królestwo
zwierzÄ…t
Pozytywne emocje wywoływane
przez motyle dzienne wynikajÄ…
prawdopodobnie głównie z tego, że
sÄ… one estetyczne oraz powszechnie
postrzegane jako niegroz
ne. Nie
gryzą, nie żądlą, nie buczą i z nielicz-
nymi wyjątkami nie ma wśród nich
szkodników roślin. Cykl życiowy
motyli stanowi nieodpartÄ… fascyna-
cję ze względu na metamorfozę, któ-
rej podlega gąsienica, a delikatność
i piękno postaci dorosłej symbolizu-
je ciepło, spokój, wiosnę, lato oraz
radość. Niektóre kultury przypisują
wręcz głębokie znaczenie duchowe
i religijne motylom.
Podobnie jak u innych oczennic oczy na
skrzydłach strzępotka perełkowca mają za
zadanie odwrócenie uwagi od właściwej
tajemnice motylich
głowy.
skrzydeł CZ
ŚĆ II
Ubarwienie może mieć także cha- odwłoku. W chwili rozsiewania zapachu
rakter ostrzegawczy informujący, że kontaktują się one z miejscami wytwarza-
jego posiadacz nie nadaje się do jedze- nia na skrzydłach. Następnie rozwijają się
nia z uwagi na toksyczne właściwo- całkowicie, aby skutecznie rozprzestrze-
ści substancji zawartych w tkankach. niać zapach.
Taki właśnie przekaz związany jest A
uski stanowią również istotny ele-
z kontrastowym zestawieniem barw żół- ment termoregulacji. Zimnokrwiste,
tej, pomarańczowej lub czerwonej z czar- ektotermiczne motyle muszą się ogrzać
ną. U krajowych gatunków ubarwienie zanim polecą. A
uski, jak panele baterii
ostrzegające, zwane też aposematycznym, słonecznych, absorbują skutecznie ciepło,
występuje choćby u pospolitej rusałki po- które jest przekazywane do reszty ciała za
krzywnik. pośrednictwem żyłek. Motyle muszą się
SkrzydÅ‚a sÅ‚użą motylom również do podgrzać do 25  26°C, aby latać. Gatun-
znalezienia odpowiedniego partnera. ki żyjące w surowszym górskim klima-
Pomarańczowo-czarne barwy rusałki po-
Wiele samców patroluje teren lub też cie mają zazwyczaj ciemne zabarwienie
krzywnika informują o jej niejadalności.
przesiaduje na ustanowionym teryto- skrzydeł, co ułatwia ten proces. Istnieje
rium wypatrując samiczek. Ubarwienie cały rodzaj motyli zwanych górówkami,
 Margrabino, więc zawarty pakt ?
może służyć do wzajemnej identyfikacji. które rzadko spotykane są na nizinach.
 Mości książę... Piękna margrabina
U wielu gatunków samce są ubarwione Zupełnie inaczej wyglądają niepyla-
Pod wytworny menueta takt
znacznie bardziej intensywnie. Trzeba ki. MajÄ… co prawda ciemno ubarwione
W wdzięcznym dygu przed księciem się zgina.
pamiętać również o tym, że łuski odbijają i pokryte włosami jak futrem ciało uła-
W krąg jej główki białe loki drżą,
lub absorbują ultrafiolet i osobniki róż- twiające absorpcję ciepła, ale ich skrzyd-
Drobna rączka skubie rękawiczki
nych płci, a nawet gatunków wydające się ła są jasne i proporcjonalnie większe niż
Pod wachlarza leciutkiego mgłą
nam takie same  mogą mieć odmienne u innych motyli. Dzięki temu więk-
Różem kwitną śnieżyste policzki.
ultrafioletowe oznakowania. sza powierzchnia eksponowana jest na
 Margrabino  pokochałem kwiat!
Wiele samców ma na skrzydłach wy- promienie słoneczne. Rzadkie ułoże-
 Mości książę , to miłość motyla...
specjalizowane łuski  miłości , które nie łusek dające wrażenie przezroczy-
Lekko szemrzÄ… barwne zwoje szat,
wydzielają i rozprzestrzeniają feromony. stości prawdopodobnie również ma
Wabny uśmiech koral ust rozchyla
A
uski zapachowe mogą być rozproszone znaczenie w rozgrzewaniu się przed
 Czasem motyl od rozkoszy mrze
lub też skupione np. u dostojek i oczennic lotem. O poranku heliofilne (słońco- U różanej kochanki kielicha...
