Akademia
Sesja 3
Wytwarzanie energii elektrycznej
z wykorzystaniem odnawialnych zasobów energii  część druga
Wykładowcy:
Prof. nzw. dr hab. inż. Józef Paska,
mgr inż. Mariusz Sałek, mgr inż. Tomasz Surma
Politechnika Warszawska, Instytut Elektroenergetyki,
Zakład Elektrowni i Gospodarki Elektroenergetycznej
W numerze 3/2005 Energetyki ukazały się trzy pierwsze wykłady Sesji 3.
W bieżącym numerze zamieszczamy wykład czwarty i piąty.
Wykład czwarty
Elektrownie geotermiczne, maremotoryczne i maretermiczne
oraz elektrownie wykorzystujÄ…ce biomasÄ™
Elektrownie geotermiczne Wykorzystanie ciepła gorącej magmy wydaje się
jeszcze dość odległe, przede wszystkim ze względu na
W budowie elektrowni geotermicznych mogą być brak materiałów odpornych na wysokie temperatury
stosowane następujące systemy: płynnej magmy.
 hydrotermiczny wysokotemperaturowy, w którym y
ródła geotermiczne z przewagą pary, wykorzy-
wykorzystuje siÄ™ z
ródła geotermiczne z przewagą stywane w systemie hydrotermicznym wysokotem-
wody lub pary; peraturowym, umożliwiają czasami uzyskiwanie
 hydrotermiczny niskotemperaturowy, w którym pary przegrzanej, która może być kierowana bez-
występują dwa obiegi czynnika roboczego; pośrednio do turbiny parowej. Zwykle jednak para
 wykorzystujący ciepło suchych gorących skał z otworu geotermicznego jest kierowana do oddzie-
(dry hot rocks); lacza wody, a następnie do separatora związków
 magmowy. chemicznych (rys. 14a), gdzie jest pozbawiana
Znaczenie praktyczne mają obecnie trzy pierwsze zanieczyszczeń gazowych i chemicznych. y
ródła
systemy. Schematy ideowe różnych układów elektrow- geotermiczne z przewagą pary występują rzadko.
ni geotermicznych przedstawiono na rysunku 14. Znajdują się one w rejonie Północnej Kalifornii
Rys. 14. Schematy elektrowni geotermicznych
a) elektrownia zasilana parÄ… wodnÄ…, b) elektrownia zasilana mieszaninÄ… wodno-parowÄ…,
c) elektrownia z obiegiem wtórnym, d) elektrownia wykorzystująca ciepło suchych gorących skał
1  otwory geotermiczne, 2  pompa, 3  turbina, 4  generator, 5  skraplacz, 6  oddzielacz wody,
7  wymiennik ciepła (wytwornica pary), 8  separator związków chemicznych, 9  odgazowywacz, 10  parownik,
11  skały osadowe i wulkaniczne o grubości ok. 600 m, 12  granit, 13  kawerna na głębokości ponad 3000 m
www.e-energetyka.pl
strona 312 (46) maj 2005
(Dolina Gejzerów), we Włoszech (Lardello) i w Japonii W 1973 r. na obszarze geotermicznym Sierra Prieto
(Matsukawa). Przegrzana para geotermalna nie w Meksyku oddano do eksploatacji elektrowniÄ™
wymaga dodatkowej obróbki, poza oddzieleniem czą- geotermiczną z dwoma turbozespołami po 37,5 MW
stek stałych, mogących powodować erozję łopatek (firmy Toshiba, Japonia). Do ich zasilania wykonano
turbiny. W efekcie niższego (niż w zwykłych elek- 56 otworów geotermicznych o głębokości od 700 do
trowniach parowych) ciśnienia turbiny, pracujące 2200 m, z których produktywnymi okazały się 42.
na parze geotermalnej, mają jedynie część nisko- Uzyskiwano mieszaninę wodnoparową, zawierają-
prężną. Przy jednakowych mocach turbiny elek- cą 20 40% pary, w ilości średnio 55 kg/s z otworu.
trowni geotermicznych są większych rozmiarów Jeden turbozespół jest zasilany przez 7 otworów.
i wymagają większego przepływu pary. Poza tym Obliczeniowy czas eksploatacji otworu wynosi 10 lat
praca elektrowni geotermicznych zasilanych parÄ… i co roku sÄ… wykonywane nowe otwory dla pokry-
wodną nie różni się od pracy klasycznych elektrowni cia deficytu pary, wynikającego ze spadku ciśnie-
parowych. nia i temperatury wraz z wyeksploatowaniem dzia-
Największa elektrownia geotermiczna świata łających otworów. Zainstalowane w elektrowni tur-
Gejzery (Geysers), której moc w 1983 roku osiągnę- biny kondensacyjne (ciśnienie pary na wlocie do
Å‚a 908 MW, jest zasadniczo wyposażona w turbiny turbiny 0,51 MPa, temperatura 160°C) zużywajÄ… ok.
o mocy 110 MW, współpracujące z dwoma generato- 8 kg pary na wyprodukowanie 1 kWh energii elek-
rami po 55 MW. Każdą z turbin obsługuje 15 otwo- trycznej. W 1979 r. oddano do eksploatacji kolejne
rów geotermicznych (14 do poboru pary geotermalnej dwa bloki  moc elektrowni osiągnęła 150 MW.
i l do zwrotu skroplin) o głębokości od 120 do 2100 m. System hydrotermiczny niskotemperaturowy
Średnia wydajność otworu wynosi 19 kg/s pary o ci- umożliwia wykorzystanie nośnika składającego się
Å›nieniu 0,73 MPa i temperaturze 180°C. Jednostkowe z wody lub pary o niższych temperaturach (nawet
zużycie pary wynosi ok. 9 kg na kWh produkowanej poniżej 100°C), dziÄ™ki temu, że czynnik ten zasila
energii elektrycznej, a zużycie energii na potrzeby obieg pierwotny elektrowni geotermicznej (rys. 14 c),
własne (włącznie z wpompowywaniem kondensatu) zaś w obiegu wtórnym stosuje się czynnik niskow-
sięga 30%. Jednostkowy koszt budowy bloku o mocy rzący (freon, izobutan).
