Witaminy E, A i C jako antyoksydanty 377
PRACE POGL
DOWE
Witaminy E, A i C jako antyoksydanty
MACIEJ RUTKOWSKI1, TOMASZ MATUSZEWSKI2, JÓZEF K
DZIORA3, MAREK PARADOWSKI4,
KRZYSZTOF KA
OS2, ALEKSANDER ZAKRZEWSKI2
1
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Katedra Biomedycznych Podstaw Fizjoterapii, Zakład Chemii i Biochemii Klinicznej,
kierownik: dr hab. med. I. Majsterek; 2Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie, Centralny Szpital Kliniczny MON, Klinika Chorób Infekcyjnych
i Alergologii, kierownik: prof. dr hab. med. J. Kruszewski; 3Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy,
Katedra i Zakład Biochemii, kierownik: prof. dr hab. med. J. Kędziora; 4Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Katedra Diagnostyki Laboratoryjnej,
Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej i Biochemii Klinicznej, kierownik: prof. dr hab. med. M. Paradowski
Witaminy E, A i C jako antyoksydanty Vitamins E, A i C as antioxidatives
Rutkowski M.1, Matuszewski T.2, Kędziora J.3, Paradowski M.4, Rutkowski M.1, Matuszewski T.2, Kędziora J.3, Paradowski M.4,
Kłos K.2, Zakrzewski A.2 Kłos K.2, Zakrzewski A.2
1 1
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Katedra Biomedycznych Podstaw Medical University of Lodz, Poland Physiotherapy Division, Chair
Fizjoterapii, Zakład Chemii i Biochemii Klinicznej; 2Wojskowy and Department of Chemistry and Clinical Biochemistry; 2Military
Instytut Medyczny w Warszawie, Centralny Szpital Kliniczny MON, Institute of Health Services in Warsaw, Poland, Central Clinical
Klinika Chorób Infekcyjnych i Alergologii; 3Uniwersytet Mikołaja Hospital of the Ministry of National Defense, Department
Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Katedra of Infectious of Diseases of Allergology; 3Nicolaus Copernicus
i Zakład Biochemii; 4Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Katedra University in Torun, Collegium Medicum in Bydgoszczy, Poland,
Diagnostyki Laboratoryjnej, Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Chair and Institute of Biochemistry; 4Medical University of Lodz,
i Biochemii Klinicznej Poland, Laboratory Diagnostics Division, Department of Laboratory
Diagnostics and Clinical Biochemistry
W ostatnich latach wykazano, że witaminy A, C i E oraz karotenoidy, It has been found during last years that vitamins A, C, E and carote-
oprócz poznanej wcześniej funkcji zapobiegania określonym lipido- noids, besides previously recognized functions of preventing parti-
i awitaminozom, biorą istotny udział w mechanizmach obronnych cular lipido- and avitaminosis, significantly participate in the protec-
organizmu przeciwko stresowi oksydacyjnemu. Stres oksydacyjny tion of the human body against oxidation stress that is characterized
to stan organizmu, który charakteryzuje się zaburzeniem równowa- by balance disturbance between speed of free radical creation and
gi, pomiędzy szybkością wytwarzania wolnych rodników i reaktyw- reactive oxygen forms with pace of their neutralization by enzymes
nych form tlenu a szybkością ich unieszkodliwiania przez enzymy i and antioxidants. The antioxidative system creates special protecti-
antyoksydanty. Układ antyoksydacyjny tworzy swoistą barierę ve barrier which includes numerous chemical form with antiperoxi-
ochronną, a w jego skład wchodzą liczne związki o właściwościach dative proprieties and vitamins are the most important part of it. The
przeciwutleniających, z których najważniejszymi są witaminy. Ce- aim of this work was the profile of occurrence and antioxidative ac-
lem pracy była charakterystyka występowania i działania antyoksy- tion of the vitamins A, C and E.
dacyjnego witamin A, C i E.
