REPORTAŻ
Jak wybra dolne ród o?
Dolne ród a pomp ciep a nale y dobiera na Nie przesadza
z oszcz dno ci !
podstawie wytycznych producenta danego
 Dla pompy Nibe o mocy 10 kW dolne ród o
mo e mie w przypadku kolektora poziome-
urz dzenia. Trzeba przy tym wzi pod
go, glikolowego d ugo od 400 do 600 m
uwag sk ad gruntu, z którym mamy
 mówi Artur Panas, w a ciciel
firmy Grasant z Wielkopolski, która
do czynienia w miejscu inwestycji. Szczególnie
specjalizuje si w instalowaniu pomp
je eli planujemy wykona kolektor poziomy. ciep a.  Przek adaj c to na pieni dze:
ró nica 200 m to koszt oko o 4,5 5 tys. z .
W instrukcji obs ugi pompy ciep a powin- nych przez producenta, ale nie zawsze b d Wyobra my sobie teraz reakcj klienta,
na znale si informacja, z jak du ym dol- spe nia y oczekiwania inwestora. który w jednej firmie us yszy, e czne
nym ród em powinna ona wspó pracowa . Firma instalacyjna pragn ca za wszel- koszty monta u pompy ciep a to 50 tys. z ,
Jego wielko zwi ksza si wraz z moc k cen przebi oferty konkurencji a w drugiej, e tylko 45 tys. z . Teoretycznie
grzewcz urz dzenia. Rozmiary kolektora mo e zaproponowa najkrótsze, a zatem obie wielko ci kolektora s zgodne z wytycz-
zawarte s w tzw. wide kach, to znaczy po- najta sze dolne ród o (bez wzgl du na nymi producenta, ale który z nich z ca
dana jest wielko minimalna oraz maksy- uwarunkowania gruntowe). Co wi cej, bez pewno ci nie jest zgodny ze stanem oczeki-
malna  zarówno dla kolektora pionowego trudu uzasadni swoj decyzj instrukcj wanym, z jakim mamy do czynienia w miej-
(tzw. ciep o skalne), jak i poziomego (ciep o do czon do urz dzenia. Firma dzia aj ca scu inwestycji. Faktyczna powierzchnia
gruntowe). Dla konkretnego modelu pompy rzetelnie i dostosowuj ca d ugo kolektora kolektora poziomego zale y bowiem realnie
ciep a mo na zatem rozpatrywa dwa skraj- do miejscowych warunków nie ma szans od rodzaju gruntu. Rozmaite jego rodzaje
ne przypadki  ma y lub du y kolektor. Oba w takim pojedynku, bo jej oferta b dzie maj ró n zdolno akumulowania ciep a.
b d mie ci y si w granicach wyznaczo- dro sza o kilka tysi cy z otych. Dwa skrajne przypadki to grunt suchy oraz
Wiercenie kolektora pionowego g bokiego
Uk adanie kolektora poziomego
nawodniony. W pierwszym zdolno kumu-
lowania energii jest bardzo s aba, a zatem
kolektor powinien by du y, w drugim
bardzo dobra i mo na wybra najmniejsz
warto proponowan przez producenta
pompy ciep a. W praktyce staram si wy-
konywa maksymalne dopuszczane przez
instrukcje wielko ci. Dlaczego? Inwestor
raczej niech tnie patrzy na dodatkowe
koszty w postaci badania gruntu. Poza tym
warunki geologiczne, wbrew pozorom nie
s sta e! Dla bezpiecze stwa nale y zatem
przyj zasad , e s one z e. Zetkn em
si ju z przypadkami, e w ci gu kilku
Ciep oci g cz cy kolektor z pomp ciep a
lat warunki geologiczne w danym miejscu
(wej cie do budynku)
radykalnie si zmienia y. Prosty przyk ad!