110 MW wyniósł w cenach 1979 r. 520 USD/kW. Największa część zasobów energii geotermicznej
Obszar geotermiczny Lardello jest eksploatowany jest zlokalizowana w suchych gorących skałach (dry
od 1913 r. (pierwsza na świecie elektrownia geoter- hot rocks), które występują w zasadzie we wszyst-
miczna o mocy 250 kW). Obecnie 16 eksploatowanych kich rejonach świata, chociaż na różnej głębokości
w tym rejonie elektrowni ma łączną moc ok. 420 MW. (zwykle 4000 5000 m). Do wykorzystania ciepła
Głębokość większości otworów geotermicznych nie suchych gorących skał konieczne jest istnienie odpo-
przekracza 1000 m (średnio  700 m). Temperatura wiednio wysokiej temperatury na ekonomicznie do-
czynnika roboczego na wyjściu z otworu zawiera stępnej głębokości oraz właściwa porowatość gorącej
siÄ™ w granicach od 150 do 260°C, ciÅ›nienie od 0,5 do warstwy skaÅ‚, aby możliwe byÅ‚o ogrzanie odpowied-
0,6 MPa, a wydatek od 15 do 30 kg/s. Jednostkowe niej ilości wody. Odbieranie ciepła geotermicznego
zużycie pary przez turbozespół wynosi ok. 10 kg/ odbywa się dzięki tłoczeniu wody przez pionowy
/kWh. Jednostkowe koszty wytwarzania energii głębszy otwór (rys. 14 d) do kawerny naturalnej lub
elektrycznej są 1,5 2 razy niższe niż w klasycznych wykonanej w sposób sztuczny (wybuchy konwen-
elektrowniach cieplnych. cjonalne lub jÄ…drowe, metoda hydrauliczna polega-
Początkowo w japońskiej elektrowni geotermicz- jąca na wpompowaniu pod ciśnieniem zimnej wody
nej Matsukawa zainstalowano turbinÄ™ o mocy 22 w gorÄ…ce warstwy skalne). Ogrzana woda wydobywa
MW, zasilaną parą geotermalną z sześciu otworów się przez drugi otwór o mniejszej głębokości, oddaje
geotermicznych o średnicy 210 mm i głębokości 940 ciepło w wymienniku ciepła elektrowni geotermicz-
do 2000 m. Para po wyjściu z turbiny była kierowa- nej i wraca głębszym otworem do kawerny.
na do wymiennika ciepÅ‚a, gdzie podgrzewaÅ‚a do 70°C InstalacjÄ™ doÅ›wiadczalnÄ… do zbadania możliwoÅ›-
wodę na potrzeby odległego o 6 km osiedla. Obecnie ci praktycznych wykorzystania ciepła suchych
łączna moc tej elektrowni osiągnęła 90 MW. gorących skał zrealizowano w Los Alamos (Kalifor-
y
ródła geotermiczne z przewagą wody są spoty- nia, USA). Dzięki wpompowaniu pod ciśnieniem
kane znacznie częściej niż z
ródła parowe. Uzyski- 12,3 MPa zimnej wody do szczeliny na głębokości
wana z nich mieszanina wodnoparowa jest kiero- 2789 m otrzymano kawernÄ™ o promieniu ok. 140 m.
wana w pierwszej kolejności do odgazowywacza, Drugi otwór o głębokości ok. 2670 m doprowadzono
a następnie do parownika, gdzie ulega zmianie w do części centralnej kawerny. Uzyskiwano z niego
parÄ™ wilgotnÄ…. Kolejny etap stanowi oddzielenie wody wodÄ™ o temperaturze ok. 160°C, a moc cieplna ukÅ‚adu
(rys. 14b). Największe eksploatowane elektrownie osiągała 5 MW. W Niemczech podobne prace prowadzi
geotermiczne tego typu to: Wairakei w Nowej Zelandii siÄ™ w Urach (Szwabia), w Wielkiej Brytanii badania
(293 MW), Tiwi na Filipinach (220 MW), Sierra sÄ… prowadzone w Kornwalii, we Francji w Soultz na
Prieto w Meksyku (150 MW), Kakkonda w Japonii północ od Strasburga, w Japonii na północ od Tokio,
(50 MW). w Rosji w Stawropolu.
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 313 (47)
Wykorzystanie ciepła suchych gorących skał Drugi zakład geotermalny został zbudowany w
stanowi perspektywę dla rozwoju elektrowni geo- latach 1992 1995 w Pyrzycach (byłe woj. szczeciń-
termicznych. skie). Ciepłownia zaopatruje w ciepło 14-tysięczne
W roku 2001 r. na świecie eksploatowano ze- miasto i jest pierwszą instalacją geotermalną na
społy elektrowni geotermicznych o łącznej mocy za- Niżu Polskim. Moc cieplna instalacji wynosi ok.
instalowanej 5443 MW. 15 MW (wydatek wody geotermalnej 340 m3/h,
Sprawność elektrowni geotermicznych jest nie- temperatura 61 63°C, temperatura po schÅ‚odzeniu
wielka i wynosi 20 25% brutto (15 20% netto). Na 26°C). W ciepÅ‚owni zastosowano 2 absorpcyjne pom-
przykład w elektrowni Geysers przy parametrach py ciepła oraz 4 kotły wodne o mocy 40 MW. Koszt
pary 0,73 MPa i 200°C osiÄ…ga siÄ™ sprawność 23%. budowy ciepÅ‚owni wyniósÅ‚ ok. 59 mln zÅ‚ (w cenach
O ekonomicznej konkurencyjności elektrowni geo- 1997 r.) a jednostkowy koszt wytwarzanego ciepła
termicznych świadczą dane z tabeli 11. wynosi ok. 25 zł/GJ.
A
Ä…cznie w latach 1993 2003 zbudowano i uru-
Tabela 11
chomiono w Polsce 6 instalacji ciepłowniczych wy-
Nakłady inwestycyjne i koszty wytwarzania energii elektrycznej
korzystujących ciepło wód geotermalnych (tab. 12)
w amerykańskich elektrowniach różnych typów
(w cenach 1980 r.) [24]
a budowa kolejnych obiektów jest planowana w naj-
bliższej przyszłości.
Koszt
Jednostkowe
wytwarzania
nakłady
Typ elektrowni energii
inwestycyjne,
elektrycznej,
USD/kW
USc/kWh
Wykorzystanie energii mórz i oceanów
Elektrownia jÄ…drowa 1200 4,1
Elektrownia cieplna Oceany i morza, stanowiąc znaczną część po-
(ropa) 600 800 3,4
wierzchni kuli ziemskiej, otrzymują od Słońca (nie
Elektrownia cieplna
tylko) dużą ilość energii. Są one zatem potencjalnym
(węgiel) 600 1000 2,9 3,8
z
ródłem energii odnawialnej, którą można spo-
Elektrownia
geotermiczna
żytkować do produkcji energii elektrycznej. Jest to
na parze suchej 300 2,1
możliwe dzięki wykorzystaniu:
Elektrownia
energii pływów morskich (elektr. pływowe) i fal
geotermiczna na
z
ródłach gorącej wody 500 950 3,1 5,3
(elektr. maremotoryczne),
Elektrownia
energii cieplnej wód (elektr. maretermiczne),
geotermiczna na cieple
różnic zasolenia wód (gradientu zawartości soli),
suchych gorących skał 550 950 3,4 6,8
energii prądów oceanicznych (elektrownie ma-
W Polsce występują dość duże zasoby wód geo- remotoryczne).