Słowa kluczowe: witaminy antyoksydacyjne, reaktywne formy tlenu Key words: antioxidative vitamins, reactive oxygen forms
Pol. Merk. Lek., 2010, XXIX, 174, 377 Pol. Merk. Lek., 2010, XXIX, 174, 377
We wcześniejszej pracy poglądowej [17] opisaliśmy zjawi- atynina i karnozyna. Spośród antyoksydantów hydrofobowych
ska patologiczne zachodzące w ustroju człowieka pod wpły- największe znaczenie mają: bilirubina, koenzym Q (zredu-
wem stresu oksydacyjnego. Stres oksydacyjny (szok tleno- kowany), liczne antocyjaniny, flawonoidy i karotenoidy. Anty-
wy) określa się jako zaburzenie istniejącej w ustroju równo- oksydantem o powinowactwie zarówno do środowiska hy-
wagi prooksydacyjno-oksydacyjnej w kierunku reakcji utle- drofilowego, jak i lipofilnego jest melatonina [1-3, 9, 11, 15,
niania. Zaburzenie to wynika ze zwiększenia stężenia reak- 18, 24, 28].
tywnych form tlenu (RFT) przy zbyt małej wydolności układu Wśród najważniejszych antyoksydantów drobnocząstecz-
antyoksydacyjnego. Szok tlenowy spełnia istotną rolę w licz- kowych znajdują się również niektóre witaminy. W środowi-
nych procesach biologicznych zachodzących w ustroju, bę- sku hydrofobowym wiele funkcji antyoksydacyjnych spełnia
dąc czynnikiem sprawczym wielu różnych chorób, w tym cho- witamina E i witamina A  wraz ze swoją najistotniejszą pro-
rób nowotworowych i chorób układu krążenia. witaminą -karotenem, a w środowisku hydrofilowym ener-
Układ antyoksydacyjny tworzy swoistą barierę ochronną. gicznym antyoksydantem jest witamina C [28]. Wartości pra-
W skład tej bariery wchodzą liczne związki o właściwościach widłowych stężeń witamin antyoksydacyjnych w osoczu po-
przeciwutleniających określane  z racji małych rozmiarów czą- dano w tabeli 1.
steczek  mianem antyoksydantów drobnocząsteczkowych [1,
2]. Występują one zarówno w środowisku hydrofilowym (wod-
nym) w postaci rozpuszczonej w cytoplazmie komórek i pły- WITAMINA A
nach pozakomórkowych, jak i w środowisku hydrofobowym
(lipofilnym) w błonach komórkowych i lipoproteinach osocza. Witamina A ma dwie podstawowe formy:
Do najistotniejszych antyoksydantów hydrofilowych nale-  A1, czyli retinol (ryc. 1), znana też jako akseroftol,
żą: glutation (zredukowany), kwas moczowy, cysteina, kre-  A2, czyli 3,4-didehydroretinol.
378 M. Rutkowski i wsp.
Tabela 1. Wartości prawidłowych stężeń witamin antyoksydacyjnych w osoczu
Table 1. Regular value of antioxidative vitamins in the blood plasma
Witaminy Prawidłowe stężenia y
ródła danych
(witaminy w mol/l)
Witamina A 0,53-2,10 Biochemia Harpera. PZWL, Warszawa 1995 r.
0,90-2,80 Pawelski S., Maj S.: Normy i diagnostyka chorób wewnętrznych. PZWL, Warszawa 1993 r.
1,05-2,10 Podlewski J.K., Chwalibowska-Podlewska: Leki współczesnej terapii. Wyd. Fund. Buchnera,
Warszawa 1996 r.
1,05-2,27 Kokot F., Kokot S.: Badania laboratoryjne  zakres norm i interpretacja. PZWL, Warszawa 1996 r.
Witamina E 12-371 Pawelski S., Maj S.: Normy i diagnostyka chorób wewnętrznych. PZWL, Warszawa 1993 r.
1,5-23 Fettl�sliche Vitamine. Dr Falk Pharma GmbH, Freiburg 1998 r.
Witamina C 33-72 Rutkowski M., Grzegorczyk K.: Kolorymetryczne oznaczanie stężeń witaminy C przy użyciu
(zakres wyznaczony odczynnika fosforowolfr.  modyfikacja metody Kyawa. Diagn. Lab. 1998, 34, 511-520
doświadczalnie)
36-79 Rutkowski M., Grzegorczyk K.: Witamina C w medycynie  prawidłowe stężenie w osoczu.
