HOBBY Odbiorniki CW/SSB
Dwie propozycje dla początkujących
Odbiorniki nasłuchowe KF
MOSFET (T1-BF966), w którym sy-
Fascynacja krótkofalarstwem rozpoczyna się przeważnie od nasłuchu.
gnał z anteny jest doprowadzony
Każdy radioamator, zanim przystąpi do egzaminu na licencję krótkofalar-
do pierwszej bramki, zaś sygnał
ską, powinien najpierw osłuchać się na pasmach amatorskich i wskazane
z przestrajanego generatora (VFO)
byłoby, aby uzyskał licencję nasłuchową SWL.
do bramki drugiej.
Problem w tym, że na pasmach amatorskich stacje pracują emisją telegra- W obwodzie wejściowym jest
włączony bardzo prosty filtr w po-
ficzną oraz jednowstęgową i trzeba mieć odbiornik przystosowany właśnie
staci obwodu rezonansowego
do takich emisji.
z użyciem cewki L1 (typowy dławik
10uH). Dopasowanie niskiej impe-
Choć na rynku są dostępne od- analogowym wzmacniaczem po- dancji anteny do dużej impedancji
biorniki radiokomunikacyjne oraz średniej częstotliwości z kluczo- wejściowej tranzystora osiągnięto
szerokopasmowe skanery często- wanym układem ARW, zaś drugi poprzez dzielnik pojemnościowy
tliwości, jednak są to dość drogie jest układem wzmacniacza częstot- C1 C2.
urządzenia jak na kieszeń radio- liwości FM, wyposażonym także Generator przestrajany (VFO)
amatora. Z tego względu warto wy- w detektor FM (niewykorzystany jest zbudowany na jednym tran-
konać we własnym zakresie prosty w naszym przypadku). zystorze T2 (BC547). Częstotliwość
odbiornik na jedno lub dwa pasma Schemat ideowy układu przed- pracy układu wyznacza obwód re-
KF, który umożliwi zapoznanie się stawiono na rysunku 1. zonansowy z cewką L1 (typowy
z pracą krótkofalowców. Na wejściu układu znajduje dławik22uH) C15 wraz z diodami
Na początek prezentujemy do się od razu mieszacz wykonany pojemnościowymi (wypadkowymi
wyboru dwa sprawdzone układy na dwubramkowym tranzystorze pojemnościami montażowymi oraz
RX dostępne jako kity AVT z kla-
syczną, pojedynczą przemianą czę-
stotliwości, z nietypowym zasto-
sowaniem popularnych układów
scalonych.
RX Cemi
Kompletny opis tego odbiornika
(kit AVT 962) znajduje się w EP
1/07.
Układ został zaprojektowany na
starszych układach scalonych typu
UL1231 i UL1241, już nieproduko-
wanych, ale wciąż dostępnych.
Pierwszy układ scalony UL2131
jest monolitycznym, bipolarnym,
Rys 1. Schemat ideowy odbiornika Cemi na pasmo 80m konstrukcji SP5AHT
Świat Radio Wrzesień 2007
42
pojemnością dzielnika dodatniego jest wykorzystana jako detektor W tym ostatnim przypadku ko-
sprzężenia zwrotnego C12 C13). sygnałów CW i SSB. W tym celu do nieczne będzie przesunięcie czę-
Użycie dwóch połączonych rów- nóżki 8 jest doprowadzony sygnał stotliwości BFO na dolną część
nolegle diod D1 D2 zapewnia prze- z generatora pomocniczego BFO, charakterystyki filtru kwarcowego,
strajanie odbiornika około 50kHz zbudowanego na tranzystorze T3. czyli obniżenie częstotliwości, np.
(od około 2,3 2,25MHz), co w kon- W szereg z rezonatorem X4 została poprzez zamianę kondensatora C35
sekwencji daje możliwość odbioru włączona dodatkowa pojemność na dławik rzędu 10uH.
najbardziej popularnego wycinka (kondensator 10 12pF) podwyższa- Nie należy także zapomnieć
pasma 80m, czyli 3,7 3,75MHz. jąca częstotliwość wyjściową o oko- o przestrojeniu wejściowego obwo-
W zależności od wartości zasto- ło 1,5kHz. Dzięki umieszczeniu sy- du antenowego. W najprostszym
sowanego dławika oraz konden- gnału nośnej na górnym zboczu przypadku obwód dla zakresu 40m
satora C15 można uzyskać inny charakterystyki filtru, w układzie może składać się z cewki L1 o war-
zakres pasma. następuje demodulacja dolnej wstę- tości 4,7uH oraz kondensatora C1
Duża impedancja wejściowa gi odbieranego sygnału (dobudo- 120pF (wartość C2 może pozostać
mieszacza oraz niska częstotliwość wanie  brakującej wstęgi górnej). bez zmian).