termalnych, jednak ich temperatura nie przekracza W elektrowniach pływowych energia mórz i oce-
70°C, co sugeruje raczej wykorzystanie do ogrzewa- anów, przejawiajÄ…ca siÄ™ w postaci pÅ‚ywów wód mor-
nia. Zasoby sÄ… zlokalizowane w trzech rejonach: skich, jest przetwarzana na energiÄ™ elektrycznÄ… w
Niżowym, Przedkarpackim i Karpackim. Najko- cyklu przemian energetycznych, analogicznym jak
rzystniejsze warunki występują w basenie podha- w elektrowniach wodnych. Wykorzystanie energii
lańskim (dotychczas stwierdzono 19 zbiorników wód wody poruszanej pływami polega na odgrodzeniu od
geotermalnych, zawierających ok. 30 mld m3). otwartego morza zatoki lub jej części i umieszczeniu
W 1993 r. ukończono budowę Doświadczalnego w utworzonej przegrodzie turbin wodnych. W czasie
Zakładu Geotermalnego na Podhalu, gdzie woda przypływu woda wpływając do odgrodzonej części
o temperaturze ok. 86°C, ciÅ›nieniu artezyjskim zatoki napÄ™dza turbiny, aż do czasu zrównania siÄ™
2,5 MPa i potencjalnej wydajności 60 200 m3/h ogrze- poziomów wody. Podczas odpływu woda zgromadzo-
wa 200 budynków, kościół i szkołę, a także suszarnię na uprzednio w zatoce wypływa z niej, ponownie
drewna, szklarniÄ™ i basen do hodowli ryb. dostarczajÄ…c energii turbinom.
Tabela 12
Podstawowe dane ciepłowni geotermalnych funkcjonujących w Polsce
Temperatura wody Głębokość Całkowita
Rok Mineralizacja, Wydatek,
Obiekt w złożu, złoża, moc cieplna,
uruchomienia g/l m3/h
°C m MW
Bańska
 Biały Dunajec 1994 86 2000 3000 3 120 9
Pyrzyce 1996 61 1500 1650 120 2×170 50
Mszczonów 1999 40 1600 1700 0,5 60 12
Uniejów 2001 67 70 Ok. 2000 6,8 8,8 68 4,6
Bańska Niż.
 Biały Dunajec 2001 76 80 2500 3 550 125
SÅ‚omniki
k. Krakowa 2002 17 300  260 3,5
www.e-energetyka.pl
strona 314 (48) maj 2005
Turbiny hydrozespołów elektrowni pływowych Średnica wirnika turbiny wynosi 5,35 m, prędkość
są dostosowane do pracy przy dwukierunkowym obrotowa 93,75 min 1, przełyk 275 m3/s. Generatory
przepływie wody. Istnieje również możliwość wspo- o napięciu znamionowym 3,5 kV znajdują się we-
magania tworzenia się różnicy poziomów wody przez wnątrz kapsuł gruszek (rys. 16) i pracują przy
jej przepompowywanie. nadciśnieniu powietrza 0,2 MPa. W maszynowni
Pierwszą małą elektrownię pływową urucho- umieszczono 3 transformatory o mocy po 82 MVA
miono w 1913 r. w Niemczech, na wybrzeżu Morza i napięciu 3,5/225 kV, wyposażone w podwójne
Północnego. Z dużej liczby póz
niejszych projektów komplety uzwojeń dolnego napięcia. Każdy z trans-
zrealizowano praktycznie trzy. Od 1968 r. pracuje w formatorów pracuje w bloku z dwiema grupami po
b. ZSRR elektrownia o mocy 400 kW, zbudowana w 4 generatory. Tak więc elektrownia stanowi zespół
Zatoce Kisłogubskaja, koło Murmańska. Zatoka two- sześciu bloków energetycznych po 40 MW. Połączenie
rzy zbiornik wodny o powierzchni 1,1 km2 i głębokości transformatorów z rozdzielnią elektrownianą 225 kV
35 m, połączony z morzem wąskim (40 m) i płytkim zrealizowano za pomocą kabli olejowych, przebiega-
(3 5 m) przełykiem, co pozwoliło na odcięcie zatoki jących tunelem pod ziemią i śluzą.
od morza stosunkowo niewielkim kosztem. W elek-
trowni zastosowano hydrozespoły odwracalne (praca
przy przepływie wody w obu kierunkach oraz praca
pompowa). Drugi projekt zrealizowano w Chinach,
gdzie elektrownia doświadczalna składa się z sześciu
małych zespołów. Pierwszą dużą elektrownię pływo-
wÄ…, o mocy 240 MW zbudowali Francuzi w Bretanii,
u ujścia rzeki Rance do kanału La Manche.
Budowę elektrowni zakończono w 1967 roku, kiedy
to oddano do eksploatacji ostatni z 24 zespołów; budo-
wa trwała 6 lat. Różnica poziomów pływów waha się
tam od 3 do 13,5 m (średnio 8,45 m), a zamknięty tamą
o długości 750 m zbiornik wodny ma powierzchnię
22 km2 (rys. 15) [39].
Rys. 16. Hydrozespół rurowy elektrowni pływowej Rance
1  szyb zejściowy, 2  cięgła, 3  płaszcz metalowy, 4  łopatki
wsporcze, 5  Å‚opatki kierownicze (kierownica), 6  obudowa,
7  wentylator, 8  łożysko, 9  generator, 10  łożysko wzdłużne
połączone z łożyskiem prowadzącym, 11  wał, 12  stożek
przejściowy turbiny i łożysko, 13  wirnik turbiny
Charakterystyczne dane hydrozespołów elektrow-
ni Rance w różnych warunkach pracy przedstawiono
w tabeli 13.
Tabela 13
Charakterystyki turbozespołu rurowego elektrowni Rance
Moc
Wysokość spadu Spraw-
Przełyk,
zespołu,
Praca (pompowania), ność,
m3/s
m %
MW
Turbinowa:
Rys. 15. Elektrownia pływowa Rance
zatoka-morze 3 11 3 10 55 87 110 275
a) usytuowanie (liniÄ… przerywanÄ… zaznaczono miejsce
morze-zatoka 3 11 2 10 60 73 115 240
projektowanej budowy kolejnej elektrowni),
b) przekrój przez maszynownię, c) plan
Pompowa:
morze-zatoka 1 3 6 30 66 110 170
Na lewym brzegu znajduje się wnętrzowa rozdziel- zatoka-morze 1 3 6 25 58 108 200
nia elektrowniana 225 kV. Przy lewym brzegu została
zlokalizowana śluza, wyposażona w dwie komory Począwszy od 1983 r. rozpoczął się III etap eksplo-
65×13 m; nastÄ™pnÄ… część stanowi budowla elektrowni atacji elektrowni Rance (pierwszy do 1974 r.  osiÄ…-
(maszynownia) w postaci zapory żelazobetonowej gnięcie projektowanych parametrów pracy, drugi
o długości 332,5 m. Środkową część spiętrzenia stano- 1975 1982  prace remontowe), charakteryzujący
wi martwa część zapory, powstała przy wykorzysta- się roczną produkcją 609 GWh energii elektrycz-
niu istniejących skał (193,7 m); przy prawym brzegu nej (netto 512 GWh) o jednym z niższych kosztów
zlokalizowano część przelewową o długości 115 m. wytwarzania  9,67 centym/kWh, podczas gdy w
W maszynowni elektrowni pływowej Rance elektrowniach węglowych  12,67, w elektrowniach
znajdują się 24 hydrozespoły rurowe (gruszkowe). jądrowych  9,06 (w cenach 1979 r.).