(na podstawie 25 zakresów Pol. Merk. Lek. 1999, 6, 57-60
według piśmiennictwa)
Właściwości antyoksydacyjne witaminy A (także karote-
H3C CH3 CH3 CH3
noidów) wynikają z obecności w cząsteczce sprzężonego
układu wiązań C=C w łańcuchu bocznym. Dzięki niemu efek-
OH
tywnie wygasza ona tlen singletowy oraz neutralizuje wolne
rodniki powstające podczas peroksydacji lipidów. Witamina
CH3
A ma szczególne powinowactwo do nabłonków oraz siatkówki
oka. Działa, podobnie jak witamina E, zarówno w I jak i II linii
Ryc. 1. Wzór strukturalny retinolu
obrony przed RFT (w procesach prewencyjnych oraz reak-
Fig. 1. The structural formula of retinol
cjach wolnorodnikowych na etapie terminacji).
Witamina A w organizmie:
W organizmie człowieka może ona powstawać z niektó-  zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
rych karotenoidów nazywanych prowitaminami A, spośród  sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek przez utrzymy-
których najważniejszy jest -karoten. Z jednej jego cząstecz- wanie błon śluzowych w stanie prawidłowym fizjologicz-
ki powstają dwie cząsteczki retinolu. Retinol stanowi najpo- nie,
spolitszą postać witaminy A, składa się z pierścienia -jono-  jest niezbędna w procesie widzenia, gdyż wchodzi w skład
nu i połączonego z nim łańcucha polienowego. Obok wolnej rodopsyny  światłoczułego barwnika siatkówki oka,
formy alkoholowej występuje on również w formie zestryfiko-  wywiera korzystny wpływ na funkcje rozrodcze organizmu
wanej. Witamina A ma też postać aldehydową (retinal) i kwa- (oddziaływanie na błony śluzowe organów płciowych).
sową (kwas retinojowy) [1, 2, 22, 25, 28]. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A przedstawiono w
Retinol jest substancją krystaliczną o słabo żółtym za- tabeli 2. Jej niedobór może objawiać się złym widzeniem, a w
barwieniu. Rozpuszcza się w tłuszczach i rozpuszczalni- szczególności ślepotą zmierzchową ( kurza ślepota ), sucho-
kach organicznych. Wykazuje odporność na działanie za- ścią skóry i/lub wysypką skórną, kruchością i powolnym ro-
sad, natomiast kwasy  nawet rozcieńczone  powodują śnięciem paznokci, suchością i łamliwością włosów, brakiem
odwodnienie retinolu ze znaczną utratą aktywności wita- łaknienia, podatnością na infekcje, zahamowaniem wzrostu.
minowej. Zarówno retinol, jak i karotenoidy są stosunko- Długoterminowe podawanie dużych dawek witaminy A lub
wo mało wrażliwe na temperaturę rzędu 100�C, występu- jednorazowe przyjęcie nadmiernej ilości może spowodować
jącą podczas gotowania potraw, natomiast w wyższych hiperwitaminozę A z takimi objawami, jak: drażliwość, zabu-
temperaturach (np. podczas smażenia), dochodzi do ich rzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak
rozpadu i znacznych strat z tego wynikających. Równie łaknienia, nudności), zmiany zabarwienia skóry, powiększe-
łatwo retinol ulega rozkładowi w trakcie jełczenia tłuszczów nie wątroby i śledziony, wypadanie włosów, świąd i suchość
oraz jest wrażliwy na działanie światła (głównie nadfiole- skóry [8, 10, 22, 25].
tu) [10, 16, 22, 25, 28].
Witamina A występuje wyłącznie w produktach pochodze-
nia zwierzęcego. Najbogatszym jej z
ródłem jest olej z wątro- WITAMINA E
by ryb morskich, zwany popularnie tranem. Obecna jest też
w maśle, mleku i pełnotłustych produktach mleczarskich oraz Terminem witamina E określa się 8 wielkocząsteczkowych fe-
żółtkach jaj. W wielu krajach, w tym również w Polsce, w celu noli, zawierających układ pierścieniowy chromanu z dołączo-
poprawienia wartości odżywczej stosuje się witaminizowa- nym izoprenowym łańcuchem bocznym. Wyróżnia się wśród
nie żywności. W witaminę A wzbogaca się margaryny i odżyw- nich 4 tokoferole (różnią się liczbą i położeniem grup -CH3) i 4
ki dla niemowląt. podobnie zbudowane tokotrienole, których łańcuch boczny ma
Karotenoidy (wśród nich będące prowitaminą A) wystę- 3 wiązania C=C. Istnieją także ich estry. Pełną aktywność wi-
pują głównie w produktach roślinnych. Są również zawarte w taminy E wykazuje -tokoferol (ryc. 2) [1, 2, 4, 20, 28].
