Wstęp do nauki o
państwie i prawie
Dr Maciej Siwicki, LL.M.
13.05.2010
1
Dowody prawnicze i wybrane
elementy nauki prawa procesowego
" Przedmiot dowodu
" Art. 227 k.c. Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie.
" piśmiennictwie pojęcie faktu utożsamia się najczęściej z wszelkiego
rodzaju zjawiskami i zdarzeniami oznaczonymi w czasie i przestrzeni,
przeszłymi lub współczesnymi oraz stanami psychicznymi, a także
stanami świata zewnętrznego.
" Powód przedstawia w pozwie okoliczności, które jego zdaniem kreują
dochodzone roszczenie (art. 187 ż 1 pkt 2). Kwestia ta podlega
weryfikacji sądu w świetle przepisów prawa materialnego, mających
zastosowanie w sprawie
" Co do faktów niewymagających dowodu por. art. 228-231. Ustalanie
istnienia lub nieistnienia faktów następuje w postępowaniu cywilnym w
2
określonej formule procesowej, normowanej przepisami bezwzględnie
obowiązującymi;
Nie wymagają dowodu
" Art. 228 k.c. ż 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.
" ż 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd
powinien na rozprawie zwrócid na nie uwagę stron.
" Przyjmuje się, że faktami powszechnie znanymi są okoliczności,
zdarzenia, czynności lub stany, które powinny byd znane każdemu
rozsądnemu i mającemu doświadczenie życiowe mieszkaocowi
miejscowości, w której znajduje się siedziba sądu. Za powszechnie
znane uznaje się wydarzenia historyczne, polityczne, zjawiska
przyrodnicze, procesy ekonomiczne lub zdarzenia normalnie i
zwyczajnie zachodzące w określonym miejscu i czasie
" Pod pojęciem "faktów znanych sądowi urzędowo" rozumie się w
nauce okoliczności faktyczne znane sądowi orzekającemu (sędziemu)
3
z jego działalności urzędowej, z którymi zetknął się bezpośrednio
przy dokonywaniu czynności procesowych
Nie wymagają dowodu:
" a) fakty powszechnie znane (tzw. notorycznośd - art. 228 ż 1 k.p.c.); ustawodawca nie
określa bliżej ich natury, może więc chodzid o wydarzenia historyczne, polityczne,
przyrodnicze, ekonomiczne; "powszechnośd" znajomości faktów należy relatywizowad do
określonego faktu;
" b) fakty znane sądowi urzędowo (art. 228 ż 2 k.p.c.), o których sąd lub chodby jeden z
sędziów składu orzekającego wie ze względu na działalnośd urzędową; sędzia nie może
natomiast rozstrzygad sprawy na podstawie tzw. wiedzy prywatnej
" c) fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie
budzi wątpliwości (art. 229 k.p.c.); przyznanie jest oświadczeniem wiedzy i może byd
dokonane przez stronę osobiście lub przez jej pełnomocnika;
" d) fakty uznane przez sąd za przyznane przez stronę przeciwną, w sytuacji gdy strona nie
wypowiedziała się co do tych twierdzeo, a fakty te znajdują potwierdzenie w wyniku całej
rozprawy (art. 230 k.p.c.);
" e) fakty uznane przez sąd za ustalone poprzez wnioskowanie z innych, ustalonych faktów
(art. 231 k.p.c.); domniemanie faktyczne, bo o nie tu chodzi, stanowi wynik wnioskowania
opartego na zasadach logiki (prawidłowego rozumowania), doświadczenia życiowego, zasad
nauki; potrzeba uciekania się do domniemao faktycznych występuje zwłaszcza wówczas,
gdy brak bezpośrednich środków dowodowych.
4
Ciężar dowodu (I)
" instytucja ciężaru dowodu spełnia dwie zasadnicze funkcje: dynamizuje
postępowanie dowodowe w systemie obowiązywania zasady
kontradyktoryjności oraz określa wynik merytoryczny sporu w sytuacji,
gdy strona nie udowodni faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
" Jakkolwiek dopiero przy wyrokowaniu sąd orzekający decyduje o tym,
która ze stron ponosi ujemne skutki nieprzeprowadzenia dowodu, to
jednak w toku całego postępowania dowodowego musi brad pod uwagę
właściwy ciężar dowodzenia; w przeciwnym bowiem razie postępowanie
dowodowe mogłoby się toczyd w niewłaściwym kierunku
" Z problematyką dowodu wiąże się zagadnienie ciężaru dowodu,
unormowane w art. 6 k.c., art. 232 oraz w przepisach szczególnych, a
obejmujące ciężar twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich
okoliczności, które w świetle art. 227 mogą stanowid przedmiot
dowodu.