pracy układu sprawiają, że można Wyjściowy sygnał małej częstotli- W paśmie 40m nie wystarczy
było wyeliminować separator ukła- wości z nóżki 7 jest skierowany prosty, pojedynczy obwód ante-
du z dodatkowym tranzystorem, na wewnętrzny przedwzmacniacz nowy i również należy liczyć się
np. w układzie OC. małej częstotliwości. Wzmocnienie z koniecznością użycia dodatko-
Sygnał z generatora jest podany tego układu w zupełności wystar- wego filtru, np. dwuobwodowego,
na mieszacz poprzez kondensator cza do wysterowania słuchawek. oczywiście dostrojonego do pasma
5,6pF, lecz można poeksperymento- Sygnał ten można również wy- 7MHz.
wać, aby ustalić rozsądny kompro- korzystać do układu ARW i S-metra, Dodatkowe uwagi, przydatne
mis pomiędzy poziomem szumu pamiętając, że poziom sygnału DC przy uruchamianiu układu, są po-
przemiany (jakością i siłą sygnału) automatyki musi maleć ze wzro- dane pod koniec opisu kolejnego
a stabilnością generatora. stem poziomu sygnału w.cz. odbiornika.
Sygnał wyjściowy z mieszacza Brak regulacji siły głosu m.cz.
RX Jędruś
6MHz (jako częstotliwość pośred- nie wynika z niedopatrzenia, lecz
nia, będąca różnicą częstotliwości z uproszczenia do minimum kon- Kompletny opis odbiornika Ję-
doprowadzonej do wejścia ukła- strukcji, bo przecież może ją zapew- druś (kit AVT 2818) znajduje się
du i częstotliwości generatora) jest nić zewnętrzny regulator umiesz- w EdW 5/07.
skierowany do filtra kwarcowego, czony na kablu słuchawkowym. Schemat ideowy układu Jędruś
w największym stopniu decydują- Oprócz tego są jeszcze dwie pokazuje rysunek 2.
cego o całej selektywności układu. możliwości wprowadzenia regulacji Serce urządzenia tworzą dwa
Użyto tutaj prostego filtru dra- głośności: poprzez potencjometr układy scalone w.cz. TA7358 (trzeci
binkowego, zestawionego z trzech rzędu 1k, dołączony do wejścia układ m.cz. TA7368 jest zamknięty,
rezonatorów kwarcowych X1...X3 antenowego (sygnał z suwaka na podobnie jak TA7358, w jednorzę-
o jednakowych wartościach 6MHz wejście w.cz.) lub poprzez napięcie dową obudowę SIP9).
oraz czterech kondensatorów po stałe, dołączone z suwaka dodat- TA7358 zawierają w swojej struk-
33pF każdy. Filtr ten ma pasmo kowego potencjometru do punktu turze wzmacniacze w.cz., mieszacze
przenoszenia około 2,4kHz, co od- RRW (potencjometr powinien być zrównoważone oraz współpracują-
powiada szerokości odbieranego zasilany z napięcia stabilizowanego ce z nimi generatory i z tego wzglę-
sygnału SSB. 9V). du generatory BFO i VFO zostały
Odfiltrowany sygnał pośredniej Oczywiście gdyby ktoś chciał od- skonstruowane z wykorzystaniem
częstotliwości jest doprowadzany bierać na głośnik, można na wyjściu wewnętrznej struktury tych ukła-
do jednego z symetrycznych wejść zainstalować potencjometr 10k/B dów (skrócono drogę sygnału, co
układu U1 (UL1231), po czym jest i skierować sygnał na dodatkowy wpływa pozytywnie m.in. na stabil-
wzmacniany w dwustopniowym wzmacniacz m.cz., np. popularny ność częstotliwości).
wzmacniaczu różnicowym. Wzmoc- LM386. W częstotliwości pośredniej za-
niony sygnał jest zbierany z wyjścia Układ po zmontowaniu na płyt- stosowano drabinkowy filtr SSB,
7, w obwodzie którego znajduje się ce drukowanej AVT 962 powinien zestawiony z dostępnych rezona-
obwód rezonansowy zestawiony zadziałać od razu, a jedyną niedo-
z cewki L3 (typowy dławik 4,7uH) godnością, związaną z uzyskaniem
i kondensatora C18, które tworzą właściwego zakresu częstotliwości,
obwód rezonansowy na częstotli- może być dobór C15 w VFO (np. ze
wości 6MHz. Maksymalne wzmoc- względu na rozrzut indukcyjności
nienie układu wynosi około 60dB. dławików).