W okolicach Poznania wybudowano au-
tostrad , a konsekwencj by o opadni cie Nale y jednak pami ta , aby z wielko ci Bezpo rednie odparowanie
w wielu miejscach wód podskórnych. kolektora nie przesadzi ponad zalecenia, Je eli kto dysponuje ma ilo ci miejsca,
Badaj c kilka lat temu grunt, móg bym gdy w ka dym urz dzeniu znajduje si a nie chce wykonywa odwiertów do
stwierdzi , e poniewa wody jest sporo, to pompa obiegowa dobrana dla podanych kolektorów pionowych, mo e zastosowa
kolektor mo e by mniejszy. Pó niej wilgoci parametrów. Wyd u enie kolektora sprawi, urz dzenie dzia aj ce na zasadzie tzw. bez-
ju by nie by o, a kolektor pozosta by taki e owa pompa, a co za tym idzie ca e urz - po redniego odparowania. Kolektor z czyn-
sam! Spad aby sprawno pracy pompy dzenie, nie b d dzia a y w a ciwie. Mo na nikiem gazowym zajmuje bowiem mniejsz
ciep a, a w skrajnych wypadkach mog oby oczywi cie zainstalowa pomp obiegow powierzchni ni kolektor glikolowy, przy
doj do zamro enia dolnego ród a i za- o wi kszych parametrach, ale b dzie ona takiej samej mocy pompy ciep a.
trzymania pracy urz dzenia grzewczego. czerpa a wi cej pr du, wzrosn zatem do-  Dzieje si tak dlatego, gdy atwo
W przypadku kolektora pionowego równie datkowo koszty eksploatacyjne i inwestycja pozyskiwania energii z gruntu jest wi ksza
radzi bym dobiera wi ksz d ugo z tych, w bilansie d ugoterminowym oka e si  stwierdza Artur Panas.  Czynnik ch od-
które rekomenduje producent pomp ciep a. ekonomicznie nieuzasadniona. niczy lepiej absorbuje ciep o z otoczenia.
BUDUJEMY DOM 3/2010 189
Reporta
i ocieplono 12-centymetrow warstw
Dlaczego bezpo rednie odparowanie? styropianu. W ca ym budynku zamontowane
jest ogrzewanie pod ogowe. Z pomp ciep a
W solankowych pompach ciep a ciep o, pobrane z gruntu przez wodny roztwór glikolu propyle- Nibe Fighter 1150 (o zmiennej regulacji mocy
nowego lub etylowego jest przekazywane w wymienniku p ytowym do czynnika ch odniczego (np. 4 16 kW) wspó pracuje kolektor pionowy
R407C). W wyniku pobierania ciep a z gruntu, temperatura solanki wzrasta o ok. 3 4 K. Ch odniejszy (2 odwierty po 100 metrów) wykonany
kolektor na wlocie ma wi ksz zdolno pobierania ciep a z gruntu ni na wylocie. W czasie sezonu z rury polietylenowej o rednicy 40 mm (do
grzewczego pogarszaj si warunki pobierania ciep a w ko cowej cz ci kolektora, gdy zmniej- wykonania kolektorów pionowych stosowana
sza si ró nica pomi dzy temperaturami gruntu i solanki. W pompach ciep a z bezpo rednim odpa- jest jeszcze rura o rednicy 32 mm  ale Nibe
rowaniem czynnik ch odniczy pobieraj c ciep o z gruntu paruje. Przemiana fazowa czynnika R290 wymaga Ć 40).
odbywa si praktycznie przy sta ej temperaturze, st d ca a powierzchnia kolektora ma tak sam  Rur o wi kszej rednicy stosuje si
temperatur . wtedy, gdy odcinki kolektora maj by
Ni sza efektywno pomp solankowych wynika tak e z konieczno ci zastosowania dodatkowe- d u sze  podkre la Artur Panas.  Mniejsze
go wymiennika ciep a oraz pompy obiegowej niezb dnej do wymuszenia ruchu roztworu glikolu. s bowiem opory t oczenia. W omawianym
Z uwagi na wi ksz przewodno ciepln materia u rurek, wi ksz zdolno pobierania ciep a przypadku w najni szym miejscu odwiertu do
z gruntu przez czynnik ch odniczy w procesie parowania, eliminacj strat przesy owych ciep a (cie- rury polietylenowej przy czona jest g owica,
p o z gruntu jest przekazywane bezpo rednio do czynnika ch odniczego), kolektor gruntowy pomp z tzw. wzburzeniem, wyprodukowana w pol-
o bezpo rednim odparowaniu ma wi ksz zdolno pobierania ciep a ni w przypadku pomp so- skiej firmie Aspol FV z odzi. W kolektorach
lankowych, a zatem powierzchnia do pobrania tej samej ilo ci ciep a mo e by mniejsza. pionowych stosuje si ró ne typy zako cze .
