Makrostruktury made by Sadakot 1
WYKA
ADY LEDEROWEJ
26.02.2006
I. Przedmiotem socjologii powinna być struktura społeczna.
II. Przedmiotem socjologii powinny być zbiorowe wyobrażenia organizacji świata
(postmodernizm)
III. Przedmiotem socjologii powinny być działania społeczne w rozumieniu Maxa Webera. Relacje
jednostek i grup w kontekście działań.
Symboliczny interakcjonizm i etnometodologia.
Marksizm  strukturę społeczną analizuje za pomocą czynników ekonomicznych.
Strukturalny funkcjonalizm (Talkot Parsons)  kontekst systemu ról społecznych.
Co to jest struktura społeczna?
Społeczeństwo jest tworem uporządkowanym, naczelną własnością społeczeństwa jest struktura
społeczna. Atrybut społeczeństwa to struktura społeczna.
Dawniej społeczeństwa dzieliły się wewnętrznie na kobiety i mężczyzn. Potem zaczęto przypisywać
role do płci.
Struktura społeczna przedstawia się w postaci hierarchii. Pewien sektor dominuje nad innym. Podział
ról i pozycji społecznych.
H. Spncer  organicyzm.
Im wyższy etap rozwoju społecznego, tym układ strukturalny bardziej się komplikuje. Nadrzędną
strukturą jest państwo, najniższa jest struktura rodziny.
Stanisław Ossowski
Struktura społeczna to system międzyludzkich dystansów, hierarchii, stosunków, zależności
wynikających z podziału funkcji i stosunków władzy.
Anthony Giddens
Struktura społeczna to:
a) organizacja stosunków społecznych
b) uporządkowanie elementów społecznej
c) spójne, mniej lub bardziej, regularności
d) określony wzór działania (funkcjonowania)
e) głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania
f) właściwości systemu
g) uporządkowanie elementów, które determinują zróżnicowanie
h) relacje między jednostkami i grupami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu
Piotr Sztompka (def. Ogólna)
Struktura społeczna to ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami (elementami)
jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej
dziedzinie.
Domański (def. Socjologiczna)
Struktura społeczna jest układem stosunków miedzy takimi elementami, jak jednostki, grupy
społeczne, kategorie społeczne i inne obiekty społeczne
Sztompka i Domański (określa czym są elementy)
Życie społeczne to kategoria, która odnosi się do zjawisk obserwowalnych (empiryzm)
Struktura społeczna to kategoria idealna, abstrakcyjna, wyjaśniająca. To ukryty wymiar życia
społecznego.
Makrostruktury made by Sadakot 2
Każda struktura społeczna jest całością zintegrowaną. Można ją śledzić na 2 poziomach: makro i
mikro.
Wymiary na poziomie globalnym (makro):
1. normatywny  powiązana sieć norm, wartości, instytucji   co być powinno . Przekonania
ludzi, które tłumaczą ich zachowania.
2. idealny  powiązania idei, przekonań, wizji, świadomość społeczna. Stwierdzenia mają
charakter kategoryczny.
Fritz Schitz  ten wymiar generuje nierówności społeczne. Sięga kategorii konfliktowych
Marxa i Webera.
3. interakcyjny  wymiar organizacyjny. Typowa dla każdej zbiorowości sieć powiązań,
działań, interakcji. (Jakie działania są typowe dla danej zbiorowości).
4. interesu  wymiar szans życiowych, rozkład dostępu do dóbr uznawanych za pożądane.
BOGACTWO, PRESTIÅ», WA
ADZA, (WYKSZTAA
CENIE)  dobra uznawane.
Społeczeństwo jest strukturą złożoną. Jest strukturalizowane i można wyróżnić kilka poziomów
złożoności:
1. społeczeństwo jako całość  poziom globalny pewnych zjawisk i tendencji. Ogólne teorie
społeczeństwa, np. strukturalizm, teoria konfliktu społecznego.
2. makrostruktury społeczne  teorie średniego zasięgu -> teorie stratyfikacji społecznej,
biurokratyzacji, władzy. Makrogrupy i zjawiska jakie tam zachodzą. Zbiorowości typu klasa
społeczna, warstwa społeczna, grupy etniczne, wyznaniowe, wielkie masowe organizacje.
Powiązanie między złożonymi obiektami społecznymi, które same maja strukturę.
3. mikrostruktury  małe grupy społeczne, rodzina, grupy rówieśnicze.
4. poziom indywidualny dotyczy jednostek, społecznych aktorów i relacji miedzy nimi. (Teorie
małych grup społecznych)
Wymiary struktur społecznych:
1. wymiar empiryczny
- ludzie, ich zachowania, wzajemne relacje
- małe grupy społeczne
- wielkie grupy społeczne  klasy warstwy, kategorie
- wielkie systemy społeczne  społeczeństwo globalne
2. wymiar teoretyczny
- działania jednostek
- mikrostruktury społeczne
- makrostruktury społeczne
Trzy schematy podziału społeczeństwa wg Ossowskiego:
1. schemat dychotomiczny  społeczeństwo dzieli się a dwie duże, wykluczające się części.
Bogaci i biedni, dominujÄ…cy i nie.
2. schemat gradacyjny  w przestrzeni społecznej wyróżnia się zbiory ludzi różniących się
nasileniem stopnia występowania danej cechy. B bogaci, bogaci, przeciętni, biedni, b biedni.
3. schemat funkcjonalny  wyróżnia się kilka odłamów społeczeństwa, pełniących odmienne
funkcje społeczne.
Somczyński  formy społecznej dyferencjacji (zróżnicowania)
1. struktura klasowa
Podejście klasowe  analiza struktury społecznej w terminach relacji społecznych  relacji
kontroli, podporządkowania pewnych grup przez inne. Schemat dychotomiczny  burżuazja 
robotnicy.
2. struktura warstwowa
Makrostruktury made by Sadakot 3
Podejście stratyfikacyjne  analiza struktury społeczne w terminach dystrybucji powszechnie
żądanych dóbr. Podejście gradacyjne.
3. struktura społeczno-zawodowa -> podziały społeczno-psychologiczne.
Podejście socjopsychologiczne  analiza struktury społecznej poprzez wyodrębnienie kategorii
społecznych charakteryzujących się podobnym systemem wartości, podobną tożsamością i
doświadczeniem podobnych przeżyć. Podejście funkcjonalne.
Kryteria podziału społecznego.
1. Zawód - kategoria społeczna definiowana przez kilka charakterystycznych cech 
kwalifikacje, powtarzanie się określonych czynności, względnie trwałe czynności, które
przynoszą dochód.
2. Wykształcenie.
3. Miejsce w systemie zarzÄ…dzania.
Struktura społeczno-zawodowa Polski
1. inteligencja (specjaliści)
- na stanowiskach kierowniczych
- na stanowiskach niekierowniczych
Przedstawiciele tych zawodów, których wykonywanie wymaga wyższego wykształcenia.
Pełnią funkcje kierownicze, albo cechuje ich samodzielność wykonywania pracy (np. artyści)
2. pracownicy biurowi (urzędnicy)
Praca umysłowa ale nie kierownicza, bez wyższego wykształcenia.
3. technicy  wykształcenie techniczne.
4. pracownicy fizyczno-umysłowi  np. magazynier.
5. rzemieślnicy i drobni właściciele  osoby posiadający własność i same pracują
6. majstrowie i brygadziści
7. robotnicy wykwalifikowani  absolwenci zasadniczych szkół zawodowych. Monterzy,
ślusarze, hydraulicy.
8. robotnicy niewykwalifikowani  dozorcy, ładowacze, stróże nocni, sprzątacze.
9. rolnicy indywidualni.
10. właściciele przedsiębiorstw
11. robotnicy rolni.
SEKTORY
ROLNICTWO, PRZEMYSA
, USA
UGI
üð Do rewolucji przemysÅ‚owej rolnictwo dominowaÅ‚o  spoÅ‚eczeÅ„stwo feudalne.
üð SpoÅ‚eczeÅ„stwa przemysÅ‚owe. Ponad 50% zwiÄ…zana z sektorem przemysÅ‚owym.
üð Rewolucja komputerowa lub II i III fala. Ograniczenie rolnictwa i przemysÅ‚u. SpoÅ‚eczeÅ„stwo
konsumpcyjne. Ponad 50% zatrudnienie i dochody z usług.
Zachód
1. specjaliści
2. managerowie i właściciele. Managerowie  własność -> akcje przedsiębiorstw.
3. urzędnicy
4. sprzedawcy
5. robotnicy wykwalifikowani  sfera produkcji.
6. pracownicy usług  fryzjerzy
7. robotnicy niewykwalifikowani
8. farmerzy
9. robotnicy rolni
3 kategorie, za pomocą których bada się podziały społeczne:
1.struktura społeczna  wyróżnienie elementów składowych i wskazanie zależności między nimi.
2. zróżnicowanie społeczne  różne podstawy wymiaru zróżnicowania. Podstawowy aspekt każdej
struktury społecznej. Podstawowy aspekt podziału pracy, aspekt wielkości ról społecznych.
Makrostruktury made by Sadakot 4
- cechy biologiczno-fizyczne
a) biologiczno-demograficzne  wiek i płeć.
b) demograficzne  rasa.
c) naturalne  kategorie społeczne.
- cechy społecznie ważne  zamożność, zakres władzy, wykształcenie, prestiż społeczny.
Agizm  dyskryminacja ze względu na wiek, dzieci, starcy.
Dyskryminacja rasowa/etniczna.
3. nierówności społeczne  zróżnicowanie i hierarchiczne uporządkowanie elementów. Aspekt
normatywny  sprawiedliwość. Na każdym poziomie rozwoju społeczeństw występują nierówności
społeczne.
- z
ródła i przyczyny nierówności społecznej
- co uzasadnia nierówności społeczne?
- czy nierówności są głębokie czy płytkie?
model egalitarny  różnice małe
model elitarny  różnice duże
- czy nierówności są konieczne i sprawiedliwe -> w jakim zakresie? Konflikt moralno-aksjologiczny
Rodzaje nierówności społecznych:
1. PÅ‚aszczyzna przedmiotowa.
Najistotniejsze płaszczyzny nierówności: nierówności dochodów, władzy, prestiżu społecznego.
Mniej istotne nierówności: stylu życia, uczestniczeniu w kulturze, wykształceniu.
Kompozycja czynników statusu społecznego  społeczeństwa kapitalistyczne
{rysunek}
Dekompozycja czynników statusu społecznego  społeczeństwa socjalistyczne
{rysunek}
üð Kompozycja na niskim poziomie  niezadowolenie sprzeciw.
üð Kompozycja na wysokim poziomie  konserwatyzm.
2. Płaszczyzna społecznej niesprawiedliwości (Domański 2004)
Problem pogodzenia nierówności ze sprawiedliwością społeczną jest stary, przedstawiany w postaci
różnych modeli. Współcześnie stosuje się poniższe koncepcje:
Modele równości i nierówności przejawiają się w różny sposób
a) Równość/nierówność wobec prawa. Istnieje idea równości wobec prawa  wszyscy
równi z natury. Ludzie bez względu na kolor skóry, pochodzenie, status powinni być traktowani
równo. (rewolucja francuska).
b) Równość/nierówność wobec szans życiowych. Każdy człowiek powinien mieć równe
szanse osiągnięcia dóbr społecznie cenionych. Jeśli nierówności istnieją, to ich uzasadnieniem
może być tylko to, że ludzie różnią się naturalnymi talentami, pracowitością, itp.
Teoria merytokracji  współczesne uzasadnienie nierówności. Formuła IQ + EFFORT = MERIT
(inteligencja + wysiłek = zasługi). Im więcej dajesz społeczeństwu, tym wiecej otrzymujesz.
Koncepcje reprodukcji społecznej (P Bordieau)  dostęp do rozmaitych dóbr zależy często od
czynników dziedzicznych, kapitału, którym dysponują rodzice:
- kapitał materialny
- kapitał społeczny (znajomości)
- kapitał kulturowy (atmosfera kulturalna domu)
Pozycja społeczna jest osiągana i dziedziczna.
Bordieau wprowadził pojęcie habitusu.
3. Równość/nierówność warunków życiowych
Każdy człowiek niezależnie od zdolności i wkładu pracy powinien/nie powinien w takim samym
stopniu uczestniczyć w podziale dóbr. (Bogate państwa  stypendia, pomoc dla biednych dzieci)
Różne stanowiska:
Makrostruktury made by Sadakot 5
- społeczeństwo komunistyczne Marksa  skrajnie egalitarystyczne. Równość kosztem
ograniczenia indywidualnej wolności  aby wyrównać innym, państwo musi zabrać bogatym.
- Liberalizm  życie społeczne cechuje mechanizm autoregulacji. Podstawą dobrego
ładu jest idea równości szans.
- Skrajny liberalizm  skrajny elityzm. Z nierównościami należy się pogodzić, nie
wolno ograniczać wolności, aby realizować równość.
- Tradycyjny konserwatyzm  postawa przeciwna zmianom, przywiÄ…zanie do
istniejącego porządku społecznego, hierarchia społeczna jest podstawą dobrego ładu, hierarchia
uświęcona tradycją.
12.03.2006
Historyczne formy przejawiania się nierówności:
Wszystkie znane społeczeństwa były i są w jakiś sposób podzielone. Nierówności społeczne są trwałą
cechą ludzkich społeczeństw. We wszystkich istnieją nierówności w zakresie władzy, bogactwa.
1. Niewolnictwo  najbardziej skrajna, drastyczna forma przejawiania się nierówności, gdzie
istnieje kategoria ludzi pozbawionych wolności i innych praw (niewolnicy) i kategoria posiadająca
bardzo szerokie prawa (łącznie z własnością drugiego człowieka) a sytuacja ta jest uregulowana
prawnie.
2. System kastowy (od casta  czysta rasa)  nierówność w dystrybucji zasobów społecznych
opiera się na zorganizowanym układzie przypisanych, dziedzicznych statusów funkcjonujących w
ramach kast. Opiera się na regułach tradycji i religii.
