznane za charakterystyczne dla
Powiedz uczniom, że słowa region używa się
niego?
także w innym znaczeniu, określając nim po prostu
Poproś uczniów, by podzielili się na kilkuosobowe
jakiś obszar danego państwa, który można wyod-
grupy i wymienili sporzÄ…dzonymi w domu notat-
rębnić, bo stanowi całość administracyjną czy gospo-
kami. Uczniowie porównują opisy okolicy, w której
darczą. Czasem nawet zamiast o  województwach
żyją, i szukają tych, które się powtarzają. Zwróć
mówi się o  regionach . To nie znaczy jednak, że
uwagę, że takim wyróżnikiem może być czasem coś
każde województwo ma swą odrębność kulturową,
drobnego: jakaÅ› miejscowa tradycja, zwyczaj, danie,
a mieszkańcy mają poczucie, że tworzą zbiorowość
element stroju, sposób mówienia.
regionalnÄ….
Możesz także wprowadzić pojęcie  euroregio-
ROZWINI
CIE
nów  regionów wyłaniających się w procesie in-
2. Uczniowie czytają tekst  Mała ojczyzna . Niech
każda z grup oceni, czy opisany przez nią w po- tegracji europejskiej i przekraczających granice po-
szczególnych państw.
przednim ćwiczeniu obszar odpowiada pojęciu małej
5. Zapowiedz uczniom, że dostaną do wykona-
ojczyzny, czy nie. Spytaj, dlaczego.
nia zadanie: będą musieli zebrać odpowiedzi na
Poproś, by teraz każdy sam zastanowił się, czy
ma swoją  małą ojczyznę . Czym jest? Czy to kilka kilka pytań dotyczących specyfiki swego regionu.
okolicznych podwórek i ulic? A może dzielnica? Całe Wskazówki do projektu zespołowego  Czy znasz
miasto? Gmina? Porozmawiajcie o tym, co dobrego swój region? znajdą w podręczniku. Przedyskutuj
wynika dla ludzi z posiadania małej ojczyzny i co z uczniami, gdzie można szukać odpowiedzi na py-
sprawia, że nie wszyscy ją mają. Zwróć uwagę, że tania (muzeum regionalne, rozmowy ze starszymi
taka  mała ojczyzna istnieje tylko w ludzkich ser- mieszkańcami, działacze towarzystw regionalnych,
cach i głowach, a nie na mapie. miejscowe gazety, literatura historyczna i etnogra-
3. Wyjaśnij, że  mała ojczyzna to zwykle niewielki ficzna itp.). Uwaga! Zadanie można wykonać na dwa
geograficznie obszar, taki  jak pisał poeta   świat sposoby: albo wszystkie zespoły szukają odpowiedzi
SamorzÄ…d lokalny 55
na wszystkie pytania, albo poszczególne zespoły zaj- powstaje McŚwiat. Uwaga! Przygotuj się, że ucznio-
mują się kolejnymi pytaniami. wie mogą chwalić kulturę masową, pozwól im się
wypowiedzieć, zwróć jednak uwagę na zagrożenia
6. Zwróć uwagę, że współcześnie występuje potężna
wynikajÄ…ce z powstawania McÅšwiata.
presja na upodobnienie do siebie kultury na całym
świecie. Młodzi ludzie w San Francisco, Tokio, Ka-
ZAKOC
CZENIE
towicach i Buenos Aires noszą takie same dżinsy,
7. Zaproponuj, by uczniowie zastanowili siÄ™, w jaki
słuchają tej samej muzyki, grają w te same gry kom-
sposób mogą na lekcjach innych przedmiotów po-
puterowe, oglÄ…dajÄ… te same filmy i seriale, a nawet
głębić wiedzę na temat tożsamości i tradycji swego
używają tych samych angielskich słów. Kultura ma-
regionu. Propozycje tematów lekcji języka pol-
sowa może być, choć nie musi, zagrożeniem dla ma-
skiego, historii, geografii, plastyki, muzyki itp. zin-
II
łych ojczyzn i regionów... Porozmawiajcie o tym, jakie
tegrowanych wokół problematyki regionalnej klasa
są tego plusy (ułatwienie porozumienia, tworzenie
może zgłosić dyrektorowi szkoły. Innym pomy-
globalnej wioski) i minusy (zanik poczucia odrębno-
słem jest szkolne święto Dzień Naszego Regionu,
ści i dumy z lokalnej tradycji, słabsze zakorzenienie,
gdzie uczniowie przedstawiliby wyniki projektu
świat staje się jednolity, a więc nudny, itp.). Krytycy
 Czy znasz swój region? . Podczas takiego kilku-
kultury masowej żartują sobie, że tak jak McDonald s
godzinnego święta można też zorganizować krótki
podbił świat kulinarnie, tak samo kultura masowa,
kurs regionalnych tańców, zaprosić znawców historii
głównie za pośrednictwem telewizji, tworzy uprosz- regionu, przygotować degustację potraw itp. Zorga-
czoną propozycję, która wszędzie wypiera specyfikę nizowanie takiego święta wymaga oczywiście współ-
narodową czy regionalną. Krytycy żartują nawet, że pracy innych nauczycieli.