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 315 (49)
W wyniku obliczeń optymalizacyjnych ustalono
optymalne udziały czasów poszczególnych stanów
pracy turbozespołów elektrowni:
lð praca turbinowa zatoka-morze 57%,
lð praca pompowa morze-zatoka 18%,
lð praca turbinowa morze-zatoka 5%,
lð praca pompowa zatoka-morze 0%.
Przeważający udział pracy turbinowej zatoka-mo-
rze wynika z faktu, że dysponuje się wówczas rów-
nież wodą rzeczną dopływającą do zatoki. Niewielki
udział pracy pompowej jest efektem tego, że cykle
pływów podporządkowane są dobie księżycowej, róż-
nej od doby słonecznej  maksymalny poziom wody
w morzu powtarza siÄ™ co 12 h i 26,5 min; ponadto
w zatoce jest zwykle utrzymywany średni poziom
wody, wyższy niż przeciętny zerowy poziom pływów,
z uwagi na zagospodarowanie jej brzegów  baseny
portowe, przystanie (rys. 17).
Rys. 18. Koncepcje urządzeń do pozyskiwania
i przetwarzania energii fal
A  pneumatyczne, B  mechaniczne, C  hydrauliczne,
D  elektromagnetyczne (indukcyjne)
Prace badawcze rozpoczęły się stosunkowo nie-
dawno (ok. 1976 r.) i dotychczas opracowano wiele
rozwiązań, z których najciekawsza jest instalacja
z oscylacyjną kolumną wodną. Jest wyposażona w
korpus betonowy, zakotwiczony na dnie morskim.
W dolnej części kolumny znajduje się otwór. Fale
Rys. 17. Ilustracja pracy elektrowni pływowej
1  poziom wody w morzu (pływu), 2  poziom wody w zatoce, wpadając do kolumny oscylacyjnej powodują sprę-
T  praca turbinowa, P  praca pompowa
żanie powietrza w jej górnej części, skąd sprężone
powietrze przez wąski kanał przechodzi do turbiny
Obecnie uważa się, że dla opłacalności budowy powietrznej sprzężonej z generatorem, a następnie
elektrowni pływowej jest konieczne, by różnica jest wydmuchiwane do atmosfery. Przy cofaniu się
poziomów morza między przypływem a odpływem fal następuje obniżanie się poziomu wody w kolum-
przekraczała 4 m. nie i dzięki powstającemu podciśnieniu  zasysanie
Lista planowanych do realizacji projektów bu- powietrza.
dowy elektrowni pływowych jest szeroka: Kanada Pierwsza doświadczalna instalacja z oscylacyj-
zbudowała w 1983 roku w zatoce Fundy elektrow- ną kolumną wodną została zbudowana w 1980 r.
nię Annapolis Royal o mocy 20 MW i planuje bu- w Japonii. W barce o długości 80 m wykonano 11
dowę trzech dalszych elektrowni pływowych  otworów, w których zainstalowano kolumny z tur-
Shepody (920 MW), Cumberland (795 MW), Cobequid bozespołami o mocy po 125 kW. Jednakże udało się
(3200 MW); w Wielkiej Brytanii trwają prace nad uzyskać tylko 20 kW z każdej kolumny.
elektrownią pływową w Zatoce Bristolskiej u ujścia W projekcie brytyjskim zakłada się budowę
rzeki Severn (4000 MW); Francja zamierza zbu- elektrowni maremotorycznej, opartej na zasadzie
dować nową zaporę o długości 98 km, zamykają- oscylacyjnej kolumny wodnej o mocy 2000 MW w
cą południowo-zachodnią część zatoki St. Mało pobliżu Hybrydów. Instalacja o długości kilkudzie-
(6000 MW); Indie projektują zamknięcie zatoki Kaćch sięciu kilometrów ma się składać z modułów po 5 MW.
zaporą o długości 8 km (600 MW); własne elektrownie Ma również stanowić ochronę brzegów przed niszczą-
pływowe projektują: Argentyna, Australia, Korea cym działaniem fal.
Południowa. W Norwegii w 1986 roku, w pobliżu Bergen zbudo-
Elektrownie maremotoryczne umożliwiają pozy- wano pierwszą na świecie przemysłową elektrownię
skiwanie i przetwarzanie na energiÄ™ elektrycznÄ… falowÄ… na zasadzie wielorezonansowej oscylacyjnej
energii fal oraz prądów morskich i oceanicznych. kolumny wodnej. Woda w kolumnie jest w rezonansie
W przypadku fal można do pozyskiwania ich energii z nadbiegającą falą. Konstrukcja turbiny powietrz-
stosować urządzenia: mechaniczne, pneumatyczne, nej jest zbliżona do turbiny wiatrowej Darrieusa.
hydrauliczne, elektromagnetyczne (rys. 18). Moc elektrowni wynosi 350 kW.
www.e-energetyka.pl
strona 316 (50) maj 2005
Koncepcja elektrowni maremotorycznych, w któ- Przewiduje się dwa rozwiązania konstrukcyjne:
rych wykorzystuje się energię prądów oceanicznych, stacjonarne, w którym urządzenia są zamontowane
polega na zastosowaniu wielkich turbin wodnych, na zakotwiczonych platformach i dostarczajÄ… wytwo-
zanurzonych i zakotwiczonych na drodze przepływu rzoną energię elektryczną na ląd kablami podwodny-
silnego prądu morskiego (np. przepływająca wzdłuż mi, oraz pływające, w którym urządzenia wytwórcze
Florydy odnoga Golfstromu). poruszajÄ… siÄ™ po powierzchni w poszukiwaniu miejsc
Oceany i morza świata są naturalnym, ogrom- o optymalnych warunkach termicznych, a wytworzo-
nym akumulatorem ciepła, którego wykorzystanie na energia elektryczna jest zużywana na miejscu do
jest możliwe dzięki elektrowniom maretermicznym. produkcji elektrochłonnych wyrobów.