Kasta  zamknięta grupa społeczna, przynależność uwarunkowana urodzeniem (status
przypisany). Cechy: endogamiczne związki małżeńskie, odrębna kultura i styl życia, dziedziczenie
pozycji i zajęć, ściśle zrutynizowane kontakty z ludz
mi z poza kasty oraz ściśle przestrzegane
bariery międzykastowe.
3. System stanowy  feudalna Europa, Japonia. Stany społeczne różnią się pod względem
przysługującym im, przypisanych praw, przywilejów, powinności, zasada zalegalizowana
prawnie.
Kanał mobilności  kariera wojskowego, duchownego, nauczyciela  przechodzenie ze stanu do
stanu.
System hierarchiczny sztywny, większa mobilność niż w systemie kastowym  większe kanały
ruchliwości społecznej.
Stany: rycersko-arystokratyczny, duchowny, pospólstwo.
4. System klasowy  społeczeństwa kapitalistyczne, pojawił się z rozwojem kapitalizmu. Nie
opiera się na regułach prawnych czy religijnych. Przynależność do klasy nie związana z
urodzeniem, pozycja klasowa może być osiągana (JKR i HP)
üð Marks mówiÅ‚, że przy pomocy klas można badać spoÅ‚eczeÅ„stwo stanowe (klasa
rolników, niewolników, feudałów).
Pojęcia używane w analizie struktury społecznej i nierówności w skali globalnej:
a) klasa społeczna  pytanie: czy klasa społeczna jest kategorią historyczną? Czy klasy
nadal istnieją? Czy jest pojęciem ogólnym? (Maz
Weber, Ralf Dahrendorf)
b) stratyfikacja społeczna  istota stratyfikacji jest nierówna dystrybucja przywilejów,
upośledzeń, wpływów, podporządkowania, co powoduje, że jednostki pozostają wobec siebie
w relacji niższości i wyższości (Pitrim Sorokin), zawód  profesja.
Społeczna hierarchizacja.
c) zróżnicowanie społeczno-zawodowe  pojęcie węższe od klasy społecznej.
Hierarchiczny podział na grupy społeczno-zawodowe.
Klasa społeczna  termin wprowadzony przez niemieckiego filozofa (Hepel)
Wyróżnił 3 klasy: rolnicza, przemysłowa, myśląca.
Teorie klasowe analizy struktury społecznej:
Makrostruktury made by Sadakot 6
- system klasowy jest systemem najwyższego rzędu, bo w odróżnieniu od innych
systemów (stratyfikacyjny, zróżnicowanie zawodowe) wyróżnia się kilka grup określanych jako
klasy społeczne. Podstawowe cechy, które warunkują prestiż, bogactwo, władzę
- podział klasowy jest zawsze związany z systemem przywilejów i deprywacji
(bogactwo, władza i prestiż)
- klasy cechują się mobilnością społeczną, ale istnieją określone między nimi bariery.
Wzory zawierania małżeństw  mezalianse. W Polsce arystokracja organizuje przyjęcia i tam się
próbują parzyć >_<
- klasy cechują się specyficznym typem kultury  etos inteligencji, kultura chłopska,
robotnicza. Określony styl życia.
y
ródła nierówności społecznych  2 perspektywy:
1. Nurt marksistowski  K Marks i jego kontunuatorzy.
a) biegunowe (dychotomiczne) koncepcje struktury społecznej
b) perspektywa socjologii europejskiej.
y
ródło nierówności społecznej  charakter stosunków własnościowych, głównie stosunek do
środków produkcji, który polaryzuje się na 2 części:
- posiadających środków produkcji
- nie posiadających środków produkcji
Klasy wyróżniane wg kryterium ekonomicznego  stosunków do środków produkcji, traktowane jako
byty nominalne, wyróżnia się ich kilka: np. klasa kapitalistów, proletariatu, chłopska, inteligencka i
drobnomieszczaństwo  brakuje hierarchii i skali.
2. Nurt Weberowski  koncepcje wielowymiarowej stratyfikacji:
- klasy tworzą hierarchię wyższą, niższą i średnią.
- perspektywa socjologii amerykańskiej.
Klasy sa z powodu ograniczonego dostępu do dóbr  prestiż, bogactwo, władza.
Stratyfikacja społeczna  wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w
relacjach nadrzędności, podporządkowania, niezależnie od tego czy będą to relacje władzy, przywileju
czy prestiżu. Stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang. Pewne warstwy
stoją wyżej, inne niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacji danego społeczeństwa.
Warstwa społeczna  pojęcie rozumiane różnie w zależności od perspektywy:
a) część klasy, czyli grupa wewnątrzklasowa. Np. mała i wielka burżuazja.
b) Kategoria społeczno-zawodowa  wyodrębniona ze względu na miejsce i role w
społeczeństwie. Społeczny podział pracy, np. grupy zawodowe.
c) Grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworząca wspólnotę obyczajów, stylu
życia, np. młodzież, chłopi, renciści.
Koncepcja klasy społecznej Karola Marxa
1. Klasy społeczne są zawsze odbiciem stosunków ekonomicznych (własnościowych), są
definiowane przez odmienny stosunek do środków produkcji.
Wartość dodatkowa = produkt globalny  koszty produkcji
2. klasa jest kategorią historyczną  twór przejściowy, podział klasowy cechuje społeczeństwa
kapitalistyczne, wolnokonkurencyjne. Jest to etap przejściowy w ewolucji społeczeństwa. Fakt
posiadania lub nieposiadania środków produkcji wpływa na wiele aspektów społecznych obu
grup.
Posiadacze:
- kontrolują dystrybucje dóbr, wpływając na poziom życia innych ludzi
- mogą wpływać na ośrodki władzy, na ich decyzje, z własnością łączy się władza
- mają większy wpływ na świadomość społeczną pozostałych, mogą manipulować
świadomością, przekonaniami, preferencjami.
Klasy posiadaczy i nieposiadaczy różnią się interesami grupowymi -> trwała cecha społeczeństw
klasowych -> konflikt interesów -> walka klas, której kulminacja jest rewolucyjna zmiana
porządku społecznego.
Konflikt klas  główne z
ródło zmiany społecznej i historycznej.
Makrostruktury made by Sadakot 7
3. kasy maja charakter biegunowy  podział społeczeństwa na 2 klasy; proletariat i burżuazję,
między którymi zachodzi immanentny konflikt, bo tylko burżuazja posiada środki produkcji a
proletariat jest klasa wyzyskiwaną. Dzięki przestrzegania swojego położenia przez proletariuszy
rodzi się świadomość klasowa a z nią antagonizm wobec burżuazji.
4. klasa społeczna jest nie tylko kategorią analityczną, lecz ma/mogła mieć znamiona wspólnoty
üð Formowanie siÄ™ klas  2 formy istnienia klas:
-  klasa w sobie  agregat statystyczny jednostek, które obiektywnie są w tym samym
położeniu ekonomiczno-społecznym, ale nie ma więzi ani solidarności wewnątrzklasowej.
-  klasa dla siebie  posiada świadomość własnego położenia, klasa w sensie pełnym
jest w stanie podejmować działania zbiorowe, których celem jest zmiana własnego położenia.
Marks
- model biegunowy, podstawowy konflikt klasowy oparty na różnicy interesów.
PosiadajÄ…cy
Nie posiadajÄ…cy
- Model złożonych stosunków klasowych. Obok 2 klas podstawowych: burżuazja,
proletariat uwzględnia się też inne klasy: chłopstwo, drobnomieszczaństwo, inteligencja oraz
pewne odłamy w ramach klas podstawowych.
PosiadajÄ…cy
Burżuazja przemysłowa Burżuazja rolna Burżuazja finansowa
Pozbawieni posiadania
Proletariat przemysłowy Proletariat rolny Proletariat finansowy
K Popper  krytyka Marksa.
Koncepcje stratyfikacji
1. Stratyfikacja w znaczeniu szerszym  ogólna nazwa dla określenia rodzajów nierówności
społecznych. Typem systemu stratyfikacji może być system rangowy w społeczeństwach
plemiennych, system niewolniczy w społeczeństwach starożytnych, stanowy, kastowy, klasowy.
2. stratyfikacja w węższym znaczeniu  wertykalny, hierarchiczny aspekt struktury społecznej,
tzn. takie formy struktury społecznej, które przybierają formę gradacji, hierarchii.
Trzy główne teorie stratyfikacji społecznej:
1. Weberowska koncepcja stratyfikacji
Pozytywna krytyka Marksa.
Wymiary stratyfikacji:
- ekonomiczny  podział na klasy własności
- społeczno-stratyfikacyjny  podział na stany społeczne
- władzy  podział na partie
Odrzuca determinizm ekonomiczny Marksa. Przyczyna nierówności nie tylko ekonomia ale też sfery
władzy i kultury. Marksowski determinizm ekonomiczny jest nie do przyjęcia.
Klasa społeczna wg Webera  zbiór jednostek połączonych wspólnotą warunków/szans rynkowych.
Sytuacja klasowa jednostki jest określona przez jej szanse na rynku, ujmowanym jako wymiana
wytwarzanych towarów, albo sprzedaż kwalifikacji rynkowych.
Podział klasowy jest bardziej skomplikowany niż u Marksa. Podział jest związany z trzema w/w
rodzajami stratyfikacji.
Makrostruktury made by Sadakot 8
Nie sprawdził się wzrost rewolucyjnych nastrojów klasy robotniczej  Marks z
le prognozował.
Między klasą robotniczą i burżuazją pojawiła się klasa urzędnicza. Ludzie nie tylko konkurują o
ekonomię ale też o władzę i prestiż.
Stratyfikacja ekonomiczna
klasy własności (kryterium własności, nawiązuje do Marksa)
- klasy pozytywne, uprzywilejowane
- klasy negatywne, nie posiadające własności, dłużnicy
klasy komercyjne (zarobkowe)  kryterium zarobkowo-dochodowe, dochody z pracy.
- przemysłowcy
- pracownicy najemni, gł. robotnicy.
W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo-dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich  klas
średnich.
Stratyfikacja prestiżowa  prestiż drugi wyznacznik pozycji społecznej. Okreslany mianem honoru i
estymy społecznej.
- klasy statusowe (stany społeczne, grupy statusowe)  wyodrębniajace się na wielu
płaszczyznach kategorie społeczne. W przeciwieństwie do klas są zwykle wspólnotami, mają
tendencje do wyznaczania przywilejów, prawnego ich sankcjonowania, monopolizowania dostępu
do nich. Każda z grup statusowych buduje własna ekskluzywność  podobny styl życia,
konsumpcji, hobby, uczestnictwa w kulturze. (Opłacanie egzaminów - ograniczenie dostępu).
Stratyfikacja władzy.
Partie  grupy, stowarzyszenia, organizacje mające na celu zdobycie i utrzymanie władzy dla/przez
swoja grupę przywódczą, aby pozyskać korzyści materialne i prestiżowe dla swoich członków
(korzyści nie tylko osobiste, także wcielane w życie pewnej polityki, wizji, podobne do
współczesnych grup interesu, które dążą do uzyskania wpływu na istotne decyzje). Partia nie musi być
koniecznie polityczna.
üð y
ródłem prestiżu może być zawód lub reputacja moralna.
üð Era kapitalizmu politycznego i globalizacji.
2. funkcjonalna teoria stratyfikacji Davisa i Moorea (doczytać)
3. badania nad świadomościowymi wizjami stratyfikacji społecznej. Community studies Warner,
Lynd.
26.03.2006
Funkcjonalna teoria stratyfikacji Davisa i Moorea (połowa XX wieku)
Podstawowe założenia:
- nierówność jest podstawową i trwałą cechą społeczną i sprzyja poprawnemu
funkcjonowaniu społeczeństwa.
Stratyfikacja społeczna stanowi jeden z podstawowych wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.
a) w społeczeństwie jest zróżnicowanie pozycji pod względem prestiżu i nagród, jakie
dostarczają jednostkom je zajmującym (I determinata nierówności społecznej)
b) hierarchia pozycji jest pochodna ich wkładu w funkcjonowanie i utrzymanie porządku
społecznego
c) pozycje są wynagradzane przez prestiż i nagrody materialne. Prestiż jest
bezpośrednim odbiciem znaczenia pozycji oraz nagrodą samą w sobie.
- nierówności są niezbędnym mechanizmem w życiu społecznym, bo istotą porządku
społecznego i trwałą cechą społeczeństwa jest społeczny podział pracy  ludzie pełnią różne
funkcje w życiu zbiorowym, są różne zawody.
- Poszczególne zawody różnią się funkcjonalną ważnością, tzn. są w różnym stopniu
niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa jako całości, do przetrwania danej, historycznej
formy społecznej.
Makrostruktury made by Sadakot 9
Kryteria funkcjonalnej ważności:
a) poziom wykształcenia i kwalifikacji, poziom wymaganych talentów i uzdolnień.
b) Funkcje kierownicze w życiu zbiorowym (władza, odpowiedzialność) tzn. zakres decyzji
związany z wykonywaniem danego zawodu, tzn. czy jego wykonywanie oznacza pełnienie
funkcji kierowniczej czy podporzÄ…dkowanej.
- zawody związane z wyższymi kompetencjami wymagają talentu, wysiłku i wyrzeczeń
związanych z kształceniem się. Aby skłonić jednostki do kształcenia się trzeba zastosować
specjalne nagrody  wyższe dochody, wyższy prestiż społeczny, zakres władzy. Te przywileje
tworzą nierówności społeczne  społeczeństwo stwarza system nierówności społecznych,
mechanizm nierównego podziału dóbr.
- Jest to mechanizm funkcjonalny i niezbędny (funkcjonalna niezbędność stratyfikacji)
-> tylko zróżnicowanie nagród czy przywilejów powoduje, że funkcjonalnie ważne dla systemu
społecznego pozycje zostaną obsadzone przez ludzi najlepiej do tego przygotowanych.
Teoria Davisa i Moorea nie koniecznie słuszna. Nie tylko zdolniachy maja wysokie urzędy, bo jest
nepotyzm, zwłaszcza w systemach autorytarnych
Struktura klasowa współczesnych społeczeństw kapitalistycznych (USA)
1. klasa wyższa 1-3% społeczeństwa, elita pochodzenia skrzyżowana z finansową.