" Problematykę przeprowadzenia dowodów w sprawach cywilnych lub
handlowych w prawie wspólnotowym reguluje rozporządzenie Rady (WE) nr
1206/2001 z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie współpracy między sądami
Paostw Członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach
cywilnych lub handlowych (Dz. Urz. UE L 174 z dnia 27 czerwca 2001, s. 1-24).
5
Ciężar dowodu (II)
" Ciężar dowodu okresla dwie kwestie:
" Kto powienien przedstawid dowody
" Kto ponieisie ryzyko nieudowodnienia określonych twierdzeo
" Art. 6. k.c. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu
tego wywodzi skutki prawne.
" Sąd powinien przyjąd za prawdziwe fakty udowodnione przez stronę
obciążoną dowodem i pominąd te, których nie wykazała w sposób
przekonujący.
" W myśl art. 227 k.p.c.: "Przedmiotem dowodu są fakty mające dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie". Jeśli to wskazanie
wykorzystad przy interpretacji art. 6 k.c., okazuje się, że przedmiotem
dowodu są tylko fakty prawnie relewantne, istotne dla rozstrzygnięcia o
prawach i obowiązkach stron procesu, te, z którymi norma prawna wiąże
6
konsekwencje. Selekcji faktów i dowodów pod tym kątem dokonuje sąd,
kierując się zasadą kontradyktoryjności
" Powoda obciąża dowód faktów prawotwórczych.
" W procesie cywilnym często są to przesłanki
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, których
dowodzenie bywa niezwykle trudne. Szkoda w postaci lucrum
cessans "musi byd przez żądającego udowodniona (art. 6
k.c.)"; wprawdzie w tym przypadku nigdy nie ma pewności, ale
chodzi o wykazanie takiego stopnia prawdopodobieostwa,
przy którym "praktycznie można w świetle doświadczenia
życiowego przyjąd, że utrata korzyści rzeczywiście miała
miejsce
" Gdy chodzi o podstawę odpowiedzialności, dyskusję wywołała
kwestia dowodu poczytalności małoletniego sprawcy szkody,
który ukooczył jednak lat 13. Sąd Najwyższy przyjął, że to "na
stronie powodowej ciąży dowód dojrzałości umysłowej
7
sprawcy, pozwalającej na przypisanie mu winy .
Domniemania prawne
" Z domniemaniami tymi mamy do czynienia, gdy w razie
udowodnienia faktu A, zwykle łatwiejszego do wykazania,
ustawodawca nakazuje przyjąd za udowodniony fakt istotny
dla rozstrzygnięcia - fakt B (domniemanie faktu) albo przyjąd
za udowodnione istnienie określonego prawa lub stosunku
prawnego (domniemanie prawa).
" Istota domniemania prawnego polega na tym, że
udowodnienie jego podstawy jest konieczne, a zarazem
wystarczające do przyjęcia przez sąd wniosku. Przykłady tego
rodzaju konstrukcji znajdujemy w kodeksie cywilnym (np. art.
339-341, 1025), w kodeksie rodzinnym i opiekuoczym (np. art.
62, 85) i w innych ustawach (np. art. 3 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.: Dz. U. z
2001 r. Nr 124, poz. 1361 z póz
n. zm.).
8
Przykłady
" Art. 339. Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest
posiadaczem samoistnym
" Art. 1025 ż 2. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała
stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest
spadkobiercą.
" Art. 62. ż 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeostwa
albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia,
domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania
tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni
od orzeczenia separacji.
" Art. 85. ż 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto
obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie
póz
niej niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem
się dziecka.
" ż 2. Okolicznośd, że matka w tym okresie obcowała także z innym
mężczyzną, może byd podstawą do obalenia domniemania tylko
wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest
9
bardziej prawdopodobne.
Związek przyczynowy
" przy dowodzeniu związku przyczynowego sądy często
korzystają z dowodu prima facie. W istocie dowód w tym
zakresie polega zawsze na przekonaniu sądu, że między
określonymi zdarzeniami zachodzi więz
kauzalna; trzeba więc
wskazad przesłanki prowadzące, rzec można - nieuchronnie,
do określonej treści wniosku. Jak przyjmuje SN, chodzi o
ustalenie i rozważenie przez sąd ogniw łaocucha
przyczynowego, stanowiących podstawę wnioskowania.