Maj c do wiadczenie w instalacji pomp ciep a z bezpo rednim odparowaniem i pomp solanko- Najpopularniejsz i najta sz jest U-kszta tka.
wych oceniamy, e pompy z bezpo rednim odparowaniem s zdecydowanie atwiejsze w monta u. Czasami inwestorzy decyduj si jednak na
W przeciwie stwie do kolektora solankowego, który jest uk adany, pod czany do rozdzielacza obie- ró nego rodzaju g owice. Maj one najcz ciej
gów solanki i nape niany wodnym roztworem glikolu na budowie, kolektor z bezpo rednim odpa- kszta t puszki. G owice ze wzburzeniem zmie-
rowaniem w wykonaniu Neura Electronics jest fabrycznie pod czony do pompy ciep a, fabrycznie niaj przep yw glikolu w uk adzie. W jakim
sprawdzony na szczelno i nape niony czynnikiem ch odniczym. Tak wi c ca e zadanie instalatora celu? Otó , firma Aspol przeprowadzi a bada-
polega jedynie na rozwini ciu p tli kolektora w ziemi i u o eniu ich z odpowiednim rozstawem! nia, z których wynika, e ciecz p yn ca w ru-
Wies aw migielski  Clima Komfort rze kolektora nagrzewa si nierównomiernie.
Najwy sz temperatur ma na zewn trz (przy
ciankach), najni sz wewn trz. W przypadku
Pomijamy w tym uk adzie element po redni odporny na b d ludzki. Wykonanie kolekto- zwyk ej U-kszta tki glikol przep ywa przez
 glikol, wymiennik p ytowy i prac pompy ra z bezpo rednim odparowaniem wymaga ni i wraca do pompy, a rozk ad temperatury
obiegowej. Dzi ki temu mo na uzyska natomiast du ej staranno ci ze strony ekipy w cieczy jest nierównomierny. Zastosowanie
wi ksz sprawno . Nie jestem fachowcem zakopuj cej go w gruncie. Aby kolektor g owicy likwiduje ten problem, gdy glikol
od ch odnictwa i nie stosuj w swojej dzia- z bezpo rednim odparowaniem by zainsta- zostaje wymieszany. Okazuje si , e mo na
alno ci tego typu rozwi za , wi c trudno lowany zgodnie ze sztuk budowlan , jego wówczas wyci gn wi cej ciep a z tej samej
wypowiada mi si szczegó owo, ale na koszt inwestycyjny mo e by porównywalny d ugo ci rury. Uk ad pracuje bardziej efektyw-
poziomie teoretycznym zastanawia mnie z kosztem wymiennika glikolowego. nie. Na rynku oferowane s jeszcze g owice
pewien problem. Otó pojemno cieplna z osadnikami osadów sta ych. Wychwytuj one
gruntu jest ci le okre lona. Dla zak adanej Inwestycja 1 ewentualne zanieczyszczenia, które dosta y si
powierzchni, z której pozyskujemy energi , Koszt: kolektor pionowy (dwa odwierty do uk adu w czasie wykonywania instalacji.
jej ilo jest w danym momencie sta a. Je eli po 100 metrów)  24,4 tys. z , po czenie Czasami z glikolu wytr ca si wap , on
zatem mam urz dzenie o mocy 10 kW, to kolektora z pomp ciep a (wprowadzenie równie trafia do osadnika. A propos wapnia!