Trzy warstwy:
- burżuazja przemysłowa
- burżuazja finansowa
- górne warstwy dyrektorsko-managersie (wysokie dochody)
2. klasa wyższa średnia
3. klasa niższa średnia
4. warstwa robotnicza
5. klasa niższa
Czy istnieją klasy społeczne? 2 stanowiska:
1. Kontynuacja Marksa  typ analizy klasowej jest niezbędny do analizy społeczeństwa.
Podziały społeczne się zacierają w wyniku rozwoju oświaty, postępu społecznego. Główna klasą
społeczną w odróżnieniu od Marksa jest klasa średnia a nie burżuazja i robotnicza.
2. Ralph Dahrendorf (neoweberyzm)
Rozwój kapitalizmu potoczył się inaczej niż mówił Marks, dlatego analiza klas wg Marksa nie ma
sensu (biegunowość warstw).
Kryteria klasowości społecznej:
1. skala i rodzaj nierówności społecznych.
2. skala ruchliwości międzypokoleniowej. Społeczeństwa różnią się możliwościami jakie mają
jednostki na zmianę pozycji społecznej.
- społeczeństwa zamknięte  reprodukcja struktury społecznej
- społeczeństwa otwarte  duża ruchliwość międzypokoleniowa
3. istnienie lub nieistnienie barier miedzy klasami
- społeczeństwa zunifikowane
- społeczeństwa zhomogenizowane  różnice kulturowe są duże, wyraz
ne
zróżnicowania kulturowe.
4. stopień konfliktowości/stabilności stosunków społecznych  strajki społeczne, konflikty
etniczne.
- społeczeństwa bardzo stabilne  legitymizacja władzy jest mniejszym problemem.
Akceptacja istniejącego porządku społecznego.
- Społeczeństwa mniej stabilne
3 podstawowe klasy społeczeństwa kapitalistycznego:
Makrostruktury made by Sadakot 10
Klasa wyższa - klasa najmniej liczna. Wysokie bogactwo, prestiż i władza. Prestiż nie tylko z
bogactwa, ale i władzy. Z tej klasy reprodukuje się elita polityczna. Wysoki poziom konsumpcji, klasa
wewnętrznie zhomogenizowana.
Klasa średnia  klasa najliczniejsza. Mills   Białe kołnierzyki . Klasa średnia ewoluowała w czasie.
Jest wewnętrznie zróżnicowana. Mills badał starą klasę średnią  drobnomieszczaństwo, drobny
biznes.
Nowa klasa średnia  grupy zawodowe, które zaczęły się pojawiać wraz z rozwojem społeczeństwa
kapitalistycznego, biurokracji i masowej konsumpcji. Sektor usług.
Proletaryzacja białych kołnierzyków -> do robotniczej.
Panika statusu  lęk przed degradacją społeczną.
Kryteria odrębności nowej klasy średniej, koncepcja Davida Lockwooda:
1. specyficzna pozycja rynkowa  dotyczy wysokości dochodów, możliwości awansu, pewności
zatrudnienia.
Klasa ogromnie zróżnicowana społecznie -> dochody, wykształcenie, charakter pracy. Portier i
manager  zróżnicowanie stylu życia. Blokada awansu do klasy profesjonalistów. Drogą rekrutacji
do niższej klasy średniej jest kanał edukacji a nie jak kiedyś finansowy. Aspirowanie do klasy
wyższej  ci bardzo uczeni.
2. specyficzny charakter pracy - treść, charakter pracy.
Miejsce pracy biuro a nie hala fabryczna, praca jednozmianowa, relatywnie wysoki poziom
decyzyjności i autonomii w pracy.
3. specyficzny styl życia. Wspólne wartości, szczególny rodzaj etosu pracy. Indywidualizm.
Ideał self-made-man  zaufanie, wiara we własną przedsiębiorczość, inicjatywę, itp. Miernikiem
sukcesu życiowego jest kariera. Styl życia zdominowany przez konsumpcję.
Rola klasy średniej:
- ostoja stabilności porządku społecznego
- podstawa społeczeństwa obywatelskiego i społecznej samoorganizacji
- podstawa dobrobytu ekonomicznego państwa
[dalej czyjeś notatki, do końca wykładu]
Robotnicy w postindustrialnym społeczeństwie
Koncepcje dotyczÄ…ce klasy robotniczej:
1. Marks  robotnicy mieli być grabarzem kapitalizmu. Od społeczeństwa kapitalistycznego do
robotniczego.
2. Daniel Bell  robotnicy są klasą schodzącą, głównym powodem kurczenia się klasy
robotniczej jest bezrobocie technologiczne.
3. Teoria konkurencyjna  wkraczamy w erę superindustralizmu  teza o zburżuazyjnieniu
współczesnej klasy robotniczej  podniósł się poziom życia robotników a poziom konsumpcji
zbliża się do poziomu klasy średniej. Dostatnia klasa robotnicza straciła swój radykalizm i
rewolucyjność, co manifestuje się w słabym poparciu lewicy.
O. Lockwood  badania nad klasÄ… robotniczÄ… w Angli
3 typy społeczno-mentalne:
- tradycyjny robotnik  proletariacki typ świadomości społecznej, konstentacja ładu
kapitalistycznego i radykalizm działania:
a) konfliktowa wizja społeczeństwa kapitalistycznego, dychotomicznie podzielone,
wizja grup pokrzywdzonych, silne poczucie własnych interesów.
b) Walka w obronie interesów, aktywni w związkach zawodowych
c) Silne poczucie identyfikacji z własna klasą, silna tożsamość społeczna budowana jest
wokół faktu bycia robotnikiem
- tradycyjny typ świadomości, ale uległy
a) postrzegają strukturę społeczną w kategoriach kooperacyjnych, niekonfliktowych,
silne poczucie hierarchii społecznej i swojego miejsca w niej, nie kwestionują ładu, akceptują
go, od szefów oczekują przewodnictwa
Makrostruktury made by Sadakot 11
b) niechętny/wrogi stosunek do związków zawodowych, nie strajkują
- sprywatyzowany typ świadomości  nowy typ robotników w nowych gałęziach
przemysłowych
a) dobrze wykształcony, mobilny społecznie i geograficznie, nie zakorzeniony
b) wysoce instrumentalny stosunek do pracy, droga do wyższego poziomu
życia, konsumpcji
c) słabo identyfikuje się z własnym zawodem, sprawy klasy interesują go
wyłącznie z perspektywy walki o wyższe zarobki, solidarność i lojalność grupowa jest słabo
rozwinięta, do związków zawodowych i partii politycznych tez ma stosunek instrumentalny
d) zorientowany na życie prywatne, rodzinne
J. Goltrhrop podkreśla, że można mówić o klasie robotniczej (inny charakter pracy: hala, wąski
poziom decyzyjności) odrębność obyczajów, różnica stylów życia.
Wyróżniki underclass:
- zamieszkiwanie w izolowanych przestrzeniach, gettach
- bezrobocie na ogół trwałe
- uzależnienie od opieki państwa
- długotrwałe doświadczenie biedy, bieda stanem permanentnym
- brak albo niskie kwalifikacje
- wysokie wskaz
niki przestępczości i patologii, kryminalizacja
Przyczyny powstawania underclass:
1. Wzrasta kategoria ludzi zbędnych, żyjących z zasiłku, nieokreślonych klasowo.
2. Kwalifikacje nie odpowiadajÄ… zapotrzebowaniom na rynku pracy.
3. SÄ… zwiÄ…zani z drugim, gorszym segmentem rynku pracy  praca dorywcza.
4. Working poor  praca nie gwarantuje zabezpieczenia dla życia rodziny, ludzie pracujący także
korzystają z pomocy opieki społecznej.
5. Migracje związane ze zróżnicowaniem społecznym  imigranci są mniej przystosowani,
trafiają do etnicznych gett, niski poziom wykształcenia i zarobków
6. Zróżnicowanie materialnych warunków życia, które rodzi segregację społeczno-przestrzenną,
subkultura biedy, wytwarza specyficzne wzory socjalizacyjne:
- życie na zasiłku, jako element życia, tracą odpowiedzialność za swój los, zrzucają ją
na państwo, wyuczona bezradność.
- Małżeństwo jest nieatrakcyjną formą życia, bo eliminuje to pomoc niesiona przez
państwo.
- Realizacja nierodzinnych wzorów prokreacji, związki konkubenckie
- Uciekają się do wzorców patologicznych
7. Niski poziom aspiracji życiowych: edukacyjnych i zawodowych
8. Bieda jest statusem społecznym, jest dziedziczona, rodzi, żyje i umiera się biednym.
Stosuje siÄ™ 2 strategie:
1. Strategia ryby  rozwijanie systemu za pomocą różnego rodzaju pieniędzy, mieszkań, itp.
2. Strategia wędki  rozszerzanie kwalifikacji, szkolenia, itp.
Stratyfikacja etniczna
Stratyfikacja etniczna  nieproporcjonalna alokacja grup etnicznych w poszczególnych klasach
społecznych, grupy etniczne lokują się z reguły w dolnych szczeblach drabiny stratyfikacyjnej, np.:
- uprzedzenia  wroga/negatywna postawa wobec członków jakiejś grupy etnicznej,
narodowej, regionalnej oparta na fałszywych uogólnieniach powstałych na skutek
niekompetentnych bÄ…dz
fałszywych informacji
Makrostruktury made by Sadakot 12
- dyskryminacja  nierówny sposób traktowania ludzi ze względu na ich narodowość,
płeć, itp. Przejawia się w odmawianiu członkom jakiejś grupy dostępu do cenionych dóbr  pracy,
wykształcenia, władzy.
Typologia postaw wg R. Mertona
1. Człowiek tolerancyjny bezwyjątkowo nie ma uprzedzeń na poziomie mentalności i zachowań.
2. Człowiek tolerancyjny nie bezwyjątkowo deklaruje, że nie ma uprzedzeń etnicznych, ale w
szczególnych okolicznościach pod presją społeczną jest w stanie dyskryminować.
3. Bojaz
liwy fanatyk  ma uprzedzenia, ale w obawie przed głosem opinii publicznej nie jest
skłonny do aktów dyskryminacji.
4. Zatwardziały fanatyk  ma uprzedzenia, jawnie je wyraża, dyskryminuje.
Statystycznie dominują postawy 2 i 3, postawy skrajne są w mniejszości.
Postawy zinstytucjonalizowanych przejawów uprzedzeń i dyskryminacji  przejawia formy
dyskryminacji.
Walka ze stratyfikacja etnicznÄ…:
- asymilacja  przełamywać różnicę o charakterze etnicznym, włączać w nurt
kulturowy (emigranci chronią swoją tożsamość kulturową).
- Legalno - prawna  stwarzanie przepisów prawnych, które tworzą wszystkich
równymi.
Stratyfikacja wg płci we współczesnym społeczeństwie
Stratyfikacja wg płci to nieproporcjonalne rozmieszczenie kobiet i mężczyzn na drabinie
stratyfikacyjnej.
- obszarem gdzie są przejawy dyskryminacji wg płci jest sfera pracy:
kobiety:
a) mniej zarabiajÄ… na analogicznych stanowiskach
b) częściej zwalniane
c) zajmują głównie stanowiska niekierownicze i podrzędne
d) częściej lokują się na stanowiskach o niższym statusie społecznym
kobiety zarabiajÄ… mniej, bo:
a) mężczyz
ni ustalajÄ… pracÄ™ kobiet, zajmujÄ…c stanowiska kierownicze
b) mają na ogół niższe aspiracje i traktują pracę zawodową wyłącznie jako dodatkowe
z
ródło dochodów rodziny, szukają prac wymagających mniejszych aspiracji i kwalifikacji
c) akceptują niższy status społeczny
d) częściej trafiają do sektora wtórnego, bo taka jest specyfika rynku pracy, oraz sprzyja
temu mentalność, poziom aspiracji i tradycyjny scenariusz roli kobiety akceptowany przez nie
same.
Kobiety są niedoreprezentowane w sferze polityki i władzy:
- kobieta nie interesuje siÄ™ karierÄ… politycznÄ…
Strefa obyczajowa:
- co wypada mężczyz
nie nie wypada kobiecie
Socjologiczne wyjaśnienia istnienia nierówności związanych z płcią:
- funkcjonaliści  podział pracy gdzie zaznaczona jest płeć: mężczyzna nie urodzi
dziecka dlatego kobieta nie może walczyć  ważne dla istnienia naszych pokoleń.
- Teoretycy konfliktu  kobiety zostały  załatwione przez mężczyzn, ci silniejsi
fizycznie wykorzystywali swojÄ… przewagÄ™ do utrzymania dominujÄ…cej pozycji w rodzinie.
- Teoretycy kultury  podkreślają biologiczna predyspozycję kobiet do wychowania
dzieci i zajmowania się domem, związane z jej konstrukcją psychiczną i fizyczną stały się
kulturowym wzorcem, który wpajany jest w procesie socjalizacji.
Makrostruktury made by Sadakot 13
Mobilność społeczna
Są dwa typy mobilności:
- społeczna  zmiana pozycji przez jednostkę w hierarchii stratyfikacyjnej
- geograficzna  zmiana miejsca w przestrzeni geograficznej
Problematyka mobilności zyskuje obecnie nowy sens:
- poziom mobilności  wskaz
nik stopnia otwartości struktury społecznej, informuje o
tym czy w danym społeczeństwie łatwo jest przejść z klasy do klasy, czy istnieją jakieś bariery.
- Problematyka mobilności pozwala zweryfikować tezę o równości szans, orzec czy
faktycznie w danym społeczeństwie istnieje równość szans pięcia się w górę. (Czy to tylko
ideologiczne hasło).