mleku krów żywionych na pastwiskach, w maśle oraz tłusz- Witamina E ma postać lepkiego, gęstego, żółtawego ole-
czu zwierząt roślinożernych. Spośród produktów roślinnych ju. Dobrze rozpuszcza się w tłuszczach i większości rozpusz-
bogatych w -karoten należy wymienić: marchew i dynię, zie- czalników organicznych. Jest dość odporna na działanie
lone warzywa (szpinak, boćwina, sałata, zielony groszek, kwasów, zasad i wysokiej temperatury. Wolne tokoferole są
pomidory), z owoców zaś morele, wiśnie, śliwki i pomarań- wrażliwe na działanie tlenu i promieni ultrafioletowych. Estry
cze [8, 10, 21, 22, 28]. tokoferolu cechuje większa odporność na te czynniki, szcze-
Witamina A i karotenoidy są wchłaniane wraz z tłuszcza- gólnie na tlen. Ze względu na obecność 3 asymetrycznych
mi pokarmowymi, jednak proces ten dla -karotenu przebie- atomów węgla witamina E jest optycznie czynna, związek
ga 6-krotnie wolniej niż dla retinolu. Prawidłowe stężenie naturalny jest prawoskrętny. Otrzymana syntetycznie (race-
omawianej witaminy w osoczu przedstawiono w tabeli 1. mat) krystalizuje [4, 20, 22, 28].
Witaminy E, A i C jako antyoksydanty 379
Tabela 2. Zalecenia dziennego zapotrzebowania na witaminy antyoksydacyjne [według 15, 24, 29]
Table 2. The recommendation of daily requirement on the antioxidative vitamins [according to 15, 24, 29]
Wiek Witaminy
A (IU) E (mg) C (mg)
0-6 miesiąc życia 30-50
1500 5
6-12 miesiąc życia 50
1-3 rok życia
2000 6 50
4-6
7-9 rok życia 2300 7
Płeć K M K M K M
10-12 rok życia 2700 3300 75 80
10
13-15 rok życia 80 85
19-25 rok życia 800* 1000* 8 10 60 60
26-60 rok życia 800* 1000* 8 8 60 60
*równoważniki retinolu ( g)
Uwaga: 1 równoważnik retinolu odpowiada 1 g retinolu.
Attention: 1 equivalent retinol answers 1 g retinol.
K  kobiety; M  mężczyz
ni 1 IU witaminy A = 0,33 g retinolu.
K  females; M  males 1 IU. vitamin A = 0.33 g retinol.
Witamina E, niedopuszczając do utleniania wieloniena-
CH3
syconych kwasów tłuszczowych, istotnie zapobiega rozwo-
HO
jowi miażdżycy naczyń krwionośnych. Pobudza ona jedno-
CH3 CH3 CH3
cześnie syntezę substancji przeciwzakrzepowych, zmniejsza-
jąc ryzyko powstawania mikrozakrzepów. Zapewnia właści-
H3C
O
CH3
wą stabilizację i przepuszczalność błon komórkowych, za-
CH3
pobiega niedokrwistości makrocytarnej u dzieci. Witamina E
CH3
ochrania też krwinki czerwone podczas transportowania przez
nie tlenu. Wspomagając proces oddychania komórkowego
Ryc. 2. Wzór strukturalny -tokoferolu
Fig. 2. The structural formula of -tocopherol
wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wyso-
kiej wydolności mięśni, dlatego m.in. zalecane jest, aby spor-
Witamina E jest wytwarzana tylko w roślinach, zwierzęta i towcy spożywali produkty zawierające dużo witaminy E. Jest
ludzie jej nie syntetyzują. Najbardziej wartościowym natural- ona również niezbędna dla mężczyzn do prawidłowego wy-
nym z
ródłem tej witaminy jest olej z kiełków pszenicy, zawie- twarzania nasienia [5, 14].