W przedstawionym rozwiązaniu Wartość rezystora R1 (obciążenie
zrezygnowano z układu ARW, ale mieszacza, którego wartość powin-
istnieje możliwość dołączenia go do na być porównywalna z impedancją
wyprowadzonej nóżki 14. wejściową filtru) może być dobiera-
Można także zrealizować naj- na w zakresie 100&! do 1k&!.
prostszy układ ręcznej regulacji Na przykład dla zakresu 40m
wzmocnienia (RRW) w postaci do- (7,0 7,1MHz) wygodniej będzie
datkowego potencjometru. użyć w filtrze rezonatorów 10MHz
Dalszego wzmocnienia sygna- i wtedy ustawić VFO na zakres 2,9
łu p.cz. 6MHz dokonuje kolejny  3MHz. Można także w filtrze wy-
układ scalony U2-UL1241. Jedna ze korzystać rezonatory 5MHz, a VFO
struktur wzmacniaczy różnicowych przestroić na zakres 2,0 2,1MHz. Konstrukcja SP6IFN
Świat Radio Wrzesień 2007
43
HOBBY Odbiorniki CW/SSB
Rys 2. Schemat ideowy dwupasmowego odbiornika Jędruś (80/40m) konstrukcji SP5AHT
torów 10MHz. Wybranie akurat Sygnał wyjściowy z mieszacza ci równoległego obwodu rezonan-
takiej częstotliwości pośredniej zo- układu scalonego (pin 6), będący sowego L2 C2.
stało podyktowane chęcią odsunię- różnicą obydwu składowych sy- Wzmocniony sygnał p.cz., po-
cia częstotliwości pośredniej poza gnałów, jest podany na filtr SSB przez kondensator C18, jest kiero-
odbierane pasmo, a jednocześnie poprzez aktywny klucz US1 (piny wany na jedno z wejść detektora
kompromisowym obniżeniem czę- 1 2). W obwóde wyjściowy tego (mieszacza) tego układu (pin 4).
stotliwości pracy generatora na za- mieszacza została włączona in- Na drugie wejście detektora, już
kresie 40m. dukcyjność L10 w postaci dławika wewnątrz struktury układu, jest
Na wejściu układu znajduje się 100uH (zbocznikowana rezysto- podawany sygnał z wewnętrznego
filtr dolnoprzepustowy o często- rem 1k; autor stosował rezystor generatora BFO o częstotliwości
tliwości odcięcia powyżej pasma R1 w początkowej fazie urucha- około 10MHz, sterowanego rezo-
amatorskiego 40m. Częściowo miania układu, a potem zrezygno- natorem kwarcowym S5. Częstot-
ograniczony sygnał antenowy jest wał z niego, pozostawiając decyzję liwość pracy tego generatora zale-
podawany na wzmacniacz ukła- indywidualnej ocenie przyszłych ży od tego, czy z rezonatorem jest
du U1 TA7358 (pin 1) o impedancji konstruktorów). włączony w szereg kondensator
wejściowej 50&!. Na wyjściu tego W każdym razie szerokopasmo- zmienny (trymer C33), czy cewka
wzmacniacza znajduje się równole- we wyjście umożliwia włączenie (dobrany dławik L8).
gły obwód rezonansowy L4 C25 lub filtrów o innych parametrach (przy Włączenie pojemności w szereg
L5 C26 dobrany do pracy w środko- włączaniu rezystorów uzyskano z rezonatorem zapewnia podwyż-
wej części pasma 80m albo 40m. wypadkową mniejszą czułość od- szenie częstotliwości BFO o ponad
W z m o c n i o n y s y g n a ł w. c z . biornika). 1,5kHz (10001,5kHz) w stosunku do
jest następnie kierowany na jed- W układzie modelowym filtr p.cz. (a dławika obniżenie o tę samą
no z wejść mieszacza układu U1 kwarcowy SSB został zestawiony wartość, czyli do około 9998,5kHz),
TA7358 (pin 4). Na drugie wejście w układzie drabinkowym z czte- co jest niezbędne do odtworzenia
mieszacza, już wewnątrz struktu- rech rezonatorów o częstotliwości właściwej wstęgi bocznej sygnału
ry TA7358, jest kierowany sygnał 10MHz. Pasmo przenoszenia filtru, wejściowego.