- Mobilność to proces, w wyniku którego tworzy się określony układ społeczny klas,
warstw, kategorii, zaawansowania
- Ruchliwość ma wpływ na stabilność porządku społecznego i na jego legitymizację
- Ma wpływ na poziom rozwoju ekonomicznego
Wzory mobilności indywidualnej mogą być bardzo różne. Rodzaje mobilności:
1. Mobilność w górę  awans  część ludzi podnosi swój status zarówno
generacyjnie jak i międzygeneracyjnie
2. Mobilność w dół  degeneracja  część ludzi obniża swój status, zarówno
generacyjnie jak i międzygeneracyjnie, w USA 20% populacji osiąga niższy status niż rodzice.
Bendix, Lipset  zauważyli, że niemożliwe jest przejście od milionera do pucybuta, możliwe jest
przejście z klasy niższej do wyższej.
3 podstawowe typy elit:
- profesjonalne  najbardziej otwarte elity, co nie oznacza, że łatwo się do nich dostać,
podstawowym kanałem rekrutacyjnym są studia.
- Polityczne  najwyższa w strukturze władzy. Szczeble: globalny, regionalny, lokalny.
Są tu kanały: działalności politycznej, publicznej, związkowej i finansowe.
- Ekonomiczne  elity biznesu, elity bogactwa, dostać się do nich najtrudniej, 60%
dziedziczy ja po rodzicach.
A. Sarapata, H. Domański, K. Słomczyński  badali zjawiska mobilności społecznej.
Największa mobilność społeczna w Polsce została odnotowana po II wojnie światowej. Obserwuje się
także dużą degradacje społeczną, co jest wynikiem bezrobocia.
Co przyczynia się do ruchliwości społecznej? Ruchliwość jest sumą działań różnych składników:
1. procesy industrializacji i rozwój ekonomiczny, w krajach wyżej rozwiniętych ruchliwość jest
wyższa.
2. Proces urbanizacji  miasta stwarzają większe szanse, możliwości.
3. Wojny  eliminują części społeczeństwa  pojawiają się nowe możliwości dla młodych i
niedoświadczonych, wolne pola działania.
4. Procesy demograficzne i współczynnik dzietności  więcej dzieci rodzi się w klasach niższych
niż w wyższych, mobilność (w klasach niższych) jest większa gdyż jest liczebność jednostek.
5. Kulturowy etos  wartością jest kariera.
6. Czynniki o charakterze psychologicznym  nie awansuje ten, który nie ma w sobie
determinacji, nie jest silny psychicznie.
Kanały mobilności społecznej:
1. Kanał edukacyjny  popularny, demokratyczny, ważna jest pracowitość 90% i talent 10%.
Makrostruktury made by Sadakot 14
2. Dziedziczenie majątku, władzy, prestiżu, fortuny.
3. Kanał polityczny  awansują do elity ludzie, którzy są w środowisku politycznym, lojalność
jest nagradzana.
4. Awans przez ożenek lub koligacje rodzinne.
5. Pewne instrumenty, np. kościół.
6. Kariery idoli, sportowców, gwiazd.
Funkcje mobilności społecznej:
1. strukturotwórcza  mobilność określa kształt struktury społecznej.
F. Parkin  str. zamykania  te struktury, które są wyżej nie dopuszczają nowych członków,
zachowanie czystości. Str. Uzurpacji  klasy, które są nisko podejmują działania, które pozwalają
im się piąć w górę, uzurpują sobie pewne stanowiska.
2. efektywnościowa  mobilność społeczna przyczynia się do stabilizacji porządku społecznego.
Cyrkulacja elit (V. Pareto)  system jest efektywny, jeśli z punktu widzenia podziałów elit nie ma
zastojów, ciągle się zmieniają, cyrkulacja dokonuje się ciągle.
Mobilność pozioma  związana ściśle z procesem biurokratyzacji, szczeble na drabinie awansu są
tak pomnożone, że nie zawsze jest zauważalny awans, sytuacja podlega niewielkiej zmianie.
3. integracyjna  ruchliwość społeczna sprzyja integracji jednostek. Pojawia się aspekt
kulturowy  poprzez awans zmienia się myślenie, zwiększa się komunikacja społeczna. Bauman 
współczesność cechuje kultura wędrowca, wytwarza się pewien etos społeczny, awans jest
traktowany, jako najwyższa wartość, nadrzędna.
4. psychologiczna  analizuje się z punktu widzenia kondycji jednostek, nagły awans/degradacja
może być wielkim obciążeniem psychicznym, awans jest czynnikiem degenerującym.
23.04.2006
WÅ‚adza
Analiza politycznego wymiaru życia społecznego.
Polityka  procesy zachodzące w zbiorowościach, dzięki którym jednostki lub grupy społeczne
zdobywają/sprawują/tracą władzę. (Rządzący-rządzeni)
Społeczeństwo  wymiar społeczny życia społecznego
Państwo  wymiar polityczny życia społecznego
Naród  wymiar kulturowy życia społecznego
Ralf Darendorf  konfliktowa wizja władzy. Rządzący i podporządkowani. Kontynuator konfliktowej
teorii Marksa.
Max Weber  relacje władzy są fundamentalne. Koncepcja państwa/biurokracji Maxa Webera.
Zagadnienia:
1. Koncepcja państwa
2. WÅ‚adza
3. typy porządku społecznego
4. Jakie grupy angażują się w wymiarze życia politycznego? Grupy polityczne, interesu.
5. Organizacja (M Weber)
Państwo.
Państwo  forma politycznej organizacji społeczeństwa.
3 koncepcje genezy państwa:
1. Koncepcja umowy społecznej (Hobbes, Russeau, Locke). Państwo powstało w wyniku
umowy społecznej, w której jednostki zrzekają się części swej suwerenności i poddają się woli
Makrostruktury made by Sadakot 15
zbiorowej, woli lewiatana (Russeau), w zamian za zabezpieczenie swoich podstawowych praw
bezpieczeństwa, wolności, itp. Państwo chroni przed chaosem, walka wszystkich ze wszystkimi.
2. Klasowa teoria państwa (Marksizm)
Państwo to aparat przemocy pozostający na usługach rządzących. Władza w rękach klasy
dominujÄ…cej ekonomicznie.
3. Koncepcja polis (Arystoteles)
Państwo to społeczność/wspólnota naturalna. Człowiek z natury jest istota polityczną, żyjącą we
wspólnocie politycznej dla zaspokojenia potrzeb i urzeczywistnienia człowieczeństwa, państwo
jako forma wspólnoty musi istnieć dla zabezpieczenia dobra ogółu.
Formy kształtowania się państwa
1. ustrój rodowo  plemienny  okres przedpaństwowy, więzy pokrewieństwa, pochodzenie od
wspólnego przodka, reguluje wysokość obowiązków i norm zachowań. Władza skupiona w rękach
starszyzny plemiennej.
2. Okres państwowy  instytucja wodza militarnego (centralny ośrodek władzy). Kształtuje się
na drodze podbojów lub pokojowego łączenia plemion. Zwycięzca działań wojennych  wódz.
Rządził wódz i bliżsi z otoczenia mieli wpływ na władzę.
3. Państwo patrymonialne  terytorium państwa traktowane jako własność króla/księcia,
instytucja władzy administracyjnej i politycznej  instytucja dworu królewskiego -> zespół
urzędów i stanowisk, zaczątek przyszłej struktury państwa.
Król  panuje nad terytorium (swoim). Wymiar terytorialny.
4. Państwo nowożytne  państwo postrzegane jako własność ludu (lud  zbiorowość o
wspólnych korzeniach kulturowych, etnicznych, wspólnym terytorium). Lud to naród  faza
kształtowania się państw narodowych:
- oddzielenie własności prywatnej króla od własności publicznej
- oddzielenie administracji dworskiej od publicznej (UK, Blair i damy dworu królowej)
- stopniowe wyodrębnienie się podstawowych struktur władzy  kasty profesjonalnych
urzędników
- kształtowanie się różnych form partycypacji politycznej samych obywateli
- hierarchizowanie się władzy państwowej  powstanie biurokracji państwowej.
Cel istnienia państwa  zapewnienie realizacji dobra wspólnego.
Funkcje państwa:
1. Zewnętrzne
- bezpieczeństwo obywateli
- przedstawicielstwo w stosunkach międzynarodowych
2. Wewnętrzne
- ustanowienie i zapewnienie porzÄ…dku publicznego
- nadzór nad działalnością różnych instytucji  zapewnienie ładu politycznego,
ekonomicznego, kulturowego, informacyjnego.
3. Funkcja interwencyjna  interwencja w życie gospodarcze, zwłaszcza w reguły dystrybucji
dóbr.
Państwo liberalne   mniej państwa , wolny rynek
Państwo nawiązujące do tradycji kolektywistycznej   więcej państwa , panować nad wolną
konkurencjÄ….
Koncepcja państwa M Webera
Państwo to jedyna instytucja, która ma monopol na sprawowanie przymusu w obrebie danego
terytorium. Jest to aparat sprawowania władzy, władza ma charakter prawomocny. Państwo to
organizacja oparta na zasadzie terytorialnej (nie więzy krwi a wspólnota zasiegu terytorialnego).
Weber w opozycji do Marksa  państwo -> organizacja ponadklasowa. Państwo służy wszystkim a nie
tylko jednej klasie. Państwo jest organizacją biurokratyczną. Klasa biurokratów nie skupia
przedstawicieli jednaj klasy.
WÅ‚adza
Makrostruktury made by Sadakot 16
Sposoby ujmowania istoty władzy:
1. Behawioralne rozumienie władzy  ujecie klasyczne Weber.
Władza  zdolność kontrolowania zachowania innych ludzi, wpływania na zachowanie innych w
sposób przez siebie pożądany, niezależnie czy zgadzają się na to , czy nie. Zdolność osiągania
zamierzonych skutków, celów. [socjologiczna ujecie władzy].
2. Teologiczne rozumienie.(Pascal)
Władza to pewien rodzaj potencji, siły; mieć władzę to dysponować siłą w celu
podporządkowania sobie zachowań innych ludzi, nacisk na środki -> siła, jako atrybuty władzy.
Władza sprowadzona do środków, za pomocą których realizuje się przymus. Władze ma ten, kto
ma środki przymusu.
3. Władza, jako możliwość wywierania wpływu na innych. Środki wywierania wpływu 
bogactwo, media.
Teorie władzy  dwa ujęcia teoretyczne
1. Niekonfliktowe ujęcie władzy (Habermas, Parsons, Giddens). Najszersze podejście
filozoficzne, kontynuacja Webera.
Władza  zdolność osiągania celów, uzyskiwania zamierzonych efektów, zdolność ingerencji w
porządek świata  władza nie wiąże się z żadnym konfliktem interesów, władza w konwencji gry
o sumie zerowej  nie ma wygranych, nie ma przegranych.
Parsons  zdolność zmobilizowania zasobów społecznych dla osiągnięcia zbiorowych celów
systemu społecznego.
2. Konfliktowe ujecie władzy  socjologiczne.
Władza  możliwość podejmowania decyzji w sytuacjach konfliktu o jakieś dobra czy wartości.
Gra o sumie niezerowej. Tak rozumiana władza ma różne odcienie. Podjęcie decyzji kto powinien
mieć dostęp do władzy. Konflikt między grupami i jednostkami i wtedy ujawnia się władza.
- rewolucja podatkowa  zabieranie bogatym na social
- niedopuszczenie by druga strona mogła dojść do głosu, blokowanie interesów innej
grupy
- kontrolowanie ludzkich zachowań, poglądów, potrzeb, preferencji, subtelna kontrola
(niewidoczny przymus).
Socjologiczne mechanizmy podporządkowania władzy:
1. Legitymizacja i praworządność władzy. Jej moralne uzasadnienie, legalność, utożsamianie
siÄ™ z niÄ….
Legitymizacja władzy  przekonanie obywateli, że władza ma legalne i moralne prawo rządzić.
3 wymiary legitymizacji:
a) poziom reguł  władza posiada legitymizację o ile jest zdobywana i sprawowana
zgodnie z obowiązującym prawem, regułami, które znajdują oparcie w systemie wartości i
przekonaniach społecznych obu stron.
b) Poziom przekonań  legitymizacja wymaga wspólnoty przekonań i wartości na linii
władza  obywatele, za swoja uznamy władzę, która podobnie myśli o pewnych pryncypiach.
Legitymizujemy tych, co myślą podobnie do nas. Jeśli tak nie jest to kontycypujemy.
c) Poziom zachowań  legitymizacja poprzez przejawy akceptacji władzy w postaci
określonych zachowań. Nie strajkujemy, itp.
Legitymizowana jest ta władza, która jest oparta o reguły obowiązującego prawa.
2 formy legitymizacji:
1) wyborcza (poparcie w wyborach)  jest to legitymizacja na wyrost.
2) Na podstawie oceny efektów rządzenia  legitymizację możemy podtrzymać lub
wycofać.
Relacja między stabilnością, sprawnością władzy a jej legitymizacją. Lipset wyróżnił 4 typy
rządów:
- najbardziej stabilny system rządów  posiadający wysokie poparcie
Makrostruktury made by Sadakot 17
- sprawny system  np., zachodnie, rozwinięte demokracje.
- Najmniej stabilny system  brak legitymizacji, brak efektywności gospodarczej i
organizacji (np. kraje komunistyczne).
- Systemy pośrednie  umiarkowany system stabilizacji.
2. Podporządkowanie pod przymusem, wynikające z leku użycia przez władzę siły lub
przymusu, gdy nie uznajemy władzy za praworządną i jest ona sprawowana przy pomocy strachu.
Więzienie, śmierć, wyeliminowanie nas z dóbr społecznych  przymus.
3. Fatalizm życiowy  przekonanie, że zwykły człowiek nie ma wpływu na bieg zdarzeń i
poczynania władzy a zatem musi się podporządkować, poczucie beznadziejności, bezradności,
tendencja postrzegana wśród ludzi niewykształconych.
Społeczeństwa o charakterze transcendentalnym  Bóg o wszystkim decyduje.
