Uzasadnienie potrzeby monitoringu stężenia teofiliny
Monitorowanie stężenia teofiliny jest ważne ze względu na wąskie okienko
terapeutyczne leku. Nie bez znaczenia jest również stosunkowo częsta w populacji
nadwrażliwość na teofilinę obajwiająca się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi,
nudnościami, wymiotami, bólami głowy, drżeniem mięśniowym, pobudzeniem OUN,
częstoskurczem i kołataniem serca. Przekroczenie dawki nie jest trudne ze względu
na niski indeks terapeutyczny. Przedawkowanie objawia siÄ™ nadmiernym
pobudzeniem, drżeniem, hipertermią i ostatecznie zatrzymaniem krążenia.
Terapeutyczne monitorowanie leków w surowicy krwi gwarantuje realizację
racjonalnej farmakoterapii. Skuteczne działanie lecznicze leków można osiągnąć
tylko przy optymalnym zakresie stężeń w osoczu krwi. Powyżej tego poziomu należy
spodziewać się niepożądanych działań ubocznych, a przy niższych stężeniach dany
preparat może niewywołać zamierzonych skutków terapeutycznych. Pomiar stężenia
leku w osoczu jest wskaz
nikiem działania farmakologicznego. Zmianom stężenia leku
w osoczu towarzyszą też zmiany stężenia w miejscu działania oraz na poziomie
receptorowym. U różnych pacjentów przyjmujących ten sam lek według danego
schematu mogą wystąpić różnice między dawką leku a jego stężeniem w osoczu i
efektem terapeutycznym.
Na ten stan rzeczy mają wpływ: różna dostępność biologiczna, różnice
osobnicze wpływające na wchłanianie w przewodzie pokarmowym, poziom
metabolizmu, masa i budowa ciała, dystrybucja w płynnych kompartmentach,
wiązanie z miejscami nieaktywnymi w ustroju, szybkość metabolizmu i wydalania.
Natomiast na powyższe właściwości mają wpływ czynniki genetyczne i
środowiskowe, choroby, interreakcje z innymi lekami.
Oznaczenie stężenia leku w surowicy umożliwia wykrywanie przekroczenie
dopuszczalnych stężeń danej substancji leczniczej i kontrolę wrażliwości pacjentów
na dany lek.
Teofilina - opis substancji
theophylline
antiasthmaticum, bronchodilatans
Działanie: Naturalna pochodna metyloksantyny, obecnie otrzymywana syntetycznie.
Nie wyjaśniono jej mechanizmu działania, prawdopodobnie działa przez hamowanie
fosfodiesterazy (enzymu rozkładającego wewnątrzkomórkowy cAMP) i blokowanie
receptorów adenozynowych. Rozważa się inne mechanizmy działania: wpływ na
wewnątrzkomórkowe przesunięcia jonów wapnia, działanie antagonistyczne w
stosunku do prostaglandyn, pobudzanie endogennego uwalniania amin
katecholowych, hamowanie syntezy komórkowego cGMP i synergizm z ²-
adrenomimetykami. Pobudza ośrodek oddechowy i naczynioruchowy rdzenia
przedłużonego; rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, a także naczyń krwionośnych
(rozszerza naczynia tętnicze mózgu, serca, nerek, płuc i skóry oraz naczynia żylne);
zwiększa przepływ nerkowy, działając słabo moczopędnie; nieznacznie obniża
ciśnienie tętnicze; w dużych dawkach działa dodatnio ino- i chronotropowo na serce;
wzmaga kurczliwość przepony, przez co ułatwia oddychanie chorym na POChP.
Teofilina słabo rozpuszcza się w wodzie, w 90-100% wchłania się z przewodu
pokarmowego, tmax wynosi 1-3 h (preparaty o przedłużonym uwalnianiu 3-6 h).
Wchłanianie po podaniu doodbytniczym w postaci czopków jest powolne i może być
zróżnicowane. Stopień wiązania z białkami osocza wynosi u dorosłych i dzieci ok.
56%, a u wcześniaków 36%. Metabolizm zachodzi w wątrobie (demetylacja,
utlenianie). t1/2 leku w surowicy wynosi średnio 7,7 h u niepalących osób dorosłych i
3,7 h u dzieci, charakteryzuje się jednak znaczną zmiennością osobniczą
(odpowiednio 3-15 h i 1-9 h); t1/2 jest znacznie wydłużony u noworodków i niemowląt
do 1. rż. U palących tytoń lub marihuanę eliminacja leku jest przyspieszona
(t1/2 wynosi 4-5 h u osób palących 1-2 paczki papierosów/d i wraca do normy po 6-24
mies. po zaprzestaniu palenia). Wydalanie następuje głównie z moczem w postaci
metabolitów. Stężenie terapeutyczne we krwi wynosi zwykle 10-20 µg/ml, jednak
występuje duża zmienność osobnicza.