Działanie elektrowni maretermicznych opiera się Koncepcja budowy elektrowni wykorzystującej
na wykorzystaniu różnicy temperatur między miejscowy gradient zasolenia polega na pozyskaniu
ciepła warstwą wód powierzchniowych a zimnymi energii pochodzącej z różnicy potencjałów energii
wodami głębinowymi. Jest to możliwe na obszarach chemicznej dwóch roztworów o różnych stężeniach
równikowych. Woda morska ma tam na powierzchni soli. Najodpowiedniejszą lokalizacją takich elektrow-
temperaturÄ™ ok. 30°C, zaÅ› na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 300 500 m ni sÄ… ujÅ›cia rzek. CiÅ›nienie osmotyczne miÄ™dzy sÅ‚odkÄ…
temperaturÄ™ ok. 7°C. RozwiÄ…zania elektrowni mare- wodÄ… rzeki a wodÄ… morskÄ… o zasoleniu 350 wynosi
termicznych idą w dwóch kierunkach: wykorzysta- 2,3 2,4 MPa, co odpowiada różnicy poziomów wody
nia pośredniego czynnika roboczego o niskiej tempe- w klasycznej elektrowni wodnej 260 m.
raturze wrzenia (amoniak, propan) i pracy turbiny Pierwszy projekt przemysłowej elektrowni wyko-
w cyklu zamkniętym zgodnie z obiegiem Carnota rzystującej gradient zasolenia oceanu i powstające
(rys. 19) oraz zastosowania otwartego cyklu (zgodnie w jego wyniku ciśnienie hydrauliczne opracowano
z obiegiem Clouda), w którym wykorzystuje się bez- w 1978 r. Wykorzystuje się w nim dwa stopnie prze-
pośrednio wodę morską odparowującą w atmosferze kształcania energii, dzięki wybudowaniu dwóch wy-
rozrzedzonej. Częściej rozpatrywana metoda z cyklem sokich tam oddzielających wodę słodką od morskiej.
zamkniętym polega na doprowadzeniu ciepłej wody W pierwszym etapie woda słodka przepływa do zbior-
powierzchniowej do wymiennika ciepła, w którym nika umieszczonego między tamami ponad 100 m
ulega odparowaniu czynnik roboczy niskowrzący. poniżej poziomu morza i napędza turbinę. Następnie,
Do skraplania pary opuszczającej turbinę jest w drugim etapie, woda słodka jest przepompowy-
stosowana woda z warstw głębinowych. Sprawność wana przez membrany osmotyczne do morza. Dla
cyklu zależy od różnicy temperatur wody dostar- uproszczenia zaproponowano umieszczenie turbin
czanej do parownika i skraplacza (kondensatora). bezpośrednio na dnie morza, co pozwala ograniczyć
Wynosi ona zwykle od 15 do 26°C, a zatem sprawność siÄ™ do jednej tamy, a w przypadku korzystnego
cyklu zawiera się w przedziale od 3 do 5%. Sprawność ukształtowania dna morskiego całkowicie z nich
elektrowni wynosi tylko 2 3%, co oznacza, że dla uzy- zrezygnować.
skania mocy l MW należy przez wymienniki ciepła Sprawność przemian realizowanych w elektrowni
przeprowadzić moc ok. 40 MW  pociąga to za sobą wykorzystującej gradient zasolenia ocenia się na
znaczne wymiary instalacji. Przewód doprowadzają- 3 20%; pozyskiwanie tych zasobów energii odna-
cy zimną wodę w elektrowni o mocy 40 MW powinien wialnej natrafia jednak na ogromne trudności tech-
mieć średnicę ok. 10 m, a powierzchnia wymiany niczne i ekologiczne. Szczególnie wykonanie wytrzy-
ciepła w wymienniku 45 000 m. małych, półprzepuszczalnych membran, stanowią-
cych zasadniczy element elektrowni, sprawia duże
kłopoty.
Energetyczne
wykorzystanie biomasy
Biomasa ma spośród odnawialnych z
ródeł energii
największy obecnie udział w pokrywaniu zapotrze-
bowania na nośniki energii pierwotnej (ok. 13%).
Wytwarzanie energii elektrycznej z biomasy może
odbywać się przez jej bezpośrednie spalanie w elek-
trociepłowniach lub elektrowniach (odpady rolnicze
w postaci słomy i siana, śmieci i niektóre odpady
Rys. 19. Schemat ideowy elektrowni maretermicznej
z cyklem zamkniętym czynnika niskowrzącego komunalne, odpady drewna) lub dzięki spalaniu
1  doprowadzenie ciepłej wody,
biogazu uzyskanego z biomasy.
2  wymiennik ciepła (wytwornica pary), 3  odpływ wody,
4  para czynnika roboczego (NH3), 5  turbina, Biogaz powstajÄ…cy w wyniku fermentacji z bioma-
6  generator elektryczny, 7  skraplacz, 8  doprowadzenie wody
sy pochodzenia rolniczego zawiera 55 70% metanu
zimnej, 9  czynnik roboczy w stanie ciekłym,
10  pompa czynnika roboczego i ma wartość opałową 19 700 25 000 kJ/m3.
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 317 (51)
Oprócz biogazu uzyskiwanego z różnych odpa-
dów organicznych poprzez fermentację beztlenową
w specjalnych komorach fermentacyjnych można
uzyskiwać gaz bezpośrednio ze składowisk odpa-
dów, tzw. gaz składowiskowy (wysypiskowy, niem.
Deponiegas). Składa się on głównie z metanu (ok. 50%)
i dwutlenku węgla. Pozyskiwanie gazu składowi-
skowego wymaga budowy na składowisku odpadów
systemu studzienek do odsysania gazu oraz systemu
rurociągów do jego odprowadzania. Ideę i możliwości
wykorzystania gazu wysypiskowego przedstawiono
na rysunku 20.
Rys. 21. Schemat ideowy elektrociepłowni biogazowej
1  silnik wysokoprężny systemu Otto, 2  kocioł odzysknicowy,
3  odbiorniki grzewcze, 4  odbiorniki technologiczne,
5  generator elektryczny, 6  sieć energetyki zawodowej,
7  transformator sprzęgający, 8  rozdzielnica,
9  wymiennik ciepła,
10  lokalne odbiorniki energii elektrycznej
Dla optymalnego pozyskania gazu z wysypiska
założono 133 studzienki odsysające, o głębokości
15 25 m. Gaz ze studzienek trafia do sześciu prze-
wodów zbiorczych. Cała sieć przewodów zbiorczych
ma długość 12 km i jest przyłączona do centralnej
stacji sprężania. Pozyskiwany gaz ma temperaturę
20 45°C i zawiera parÄ™ wodnÄ… i Å›ladowe iloÅ›ci sub-
stancji szkodliwych  jest więc ochładzany (konden-
sat jest usuwany) i oczyszczany. Została zbudowana
elektrociepłownia blokowa z trzema silnikami spa-
linowymi i generatorami o mocy 1,5 MW i napięciu
10 kV. Energia elektryczna jest przekazywana do
sieci publicznej, a ciepło odpadowe z silników służy
do ogrzewania okolicznych domów mieszkalnych
i Instytutu Badań Jądrowych (Hahn-Meitner).
Innym sposobem energetycznego wykorzystania
odpadów komunalnych jest ich spalanie. Historia
Rys. 20. Możliwości wykorzystania gazu wysypiskowego rozwoju spalarni odpadów miejskich datuje się od
1874 r., kiedy to w Wielkiej Brytanii podjęto pierw-
sze próby likwidacji odpadów poprzez ich spalanie.