na powierzchni skrzydła. U nasady łuski lubne) niepylaki wdrapują się na rośliny
 Motyl?  buja po niebieskim tle,
znajduje się niewielki gruczoł produ- i z rozpostartymi skrzydłami czekają aż A kwiat po nim z tęsknoty usycha.
kujący afrodyzjak, podniecający samicę oświetlą je promienie słoneczne. Uaktyw- Żarem płonie rozmarzona skroń,
w czasie zalotów. Jest wydzielany poprzez nią się dopiero, gdy temperatura ich cia- Zdradny taniec kołysze i wabi 
Heliotropu unosi się woń
pierzastą część łuski. Do rozsiewania za- ła podniesie się wystarczająco. Surowszy
Z szeleszczÄ…cych w przelocie jedwabi...
pachów mogą również służyć specjalne klimat oznacza niekoniecznie góry. Nie-
Pod wytworny menueta takt
wÅ‚oskowate pÄ™dzelki zlokalizowane na pylak mnemozyna spotykany jest w Pol- 4ð
Na zakręcie dłoń się z dłonią wiąże...
 Margrabino , więc zawarty pakt?
 Pakt motyla z różą, mości książę? 11
Bronisława Ostrowska,  Menuet
Z KLASYKI LITERATURY POLSKIEJ
Lecz jest czasem w którejś z nas  uśmiech czarujący,
Zawrót oka łechtliwy, ruch ciała uroczy,
Jest wdzięk, i jest  jakieś coś, co zamydla oczy,
I jest w nas jakby wędką na męskie motyle.
Aleksander Fredro (1793  1876),  Zemsta
O jakież skrzydełka jego,
Barwa błękitna z różowym,
Na głowie coś zielonego,
A sam w pancerzu stalowym.
Motylu, piękny motylu!
Franciszek Karpiński (1741  1825),  Do motyla
Różnie skrzydełka kołysał,
Już jemu i łąk nie stało:
Wszystkie kwiatki powysysał.
Motylu, jeszcze ci mało?
Franciszek Dionizy Kniaz
nin (1750  1807)
Dni nasze jak dni motylka,
Życiem wschód, śmiercią południe;
Lepsza w kwietniu jedna chwilka
Niż w jesieni całe grudnie.
Adam Mickiewicz (1798  1855),  Pierwiosnek
Podłużne czarne pasy na przednich skrzydłach samca dostojki malinowca są skupieniami
łusek zapachowych odgrywających dużą rolę w zalotach.
Na głowie kraśny ma wianek,
W ręku zielony badylek,
A przed nią bieży baranek,
A nad niÄ… leci motylek.
Na baranka bez ustanku
Woła: baś, baś, mój baranku,
Baranek zawsze z daleka:
Motylka rózeczką goni
I już, już trzyma go w dłoni;
Motylek zawsze ucieka.
Adam Mickiewicz (1798  1855),  Dziady
Motylu różnowzory, robaczku skrzydlaty!
I ty lubisz posysać miodorodne kwiaty.
SiÄ…dz
tu, na tym bławatku, przy tej czystej wodzie,
A przypatrz się ciekawie twej ślicznej urodzie.
Oto jak twe żagle puszek okrył miętki,
Jak je cudnie szkarłatne ukropiły cętki
Na gruncie srebrnolitym, a zatokiem krzywym
Bramka złotem obeszła i szmaragiem żywym,
Piękniej świeci niż rubin, niz
li chryzolity,
Które misterna ręka, sprzągszy w dziwne wzory,
Gęstopiętre książęcych cór zdobi kędziory;
A niewinnym zapałem blask miotając wdzięczny,
Draz
ni słońce w dzień biały, w nocy krąg miesięczny.
Darmo siÄ™ nasza Baucys muska, stojÄ…c wedle
Krynicy, i w ciekÄ…cym przeglÄ…da zwierciadle.
Skrzydła niepylaka mnemozyny są częściowo półprzezroczyste za sprawą rzadkiego
Darmo buzię fałdami pooraną gładzi
rozmieszczenia Å‚usek.
I cynobrem potrząsa, i muszki nań sadzi,
I usteczka sznuruje, i sobie pochycha,
sce w Bieszczadach i Beskidach oraz na wśród klasycznych pomarańczowych sa-
A parobek ze śmiechu, stojąc w kącie, zdycha.
północnym wschodzie m.in. w Puszczy mic dostojki malinowca spotkać można
Piękniejszyś ty, motylu.
Białowieskiej. również formy o oliwkowym tle skrzydeł
Adam Naruszewicz (1733  1796),
 Oczekiwanie na towarzyszów Wygląd motylich skrzydeł wykorzysty- (tzw. forma valezina), co stanowi przy-
wany jest także przez obserwatorów. Dla kład cechy sprzężonej z płcią.