rają ją także pełne ziarna zbóż (szczególnie pszenicy i kuku- W przypadku niedoborów witaminy E może dochodzić do
rydzy), orzechy oraz zielone warzywa liściaste: sałata, szpi- następujących najistotniejszych zaburzeń:
nak i kapusta. Z tych względów najkorzystniejsze dla zdro-  zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych,
wia jest spożywanie olejów roślinnych, mniej natomiast mar-  niedokrwistości u niemowląt i dzieci,
garyn, gdyż ich produkcja obniża zawartość tokoferoli (o około  upośledzonego funkcjonowania i osłabienia mięśni szkie-
25%). Oleje tłoczone na zimno zawierają znacznie więcej letowych (dystrofia),
witaminy E niż uszlachetniane, gdyż sam proces ich rafinacji  rogowacenia i przedwczesnego starzenia się skóry oraz
niszczy aż 75% naturalnej witaminy. utrudnionego gojenia się ran, osłabienia zdolności kon-
Wchłanianiu witaminy E sprzyja występowanie tłusz- centracji i stanów rozdrażnienia, zaburzeń płodności.
czów w pożywieniu. Płód czerpie tę witaminę z zapasów Wielkość dziennego zapotrzebowania na witaminy anty-
matki, ale jej przechodzenie przez łożysko jest słabe, dla- oksydacyjne przedstawiono w tabeli 2. W terapii stosowane
tego tkanki noworodków nawet urodzonych przez matki są tzw. megadawki witaminy E, przekraczające jednorazowo
żywiące się prawidłowo zawierają stosunkowo mało wita- wartość 1000 mg. Należy jednak podkreślić, że długotermi-
miny E. Mleko matki zawiera natomiast znaczne jej ilości nowe przyjmowanie witaminy E w dawkach większych niż
[14, 20, 22, 28]. Prawidłowe stężenie witaminy E w oso- 1000 mg na dobę może dawać objawy przedawkowania pod
czu przedstawiono w tabeli 1. postacią uczucia zmęczenia, bólów głowy, osłabienia mięśni
Aktywność antyoksydacyjną witaminie E nadaje grupa i zaburzeń widzenia [4, 5, 10, 20, 28].
fenolowa -OH związana z układem pierścieniowym (estry
witaminy pozbawione są tej właściwości). Boczny łańcuch
pozwala na jej  zakotwiczanie w lipidach. WITAMINA C
Witamina E ze względu na silne właściwości antyoksyda-
cyjne uważana jest za jeden z głównych związków chronią- Witamina C została poznana jako czynnik zapobiegający
cych nasz organizm przed stresem oksydacyjnym. Może gnilcowi. W 1928 roku wyodrębniono ją z materiału roślinne-
uczestniczyć w pierwszej linii obrony przed RFT efektywnie go. Po kilku latach ustalono jej budowę chemiczną i pod kie-
wygaszając tlen singletowy. Tym samym nie dochodzi do jego runkiem Polaka Tadeusza Reichsteina dokonano pierwszej
reakcji z resztami wielonienasyconych kwasów tłuszczowych jej syntezy [1, 2, 12, 23].
zawartych w fosfolipidach błon komórkowych oraz hamowa- Potocznie używana nazwa witaminy C   kwas askorbi-
na jest reakcja peroksydacji i generowania ich rodników. W nowy (ryc. 3) nie odpowiada w pełni nomenklaturze chemicz-
drugiej linii obrony witamina E szybko reaguje z wolnymi rod- nej, bowiem chemicznie nie jest ona kwasem, tylko związ-
nikami nadtlenkowymi lipidów i unieczynnia je, a równocze- kiem spokrewnionym z cukrami (heksozami). Jej biosynteza
śnie przerywa ich wytwarzanie oraz hamuje ciąg wolnorod- stanowi jeden ze szlaków przemian glukozy, doprowadzają-
nikowych reakcji łańcuchowych uszkadzających komórki [4, cy do utworzenia -laktonu kwasu L-gulonowego. Witamina
10, 14, 16, 20, 26-28]. C jest formą enolową jego odwodornionej postaci. Związek
380 M. Rutkowski i wsp.
tor przeciwdziała też procesom oksydacyjnym powodowa-
HO
nym przez wolne rodniki. Stwierdzono, że witamina C jest
głównym antyoksydantem środowiska wodnego organizmu.