Strona powodowa musi je przedstawid, przeciwnik może
podważad. Jeśli tok rozumowania sądu nie zostanie
podważony przez stronę skarżącą, trzeba przyjąd, że wniosek
co do istnienia związku przyczynowego był prawidłowy
10
Pojęcie dowodu i rodzaje
dowodów
" Termin "dowód", chod należy do języka prawnego, ma różne
znaczenia.
" Ustawodawca posługuje się nim dla oznaczenia czynności
dowodzenia (przeprowadzenie dowodu),
" środka dowodowego (dowód z dokumentu, z zeznao
świadków) i
" rezultatu postępowania dowodowego
" Dowód jako uzasadnienie określonego twierdzenia oraz
dowód w sensie czynnościowym
11
Dowody w sensie uzasadnienia
" Dowód bezpośredni
" Świadek zdarzenia, oględziny
" Dowód pośredni
" Dodatkowe twierdzenie dowodowe
" Ślady hamowania, lakieru
" Dowód poszlakowy
" Fakty dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej
podstawy do ustalenia faktu sprawy
" Musi istnied zespół zgodnych, potwierdzajacych się poszlak
" Dowód ze słyszenia np. Instytucja świadków pochodnych
" Brak oryginału dokumentu, ale są świadkowie lub notatki, kopie
12
Dowody w sensie czynnościowym
" Zeznania świadków
" Przesłuchanie stron
" Opinia biegłych
" Dokumenty
" Oględziny
" Nowe kategorii dowodów np. (badania krwii, DNA, ...)
" W zależności od z
ródła informacji:
" Dowody osobowe (świadkowie, strony)
" Dowody rzeczowe (dokumenty, oględziny)
" Generalna reguła: wszystko na podstawie czego można uzyskad
13
wiarygodną informację z wyłaczeniem zakazów dowodowych
Zakazy dowodowe
" Są to zasady oceny dowodów, które określają kryteria, jakie
muszą byd spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznad
dane twierdzenie za udowodnione
" Dwie podstawowe zasady:
" Zasada legalnej oceny dowodów
" Zasada swobodnej oceny dowodów
14
Legalna ocena dowodów
" Istnieją normy prawne, które okreslają w sposób wiążący, jakie
warunki muszą byd spełnione, by dowód mógł zostad uznany
za przeprowadzony (tzw. legalne dyrektywy dowodowe)
" Początkowo są to ordalia (sądy boże) do ok. 1215r. ( sobór
lateraoski)
" Confessio est regina probationum (wzrost tortur)
" Dowody arytmetyczne (1/4 , 1/ 2 dowodu) od XVIII
15
Współczesna zasada swobodnej
oceny dowodów
" Dwa warianty:
" Zasada swobodnej i niekontrolowanej oceny dowodów
" Ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji nie podlegają kontroli
przez sąd odwoławczy
" Werdyk w kwestii faktów jest zastrzeżony dla ławy przysięgłych i
jest uważany za ostateczny
" Zasada swobodnej i kontrolowanej oceny dowodów
" Kontrola ustaleo faktycznych przez sądy wyższe
" Obowiązek uzasadnienia swojej decyzji w kwestiach faktycznych
16
Swobodna ocena dowodów
" Zasady logiki
" Zasady nauki i techniki
" Zasady doświadczenia życiowego
" Art. 7 k.p.k.  Organy postępowania kształtują swe przekonanie na
podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych
swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania
oraz wskazao wiedzy i doświadczenia życiowego .
" Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów sędzia ocenia
znaczenie, moc i wiarygodnośd materiału dowodowego w sprawie
jedynie na podstawie własnego wewnętrznego przekonania.
Przekonanie sędziego kształtuje jego świadomośd prawną i
doświadczenie życiowe. Realizację tej zasady umożliwia mu
czerpanie wiadomości o faktach z pierwszego z
ródła, dającego
największe szanse dojścia do prawdy (zasada bezpośredniości) (wyr.
SN z 22 XI 1979 r., I KR 90/79, nie publ.).
17
" Ustalenia faktyczne wyroku tylko wtedy nie wykraczają poza
ramy swobodnej oceny dowodów, gdy poczynione zostały na
podstawie wszechstronnej analizy przeprowadzonych
dowodów, których ocena nie wykazuje błędów natury
faktycznej czy logicznej, zgodna jest ze wskazaniami wiedzy i
doświadczenia życiowego oraz prowadzi do sędziowskiego
przekonania, odzwierciedleniem którego powinno byd
uzasadnienie orzeczenia
" (wyr. SN z 5 IX 1974 r., II KR 114/74, OSNKW 1975, z. 2, poz. 28
- zob. M. Cieślak, Z. Doda: Przegląd..., Pal. 1976, nr 2, s. 47; W.