Schemat ideowy elektrociepłowni, w której bio- Dynamiczny rozwój spalarni nastąpił po drugiej
gaz jest wykorzystywany jako paliwo w silnikach wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej,
wysokoprężnych pracujących wg obiegu Otto, przed- Stanach Zjednoczonych i Japonii. Dotychczas na
stawiono na rysunku 21 [19]. Silniki te napędzają świecie zainstalowano ok. 170 spalarni o dziennej
generatory elektryczne, a ciepło z chłodzenia silników wydajności ponad 100 t miejskich odpadów.
i odbierane z gazów spalinowych może służyć do pro- Spalanie odpadów winno być połączone z produk-
dukcji wody gorącej lub pary technologicznej. Gorąca cją energii elektrycznej i ciepła. Przykładem takiego
woda użytkowa może być wykorzystana, m.in. do podejścia jest Szwecja, gdzie unieszkodliwia się przez
przyspieszenia procesu fermentacji biomasy. spalanie w 22 zakładach ok. 60% śmieci komunalnych
Podobny układ zastosowano do spalania gazu wy- (rocznie 1,7 mln t). Największymi spalarniami dyspo-
sypiskowego, pochodzÄ…cego z wielkiego wysypiska od- nujÄ…: Sztokholm, Uppsala, Malmö, Göteborg.
padów komunalnych w poÅ‚udniowo-zachodniej części ElektrociepÅ‚ownia Högdalen unieszkodliwia w
Berlina Zachodniego, na którym w latach 1955 1980 100% śmieci zbierane z całego Sztokholmu, rocznie
zgromadzono ok. 11 mln m3 śmieci. Wysypisko obej- 230 tys. t (odpowiada to 50 tys. m3 ropy naftowej).
muje powierzchnię 50 ha i osiągnęło wysokość 50 m. Składają się na nie: papier (ok. 40% ilości odpadów),
Ze względu na trujące wyziewy zostało całkowicie tworzywa sztuczne (9 10%), odpadki ogrodowe
przykryte warstwą ziemi o grubości co najmniej 1 m. (25 30%), metal i szkło (6 9%). Moc cieplna części
W 1984 r. została zawarta umowa o eksploatacji wy- spalającej śmieci wynosi 154 MW, zaś moc elektrycz-
sypiska do produkcji energii elektrycznej i ciepła. na 24 MW.
www.e-energetyka.pl
strona 318 (52) maj 2005
W celu zapewnienia dostaw ciepła nawet w wa- Instalacja biogazowa jest wyposażona w silnik
runkach bardzo ostrej zimy oraz utrzymania sto- spalinowy i generator synchroniczny. Woda chłodzą-
sownej rezerwy mocy na wypadek awarii urządzeń ca oraz gazy spalinowe silnika oddają ciepło, które
podstawowych, elektrociepłownię wyposażono dodat- ogrzewa kolumnę fermentacyjną biogazu. Buforowy
kowo w jeden olejowy kocioł parowy o mocy cieplnej zbiornik gazu o pojemności 200 m3 stanowi rezerwę
80 MW i dwa, również olejowe, kotły wodne o łącznej krótkookresową.
mocy cieplnej 20 MW. Około 85% ciepła oddawanego Punkt zarządzania systemem gromadzi, przetwa-
do sieci ciepÅ‚owniczej przez elektrociepÅ‚owniÄ™ Högda- rza i przekazuje wszystkie istotne dane dotyczÄ…ce
len pochodzi ze spalania śmieci. Elektrociepłownia wytwarzania energii, dane meteorologiczne oraz
jest wyposażona w skuteczną instalację oczyszcza- dane zakładu utylizacji ścieków. Zarządzanie syste-
nia spalin, nie stanowi więc żadnego zagrożenia dla mem polega na śledzeniu danych eksploatacyjnych,
środowiska. porównaniu profilu produkcji energii z danymi
meteorologicznymi, porównaniu mocy generowanej
z obciążeniem itp.
Składowe elementy systemu zostały dostarczone
Kompleksowe wykorzystanie przez:
z
ródeł energii odnawialnej generator fotoelektryczny  Telefunken System-
technik,
Można sądzić, że jednoczesne pozyskiwanie i prze- instalacja wiatrowa  stocznia okrętowa Husa-
twarzanie różnych nośników energii odnawialnej mer,
pozwoli na pełne i stabilne pokrycie potrzeb energe- instalacja biogazowa  Daimler-Benz.
tycznych konkretnego obiektu lub rejonu.
Przykładem takiego kompleksowego systemu jest Zakład utylizacji ścieków przerabia ścieki z mia-
zbudowany dla zakładu utylizacji ścieków na wys- sta Burg i ośrodka rekreacyjnego Burg-Tiefe.
pie Fehmarn (Niemcy) hybrydowy system wyko- Takie układy, jak przedstawiony wyżej, noszą
rzystania odnawialnych z
ródeł energii, składający nazwę hybrydowych systemów wytwarzania ener-
się z: gii elektrycznej czy też hybrydowych systemów
lð generatora fotoelektrycznego wraz z przeksztaÅ‚t- energetycznych (hybrid power systems), przy czym
nikiem prądu stałego na przemienny, możliwe jest w nich także wykorzystywanie trady-
lð instalacji wiatrowej, cyjnych noÅ›ników energii pierwotnej.
lð instalacji biogazowej wytwarzajÄ…cej energiÄ™ elek- Innym przykÅ‚adem kompleksowego wykorzy-
tryczną i ciepło, stania odnawialnych z
ródeł energii jest duńska
lð punktu zarzÄ…dzania systemem. koncepcja budowy systemów o mocy od 0,2 do
10 MW do lokalnego zaopatrywania odbiorców w
Generator fotoelektryczny o mocy szczytowej energię elektryczną i ciepło, wytwarzane w ukła-
140 kW składa się z 3840 modułów. Dla uzyskania dzie skojarzonym  LOCUS (LOcal Cogeneration
napięcia 410 V prądu stałego 24 moduły typu PO10/40 Utility System). System składa się z elektrowni wia-
łączy się szeregowo, a następnie 160 tak połączonych trowej, elektrociepłowni opalanej gazem ziemnym
zestawów łączy się równolegle dla uzyskania prądu lub biogazem, pompy ciepła i akumulatora ciepła
znamionowego 370 A. Dwa przekształtniki prądu (rys. 22).
stałego na przemienny, każdy o mocy 80 kVA, słu- Jednostkowe nakłady inwestycyjne ocenia się
żą do powiązania generatora z siecią elektryczną. na 800 USD/kW, co czyni LOCUS konkurencyjnym
Przekształtniki są wyposażone w zabezpieczenia ekonomicznie dla elektrowni węglowych.
zwarciowe i przeciążeniowe.
Instalacja wiatrowa, typ HSW250, ma moc zna-
mionową 250 kW. Wysokość wieży do piasty wirnika
silnika wiatrowego, o średnicy 25 m, wynosi 28 m.
Wieża jest wyposażona w schody wewnętrzne. Moc
znamionową instalacja wiatrowa osiąga przy pręd-
kościach wiatru od 14 do 23 m/s. Jest wyposażona w
generator asynchroniczny z przełącznikiem liczby
par biegunów, kontrolowanym i sterowanym przez
komputer. Komputer kontroluje i monitoruje także
wszystkie operacje dokonywane automatycznie: za-
trzymanie instalacji przy spadku prędkości wiatru
Rys. 22. Schemat ideowy duńskiego układu do
skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła
poniżej 4 m/s, wyłączenie instalacji przy prędkości
z energii odnawialnych LOCUS
wiatru powyżej 23 m/s, monitorowanie stanu oleju
l  zbiornik paliwa (biogaz, gaz ziemny),
2  silnik spalinowy,
i jego temperatury, ciśnienia hamulca hydraulicz-
3  generator (silnik) elektryczny,
nego.