HO
Corocznie w coraz większej liczbie publikacji omawiane jest
O
O
działanie prewencyjne, a nawet terapeutyczne witaminy C w
HO OH
różnych chorobach. Można o nim przeczytać szczególnie w pra-
cach dotyczących nowotworów oraz chorób serca i naczyń. Jest
Ryc. 3. Wzór strukturalny kwasu askorbinowego też przedmiotem zainteresowania gastrologii, gdyż hamuje po-
Fig. 3. The structural formula of ascorbic acid
wstawanie w żołądku rakotwórczych N-nitrozoamin. Poza tym
podkreśla się jej właściwości stymulujące odporność organizmu,
a nawet jej właściwości bakteriostatyczne [8, 19, 23, 28].
ten dla większości ssaków, oprócz naczelnych i niektórych Niedobory witaminy C wynikające z błędów żywieniowych
gatunków nietoperzy nie jest witaminą, ponieważ syntetyzu- lub nasilonego zużycia w przebiegu wymienionych chorób
ją go samodzielnie. Wyjątek stanowią ssaki naczelne, w tym mogą objawiać się: zaburzeniami w wytwarzaniu kolagenu i
człowiek, a także świnka morska i niektóre gatunki nietope- wynikającą stąd zwiększoną łamliwością kości oraz wolniej-
rzy. W ich organizmach istnieje blok metaboliczny w kaska- szym gojeniem się ran, kruchością naczyń włosowatych i
dzie przemian prowadzących do biosyntezy kwasu askorbi- możliwością powstawania mikrowylewów w różnych narzą-
nowego, ponieważ brakuje głównego dla tej biosyntezy en- dach, zmniejszeniem odporności na zakażenia, bólami mię-
zymu  oksydazy L-gulonowej). Wymienione organizmy mu- śniowymi i zmęczeniem, apatią i brakiem łaknienia, wystę-
szą zatem przyjmować witaminę C pochodzenia egzogen- powaniem szkorbutu (gnilca), objawiającego się obrzękami i
nego wraz z pokarmami [8, 10, 19, 23, 28]. krwawieniem z dziąseł oraz wypadaniem zębów.
Witamina C tworzy 4 izomery przestrzenne, z których Objawami towarzyszącymi przyjmowaniu tzw. megadawek
czynność biologiczną ma tylko forma L kwasu (+)-askorbi- tej witaminy może być tworzenie się kamieni szczawiano-
nowego [5]. wych w nerkach, czy też zaburzenia czynności przewodu
Kwas askorbinowy ma postać bezbarwnych kryształków pokarmowego. Jednocześnie należy pamiętać, aby nie łą-
o kwaśnym smaku, dobrze rozpuszczalnych w wodzie, a nie- czyć jej z podawaniem witaminy B12 [8, 10, 13, 19, 23, 28]. W
rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych (poza tabeli 2 przedstawiono wielkość dziennego zapotrzebowa-
alkoholem). Wykazuje czynność optyczną, a związek pocho- nia na witaminę C.
dzenia naturalnego jest prawoskrętny [13, 23]. A
agodne utle-
niacze przeprowadzają go w zachowujący aktywność wita-
minową kwas dehydroaskorbinowy, dający się w ustroju ła- POSUMOWANIE
two zredukować do związku początkowego.
Kwas askorbinowy w roztworach wodnych jest wrażliwy Witaminy A, E i C są w stanie, mimo małych stężeń we krwi,
na ogrzewanie, szczególnie w obecności tlenu. Niektóre opóz
niać bądz
zapobiegać oksydacyjnej przemianie innych
metale, np. miedz
i żelazo, katalizują tę reakcję. Środowisko substratów ważnych dla naturalnej homeostazy ustrojowej,
silnie kwaśne działa na powyższy związek destrukcyjnie, takich jak białka czy lipidy, występujące w większych stęże-
podobnie też środowisko alkaliczne. W procesie przetwarza- niach. Witaminy te przeciwdziałają gromadzeniu RFT uniesz-
nia żywności, takiej jak: suszenie, solenie oraz konserwowa- kodliwiając je, bądz
podwyższając możliwości obronne innych
nie przetworów warzywnych i owocowych (np. benzoesanem endogennych antyoksydantów [1, 2, 6, 7]. Duże znaczenie
sodu) następuje znaczny rozkład kwasu askorbinowego. Przy- prewencyjne i terapeutyczne ma więc suplementacja witami-
spieszony rozkład powoduję niektóre leki (np. aspiryna, sul- nami antyoksydacyjnymi, a przede wszystkim racjonalne odży-
fonamidy, barbiturany). Podobnie działają promienie ultrafio- wianie bogate w naturalne z
ródła tych witamin [8, 24].
letowe [10, 13, 19, 23].