Typy porządku społeczno-politycznego
1. A
ad autorytarny  monopol jednej siły politycznej, tendencja do monopolizacji i
centralizacji władzy, brak pluralizmu politycznego, rządy silnej ręki, często dyktatorskie formy
rzÄ…dzenia. Przejawy:
- zwalczanie opozycji politycznej
- ograniczenie swobody zrzeszenia ludu
- ograniczenie wolności słowa, monopolizacja mediów, cenzura
2. A
ad demokratyczny  przeciwieństwo autorytarnego, nie jest doskonały, ma szereg
mankamentów, narażony na patologie, nie jest to ustrój optymalny, ład najlepszy z możliwych, ale
nie doskonały.
Teorie demokracji:
1. Proceduralne rozumienie demokracji (najpowszechniejsze)
Demokracja  procedura zdobywania władzy i rządzenia, w której jest obecna konkurencja o
głosy wyborców. Demokracja to technika rządzenia, która polega na tym, że realizowana jest
ta decyzja, która otrzymuje akceptację większości.
Zalety: demokratyczny wybór chroni przed arbitralnym podejmowaniem decyzji i arbitralnym
wyborem rzÄ…dzÄ…cego.
Warunki by demokracja była efektywna:
- musi istnieć demokratyczna konkurencja
- musi istnieć wolność słowa
- musi istnieć wolność działania partii politycznych
- wolne wybory
- legalne działanie opozycji
- musza być prawnie określone zasady ubiegania się urzędy publiczne
- pluralizm mediów  alternatywne z
ródła informacji i władzy.
Schumpeter  przedstawiciel realistycznego podejścia do demokracji. Wskazał mankamenty
demokracji w rozumieniu proceduralnym:
- demokratyczny wybór władzy jako cel sam w sobie a jest to tylko metoda działań
politycznych
- niebezpieczeństwo traktowania demokracji jako ideału. Ocenić czy demokratyczny
wybór jest słuszny.
- Człowiek jest rozumny, racjonalny, politycznie wyrobiony (Arystoteles)  wybory
większości są najlepsze. Schumpeter mówi, że to jest mit. Ludzie podejmują decyzje
nieracjonalnie a stereotypowo, emocjonalnie, sÄ… podatni na indoktrynacjÄ™, sÄ… naiwni.
2. Substancjalne rozumienie demokracji
Co jest istota demokracji?
Demokracja  ustrój, w którym urzeczywistniane są określone wartości. Realizuje wartości
kardynalne (równość, sprawiedliwość, wolność, praworządność i dobrobyt). Należy
zastanowić się co oznaczają wartości kardynalne, jak należy je interpretować. Jak ścierają się
interesy w złożonych społeczeństwach?
Makrostruktury made by Sadakot 18
3. Partycypacyjne rozumienie demokracji.
Wywodzi się z greckiej koncepcji demokracji  koncepcji polis, demokracji bezpośredniej.
Wszyscy biorą udział w wyborze. Każda demokracja jest w jakimś stopniu partycypacyjna.
Wybory  głosujemy, chyba, że nie chcemy. Udział w organizacjach, stowarzyszeniach,
partiach politycznych.
Proceduralne podejście  decyzje na zasadzie większości. Aspekt ustrojowy i socjologiczny:
1. Aspekt ustrojowy  zasada większości musi oznaczać ochronę praw mniejszości. Mniejszość
musi mieć nadal prawo formułowania opinii  legalna opozycja, mniejszość nie jest eliminowana.
2. Aspekt socjologiczny  większość wymusza konformizm. Mniejszość musi się
podporządkować.
Mankamenty: demokracja gwarantuje wybory mniejszości przez większość, ale nie gwarantuje jakości
wyboru. Ci co zostaną wybrani mogą odejść od programu politycznego.
Elity władzy  problem demokracji pionowej.
Klasyczne teorie elit władzy:
1. Pareto  dwojaki sens pojęcia elita.
a) szerokie, wartościujące podejście. Elita  najlepsi z najlepszych. Najlepsza część
społeczeństwa.
b) Węższe rozumienie  elita władzy  ci, którzy są bezpośrednio zaangażowani w
proces rządzenia. Wcale nie muszą to być ci najlepsi.
Społeczeństwo składa się z 2 członów:
- elity
- masy
W koncepcji Pareto przynależność do elity nie jest dziedziczna. Jest osiągalna  bycie najlepszym
lub umiejętność zdobywania pozycji kontrolnej.
Pareto jest znany z tez:
1. Historia jest cmentarzyskiem elit.
2. Ma miejsce cyrkulacja elit. Elity wyczerpują swoje możliwości i rekrutacja elit z mas.
Elita:
1. dopuszcza do siebie wybitne jednostki 9wymiana elit)
2. nie dopuszcza  wtedy może być rewolucja i wymiana elit.
Cyrkulacja elit zapewnia zdrowe funkcjonowanie społeczeństwa. Systemy autorytarne  zmiana
elit rewolucyjna.
2. J. Mosca, elita władzy = klasa polityczna.
Elita władzy  jest wewnętrznie zintegrowana, wyizolowana od reszty społeczeństwa, skupia ważne
kapitały społeczne jak bogactwo, prestiż, władza. Wspólny styl życia członków, więzy pokrewieństwa
i towarzyskie w obrębie tej klasy, poczucie wyższości społecznej, nepotyzm. Historia jest w większym
stopniu udziałem elit niż mas.
3. Weber
Elita władzy  warstwa zawodowych polityków. Ukształtowała się jako efekt nowoczesnego,
zcentralizowanego państwa, w którym rządzenie to wyodrębniona czynność, która wymaga
określonych kwalifikacji.
Dwojaki rodzaj elit:
- ludzie, którzy utrzymują się z polityki
- lokalni przywódcy polityczni  nie są zawodowymi politykami. Bardziej zajmują się
polityką na zasadzie pasji, dodatkowej aktywności.
Makrostruktury made by Sadakot 19
Zawodowy polityk kieruje siÄ™ dwojaka motywacjÄ…:
- etyka wartości (dobre intencje)
- etyka odpowiedzialności  będę rozliczony z tego, co robię. Nie ważne intencje, tylko
rezultaty. (opowiada siÄ™ za tym Weber).
Współczesne rozumienie elit i grup interesu
Elita władzy  osoby zajmujące naczelne stanowiska w instytucjach politycznych a także
największych i najważniejszych organizacjach innego typu (wojsko, związki zawodowe, biznes) 
pewna grupa zawodowa.
Relacja elita  masy.
- miedzy masami a elitą istnieje symboliczny związek. Elita władzy chcąc realizować
swoje pomysły, wizje musi zyskać poparcie mas.
- Elity kształtują postawy i przekonania mas, wpływają na społeczeństwo.
Typy elit:
1. monokratyczna  typu totalitarnego, ideologicznie zunifikowana, należąca do tej samej
partii, przedstawiciele konkurencyjnych ideologii sÄ… eliminowani, stosunki wewnÄ…trz elity sÄ…
ściśle scentralizowane, podporządkowane wodzowi, kult jednostki.
2. elita ideologicznie podzielona  składa się z różnych walczących ze sobą frakcji, usiłujących
wyeliminować przeciwnika z życia politycznego (reżimy niedemokratyczne, niestabilne, np. kraje
latynoskie, afrykańskie).
3. elita pluralistyczna  konsensualnie zjednoczona, typowa dla zachodnich, stabilnych
demokracji, istnieje wielość elit konkurujących ze sobą w oparciu o regułę wyborczą, przeciwnik
polityczny to konkurent, nie wróg, poszczególne frakcje elity rozwiązują konflikty na drodze
negocjacji a nie przemocy, istnieje współpraca, komunikacja, stosunki interpersonalne między
elitami, wybory wygrywa raz jedno, raz drugie ugrupowanie.
Grupa interesu  każda grupa społeczna, która w jakiś sposób jest zaangażowana w artykulację
interesów, ma określone cele, z którymi wiążą się interesy grupowe. (np. korporacje, związki
zawodowe, grupy etniczne, organizacje sportowe, młodzieżowe).
Działania grup interesu:
- kanałami legalnymi (negocjacje, strajki, referendum) i nielegalnymi (naruszenie
prawa w drodze osiągnięcia celu, korupcja polityczna, szantaż), lobbing  urabianie polityków
administracji państwowej, by zechcieli popierać rozwiązania prawne, korzystne dla grup interesu.
- Oddziaływanie na opinię publiczną w celu uzyskania w niej sojusznika własnej
sprawy
- Wzmacnianie lobbingu dzięki np. zaprzyjaz
nionym dziennikarzom
- Przekupywanie polityków
Elity władzy w III RP
Jacek Wasilewski (bada elity w Polsce)
- nastąpiła ewolucja od elity monokratycznej (typu totalitarnego) do elity
pluralistycznej. Jest to elita pluralistyczna, kształtująca się od elity etosowej do elity interesów.
Krytyka elity pluralistycznej.
- Elita etosu  elity opozycyjne w schyłkowym okresie PRL. Mieli pracować na dobro
ogólu. W ciągu 15 lat ewoluowała w kierunku elity interesu.
W końcu lat 90 typ ustroju  kapitalizm polityczny. Politycy są mocno usadzeni w swerze biznesu.
20% parlamentarzystów, 40% urzędników państwowych zasiadało w radach nadzorczych instytucji
gospodarczych.
Współczesne elity (3 kategorie):
Makrostruktury made by Sadakot 20
- elita polityczna posłowie
- elita ekonomiczna  nie było jej w komunizmie tak licznie i w takim sensie, jak jest w
kapitalizmie, właściciele firm, managerowie
- elita kulturowa  osoby pełniące kierownicze funkcje w instytucjach kulturalnych
Współczesne elity są młodsze. Ponad 60% to ludzie poniżej 50 roku życia. W czasach PRL tylko 40%
było poniżej 50 roku.
Wzrost udziału kobiet w elitach, głównie w elicie ekonomicznej.
Elity nadal noszą charakter plebejski. 2/3 elit ze środowisk robotniczych, chłopskich, pracowników
umysłowych bez wyższego wykształcenia.
Duży zakres reprodukcji elit. Ponad 40% współczesnych elit było w PRL, 25% należało do elity
komunistycznej w poprzednim ustroju. 36% elity kulturalnej należała też do kultury w PRL.
Radykalizm rozwiązań nie jest możliwy. [cokolwiek by to miało oznaczać >_<]
Miszalska
Zmiana ustroju to nowe reguły gry społecznej, nowa hierarchia wartości (bogactwo, konsumpcja).
Pragmatyzacja postaw i strategii życiowych. Proces uwłaszczenia nomenklatury, konwersja kapitału
politycznego w ekonomiczny. Pluralizm polityczny przybrał monstrualne rozmiary. Zaczęła się
kształtować grupa zawodowych polityków  zaczęło się to opłacać $$$
21.05.2006
Społeczeństwa funkcjonują poprzez formalne organizacje (instytucje)
Społeczeństwa organizacji  organizacja jest istota współczesnych społeczeństw. Stanowi o ich
naturze. Występowanie struktur formalnych, w ramach których realizowane są potrzeby ludzi.
Organizacje formalne mają określoną strukturę, funkcjonują w oparciu o z góry ustalone zasady.
Organizacje formalne  zbiorowości celowe, są powołane do realizacji ściśle określonych celów/
zadań/ funkcji.
W miarę rozwoju cywilizacji rzeczywistość organizacyjna komplikuje się  pojawiają się nowe cele,
funkcje do realizacji, które powodują, że powołuje się nowe struktury organizacyjne. Tu
prawidłowość znajduje potwierdzenie na poziomie krajowym i globalnym. -> Europeizacja  scalanie
się organizacji państwowych, instytucje UE. Wszystkie organizacje posiadają wyodrębnione ośrodki
władzy.
Biurokracja i organizacje formalne
Biurokracja  typ organizacji formalnej, forma organizacji społecznej, charakterystycznej dla
nowoczesnego społeczeństwa, zurbanizowanego i zindustrializowanego. (Max Weber)
Socjologiczna koncepcja biurokracji Maxa Webera  typ idealnej biurokracji
- biurokracja  przede wszystkim wcielenie racjonalnej organizacji, skutecznego
osiągania celów przez organizację, najbardziej efektywny sposób zarządzania. Kwintesencja
rozumnego porzÄ…dku.
- Rozszerzył zakres pojęcia na każdą dużą instytucję, na wszystkie wielkie organizacje
(kościół, armia)
- Wiązał powstanie biurokracji z kapitalizmem  cechą charakterystyczną gospodarki
kapitalistycznej jest racjonalna kalkulacja, rachunek zysków i kosztów.
- Duże płaszczyzny socjologicznej refleksji nad biurokracją:
üð wzór sprawnego i skutecznego osiÄ…gania celów (istota koncepcji)
üð instrument wÅ‚adzy  narzÄ™dzie kontroli nad różnymi sferami życia i ludz
mi 
sprawowanie władzy biurokratycznej
Makrostruktury made by Sadakot 21
Cechy biurokracji typ idealny:
- typ władzy legalnej, opartej na hierarchicznym układzie stanowisk
- działania według sformalizowanych reguł, zasad ujętych w regulaminy i kodeksy 
przepisowość
- specjalizacja zadań funkcji
- ściśle uregulowana przepisami komunikacja i przepływ informacji
- depersonalizacja stosunków
a) charakter rzeczowy, formalny, brak osobistych odniesień
b) rekrutacja osób na stanowiska, awans na podstawie formalnych kwalifikacji
zawodowych, niezbędnych do pełnienia funkcji
c) z góry ustalone wynagrodzenie za pracę
- biurokracja  grupa całkowicie apolityczna i aklasowa, kasta, która miała chronić
dobro ogólne, reprezentować interes państwa a w żadnym wypadku nie interesy jakiejkolwiek
partii politycznej czy klasy społecznej.