z przestrajanego generatora VXO przy zastosowaniu czterech iden- Warto zauważyć, że przy za-
(do elementów zewnętrznych tego tycznych rezonatorów i kondensa- stosowanym sposobie przemia-
generatora należy dzielnik pojem- torów po 47pF, wynosi około 2,3kHz ny częstotliwości nie następuje
nościowy C9 C10 oraz wartości jed- (maksymalny rozrzut częstotliwości odwrócenie wstęgi i wystarczy
nego z przełączanych obwodów: L6 rezonatorów bez dobierania wyno- dołączenie do masy tylko kon-
C28 lub L7 C29). sił 40Hz; zaleca się jednak dobrać densatora C33 (widać na zdjęciu
Aktualna częstotliwość pracy ge- przed montażem kwartet o jak naj- niewykorzystane miejsce na prze-
neratora VXO zależy od wypadkowej mniejszym rozrzucie). łącznik i dławik). Tym niemniej
wartości parametrów obwodu LC, Z filtru kwarcowego SSB odfil- można wstawić przełącznik, aby
w tym zakresu przestrajania zespołu trowany sygnał p.cz. jest kierowany mieć możliwość odsłuchu zarów-
diod pojemnościowych D1 D2. W pa- na wejście wzmacniacza układu no LSB (dolna wstęga; taka obo-
śmie 80m zakres przestrajania powi- U2-TA7358 (pin 1). Wzmacniacz ten wiązuje w pasmach 80 i 40m), jak
nien wynosić od 6,2 do 6,5MHz, zaś pracuje w układzie rezonansowym i USB (górnej wstęgi wymaganej
w paśmie 40m od 2,9 do 3MHz. pasmowym z obciążeniem w posta- powyżej 10MHz).
Świat Radio Wrzesień 2007
44
W wyniku zmieszania sygnału niacz o dużej impedancji wejścio- mechaniczną lub użycie potencjo-
W jednym z kolejnych
p.cz. z sygnałem wewnętrznego wej) miernik częstotliwości i skon- metru wieloobrotowego.
numerów ŚR zamieścimy
inne układy odbiorni-
generatora uzyskuje się na wyjściu trolować częstotliwość wyjściową Oczywiście na jakość i siłę sy-
ków, w tym schemat
6 czytelny sygnał małej częstotli- w dwóch skrajnych położeniach gnału ma wpływ antena oraz pro-
i opis dwupasmowego
wości. potencjometru. Jeżeli stwierdzi- pagacja, która, jak wiadomo, zmie-
odbiornika (80/40m) na
Wyjściowy sygnał m.cz. w za- my przesunięcie częstotliwości do nia się w zależności od pory dnia bazie Taurusa SP5DDJ,
konstrukcji Bogdana
kresie od 0,3kHz do około 3kHz jest dołu, to zmniejszamy pojemność i roku.
Ćwiklińskiego.
skierowany poprzez kondensator (ew. zmniejszamy liczbę zwojów Przy współpracy z anteną dipol
Kity i podzespoły do
C21 na potencjometr siły głosu P, współpracującej cewki). Jeżeli sytu- 2x19,5m, a także LW 27m dopaso-
opisywanych układów
a następnie na wejście wzmacnia- acja będzie odwrotna (zakres pracy waną prostą skrzynką, odbiorniki
można nabyć w sklepie
AVT: www.sklep.avt.
cza U3 TA7368 (identyczny wygląd zaczyna się powyżej wymaganej), umożliwiły nasłuch wielu łączności
com.pl.
jak TA7358). Jedynymi elementami to zwiększamy wartość pojemności krajowych i międzynarodowych.