Wskazania z ChPL: Stany przebiegające ze zwężeniem dróg oddechowych (astma,
POChP, stany zapalne oskrzeli z odczynem spastycznym i inne).
Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, świeży
zawał serca, zaburzenia rytmu serca o charakterze tachyarytmii (w przeszłości lub
obecnie), niestabilna dławica piersiowa, ciężkie nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia
przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu, nadczynność tarczycy, padaczka, czynna
choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, porfiria, ciężka niewydolność nerek lub
wątroby. Nie stosować u dzieci do 3. rż. (postaci o przedłużonym działaniu do 5.-6.
rż.), pozajelitowo - do 6. mż. Szczegółowe informacje dotyczące przeciwwskazań i
środków ostrożności - patrz: zarejestrowane materiały producenta.
Interakcje: DziaÅ‚ania niepożądane nasilajÄ… siÄ™ w czasie stosowania ²-
adrenomimetyków, efedryny i innych pochodnych metyloksantyny. Inhibitory
enzymów mikrosomalnych wątroby (antybiotyki makrolidowe, doustne środki
antykoncepcyjne, fluwoksamina, ²-sympatykolityki, cymetydyna, enoksacyna,
cyprofloksacyna) zwiększają stężenie teofiliny we krwi. Induktory enzymów
mikrosomalnych (barbiturany, ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina) zmniejszajÄ…
stężenie teofiliny we krwi. Teofilina wzmaga działanie sympatykomimetyków,
furosemidu, glikozydów naparstnicy i rezerpiny, a osłabia działanie węglanu litu
(zwiÄ™kszone wydalanie przez nerki). Wykazuje antagonizm z ²-sympatykolitykami.
Eliminacja leku następuje szybciej u chorych leczonych długotrwale
kortykosteroidami.
Działanie niepożądane: Podrażnienie błony śluzowej żołądka (bóle w nadbrzuszu,
nudności, wymioty), biegunka, bóle głowy, bezsenność, niedociśnienie, skurcze
dodatkowe, częstoskurcz (kołatanie serca), pobudzenie, drżenie kończyn, osutka. W
razie przedawkowania (stężenie leku w osoczu powyżej 20-25 µg/ml): silne
podniecenie, drgawki, hipertermia, niedociśnienie, komorowe zaburzenia rytmu serca,
ciężkie zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (w tym krwawienia z górnego
odcinka przewodu pokarmowego). U dzieci drgawki mogą wystąpić jako pierwsze
działanie niepożądane.
Ciąża i laktacja: Kategoria C. Lek przenika do pokarmu kobiecego; nie stosować w
okresie karmienia piersiÄ….
Dawkowanie: Podstawą obliczenia dawki powinna być należna masa ciała (wzrost w
cm minus 100, minus 10%), ponieważ teofilina nie ulega dystrybucji do tkanki
tłuszczowej. P.o. preparaty o przedłużonym działaniu najczęściej stosuje się
następująco: u dzieci 3.-9. rż. do 24 mg/kg mc./d w 2 daw. podz., 9.-12. rż. do 20
mg/kg mc./d, 12.-16. rż. 18 mg/kg mc./d, dorośli 8-12 mg/kg mc./d, najczęściej co 12
h (w razie braku efektu dawkę można zwiększyć do 15 mg/kg mc./d i podawać w 3
daw. podz.). Niektóre preparaty można podawać 1 ×/d. P.r. DoroÅ›li. 350 mg 2-4
×/d. I.v. w ostrych i ciężkich skurczach oskrzeli poczÄ…tkowo; dawkowanie
indywidualne, początkowo zwykle 5 mg/kg mc./h, następnie w zależności wieku i
efektów leczenia, zwykle 0,25-1 mg/kg mc./h. U chorych na zapalenie płuc, choroby
serca, wątroby lub nerek, osób w podeszłym wieku, niedotlenionych, z przewlekłym
sercem płucnym lub zakażeniem wirusowym należy zmniejszyć dawkę w związku z
wydłużeniem czasu metabolizmu leku. Wskazane może być monitorowanie stężenia
leku we krwi; jest to szczególnie ważne u osób starszych, w przypadku chorób
towarzyszących, stosowania innych leków (możliwość interakcji) lub dużych dawek.
Uwagi: Nie dzielić i nie rozgryzać tabletek i kapsułek, popijać małą ilością wody.
Tabletki z zaznaczonym rowkiem w razie potrzeby dzielić dokładnie wzdłuż linii
podziału. U niektórych osób teofilina może pogarszać sprawność psychofizyczną.
Poszczególne preparaty mogą różnić się właściwościami farmakokinetycznymi.
Uzasadnienie i efekty leczenia teofilinÄ…
Teofilina działa na ośrodek oddechowy pobudzając go. Rozluz
nia również
mięśniówkę oskrzeli i rozszerza naczynia krwionośne. Wzmaga kurczliwość
przepony przez co ułatwia oddychanie. Po zastosowaniu teofiliny pacientka zgłosiła
znaczne zmniejszenie duszności.