Zagrożenia i niebezpieczeństwa biurokracji:
- narastająca biurokratyzacja  ograniczenie wolności jednostki
- ograniczona kreatywność jednostek pracujących w organizacji
- może doprowadzić do zwiększenia władzy oligarchicznej, totalizacja władzy, władza
w rękach wąskiej grupy
Odchylenia:
- urzędnicy łamią przepisy
- stosunki sÄ…/nie sÄ… zdepersonalizowane
- przepisy są nieracjonalne (6 h tych samych wykładów)
Patologie (Parkinson):
- nadmierny rozrost biurokracji  biurokracja sama dla siebie a nie dla ludzi
- nadmierna specjalizacja
- tendencje oligarchiczne
2 rodzaje patologii:
- korupcja (jako patologia funkcjonowania pastwa). Korupcja  nadużycie władzy
publicznej dla korzyści prywatnych. (Wg CBOS najbardziej skorumpowani  administracje
polityczne, lekarze, prawnicy)/
- klientelizm polityczno- ekonomiczny
3 typy korupcji:
- urzędnicza  inicjowana przez urzędników, domaganie się łapówek
- gospodarcza (komercyjna)  przedstawiciele świata biznesu przekupują polityków
- polityczna  stosunek obywateli do państwa, finansowanie partii
politycznych/kampanii wyborczych polityków w zamian za korzyści jeśli partia wygra wybory,
klientelizm polityczno-ekonomiczny, kupowanie wpływów
WYKA
ADY LEWANDOWSKIEGO
9.04.2006
Przemiany społeczne w Polsce
1569  Unia Lubelska  była unią realną. Polska i Królestwo Litewskie utworzyły jedno państwo z
jednym królem -> Rzeczpospolita Obojga Narodów. Polska stała się państwem wielonarodowym.
1582  Obszar państwa Polsko  Litewskiego to 815 tys. km 2, Litwa 550 tys. km. 2. Najbardziej
wysunięte na zachód  Międzyrzecz, Lębork, Wałcz, Wsochowa, Wieluń, Oświęcim, bez Słupska,
Wrocławia, Opola. Polska ustąpiła z tych ziem dobrowolnie. Zostaliśmy wciągnięci w konflikt z
Rosją. Na wschód najbardziej wysunięte: Smoleńsk, Pułtawa, Homel, Kijów. Na północ Ryga,
Parnowa. Na całym obszarze mieszkało 7,5 mln osób (Litwa 3 mln).
Struktura etniczna tego społeczeństwa:
Makrostruktury made by Sadakot 22
- ludność niepolska ok. 50% (40% - Ukraińcy, Białorusini, 5% - Żydzi, 5% - Niemcy, Włosi, Szkoci,
Litwini, A
otysze, Estończycy, Ormianie, Tatarzy i inni.
W 1791  przed 2 rozbiorem (1793) struktura wyznaniowa:
- rzymskokatolicy  53%
- grekounici  30% w wyniku Unii Brzeskiej pozyskano część prawosławia, zostali
przy swojej religii, ale podporządkowali się papieżowi, czyli, że były konflikty.
- Starozakonni (Żydzi)  10% Żydzi byli prawie wszędzie prześladowani a na naszych
ziemiach byli dobrze traktowani. Napływali oni do Polski od wojen krzyżowych (1096), druga
fala w połowie XIV wieku  po zarazie  czarna śmierć , która ominęła Polskę.
- Olysunici  3% czyli ci, którzy nie przystąpili do Unii Brzeskiej
- Protestanci - 2%
- Rozkolnicy - 1% rozłamowcy z prawosławia
- Mahometanie  0,6%
- Ormianie  0,4%
Polska była państwem tolerancyjnym, wielowyznaniowym, wielonarodowym. Nie było wojen
wyznaniowych, jak np. w Niemczech.
Struktura stanowa:
- duchowieństwo 0,3%
- szlachta 9%
- mieszczaństwo 16%
- chłopstwo 75%
W tym wśród etnicznych Polaków:
- duchowieństwo 1%
- szlachta 25%
- mieszczaństwo 3%
- chłopstwo 71%
Na czym polegała osobliwość struktury stanowej?
1. Największy w Europie udział szlachty (Turcja 1%), ale magnateria stanowiła 1% ogółu
szlachty. Niżej byli posesjonaci 4%, drobna szlachta 40% mieli zagrody, jakieś posiadłości,
bezrolna gołota 55% rezydenci na dworach, zależni od magnaterii.
Mały udział mieszczaństwa.
Bardzo duży udział chłopów.
2. Wśród mieszczaństwa ponad 2/3 stanowili Żydzi, potem Niemcy, Grecy, Ormianie.
W 1569-1795  liczba Żydów wzrosła z 200tys. do 800tys. W wieku XIX na ziemiach rozebranej
Polski żyło 4/5 wszystkich Żydów świata. Żydzi mieli tez dobrze w Turcji. Społeczność żydowska
w Warszawie:
1781  4,5%
1810  18%
1876  24%
1897  34%
1918  42% (Polska osiągnęła niepodległość)
3. Dychotomiczna struktura narodu.
Społeczeństwo dzieliło się na 2 grupy (szlachta i chłopi). Nie było średniej grupy, bo Żydzi
stanowili odrębny stan wyróżniający się językiem, obyczajem, strojem. W ideologii sarmatyzmu
(XVII) dystans miedzy stanami (chłop  pan) ma wymiar etniczny (różni się genetycznie, rasowo,
szlachta pochodzi od sarmatów a chłopi od gettów). Atrakcyjna była kultura szlachecka.
Funkcjonowała też teza, że chłop pochodzi od ...... i że ciężka praca i cnotliwe życie prowadzi do
nagrody. Funkcjonowała teza 2 kultur (słowińskiej i chrześcijańskiej, kultura słowiańska była
lepsza).
1918 Polska uzyskuje niepodległość. Trzeba scalić zabory:
- rosyjski 69%
- austriacki 20%
Makrostruktury made by Sadakot 23
- pruski 11%
1938 Struktura klasowo-warswowa
- klasa ziemiańsko-obszarnicza 0,3%
- klasa burżuazji 0,9%
- klasa drobnomieszczańska 12% (pracownicy umysłowi 6%)
- klasa robotnicza 21%
- klasa chłopska 50%
- klasa robotników rolnych 9%
- inni 1%
1931 Struktura etniczna:
- Polacy 64%
- Ukraińcy 16%
- Żydzi 10%
- Białorusini 6%
- Niemcy 2%
- Litwini 1%
- Rosjanie 0,4%
Niemcy i Żydzi mieszkali w rozproszeniu, nie mieli stałego miejsca osiedlenia.
W centralnej Polsce (warszawskie, łódzkie, białostockie, kieleckie) mieszkało 57% ogółu Żydów.
Najliczniejsze skupiska były w Warszawie 30%, A
odzi 34%, Lwowie 35%, Wilnie 28%, Krakowie
26%. W niektórych miastach ludność żydowska stanowiła większość np. Jędrzejów 73%, Pińska 63%,
Kobry 56%, Równe 54%, Tomaszów Lubelski 54%, Słonim 53%, Brody 30%. W Polsce zachodniej
Żydów było bardzo dużo.
[ominięte jakieś bzdury liczbowe]
Czynniki i kierunki przekształceń struktury społecznej w Polsce Ludowej:
1. Wojna i okupacja hitlerowska i stalinowska:
a) prawie całkowite wyniszczenie Żydów. Przed wojna było 3mln 300tys, zginęło 2mln 700tys.
(82% a po wojnie w połowie 46r było 245 tys. Żydów w tym 135 tys. stanowili repartianci z
ZSRR a 109 przeżyło wojnę w Polsce). Żydom Polska po wojnie kojarzyła się z
le. 1.04.1947
 zostało w Polsce tylko 100 tys. Żydów w tym 70 tys. mieszkało na ziemiach odzyskanych
(w 46r.repartiowanych Żydów osadzono na Dolnym Śląsku). W obozach koncentracyjnych
zginęło ponad 7 mln. Osób (Żydów ponad 5mln.). 6 obozów założono na skalę przemysłową:
Oświęcim-Brzezinka, Treblinka, Bełżec, Chełmno, Sobibór, Majdanek. Obecnie w Polsce jest
ok. 15 tys. Żydów.
b) osłabienie ziemiaństwa i burżuazji. Na ziemiach zajętych przez Armię Czerwoną zniesiono
własność, na terenach wcielonych do Rzeszy, wysiedlenie.
c) dezorganizacja i znaczne zniszczenia drobnomieszczaństwa. Na ziemiach wcielonych do
Rzeszy  wysiedlenie.
d) Wielkie straty wśród inteligencji (40% osób z wyższym wykształceniem zginęło). Potworne
straty poniosło duchowieństwo.
2 . Utrata ziem wschodnich i odzyskanie zachodu. Przemieszczenie geograficzne Polski o ok. 200
km. Na zachód. Polska straciła 180 tys. km. 2 powierzchni na wschodzie, czyli 46% terytorium, w
zamian otrzymała 102 tys. km. 2 na zachodzie i północy.
- radykalne zmniejszenie ludności ukraińskiej, białoruskiej, litewskiej oraz w wyniku
wysiedlenia niemieckiej.
3. Rewolucja socjalistyczna i ustrój socjalistyczny. 5 przedsięwzięć:
- reforma rolna (6.9.1946) wywłaszczono bez odszkodowania własność ziemską
- uspołecznienie kluczowych środków produkcji (3.1.1946). Państwo przejęło na
własność fabryki zatrudniające ponad 50 pracowników na jedna zmianę  zniesiono
burżuazję.
Makrostruktury made by Sadakot 24
- Industrializacja społeczeństwa. Budowano przemysł, ale były to fabryki państwowe,
wzrost aktywności zawodowej kobiet. Zmieniła się struktura społeczna państwa: chłopi 17%,
robotnicy 40%, drobnomieszczaństwo 9%, pracownicy umysłowi 27%, 7% reszta.
- Urbanizacja  zaczęto budować miasta. Przed wojna mieszkało 30% teraz 60% ogółu.
- Wzrasta liczba osób z wyższym wykształceniem, w tym kobiet.
7.05.2006
Polska  terytorium nizinne, z ukształtowanymi granicami, odrębne państwo, klimat: ścierają się dwa
frontu: wschodni i zachodni, społeczeństwo polskie jest płaskie, chce się wywyższyć, pokazać na
zewnÄ…trz.
Poprzez struktury pokazujemy procesy przemian społeczeństwa polskiego.
Pokolenie XIV w.  oznacza potomstwo tych samych rodziców. Potomstwo  generacja.
Dzisiaj pokolenie rodziców, dzieci, wnuków.
Biblijna Księga Wyjścia  Bóg zakazuje kultu innych bogów, obrazów i rzez
b.
Pokolenie jest kategoria demograficzną  jest to czas, który upływa od narodzin rodziców do
narodzin dzieci.
Heraklit (540-480 pne.)  czas trwania jednego pokolenia wynosi 30 lat, kiedy syn obdarza ojcem
własnym potomkiem.
Dziś  przeciętne trwanie generacji kobiet, przeciętny wiek kiedy kobieta rodzi córkę. Dlaczego nie
mężczyz
ni? Ponieważ nie można ustalić wieku ojca, dzieci ze związków pozamałżeńskich.
1930-1969  skracanie czasu trwania pokolenia, gdyż związki małżeńskie zostawały zawierane w
młodszym wieku.
Okres pokolenia może się wydłużać lub skracać. Średni wiek kobiety w momencie urodzenia dziecka
zmienił się z 30,4 na 27,5 lat.
Jaka przyjąć jednostkę miary procesu historycznego?
Bloch  pokolenie może być najmniejsza jednostka miary dla racjonalnych analiz zmian, badając
dłuższe okresy jednostką miary może być cywilizacja.
Jeżeli ludzie urodzili się w tym samym czasie i środowisku to są do siebie podobni  są ukształtowani
w określony sposób i tak samo będą kształtować historię, inni ludzie będą to robić w inny sposób.
Granice pokoleń rozszerzają się lub zwężają ponieważ dochodzi do zmian społecznych, wiąże się to
ze zmianami rozwojowymi. Dzisiejszy postęp jest szybszy, dzieci różnią się nie tylko od dziadków,
ale i rodziców.
Zagęszczenie wydarzeń kształtuje ludzi, daje im obraz społeczeństwa, w którym żyją.
Dzieciństwo do lat 10.
Dorastanie 10-18
Młodość 18-25
Starzenie zaczyna się po 50 roku życia.
Czy były jakieś wydarzenia, które zostawiły w umysłach, postawach ludzi trwałe odbicie, wywarły
wpływ na nasze dalsze reakcje?
Mumfo 1931  każde pokolenie buntuje się przeciw ojcom a przyjaz
ni siÄ™ z dziadkami.
Psychologowie  adolescencja (dorastanie) trwa od 13 do 18 lat (czas osiągnięcia dojrzałości
płciowej). Przejście od dzieciństwa do dorosłości  kategoria młodzieży powstała dopiero w XX
wieku (była napędem komunizmu i faszyzmu)
Makrostruktury made by Sadakot 25
13-18 lat ludzie poszukują tożsamości, mają zachwianą równowagę emocjonalną, potrzebują kręgu
przyjaciół, buntują się przeciw rodzicom.
W znaczeniu socjologicznym pokolenia różnią się postawami, wartościami, aspiracjami i sposobem
życia.
Pokolenie to zbiorowość ukształtowana w specyficznym okresie i wywierająca osobliwy wpływ na
życie społeczne.
Pokolenie uwzględnia:
- specyfika procesu socjalizacji
- specyfika osobowości i postaw, które ukształtowały się w specyficznym okresie
- specyfika dokonań tego typu ludzi
Socjolog uwzględnia nie tyle wiek biologiczny, co różnice kulturowe. Pokolenia różnią się: stylem
życia, językiem, postawami, wartościami, aspiracjami, ubiorem...
Z czasem pokolenie może zmienić swoją tożsamość  dostosowanie się do twardych realiów życia.
Młode ideały się nie sprawdzają w dorosłości.
W socjologii kategoria pokolenia służy do badania kultury i mobilności społecznej.
M. Mead  kultura pre, ko i postfiguratywna.
4 typy mobilności społecznej:
1. wrtykalna (pionowa)  może być wewnątrzpokoleniowa (w granicach jednego pokolenia
awanse lub degradacje) lub miedzypokoleniowa (porównujemy dzieci z rodzicami, dziadkami).
2. horyzontalna  pozioma, z jednej roli w drugÄ….
3. fluktuacja  płynność kadr
4. wahadłowa  dojazdy do pracy
Pokolenia XX wieku w Polsce
Bogdan Suchodolski (1903  1992)  filozof, pedagog, historyk nauki i kultury.