kolektor poziomy glikolowy zajmie teren do budynku)  2,1 tys. z , pompa ciep a Nibe Wytr ca si on wtedy, kiedy wykonawcy przez
ok. 600 m2, a z czynnikiem gazowym jak Fighter 1150 z mo liwo ci regulacji mocy le poj t oszcz dno wymuszon przez szu-
mniejsz powierzchni ... wg firmy Clima od 4 16 KW  34,3 tys. z , zbiornik ciep ej kaj cych oszcz dno ci inwestorów nie stosuj
Komfort dla pompy ciep a o mocy 10 kW wody u ytkowej Nibe VPA 300/200 i zawór si do zalece producentów glikoli i dolewaj
z bezpo rednim odparowaniem rednia po- trójdrogowy  8,5 tys. z , us uga instalacyjna do koncentratu wod kranow . W przypadku
wierzchnia dzia ki wynosi 230 m2. Przecie wraz z materia ami  4,2 tys. z , ogrzewanie omawianej inwestycji zastosowano glikol
w dalszym ci gu nale y pobra tak sam pod ogowe (rozstaw co 10 cm)  32 tys. z monoetylenowy, który jest ta szy od propyle-
ilo ciep a (COP jest podobne), ale z mniej- = 105,5 tys. z brutto (wykonanie kolektora nowego (oba biodegradowalne). Kiedy twier-
szej powierzchni. Teoretycznie dolne ród o pionowego 22% VAT, pozosta e ceny z VAT- dzono, e instalacje wykorzystuj ce pierwszy
powinno zosta szybciej wyeksploatowane. em 7%). W przypadku kolektora pionowego z nich s mniej sprawne. Praktyka pokaza a
Ciekaw jestem, jak jest naprawd , bo nie mo na podatek VAT zmniejszy , je li wykona jednak, e to nieprawda. Wielu wykonawców
s dz , aby tak by o w rzeczywisto ci, skoro si odwierty w obrysie budynku np. w miej- montuje kolektory pionowe wykorzystuj ce
urz dzenia z bezpo rednim odparowaniem scu planowanego gara u. alkohole ska one. Podyktowane jest to ch ci
s obecne na rynku. Jestem natomiast Pi trowy dom o powierzchni 200 m2 zbu- obni enia ceny dolnego ród a, a wi c walk
pewien jednego: kolektor poziomy glikolowy dowany jest w okolicach Poznania, w gminie o klienta. Cena denaturatów jest bowiem dwa,
jest bezpieczniejszy do u o enia i bardziej Kleszczewo. Wzniesiono go z Porothermu 25 a nawet trzy razy ni sza ni glikolu. Nale y
190 BUDUJEMY DOM 3/2010
Pompy ciep a
jednak pami ta , e alkohol odparowuje przez otworu. A zatem koszt znacz co wzro nie, kiem ciep ej wody, us uga instalacyjna
odpowietrzniki! Efekt  w pomieszczeniu, gdzie chocia metr odwiertu by tani. W przy- 4,2 tys. z = 60,7 tys. z brutto (wykonanie
znajduje si pompa ciep a, nieprzyjemnie padku dro szego wiercenia g bokiego, na kolektora poziomego 22% VAT, pozosta e
pachnie, trzeba dosy cz sto uzupe nia przyk ad dwa razy po 100 metrów, uzyskamy ceny z VAT-em 7%).
poziom p ynu, a ponadto warto pami ta , e efektywne 180 metrów! Wystarczy zdecydo- Stary, dwukondygnacyjny dom o po-
pary alkoholu s palne! wa si na nieco g bszy odwiert i uzyskamy wierzchni 300 m2 zosta zbudowany
Koszt ogrzewania pod ogowego jest d ugo wymagan przez producenta pompy. w okolicach Murowanej Go liny kilka-
wprost proporcjonalny do ilo ci zu ytego Kolejny problem, który wi e si z p ytkimi dziesi t lat temu z u yciem technologii
materia u oraz czasu pracy. Przy rozstawie wierceniami, to konieczno wykonania charakterystycznych dla tamtych czasów,
rurek co 20 cm mo e on wynosi 100 z hydraulicznego uk adu równowa cego. a wi c dalekich od standardów energoosz-
+ VAT za metr kwadratowy, ale efekt eks- Wej cie do budynku, a w konsekwencji do cz dno ci. W ca ym domu pozostawiono
ploatacyjny jest daleko gorszy od rozstawu pompy ciep a, jest jedno, natomiast odleg o grzejniki p ytowe, które zasilane by y
co 10 cm za 150 z + VAT. pomi dzy kolejnymi odwiertami ró na. poprzednio kot em gazowym. Z pomp cie-
 Mo na nawet zaryzykowa twierdzenie, Je li nawet rozmie cimy je w taki sposób, p a Nibe Fighter 1140 17 kW wspó pracuje
e ten nominalnie dro szy jest tak naprawd e pierwszy i pi ty b d w takiej samej kolektor poziomy o d ugo ci 900 metrów
o po ow ta szy  podkre la Artur Panas odleg o ci od pompy ciep a, to si rzeczy (pi p tli) u o ony metod wykopów li-
z firmy Grasant.  Je eli bowiem przy rozsta- drugi, trzeci, czwarty ju nie b d ! Nale y niowych na g boko ci 1,5 m. W instalacji
wie co 20 cm zu ywamy 5 metrów rury na zatem wykona studzienk z rozdzielaczem zastosowano glikol propylenowy biodegra-
ka dy metr kwadratowy, to przy rozstawie co na zewn trz budynku albo rozdzielacz dowalny.