Witamina C występuje przede wszystkim w roślinach.
Szczególnie dużo zawierają jej owoce cytrusów, dzikiej róży
PIŚMIENNICTWO
i głogu, czarne porzeczki, winogrona, jabłka, maliny, truskaw-
ki, żurawiny, a także chrzan i pomidory. W mniejszych ilo- 1. Antoniades C., Tousoulis D., Tentolouris C. i wsp.: Oxidative stress, an-
tioxidant vitamins, and atherosclerosis  from basic research to clinical
ściach obecna jest w zielonych częściach warzyw: kapuście
practice. Herz, 2003, 28, 628-638.
włoskiej, sałacie, brukselce, szpinaku, szczawiu i zielonej
2. Bartosz G.: Druga twarz tlenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN,
papryce oraz ziemniakach.
2003, 179-196.
Warto pamiętać, że podczas przechowywania w okresie
3. Berger M.M.: Can oxidative damage be treated nutritionally? Clin. Nutr.,
2005, 24, 172-183.
zimy ziemniaki i warzywa tracą znaczną część witaminy C.
4. Bramley P.M., Elmadfa I., Kafatos A. i wsp.: Vitamin E  review. J. Sci.
Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają jej bardzo
Food Agric., 2000, 80, 913-938.
mało. Niewielkie ilości znajdują się w korze nadnerczy, przy-
5. Christen W.G., Gaziano J.M., Hennekens C.H.: Design of Physicians
sadce mózgowej, grasicy, soczewce oka oraz w mleku. Pra- Health Study II  a randomized trial of beta-carotene, vitamins E and C,
widłowe stężenia witaminy C w osoczu człowieka przedsta- and multivitamins, in prevention of cancer, cardiovascular disease, and
eye disease, and review of results of completed trials. Ann. Epidemiol.,
wiono w tabeli 1. Dla celów medycznych otrzymywana jest
2000, 10, 125-134.
ona syntetycznie, zarówno w stanie wolnym, jak i w postaci
6. Evans P., Halliwell B.: Micronutrients  oxidant/antioxidant status. Br. J.
różnych soli [8, 10, 13, 23].
Nutr., 2001, 85, supl. 2, S67-S74.
Witamina C jest niezbędna jako kofaktor w wielu proce- 7. Fairfield K.M., Fletcher R.H.: Vitamins for chronic disease prevention in
adults. Scientific review. JAMA 2002, 287, 3116-3126.
sach ustrojowej biosyntezy. Uczestniczy w procesach meta-
8. Gawęcki J.: Podstawowe składniki pożywienia. W: Kompendium wiedzy
bolicznych jako substancja przenosząca elektrony. Współ-
o żywności, żywieniu i zdrowiu (red. Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska
działa w biosyntezie kolagenu, przyspiesza proces gojenia
T.). Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, 238-244.
się ran i zrastania kości. Uczestniczy w metabolizmie tłusz- 9. Guz J., Dziaman T., Szpila A.: Czy witaminy antyoksydacyjne mają wpływ
na proces karcynogenezy? Postępy Hig. Med. Dośw. (Online) 2007, 61,
czów, cholesterolu i kwasów żółciowych. Bierze udział w bio-
185-198.
syntezie hormonów kory nadnerczy. Ułatwia przyswajanie
10. Jopp A.: Ryzyko braku witamin. Warszawa: Interspar., 2006, 123-125.
niehemowego żelaza i uczestniczy w erytropoezie.
11. Kędziora-Kornatowska K., Szewczyk-Golec K., Czuczejko J. i wsp.: Ef-
Jedną z najważniejszych właściwości witaminy C jest sil- fect of melatonin on the oxidative stress in erythrocytes of healthy young
and elderly subject. J. Pineal. Res., 2007, 42, 153-158.
ne działanie antyoksydacyjne. Sprzężona para jej form: utle-
12. Kołodziejczyk A.: Naturalne związki organiczne. Warszawa: Wydawnic-
nionej i zredukowanej, tworzy układ oksydoredukcyjny o po-
two Naukowe PWN, 2004, 525-532.
tencjale E O = + 0,100 V, zdolny do redukcji RFT toksycz- 13. Le Cren F.: Przeciwutleniacze  rewolucja w medycynie XXI wieku. War-
nych dla komórek, takich jak 1O2, O2  i OH. Jako silny reduk- szawa: Bauer-Weltbild Media, 2006, 160-176.