 Edukacja narodu 1918-1968 Wyróżnił 5 pokoleń ukształtowanych przez historię, współżyły w
końcu lat 60-tych:
1. najstarsze pokolenie. 70 lat i więcej. Emeryci. Urodzili się i wychowali podczas zaborów,
uczestniczyli w I wojnie światowej, współdziałali w odbudowie państwa, przeżyli II wojnę
światową. Przeżyli ćwierć wieku Polski Ludowej, mieli ogromne nadzieje związane z
niepodległością Polski
2. pokolenie ukształtowane na początkach II RP. Zabory pamiętali słabo, nie uczestniczyli w I
wojnie światowej, podjęli pracę zawodową w Polsce odrodzonej, ponieśli największe straty w II
wojnie światowej, większość była oficerami, walczyli w armiach Andersa, Berlinga, wielu
zginęło, budowali socjalizm, wielu rządziło w Polsce Ludowej.
3. pokolenie urodzone i ukształtowane w II RP. Na okres międzywojenny przypadło ich
dzieciństwo i młodzieńczość, najbardziej ofiarni podczas II wojny światowej, chętnie szli do
partyzantki, wieli zginęło w Powstaniu Warszawskim, walczyli w Armii Krajowej. Mówi się o
nich Pokolenie Akowskie, Kolumbów.
4. urodzeni przed II wojną światową lub w czasie okupacji a ukształtowane w Polsce Ludowej.
Dorastało w czasie wydarzeń 1956.
5. urodzeni po II wojnie światowej, ukształtowani w Polsce Ludowej. Wyrośli w PL i ja
pochowali.
Szczepański Jan
Inteligencja jest zbiorem różnych kategorii zawodowych, zajmujących się twórczością kultury,
organizowaniem prac i współżycia zbiorowego oraz wykonywaniem prac wymagających....
Makrostruktury made by Sadakot 26
1. twórcy nauki, sztuki, innych dziedzin kultury. Np. naukowcy, literaci, architekci,
dziennikarze, plastycy, reżyserzy, aktorzy, muzycy, kompozytorzy, śpiewacy.
2. organizatorzy  dyrektorzy, kierownicy, inżynierowie, adwokaci, sędziowie, oficerowie.
3. specjaliści  lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, duchowni, wydawcy, bankowcy, hodowcy.
Podstawową instytucja inteligencji polskiej było dobre towarzystwo  salony inteligencji 
kontynuowano salony arystokratyczne : dobre maniery, snobizm, wyrażenia, tytułowania, pycha,
dystansowanie siÄ™ od ludu, wyglÄ…d.
Szlachtę zastąpiła inteligencja jako awangarda. Inteligentem można było zostać po skończeniu szkoły.
Zubożała szlachta  literaci i prawnicy.
Mieszczaństwo  większość lekarzy, inżynierów.
Dzieci plebejskie  aktorzy, malarze, muzycy.
1890 Prus - inteligent mówi kilkoma językami, posiada niepotrzebną wiedzę, ale nie ma zwykłej
chłopskiej logiki, zajęci działacze, podróżnicy, którzy nigdy nic nie zrobili i nic po nich nie zostanie.
1883   inteligent praktyczny B Prus. Dwie grupy wad: grupa charakteru (uczucie przewyższają
rozum), stosunek naszego charakteru do życia.
Ludwik Hass  Pokolenia inteligencji Polskiej wyróżnił 7 pokoleń inteligencji polskiej. Kategoria
pokolenia najbardziej nadaje się do badania inteligencji ponieważ najdłużej trwa tu młodość, a
przeżycia młodości maja wielki wpływ na dalsze życie.
Pokolenia II RP:
1. urodzeni w latach 1896-1905. Kończyli dorastać przed I wojną światową, odzyskaniem
niepodległości, pokolenie legionistów, okresu międzywojennego. I wojna światowa zwerbowano
wszystkich mężczyzn, budownicy Polski, zmęczeni, wyczerpani, rozczarowani.
2. 1906-1915 byli dziećmi podczas I wojny światowej, weszli w dorosłość w latach 30, weterani
II wojny światowej, budowniczowie Polski Ludowej, uzyskali status opozycjonisty, sumienie
narodu, byli szanowani.
3. 1916-1925 uczestnicy tajnych kompletów (okupacja), stanowili trzon zbrojnego pokolenia,
inteligenci, Kolumbowie, budownicy Polski Ludowej, wierzyli w Gierka  rozczarowani, eksperci
Solidarności, życie nauczyło niczemu się nie dziwić.
Pokolenie Polski Ludowej:
4. 1926-35 koniec wojny był wyzwoleniem kraju, działacze, mogli się uczyć i pracować, w 1970
raczej bierni, po 89 zaczęli zmieniać swoje życiorysy.
5. 1936-45 dojrzewali w Polsce Ludowej, którą najpierw popierali. Pokolenie Jacka Kuronia, A
Osieckiej. Zmieniali swoje życiorysy, studiowali.
6. 1946-55 typowe PRLowskie pokolenie. Działacze ZSP, ZMM, ZMW, dwuczęściowe
kostiumy kąpielowe, jeansy, aktorzy marca 1968, czytelnicy tygodnika  Polityka , aktywiści
Solidarności, niezbyt zachwyceni transformacją. Pokolenie a. Michnika, A. Bojarskiej. Kwitła
kultura studencka.
7. 1966-68 powstał ruch społeczny zwany kontrkulturą, podważał panujące na zachodzie normy
i wartości, zapoczątkowali hipisi, ruch studencki, wystąpili przeciw państwu i starszemu
pokoleniu. Żądali wolności i swobody obyczajowej, stworzyli odrębny system wartości i styl
życia, nie odpowiadał im wzorzec rodziny i kościoła. Odrzucali materializm, konsumpcjonizm,
propagowali miłość i seks, żyli w komunach, pacyfiści, propagowali wartości duchowe, nosili
luz
ne ubrania, długie włosy, brody, opaski na głowach, brali narkotyki. Szkoła frankfurcka (K.
Marks, Z. Freud). Modna była święta trójca, 3M. Beatelsi, Bob Dylan, Elvis Presley. Modny był
Edward Stachura. 1966 świat wszedł w nową epokę  niebezpieczne życie, narkotyki, protesty,
pojawiła się estetyka psychotomiczna.
8. 1956-65 pokolenie schyłku PRL, nawrót na wiarę, 16 paz
dziernik 1978 Karol Wojtyła
papieżem, pokolenie stanu wojennego, transformacji, wybuch religijności.
Makrostruktury made by Sadakot 27
9. 1966-75 szkołę wyższą i średnia ukończyli w latach rządów Jaruzelskiego, Balcerowicza,
Wałęsy, epoka komputerów, telefonów komórkowych, internetu.
10. 1976-85 obserwowali walkÄ™ lewicy i prawicy, przezywali wizyta JPII.
11. 1986-95. Maja dziś 11-20 lat. T Goban-Klas proponuje nazwę pokolenia Smsów. Telefon
komórkowy stał się niezbędnikiem, stanowi oznakę przynależności pokoleniowej, pokolenie ma
wiele odrębnych cech w zachowaniu i stylu życia. Ludzie młodsi są wyżsi i szczuplejsi niż starsi,
ale bardziej chorowici. Słownictwo przejęte od mediów z dużym dodatkiem wulgaryzmów,
największe zmiany u dziewcząt, szczególnie nastolatek, wtargnęły wielkie korporacje (Coca-
Cola), muzyka uległa zmianie, zastępuje modlitwę, radio i tv stały się używane 24 godziny na
dobę. Pokolenie ekranowe  obraz traktuje się wyżej, bo łatwiejszy i atrakcyjniejszy niż przekaż
książkowy, dojrzewa przed monitorem komputera, ma uboższe słownictwo, problemy z
artykulacjÄ…, akcentowaniem i wymowÄ…, gry nie sÄ… interpersonalne.
Juszczyk  puls bije szybko, potrzeba odbierania nowych pobudzeń, zdalna kontrola (pilot), nic
ich nie szokuje, zmęczeni napływem informacji, ale nie potrafią bez niego żyć, są lepiej
poinformowani, nie ufają dorosłym, wychowani na tv, odwrócenie ról  rodzice uczą się od dzieci,
bardziej tolerancyjne spojrzenie na świat, dziewczynki się popsuły  palą, piją, przeklinają, są
sfrustrowane, złe, wściekłe, kradną, biją.
Janusz Czapiński  pokolenie T
Inteligencja polska w XXI wieku
Barbara Skarga  Inteligencja jest nie szanowana, nie słucha się jej głosu, wręcz się jej nie lubi,
inteligentny człowiek bez pieniędzy nie będzie szanowany, rozpowszechniona kultura masowa: nie
teatr lecz serial, nie książka lecz komiks, tandetna muzyka, każdy chce być osobą medialną, dążymy
tylko do robienia kariery, po drodze zatraciliśmy naszą kulturę, zmieniła się mentalność ludzi.
4.06.2006
Biologiczna klasowość społeczna.
Zjawisko akceleracji  wzrostu dzieci i młodzierzy.
Auksjologia  nauka o wysokości. Społeczeństwo jest coraz wyższe.
mężczyz
ni 1880 1932 1963 1980 1990 Różnica
1880-1990
10 119 132 135 139 141 +22
14 138 151 160 162 165 +27
Poborowi (19 lat) 1965-1995
1965 1976 1986 1995 Różnica 1976-
1995
170,5 173,2 175,3 176,9 +6,4
Średnia wysokości ciała zależy od 3 czynników środowiskowych:
1) status ojca (wykształcenie, pozycja zawodowa)
2) wielkość rodziny (liczba rodzeństwa)
3) wielkość miejsca zamieszkania (miasto 3 cm wyżsi)
Inteligenci z większych miast, jedynacy -> 179 cm
kobiety Lat 7 Lat 14
1964-1995 +6,3 +5,5
1971-1995 +3,0 +4,5
1979-1995 +1,2 +4,4
Obecnie:
Makrostruktury made by Sadakot 28
- model 185 cm
- modelka 175 cm
Kryzys (w Polsce) nie miał wpływu na akcelerację ani też zmiana ustroju.
Przyczyny akceleracji mimo kryzysu:
1) biologiczna  zahamowanie wzrostu w złym dzieciństwie nadrabiane
jest potem.
2) Przyczyna kulturowa  rodzice sami nie jedzÄ…, bo wszystko dla dziecka.
Różnice dojrzewania dziewczat:
- 12,8 lat w mieście
- 13,3 na wsi
Przyczyna różnic (wzrost, okres)
- podłoże ekologiczne  sposób odzywiania, przebyte choroby, obciążenie pracą
fizycznÄ….
- Środowisko społeczne  wykorzystanie potencjału rozwojowego
Społeczeństwo jest wynikiem ewolucji przyrody (mrówki, pszczoły)
Społeczeństwo to ludzie  nominalizm socjologiczny
Realizm socjologiczny  nie można zredukować społeczeństwa do jednostek i cech jednostkowych.
Społeczeństwo jest systemem, który ma określoną strukturę. System jest pewną całością, elementy tej
całości są tak ze sobą powiązane, że zmiana jednego elementu ma wpływ na pozostałe a nawet na cały
system. System składa się z elementów i relacji między nimi. Struktura to budowa systemu, układ
elementów. Społeczeństwo jest systemem naturalnym! System naturalny nie jest rezultatem
planowego i świadomego działania człowieka.
Kazda całość ma następujące cechy:
- pod względem jakościowym stanowi coś więcej niż zwykła suma elementów (narządy
 ludzkie ciało)
- części składowe systemu mają określone cechy tylko w danej całości, poza nią traca
swą tożsamość, zmieniają się, nabieraja innych cech (dzieci w innej rodzinie niż własna) Prawo
kontekstu.
Społeczeństwo składa się z ról, jakie pełnią jednostki. Role sa trwalsze niż jednostki, bo te umierają.
Społeczeństwo to dynamiczny system, w którym jednostki uwikłane są w realizację wzajemnie
zależnych, obiektywnych i względnie trwałych ról.
- role pełnione przez jednostki poruszane siecią różnorodnych zalezności
- system ról pełnionych przez jednostki ma charakter obiektywny (niezalezny od
jednostki), w pewnym sensie społeczeństwo nie zależy od jednostki. Jednostki musza grac role nie
przez siebie napisane.
- Formy życia społecznego trwaja dłuzej niż życie jednostki
- Z reguły ludzie nie zdają sobie sprawy ze wszystkich relacji, które łączą ich z innymi
ludz
mi, kupują coś co ktoś wyprodukował.
- Całokształt zalezności miedzyludzkich (społeczeństwo) nie został przez nikogo w
sposób dowolny wymyślony i urzeczywistniony.
- Formy społeczne mają charakter historyczny, nie trwaja wiecznie, są względnie
trwałe.
Rola to zespół zachowań, praw i obowiązków związany z określona pozycją i funkcją w życiu
społecznym. W danym miejscu na danym stanowisku jednostka może i powinna postępować w
określony sposób.
Szekspir powiedział, że świat jest teatrem a aktorami ludzie.
Ludzie nie mogą w pojedynkę zaspokajać swoich potrzeb (Arystoteles  ludzie są z natury istota
społeczną)
Makrostruktury made by Sadakot 29
Interesy  sposoby zachowań i działań, które pozwalają zaspokoić jak najwięcej potrzeb drogą jak
najmniejszych wysiłków.
Społeczeństwo to makrosystem i makrostruktura.
Podstawowym kryterium istnienia społeczeństwa jest względna samowystarczalność rozrodcza i
wytwórcza.
Czym jest kultura?
Jest to sposób życia społecznego, sposoby myślenia, odczuwania i zachowania oraz ich wytwory.
Ludzie w różnych kulturach różnie myślą i odczuwają.
Kultura wyraża się w postawach (trwałych nastawieniach)
Postawa ma 4 elementy:
- intelektualny  co siÄ™ wie na dany temat
- emocjonalny  co siÄ™ czuje
- wolicjonalny  z jaką energia ma się ochotę działać
- behawioralny  jak siÄ™ zachowuje
Kultura obejmuje sposoby porozumiewania się i przekazywanie doświadczeń.