Niewiast, zaklętych w umarłe formuły,
wygody poszczególne elementy rysunku U niektórych gatunków wytwarzają-
Spotkałem tysiąc  i było mi smętno,
zostały ponazywane i identyfikacja więk- cych w ciągu roku więcej niż jedno po-
Że wdzięków tyle widziałem  nieczuły! 
szości gatunków odbywa się właśnie tą kolenie zmienność ubarwienia ma cha-
y
renicą na nie patrząc bez-namiętną.
drogÄ…. Tylko w nielicznych przypadkach rakter sezonowy. Osobniki pierwszego
Tej, tamtej rękę tknąwszy marmurowę,
trzeba zwrócić uwagę na inne elementy, pokolenia pazia królowej są jaśniejsze
Wzruszyłem fałdy ubrania kamienne,
takie jak czułki, odnóża albo budowa apa- w porównaniu z letnią generacją, a w przy-
A motyl nocny wzleciał jej nad głowę,
ratów kopulacyjnych. Jednak nie wszyst- padku czerwończyka fioletka moty-
Zadrżał i upadł... i odeszły, senne...
kie motyle należące do tego samego ga- le pojawiające się wiosną są wyraz
nie
Cyprian Kamil Norwid (1821  1883)
tunku wyglądają tak samo, a zmienność bardziej jaskrawe. Najbardziej spekta-
 Vade-mecum
ubarwienia nie musi bynajmniej wynikać kularny przykład dymorfizmu sezono-
z różnic między płciami. Na przykład wego dotyczy jednak rusałki kratnika.
 Księga cytatów , P. Hertz, W. Kopaliński (red.).
Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991.
wybór: Elżbieta Jabłońska
Tylko samce mieniaka strużnika posiadają
skrzydła obdarzone fioletowym połyskiem.
U czerwończyka fioletka osobniki pierwsze-
go pokolenia majÄ… bardziej jaskrawÄ… barwÄ™
skrzydeł.
niki lubią przesiadywać na suchej trawie,
zaś letnie w gorące dni łatwo spotkać na
wilgotnej ziemi. Są to podłoża, na któ-
rych są słabiej widoczne ze względu na
swoje kolory i deseń. Być może ten efekt
maskujący był czynnikiem selekcyjnym
i w toku ewolucji zwiększał szanse na prze-
życie cechujących się nim osobników.
Urok motyli bywa również ich utrapie-
niem. Od co najmniej dwustu lat należą
one do ulubionych obiektów kolekcjoner-
skich. Intensywne odławianie może za-
grozić małym i izolowanym populacjom
rzadkich gatunków, na które jest najwięk-
szy popyt. Z drugiej strony, dzięki temu
zainteresowaniu zbieraczy motyle dzien-
ne należą do najlepiej poznanych grup
Najbardziej spektakularny przykład dymorfizmu sezonowego spotykany jest u rusałki bezkręgowców. Ponadto w ostatnim cza-
kratnika. Formy wiosenna (górne zdjęcie) i letnia (dolne zdjęcie) różnią się zasadniczo od sie coraz więcej osób czerpie satysfakcję
siebie.
z fotografowania tych owadów, co również
może mieć wartość dokumentacyjną. Jest
Wierzch skrzydeł osobników pokolenia w długości dnia jaka przypada na okres
to niewątpliwie większe i szlachetniejsze
wiosennego jest ceglastopomarańczowy rozwoju larw. Dłuższy warunkuje powsta- wyzwanie w porównaniu z masowym
z czarnym rysunkiem, podczas gdy mo- nie form letnich, krótszy zaś wiosennych,
gromadzeniem naszpilonych okazów
tyle generacji letniej sÄ… czarnobrunatne ale dopiero po obowiÄ…zkowym zimowa- w gablotach.
z żółtobiałą przepaską. Szwedzki przyrod- niu. Nie ma natomiast jednoznacznej
nik Karol Linneusz, autor obecnie obo- odpowiedzi na pytanie, jaki jest sens tego
wiÄ…zujÄ…cego systemu nazewnictwa biolo- zjawiska. Ubarwienie motyla jest efektem
TEKST I ZDJ
CIA:
gicznego, w 1758 roku opisał obie formy doboru naturalnego i zapewne wpły-
MARCIN SIELEZNIEW
kratnika jako dwa oddzielne gatunki! Cała wa na długość jego życia w środowisku.
Uniwersytet w Białymstoku,
tajemnica dymorfizmu sezonowego tkwi Z obserwacji wynika, że wiosenne krat-
Towarzystwo Ochrony Motyli
13