tego prostego wzmacniacza o mocy (ew. dowijamy dodatkowe zwoje). Gdyby ktoś chciał poekspery-
ok. 1W są kondensatory elektro- Mając do dyspozycji generator mentować z innymi zakresami KF,
lityczne C34 i C367. Wzmocniony sygnałowy, można sprawdzić czu- to przede wszystkim trzeba zwrócić
sygnał m.cz. jest doprowadzony do łość odbiornika i spróbować ko- uwagę, że nie należy kurczowo
gniazda zasilającego słuchawki lub rygować wartości kondensatorów trzymać się podanych wartości re-
mały głośnik. w filtrach w celu uzyskania naj- zonatorów kwarcowych. Dostępne
Choć układ ma wyjście nisko- większego sygnału wyjściowego programy komputerowe z pewno-
omowe i jest przewidziany do za- w całym zakresie pasma. ścią umożliwią bardziej doświad-
silania małego głośnika, to jednak Do współpracy z przedstawio- czonym elektronikom optymalne
najlepiej sprawuje się ze słuchaw- nymi odbiornikami można polecić dobranie wartości kondensatorów
kami multimedialnymi. słuchawki multimedialne. Jeżeli na w filtrze drabinkowym. Poprzez do-
Cały odbiornik może być zasi- przewodzie słuchawek znajduje się bór wartości LC układy te dadzą się
lany napięciem 6V (4,5 8V). Jego regulator głośności, to układ można przystosować do pracy na innych
zaletą jest stosunkowo mały pobór jeszcze uprościć i zrezygnować z po- zakresach KF.
prądu, pozwalający na zasilanie tencjometru siły głosu. Korzystnie Użycie dławików w obydwu po-
z czterech baterii AA (4xR6), ewen- jest wtedy zastosować na wejściu wyższych rozwiązaniach SP5AHT
tualnie typowego napięcia +5V odbiornika dodatkowy tłumik w.cz. było podyktowane chęcią maksy-
(lepiej 6V) ze stabilizowanego za- np. w postaci potencjometru 1k, któ- malnego uproszczenia konstrukcji,
silacza. rym będzie można zmniejszyć po- a także obniżeniem ceny kitu.
Celowe jest zasilanie odbiornika ziom silnego sygnału lokalnej stacji Aktualnie w zapasach magazy-
z wyższego napięcia, np. 12V, po- od sąsiada krótkofalowca. nowych AVT znajdują się toroidal-
przez dodatkowy układ 7806, który Zmontowane układy najlepiej ne rdzenie ferrytowe i można nabyć
stabilizuje napięcie zasilania do 6V zamknąć w obudowie metalowej, rdzenie typu T37-2 (koloru czerwo-
i zapobiega wahaniom napięcia za- wykonanej z blachy aluminiowej, nego; wymiary: 9,53x5,21x3,25), na
silającego diody pojemnościowe. ale można użyć innej, dostępnej których można nawinąć potrzebne
Cały układ opisanego odbiorni- w ofercie AVT. uzwojenia cewek. Liczbę zwojów
ka można zmontować z wykorzy- Na płycie czołowej należy zamo- łatwo przeliczyć wiedząc, że rdze-
staniem głównej płytki drukowanej cować potencjometr strojenia i po- nie T37-2 mają AL=4 (AL to liczba
AVT 2818 o wymiarach 90x50mm. tencjometr siły głosu oraz ewentu- zwojów przypadająca na 1nH).
Po wmontowaniu elementów, alnie przełącznik pasm. Z kolei na Schemat Jędrusia wyposażonego
zarówno na płytce układu Cemi, jak tylnej ściance: gniazdo antenowe w dodatkowy przedwzmacniacz
i Jedrusia, po włączeniu zasilania na BNC, gniazda zasilania oraz słu- m.cz. i przystosowanego przez
pewno konieczne będzie sprawdze- chawek. SP6IFN do pracy na pasmach 80m
nie i skorygowanie częstotliwości Ponieważ komfort strojenia od- oraz 20m z użyciem rdzeni toroidal-
pracy generatora. biornika jest uzależniony od kon- nych znajduje się w ŚR 4/07 w dzia-
Dobierając samodzielnie wartości densatora zmiennego VXO, warto le Porady Techniczne.
elementów, warto wiedzieć, że tak zadbać o dodatkową przekładnię
naprawdę poprawna praca urzą-
dzenia zależy od doboru elemen-
tów LC (w tym, jak i w wyżej opi-
sanym układzie, podane wartości
elementów mogą ulec niewielkim
zmianom podczas uruchamiania).
Dostrojenie obwodów rezonan-
sowych może odbywać się przez
zmianę indukcyjności cewki lub po-
jemności kondensatora na najgło-
śniejszy odbiór w danym paśmie.
Jak już podano, częścią układu
najbardziej wrażliwą na zmiany
pojemności i indukcyjności jest ge-
nerator. Sprawdzenie pracy tego
układu jest bardzo proste, bowiem
wystarczy do wyjścia VFO (wy-
prowadzenia 7 TA7358) podłączyć
poprzez wtórnik z
ródłowy (ko-
niecznie przez separator  wzmac-
Świat Radio Wrzesień 2007
45