- podejmuje sposoby opanowania przyrody (technika, medycyna, ekonomia,
budownictwo, ubiór)
- podejmuje sposoby organizacji życia społecznego (obyczaje, prawo, moralność,
administracja)
- sposoby orientacji podmiotowej (religia, ideologia)
- sposoby poznawania świata (filozofia, nauka)
- sposoby twórczości artystycznej (muzyka, literatura, plastyka)
- sposoby ekspresji rozrywkowej (gry, tańce, zabawy)
[być może ten temat jest nieskończony]
11.06.2006
Pojecie ruchu, zmiany w rozwoju i postępie technicznym
Heraklit z Efezu  Grek, jako pierwszy głosił teorie zmian. Nie ma bytu, jest stawanie się. Proces
zmian.  Panta rei  wszystko płynie. Nie można 2 razy wstąpić do tej samej rzeki. Wszystko
powstaje w skutek walki przeciwieństw i wszystko płynie, jak rzeka.
Lao Cy  Chiny. Podobny do Heraklita.
Budda  Indie 560-480 pne. Umysł filozoficzny, wybitny. Przedstawił wizje człowieka. Przemijająca
jest każda postać bytu, wszystko przemija, jak człowiek sobie to uświadomi będzie szczęśliwy. Nie
ma nic trwałego i stałego. Wszystko podlega przemianie. Świat jest całością (współcześni fizyce też),
wszystko powstaje i rozwija siÄ™ w relacji z innymi innymi. Nie ma bytu segmentalnego  wyraz
nie
oddzielonego. Człowiek nie jest, lecz staje się, przemija.
Południowa Italia  Eleaci (z miasta Ellea). Powiadali, że nasze zmysły ulegają złudzeniu i dlatego
trzeba ufać tylko rozumowi.
Zenon z Ellei  ruch jest tylko złudzenie.
Ruch jest to zmiana położenia przedmiotu w czasie i przestrzeni. Być to istnieć w ruchu i przestrzeni.
Entropia  proces regresu, destrukturalizacji, rozproszenia się, przechodzenia do stanów prostych i
bardziej prawdopodobnych. (Kostka cukru w herbacie rozpuszcza siÄ™)
Makrostruktury made by Sadakot 30
Proces ewolucji  na przekór entropii. To rozwój, przechodzenie do stanów bardziej złożonych.
Zmiana społeczna  to proces powstawania nowych lub zanikania dotychczas istniejących elementów
systemu społecznego lub proces zanikania elementów systemu społecznego. Zmieniają się elementy
lub struktura (relacje)
2 rodzaje zmiany:
- ilościowe  ciągłe i stopniowe narastanie danej cechy
- jakościowe  nieciągłe i gwałtowne pojawienie się nowej cechy
Rozwój społeczny to nieodwracalny proces, prowadzi od form mniej złożonych do bardziej
złożonych.
Rozwój to pewien ciąg zmian. Ma 3 cechy:
- charakter nieodwracalny, bezpowrotny
- ma charakter ukierunkowany od prostych form do złożonych
- charakter uporządkowany  przebieg w sposób konieczny, określony prawami (nie
chaotyczny)
Jan Szczepański
Rozwojem są zmiany prowadzące do zróżnicowania i wzbogacenia elementów składowych systemu.
Proces zmiany prowadzi do zaniku lub zubożenia elementów rozwoju społecznego.
Formy bardziej złożone charakteryzują się:
- większym zróżnicowaniem elementów składowych (rozwój społeczny podziału pracy,
specjalizacji)
- wyższym poziomem organizacja
- lepszym przystosowaniem do zmienności środowiska
Organizmy bardziej złożone maja większą swobodę życia.
Typy rozwoju:
- ze względu na sposób rozwoju
a) ewolucyjny  w ramach tej samej formy społecznej zmieniają się
jej cechy niepodstawowe.
b) Rewolucyjny  nagle i szybko zmieniajÄ… siÄ™ podstawowe cechy,
zmienia się jego tożsamość, feudalizm w kapitalizm.
- ze względu na z
ródło rozwoju
a) endogenny  spowodowany przez czynniki wewnętrzne
b) egzogenny  spowodowany czynnikami zewnętrznymi
Zmiana jest kategoria opisową (opisuje to, co widzę). Rozwój nie da się tak precyzyjnie opisać, nie
jest tak oczywisty, żeby go stwierdzić trzeba dokonać oceny a naukowiec powinien wystrzegać się
wartościowania.
Postęp społeczny to proces. Następujące po sobie formy są wyższe i bardziej doskonałe, wartościowe
na podstawie np. religii, prawa. Rozwój i postęp mają strukturę wielowarstwową, wielofazową.
Co można uznać za kryterium rozwoju i postępu?
Wolność to uświadomienie konieczności i możliwości wyboru na podstawie znajomości warunków
życia (prawnych, moralnych, fizyki, ekonomii)
Wolność jako kryterium postępu
Postęp w sferze ekonomiczno-społecznej  wzrost wydajności pracy, wzrost kwalifikacji, poziomu
życia, sprawiedliwości społecznej, poprawa służby zdrowia, dostęp do lekarza, zabezpieczenie
socjalne (na starość też), ułatwienia techniczne, instytucjonalne.
Makrostruktury made by Sadakot 31
System polityczno-prawny  poprawa stanu prawnego, wiadomo o co chodzi, nie jest dziurawe,
wzrost uświadomienia politycznego, kwestia jawności informacji, równość wobec prawa, dostęp do
władzy, wpływ na władzę.
System ideowo-kulturalny  wzrost wykształcenia, znają historię, większą wiedza, rozumieją
rzeczywistość, poprawa moralności, wzrost wrażliwości estetycznej, humanizacja stosunków
międzyludzkich.
Postęp społeczny nie sprowadza się tylko do postępu gospodarczego.
Postęp  co jest przyczyna zła?
Kwestia ustroju wpływa na to czy ludzie są dobrzy/z
li i czy dobrze/z
le im siÄ™ wiedzie.
Machiavelli sądził, że człowiek z natury jest zły.
H. Spencer  idealny ustrój nie będzie funkcjonował, bo ludzie się do niego nie nadają. Ustrój na
miarÄ™ ludzi.
E. Abramowski  nowy ustrój społeczny bez rewolucji moralnej nie da rady.
F. Dostojewski  uważał, że zło pochodzi od człowieka a nie od ustroju.
Gdzie jest zło?
Gandi, J.CH., Św. Paweł, Lew Tołstoj  złu.
 Wyrzeczenie siÄ™ przemocy jest szczytem odwagi  Gandi.
Buddyzm, hinduizm, joga  wyrzekanie się zła. Życzliwość dla szczęścia, współczucie dla
nieszczęścia.
K. Marks  przemoc jest akuszerką starego społeczeństwa. Nowy ustrój za pomocą przemocy.
Czy wychowywać naiwnych ludzi czy gotowych do stosowania niemoralnych środków?
Machiavelli  ludzie uczciwi nie majÄ… szans w polityce.
J.CH  ludzie sÄ… z
li (do apostołów  Miejcie się na baczności, bo idziecie jak owce między wilki ).
Arete -> hybris -> ate  z greki. Nadmierna doskonałość -> pycha, arogancja, zuchwałość ->
lekkomyślność, zaślepienie.
Weil - Dobro rzuca cień w postaci zła. Wielkie dobro przynosi wielkie zło.
Miłosz  w imię swoich wartości i powołania robi się wiele łajdactw.
Drga do czynienia zła  pragnienie doskonałości.
J Zychowicz  chętnie wzywa się dobro. Jego blask pozwala zidentyfikować złych ludzi i z czystym
sumieniem ich tępić.
Sens życia. Być czy mieć?
Być  buddyzm, hinduizm, chrześcijaństwo, stoicyzm.
Ceny są ważniejsze od wartości.
Możliwości świadomego kształtowania procesu społeczno historycznego:
Czy ludzie mogą w sposób świadomy i planowy kształtować swoje życie i historię? Możliwości te
sÄ… raczej ograniczone i niewielkie.
I. Wbrew pozorom ludzie nie mogą dowolnie ustalać
celów swoich działań. Cele są warunkowane zależnie.
1) Każde pokolenie zastaje pewne ukształtowanie rzeczywistości
(przyrodniczej i społecznej)
2) Wybór celów zależy od dostępnych środków oraz istniejących kwalifikacji
ludzkich. Cele abstrahujące od realiów nie mogą być zrealizowane.
3) Wybór celów zależy od potrzeb, interesów i systemu wartości danego
pokolenia.
K. Marks  ludzie sami tworzą sobie historię, ale nie tworzą jej dowolnie. W okolicznościach
danych i przekazanych ja tworzÄ….
Tradycja wszystkich zmarłych pokoleń ciąży nad żyjącymi.
Makrostruktury made by Sadakot 32
Braudel  nie rządy, ani władza tworzą historię. Marks się myli. Historia tworzy ludzi, którzy
jej ulegają. Historii nie kształtują ludzie, interesy, namiętności, itp. Lecz nieożywione siły,
ekonomia, demografia. (zewnętrzne siły wobec ludzi).
II. Udział świadomości w zachowaniach i działaniach
ludzkich jest znacznie mniejszy niż się przypuszcza. (z psychologii). Podmiotowość jednostek
ludzkich nie jest tak duża.
Podmiotowość ludzi:
- behawiorystyczna  świadomość minimalnie wpływa na zachowanie człowieka.
Decydująco wpływa środowisko społeczne. Duży wpływ na zachowanie człowieka mają
sankcje. Ludzie nie zachowują się tak, bo tak myślą, ale z powodu sankcji. Człowiek
narodzony jest tabula rasa. Doświadczenia: Asha (odcinki), Milgrama (prąd).
- Psychoanalityczna  świadomość minimalnie wpływa na zachowanie człowieka.
Decydująca jest sfera podświadomości. Nowo narodzony człowiek nie jest tabula rasa  ma
wrodzone struktury podświadomości. Struktury podświadomościowe sterują zachowaniem.
Freud wyróżnił id  zbiór prymitywnych impulsów, wymagających natychmiastowego
zaspokojenia. Jeżeli tłumione są impulsy to prowadzi to do dewiacji.
Jung - id biorą się z czegoś znacznie większego niż poszczególna osobowość ludzka. Nie my
je tworzymy lecz ona nas. ZasadniczÄ… struktura psychiki ludzkiej sÄ… archetypy  wrodzone,
gatunkowe schematy, które nie zależą od naszej woli. Autoportret instynktu.
Levi-strauss  istota zachowań jest wszędzie identyczna lub podobna. (przyrządzanie potraw,
małżeństwa, pokrewieństwa, myślenie mityczne). Powoduje to nieuświadomiona działalność
umysłu. Naprawdę to nie my myślimy mitycznie, ale mity myślą się w nas.
Popper  człowiek żyje w 3 światach:
- świat materialny  procesy i przedmioty fizyczne, naturalne i stworzone.
- Świat psychiczny  subiektywne przeżycia i wiedza
- Świat kulturowy  świadomość obiektywna, utrwalona materialnie, kultura
symboliczna, religia, filozofia, nauka, sztuka. Trzeci świat jest wytworem drugiego,
ale rządzi się własnymi prawami, ma własną logikę dlatego wpływa jakby z zewnątrz
na umysły i zachowani ludzi. Jesteśmy wytworami głównie trzeciego świata.
Persona (działa na jawie) i antypersona (działa w podswiadomosci).
- Stanowisko poznawcze  człowiek działa zgodnie z posiadanym obrazem
rzeczywistości. W zależności od wiedzy, zasobów informacji, systemu wartości. Ludzie
postępują wg swojego mniemania o stanie rzeczy. Nie obiektywnie lecz subiektywnie. Rola
interpretacji. Świadomość ma znacznie mniejszy wpływ na nasze zachowania i działania niż
nam się wydaje. Postępowania ludzi nie tłumaczą prawa logiki lecz psychologia społeczna.
Szczepański  człowiek nie jest istotą racjonalną lecz istotą rozumną.
III. Jeśli nawet ludzi postępowali by świadomie i
logicznie to i tak działania jednostek i grup zmierzają do różnych celów a historia stanowi
nieświadomą wypadkową. W splocie wielkiej liczby różnorodnych dążeń żadna jednostka czy
grupa społeczna nie może spowodować aby historia toczyła się wg jej pragnień i zamiarów.
Dlaczego jednostki działają w różnych, sprzecznych kierunkach?
- potrzeby i możliwości są ograniczone.
- Ludzie maja różne gusty, potrzeby, interesy.
- Każda akcja społeczna rodzi reakcję.
Norbert Elias  cele, plany i działania poszczególnych ludzi splatają się nieustannie z celami,
planami i działaniami innych ludzi. Samo to splatanie się działań nie jest z góry zaplanowane.
Historia nie z jednostki ani z ponadjednostkowego ducha, natury.
IV. Nie możemy naukowo przewidywać przyszłości w
rozwoju społecznym. Przyszłość jest zasadniczo nieprzewidywalna. Przewidywanie prowadzi do
utopii.
Levi-strauss  historia jest absolutnie nieprzewidywalna.
Peccei  przyszłości nie da się przewidzieć, być może Bóg wie co nas czeka.
Bariery uniemożliwiające przewidywanie:
- futurologia nie jest nauką, gdyż nie ma przedmiotu badania. Bada to czego nie ma.
Makrostruktury made by Sadakot 33
- Nie jesteśmy w stanie wyliczyć wypadkowej jednostkowych i grupowych wektorów
działań.
- Nie mamy pełnej wiedzy o przeszłości i teraz
niejszości dlatego przesłanki
ekstrapolacji sÄ… niewystarczajÄ…ce.
- Rozwój nie odbywa się w sposób ciągły lecz skokowo, droga zmian jakościowych.
- Prognozy społeczne w przeciwieństwie do przyrodniczych wpływają na rzeczywistość
społeczną:
a) prognozy samospełniające się
b) prognozy samounicestwiajace siÄ™