Daszkiewicz : Przegląd..., PiP 1976, nr 4, s. 118-119).
18
Problem ustalenia prawdy w
procesie
" Systemy procesowe przyjmują szereg reguł i zasad, które mogą
ograniczad poznanie prawdy w procesie:
" Domniemanie prawne (patrz. wcześniej)
" Zasada res iudicata pro veritate habetur
" Zasada formalizmu procesowego
" Zakaz reformationis in peius
" Zakazy dowodowe
19
Zakazy dowodowe
" Ustalane są zazwyczaj w celu ochrony podstawowych praw
obywatelskich oraz uczciwego procesu
" Trzy podstawowe zakazy dowodowe:
" Zakaz dowodu określonych faktów
" Zakaz stosowania okreslonych środków dowodowych
" Zakaz stosowania określonych metod dowodowych
20
Zakaz dowodu pewnych
faktów
" Art. 178 k.p.k. Nie wolno przesłuchiwad jako świadków:
" 1) obroocy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 ż 1,
co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub
prowadząc sprawę,
" 2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy
spowiedzi
" Art. 174 k.p.k. Dowodu z wyjaśnieo oskarżonego lub z zeznao
świadka nie wolno zastępowad treścią pism, zapisków lub notatek
urzędowych.
" Art. 171 k.p.k. ż 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwid
swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej
21
czynności, a dopiero następnie można zadawad pytania zmierzające
do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
Formy procesu
" W każdy procesie biorą udział: sąd i strony oraz uczestnicy
" Strona w postępowaniu cywilny to powód i pozwany
" Strony w postępowaniu karnym to oskarżyciel i oskarżony
" Dwie formy postępowania procesowego:
" Forma kontradyktoryjna
" Proces jest zorganizowany w formie sporu stron przed bezstronnym
sądem
" Zasada skargowości, sąd nie może z urzędu uwzględniad żadnych
roszczeo, sąd jest związany wnioskami dowodowym stron
" Forma inkwizycyjna
" Całe postępowanie jest prowadzone z urzędu przez sąd
" Postępowanie wszczynane jest jest z urzędu przez sądu lub organ
22
władzy publicznej, sąd nie jest związany wnioskami stron, zasadniczo
prowadzi postępowanie dowodowe z urzędu
Postępowanie odwoławcze
" Podstawą postępowania odwoławczego może byd:
" Błąd co do prawa (error iuris)  sąd błędnie zastosował prawo lub
dokonał błędnej jego wykładni
" Błąd co do faktu (error facti)  nie wyjaśniono wszystkich
okoliczności sprawy lub błędnej ocenie materiału dowodowego
" Trzy podstawowe kategorie środków odwoławczych:
" Kasacja
" Są nie prowadzi postępowania dowodowego, sąd wyłącznie może uchylid
zaskarżone orzeczenie i skierowad do ponowengo rozpatrzenia
" Rewizja
" Obejmuje zarówno ustalenia prawne i faktyczne, co do zasady nie
prowadzi się postępowania dowodowego
" Apelacja
23
" Stanowi powtórzenie postępwoania przed sądem niższej instancji
" Art. 175 Konstytucji RP
" 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej
sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy
administracyjne oraz sądy wojskowe.
" 2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraz
ny może byd ustanowiony
tylko na czas wojny.
" Art. 176.
" 1. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
" 2. Ustrój i właściwośd sądów oraz postępowanie przed sądami
określają ustawy.
24
" Art. 1. ż 1. Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy
okręgowe oraz sądy apelacyjne.
" ż 2. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w
zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów
wojskowych oraz Sądu Najwyższego.
" USTAWA
" z dnia 27 lipca 2001 r.
" Prawo o ustroju sądów powszechnych.
" (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.)
25
Konstytucja w sposób generalny wprowadza zasadę co
najmniej dwuinstancyjności postępowania sądowego.
" Zasada ta stanowi gwarancję umożliwiającą usuwanie błędów,
omyłek i innych uchybieo popełnionych w sądach pierwszej instancji.
Jest to przepis będący konsekwencją zasady wyrażonej w art. 78
Konstytucji, iż "każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeo i
decyzji wydanych w pierwszej instancji".
" Obecnie obowiązuje w Polsce system trójinstancyjny w sądach
powszechnych, stąd też od orzeczeo sądów pierwszej instancji jako
środek odwoławczy przysługuje apelacja, a od orzeczeo sądu drugiej
instancji środkiem zaskarżenia jest kasacja.