10 cm musimy ju zu y 10 metrów. Wi ksze wewn trz  i ten koszt podniesie warto ta-  Moim zdaniem g boko 1,5 m jest opty-
s zatem nak ady materia owe, wi ksza liczba niego dolnego ród a o kilka tysi cy z otych. malna dla II strefy klimatycznej  stwierdza
rozdzielaczy i dwa razy wi ksze nak ady Dodam jeszcze, e rozdzielacze powinny by Artur Panas.  Pozwala bowiem na maksymal-
pracy. Tymczasem w wiadomo ci inwestora wyposa one w regulatory przep ywu. Dwa ne odsuni cie rury z glikolem od strefy prze-
bardzo cz sto jest to tylko dro szy lub ta szy g bsze kolektory mo na natomiast po czy marzania gruntu. Z drugiej strony umo liwia
metr kwadratowy ogrzewania pod ogowego. trójnikiem i nie trzeba takiej instalacji w miar szybk regeneracj dolnego ród a
Koszty eksploatacyjne w przypadku regulowa hydraulicznie: je eli zachowamy w okresie letnim. Metod na zintensyfikowanie
pierwszej inwestycji wynios y 1057 z (od równe odleg o ci od siebie, to zrównowa y tego procesu jest u o enie rury drenarskiej nad
po owy lipca do 31 grudnia 2009 roku). si ona w sposób naturalny. W przypadku kolektorem poziomym i pod czenie do niej
Po naprawd du ych styczniowych trzech mo na zastosowa z kolei uk ad rynien spustowych domu.
mrozach suma ta do 31 stycznia 2010 roku Tichelmana. Wówczas opory przep ywów Koszty eksploatacyjne w przypadku
wzros a do 1592 z . W kwocie tej mie ci si wsz dzie b d zbli one. drugiej inwestycji wynios y 12 950 z
koszt ogrzania c.w.u.  rednio miesi cznie od 17 grudnia 2007 roku do 23 stycznia
48 z (przy 6 7 metrach sze ciennych cie- Inwestycja 2 2010 roku (nieca e 3 sezony grzewcze)
p ej wody dla czteroosobowej rodziny). Koszty: Kolektor poziomy 900 metrów  przy wcze niejszych kosztach na poziomie
 23,5 tys. z , pompa ciep a Nibe 13 800 z za gaz za jeden sezon! (m. .)
Tajemnice kolektorów Fighter 1140  33 tys. z razem z zasobni-
pionowych
Pompa ciep a Nibe Fighter 1140
 Na polskim rynku wykonuje si dwa rodza-
je kolektorów pionowych. Za mniejsze i za
wi ksze pieni dze  podkre la Artur Panas.
 Pierwsze z nich w cenie oko o 75 z + VAT
za metr wykonuj firmy, które wierc p ytko,
maksymalnie jakie 50 60 metrów. Drugi ro-
dzaj kolektorów pionowych w cenie 95 115 z
+ VAT za metr odwiertu wykonywany jest
za pomoc maszyn mog cych dr y bardzo
g boko, nawet do 200 metrów. Oczywi cie
wielu inwestorów wybiera ni sz cen . I co
si dzieje? Za ó my, e instrukcja podaje, i
pompa ciep a wymaga kolektora pionowego
o d ugo ci 200 metrów. Trzeba pami ta
o tym, e górna cz kolektora w zasadzie
nie pracuje, ocenia si , e jest to jakie
10 metrów. Je eli zatem wykonamy cztery
odwierty po 50 metrów, wcale nie uzyskamy
wymaganych 200! Efektywnie pracowa
b dzie najwy ej 150 metrów i nale a oby si
zastanowi nad wykonaniem jeszcze jednego
BUDUJEMY DOM 3/2010 191