4  pompa ciepła, 5  akumulator ciepła
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 319 (53)
Wykład piąty
Obecna rola i perspektywy
zwiększenia udziału odnawialnych z
ródeł energii
w gospodarce energetycznej świata
Obecna rola odnawialnych zasobów energii W Polsce wykorzystywanym dotychczas i liczą-
cym się rodzajem energii odnawialnej była energia
Zużycie pierwotnych nośników energii na świecie wodna, chociaż nasze zasoby hydroenergetyczne są
w 2001 r. wynosiło 10,383 Gtoe, z czego na poszczegól- niewielkie. Pewną rolę odgrywa również drewno opa-
ne nośniki przypadało: łowe i torf. Zużycie drewna i jego odpadów wynosi ok.
lð ropa naftowa 3,63 Gtoe 35% 4 mln m3/a, a zużycie torfu ok. 0,2 mln t/a.
lð wÄ™giel 2,42 Gtoe 23,5% O dynamice wykorzystania potencjalnych za-
lð gaz ziemny 2,20 Gtoe 21% sobów energii odnawialnych na Å›wiecie i w Polsce
lð energia jÄ…drowa 0,72 Gtoe 7% decydujÄ… teraz i w przyszÅ‚oÅ›ci głównie koszty: budo-
lð odnawialne z
ródła energii 1,4 Gtoe 13,5% wy elektrowni oraz wytwarzania energii ze z
ródeł
Zużycie energii na świecie stale wzrasta. energii odnawialnej.
Odnawialne z
ródła energii wprawdzie nie mogą sta- Szacunkowe koszty wytwarzania energii elek-
nowić substytutu energii jądrowej; są jednak i będą trycznej ze z
ródeł odnawialnych, w warunkach
wykorzystywane i rozwijane, szczególnie w krajach amerykańskich zestawiono w tabeli 14.
wysoko uprzemysłowionych.
Tabela 14
Åšwiatowe zasoby biomasy szacuje siÄ™ na 170 Gt/a
Zdyskontowane przeciętne koszty energii elektrycznej ze z
ródeł
suchej masy. Stałe odpady komunalne utylizuje się odnawialnych wg US DoE
w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej w 630
Rodzaj z
ródła lub technologia centy/kWh
instalacjach; 40% z nich ma urzÄ…dzenia regeneracji
Geotermalna i wodna 3,3 3,9
ciepła odpadowego.
Geotermalna (suche skały) 10,9
W okresie od 1990 do 2001 roku nastąpił wzrost
Wiatr 5,0 6,4
produkcji energii elektrycznej w elektrowniach
Cieplna słoneczna (rynny paraboliczne) 17,3
wiatrowych z 3,8 TWh do 34 TWh. Za optymalne pod
Cieplna słoneczna (koncentrator talerzowy) 134,3
względem ekonomicznym uważa się elektrownie
Fotowoltaiczna  domy mieszkalne 37
wiatrowe o mocy powyżej 1 MW. Fotowoltaiczna  skala przemysłowa 51,7
Ponad 20 krajów posiada elektrownie geotermicz-
ne. Ich moc w 2001 r. osiągnęła 5443 MW. Porównania ekonomiczne są z natury rzeczy bar-
Wykorzystanie energii słonecznej odbywa się dzo przybliżone, celowe jest więc przeprowadzenie
na drodze przemiany w ciepło za pomocą kolekto- oceny jakościowej. Przedstawiono ją w tabeli 15.
rów słonecznych, które następnie używane jest do Istniejący potencjał odnawialnych z
ródeł energii
ogrzewania pomieszczeń oraz do produkcji energii może być uzupełniony przez tzw. rolniczy produkt
elektrycznej (metoda heliotermiczna) oraz drogą energetyczny oraz przez recyrkulację materiałów
przemiany w energiÄ™ elektrycznÄ… (metoda fotoelek- jako ponowne wprowadzenie w obieg gospodarczy
tryczna). Światowy rynek ogniw fotoelektrycznych uprzednio zużytej energii.
ocenia się obecnie na ok. 40 MW/a, a koszty ogniw Rolniczy produkt energetyczny jest to roślina,
systematycznie maleją. która jest specjalnie produkowana w celu zaspoko-
Energia pływowa jest wykorzystywana w spo- jenia energetycznych potrzeb gospodarki. Do naj-
sób ograniczony. Poza elektrownią pływową La bardziej znanych współczesnych rolniczych substy-
Rance (Francja) o mocy 240 MW, eksploatowaną od tutów produktów energetycznych należą: drewno,
1967 roku, oraz małymi elektrowniami w b. ZSRR trzcina cukrowa, zboże. Drewno jest najstarszym
i Kanadzie, wykorzystanie energii pływów pozo- i nadal stosowanym nośnikiem energii. Trzcina cu-
staje w sferze projektów, np. W. Brytania planuje krowa od czasów I wojny światowej jest przerabiana
budowę wielkiej elektrowni pływowej u ujścia rzeki na paliwo alkoholowe do pojazdów samochodowych.
Severn. W tym samym celu używa się zboża.
www.e-energetyka.pl
strona 320 (54) maj 2005
Tabela 15
Ocena jakościowa kosztów wytwarzania energii elektrycznej z różnych z
ródeł energii pierwotnej
Koszty Koszty Koszty
y
ródło energii Koszty ogółem
inwestycyjne eksploatacji paliwa
Woda b. niskie wysokie b. niskie żadne
Węgiel (blisko kopalni) niskie umiarkowane dość niskie umiarkowane
Węgiel (daleko od kopalni) dość wysokie umiarkowane umiarkowane dość wysokie
Ropa wysokie niskie niskie wysokie
Gaz ziemny umiarkowane niskie niskie dość wysokie
Energia jÄ…drowa:
 reaktory termiczne dość wysokie wysokie umiarkowane niskie
obecnie
 reaktory powielajÄ…ce b. wysokie umiarkowane  ujemne
nieefektywne
Energia geotermiczna niskie umiarkowane dość niskie żadne
Wiatr wysokie wysokie b. niskie żadne
Słońce b. wysokie b. wysokie b. niskie żadne
Biomasa niskie umiarkowane niskie umiarkowane
Uwarunkowania rozwoju wykorzystania udział odnawialnych z
ródeł energii w zaspokojeniu
odnawialnych z
ródeł energii zapotrzebowania EU na energię pierwotną w 2010 r.