" Na mocy obowiązujących przepisów prawa od orzeczeo sądów
rejonowych przysługuje apelacja do sądów wojewódzkich, a gdy w
pierwszej instancji orzekał sąd wojewódzki, apelację rozpatruje sąd
apelacyjny.
" Natomiast kasacja od orzeczeo wydanych w pierwszej instancji przez
sąd wojewódzki przysługuje do sądu apelacyjnego, a od orzeczeo
26
sądów apelacyjnych do Sądu Najwyższego.
Stosunek prawny
" Jest to stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne
" Podział:
" Stosunek faktyczny
" Umowa, wymierzenie mandatu
" Stosunek normatywny  nie uświadomiony przez strony
" Po zaistnieniu określonych faktów  wsposób automatyczny
" Ignorantia iuris nocet, non excusat
" Elementy stosunku prawnego:
" Fakty prawne
" Podmioty stosunku prawnego
27
" Jego przedmiot
" Treśd stosunku prawnego
Fakty prawne
" Jest to każde zdarzenie, które powoduje powstanie, ustanie
lub zmianę treści sotsunku prawnego  wywołuje skutki
prawne
" Zdarzenie prawne  kategori faktów prawnych, które nie
zależą od woli człowieka
" Działania  zależą od woli człowieka, są ludzkimi
zachowaniami
" Działania (zapłacenie podatku, oddanie długu)
" Czyny- działania, które nie zamierzają do wywołania skutków
prawnych, ale je z mocy prawa wywołują (czyny zgodne z prawem i
niezgodne z prawem)
" Akty prawne  działania podjęte w celu wuwołania skutków
prawnych (akty tworzenia prawa, stosowania prawa i czynności
prawne  patrz. wcześniejsze wykłady) 28
" Zaniechanie (nie udzielenie pomocy
Czyny niezgodne z prawem
" Przestępstwa
" Zbrodnie (od 3 lat)  wyłącznie z winy umyślnej
" Występki (powyżej 30 stawek dziennych) stawka dzienna nie może byd niższa od
10 złotych, ani też przekraczad 2.000 złotych.
" Wykroczenia
" są nimi czyny zagrożone karami aresztu (od 5 do 30 dni), jednego miesiąca
ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany
" Art. 9 k.k. ż 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma
zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnid albo przewidując możliwośd
jego popełnienia, na to się godzi.
" ż 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając
zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania
ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwośd
popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzied.
" ż 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialnośd, którą ustawa uzależnia od
określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał
albo mógł przewidzied.
29
Podmioty stosunku prawnego
" Jednostki
" Grupy ludzkie
" Organizacje
" Prawo konstytucyjne  obywatele i organy paostwa
" W prawie międzynarodowym  paostawa, organizacje
międzynarodowe, osoby fizyczne
" Prawo procesowe  sąd i strony procesowe
" Prawo cywilne  osoby fizczne i osoby prawne
30
Osoba fizyczna  kodeks
cywilny
" Art. 8. ż 1 k.c. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolnośd
prawną.
" Art. 11. Pełną zdolnośd do czynności prawnych nabywa się z
chwilą uzyskania pełnoletności.
" Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby,
które nie ukooczyły lat trzynastu, oraz osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie.
" Art. 13. ż 1. Osoba, która ukooczyła lat trzynaście, może byd
ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju
zaburzeo psychicznych, w szczególności pijaostwa lub
narkomanii, nie jest w stanie kierowad swym postępowaniem.
" ż 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się
31
opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Osoba prawna
" Art. 33. (9) Osobami prawnymi są Skarb Paostwa i jednostki
organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają
osobowośd prawną.
" Przykłady:
" Dz.U.2010.10.65 -j.t. ustawa1982.07.06 , art. 5 ust. 2Radcowie
prawni.
" Dz.U.2009.219.1708 ustawa 2009.12.02, art. 3 ust. 2 Izby
lekarskie.
32
Przedmiot stosunku prawnego
" Rzeczy
" Tylko przedmioty materialne
" Podział na rzeczy ruchome i nieruchome (grunty, budynki i części
budynków)
" Inne przedmioty materialne
" Ciecze, gazy, kopaliny
" Przedmioty niematerialne
" Dobra o charakterze intelektualnym
" Zachowania się
" Umowa zlecenie, kształcenie
33
Treść stosunku prawnego
" To uprawnienia i obowiązku stron tego stosunku
" Jedna ze stron częgoś żąda, druga jest zobowiązana do czegoś
" Uprawnienia  proste i złożone
" Roszczenia
" Wolności
" Komptencje
" Immunitety
" Obowiązki  pozytywne (nakazy) i negatywne (zakazy)
34