Witaminy E, A i C jako antyoksydanty 381
14. Mayne S.T.: Antioxidant nutrients and chronic disease. J. Nutr., 2003, 23. Rutkowski M., Grzegorczyk K.: Witaminy o działaniu antyoksydacyjnym
133, 933S-940S.  ogólna charakterystyka. Część III : Witamina C. Farm. Pol., 1999, 55,
15. McDermott J.H.: Antioxidant nutrients  current dietary recommendations 74 -79.
and research update. J. Am. Pharm. Assoc. (Wash), 2000, 40, 785-799. 24. Scott-Moncrieff Ch.: ABC witamin. Warszawa: Bertelsmann Media, 2005,
16. Naturalne antyoksydanty w farmacji i medycynie. Materiały sympozjum 36-50.
Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej, 2001.27-28.04 War- 25. Szymańska J.: Zatrucia lekami. W: Toksykologia współczesna (red. Seń-
szawa. Farm. Pol., 2001, 57, 699-759. czuk W.). Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, 298-301.
17. Pędzik A., Paradowski M., Rysz J.: Stres oksydacyjny a zjawiska patolo- 26. Wartanowicz M., Ziemlański Ś.: Stres oksydacyjny oraz mechanizmy
giczne w ustroju. Diagn. Lab., 2008, 44, 363-369. obronne. Żyw. Człow. Metabol., 1999, 26, 67-86.
18. Podsędek A., Sosnowska D., Nogala-Kałucka M.: Witamina C. Karoteno- 27. Weise Prinzo Z., de Benoist B.: Meeting the challenges of micronutrient
idy. Tokochromanole. (w) Przeciwutleniacze w żywności  aspekty zdro- deficiencies in emergency-affected populations. Proc. Nutr. Soc., 2002,
wotne, technologiczne, molekularne i analityczne (red. Grajek W.). War- 61, 251-257.
szawa, WNT, 2007, 163-187. 28. Zając M., Pawełczyk E., Jelińska A.: Chemia leków. Poznań: Wydawnic-
19. Racek J., Holecek V., Trefil L.: Antioxidative properties of ascorbic acid. two Naukowe Akademii Medycznej w Poznaniu, 2006, 540-563.
Cas. Lek. Cesk., 2000, 139, 583-587. 29. Ziemlański Ś.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy, Wyd.
20. Rutkowski M., Grzegorczyk K., Chojnacki J. i wsp.: Właściwości antyok- Lek. PZWL, Warszawa, 2001, 140-211.
sydacyjne witaminy E podstawą jej nowych zastosowań w terapii. Pol.
Merk. Lek., 2006, 20, 609-614. Otrzymano 15 czerwca 2010 r.
21. Rutkowski M., Grzegorczyk K.: Co należy dziś wiedzieć o -karotenie i Adres: Tomasz Matuszewski, 03-287 Warszawa, ul. Skarbka z Gór 17b/ 10,
innych karotenoidach? Farm. Pol., 2002, 58, 97-105. Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie, CSK MON, Klinika Chorób Infek-
22. Rutkowski M., Grzegorczyk K.: Witaminy o działaniu antyoksydacyjnym  cyjnych i Alergologii, ul. Szaserów 128, tel. [phone], fax
ogólna charakterystyka. Część I : Witamina A. Farm. Pol., 1998, 54, 739-43. (22) 681 75 19
Konferencja Naukowo-Szkoleniowa
 Racjonalna antybiotykoterapia
pod patronatem
Komisji Chorób Układu Oddechowego
Komitetu Patofizjologii Klinicznej
Polskiej Akademii Nauk
Ryn, 19-21 maja 2011 r.
Tematy wiodące:
" Problemy współczesnej antybiotykoterapii
" Antybiotykoterapia w zakażeniach układu oddechowego
" Antybiotykoterapia w stanach zagrożenia życia
" Antybiotykoterapia w pediatrii i innych specjalnościach
" Antybiotykoterapia w epidemiach XXI wieku
" Kierunki badań nad antybiotykami
Zgłoszenia: Medpress, 00-112 Warszawa, ul. Bagno 7 m.69
www.medpress.com.pl, tel./fax [phone]
e-mail: [e-mail]
prof. dr hab. med. Tadeusz Płusa
e-mail: [e-mail]
tel. [phone], faks 48 22 6-816-588