 regulacje prawne1) Obok Białej Księgi dokumentem międzynarodo-
wym o charakterze strategicznym, wyrażającym
Racjonalne wykorzystanie energii ze z
ródeł od- polityczną wolę wsparcia odnawialnych z
ródeł
nawialnych jest jednym z istotnych komponentów energii jest Zielona Księga  Ku europejskiej strategii
zrównoważonego rozwoju przynoszącym wymierne bezpieczeństwa energetycznego . W dokumencie tym
efekty ekologiczno-energetyczne. Wzrost udziału Komisja Europejska przedstawia możliwą sytuację
odnawialnych z
ródeł energii w bilansie paliwowo- energetyczną Europy w ciągu najbliższych kilkudzie-
-energetycznym świata przyczynia się do poprawy sięciu lat i podkreśla dwie zasadnicze kwestie:
efektywnoÅ›ci wykorzystania i oszczÄ™dzania zasobów lð Unia Europejska jest w znacznym stopniu uzależ-
surowców energetycznych, poprawy stanu środowi- niona od zewnętrznych dostaw energii (obecnie 50%
ska poprzez redukcję zanieczyszczeń do atmosfery samowystarczalności),
i wód oraz redukcjÄ™ iloÅ›ci wytwarzanych odpadów. lð emisje gazów cieplarnianych na obecnym poziomie
W zwiÄ…zku z tym wspieranie rozwoju tych z
ródeł nie pozwalają na wypełnienie zapisów Protokołu
staje się coraz poważniejszym wyzwaniem dla nie- z Kioto [17],
malże wszystkich państw świata. co ma bezpośredni związek z rozwojem wykorzysta-
Udział odnawialnych z
ródeł energii w bilansie nia odnawialnych z
ródeł energii.
paliwowo-energetycznym świata wynosi około 14%, Zagadnienia krajowej polityki energetycznej
wartość ta wynika zarówno z rozwoju nowych tech- w zakresie odnawialnych z
ródeł energii zostały
nologii wykorzystujÄ…cych odnawialne z
ródła energii przedstawione w dokumencie Strategia rozwoju
jak również z faktu, że część ludności świata nie ma energetyki odnawialnej. Opublikowana w roku 2000
dostępu do konwencjonalnych z
ródeł energii. jest dokumentem politycznym wynikającym z re-
Wspieranie rozwoju odnawialnych z
ródeł energii alizacji obowiązku wynikającego z Rezolucji Sejmu
stało się ważnym celem polityki Unii Europejskiej. Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 lipca 1999 r. w
Wyrazem tego stała się opublikowana w 1997 roku, sprawie wzrostu wykorzystania energii ze z
ródeł
w Białej Księdze Komisji Europejskiej, strategia odnawialnych.
rozwoju odnawialnych z
ródeł energii w krajach Unii Strategia określa cel strategiczny udziału energii
Europejskiej, która została uznana za podstawę dzia- ze z
ródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energe-
łań na poziomie unijnym. tycznym kraju 7,5% dla 2010 roku i 14% dla 2020
W Białej Księdze  Energia dla przyszłości: odna- roku w strukturze zużycia nośników pierwotnych.
wialne z
ródła energii stwierdza się, że odnawialne Strategia i plan działań w dziedzinie odnawial-
z
ródła energii mają zbyt mały udział w bilansie ener- nych z
ródeł energii przedstawiony w Białej Księdze
getycznym krajów Unii w porównaniu z dostępnym Komisji Europejskiej wymusiły na wszystkich kra-
potencjałem technicznym. Plan działania przed- jach członkowskich podejmowanie działań wspie-
stawiony w Białej Księdze ma na celu stworzenie rających odnawialne z
ródła energii, takich jak: in-
odpowiednich warunków rynkowych dla rozwoju westowanie w badania, zwolnienia podatkowe, gwa-
odnawialnych z
ródeł energii bez nadmiernych obcią- rantowane ceny energii, subsydia inwestycyjne
żeń finansowych. Jego podstawowe założenie to 12% itp. Sama Komisja Europejska od ponad dziesięciu
lat wspiera badania i rozwój odnawialnych z
ródeł
energii w ramach kolejnych Ramowych Programów
1)
Artykuł przekazano do Redakcji w listopadzie 2004 r. Niektóre regulacje
prawne uległy od tego czasu zmianie. Badań i Rozwoju.
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 321 (55)
W dokumencie postawiony cel jest celem poli- użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji,
tycznym, wymuszającym dalsze działania, w tak przeciwdziałania negatywnym skutkom natural-
zasadniczej kwestii dla zrównoważonego rozwoju, nych monopoli, uwzględnienia wymogów ochrony
jakÄ… jest wzrost wykorzystania odnawialnych z
ródeł środowiska, zobowiązań wynikających z umów mię-
energii w Polsce. dzynarodowych oraz ochrony interesów odbiorców
Wzrost udziału energii elektrycznej ze z
ródeł i minimalizacji kosztów.
odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elek-
trycznej stał się ważnym celem Unii Europejskiej.
Tabela 16
Dyrektywa 2001/77/EC Parlamentu Europejskiego Krajowe cele indykatywne udziału energii elektrycznej
wytworzonej w odnawialnych z
ródłach energii dla krajów UE
i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji
energii elektrycznej ze z
ródeł odnawialnych na we-
Kraj OZE %  1997 OZE %  2010
wnętrznym rynku energii elektrycznej stwierdza,
że ze względu na poprawę bezpieczeństwa i dywer- Austria 70 78
syfikację dostaw energii, ochronę środowiska oraz
Belgia 1.1 6
czynniki społeczne i ekonomiczne, odnawialne z
ródła
Dania 8.7 29
energii należy traktować priorytetowo.
Dyrektywa definiuje odnawialne z
ródła ener-
Finlandia 24,7 31,5
gii jako niekopalne z
ródła energii (wiatr, energia
Francja 15 21
słoneczna, geotermalna, pływów i fal morskich,
hydroenergia, biomasa, gaz uzyskiwany z wysy- Niemcy 4,5 12,5
pisk, ścieków oraz biogaz), zaś energia elektryczna
Grecja 8,6 20,1
uzyskiwana ze z
ródeł odnawialnych oznacza energię
Irlandia 3,6 13,2
elektrycznÄ… wytwarzanÄ… przez elektrownie wy-
łącznie z zasobów oraz proporcjonalną część energii
WÅ‚ochy 16 25
elektrycznej wytworzonej przez elektrownie hybry-
Luxembourg 2,1 5,7
dowe, zużywające także konwencjonalne paliwa, jak
Holandia 3.5 9
również energię elektryczną pochodzącą z elektrowni
zbiornikowo-pompowych, po wyłączeniu energii elek-
Portugalia 38,5 39
trycznej wytworzonej przez elektrownie szczytowe
Hiszpania 19,9 29,4
w układzie pompowym.
Dyrektywa określa również referencyjne wskaz
-
Szwecja 49,1 60
niki krajowych udziałów energii elektrycznej wy-
Wielka Brytania 1,7 10
twarzanej w z
ródłach odnawialnych, w relacji do
Cypr 0,05 6,0
zużycia energii elektrycznej brutto do 2010 roku.
Komisja Europejska wyznaczyła również dla Polski
Czechy 3,8 8,0
taki wskaz
nik, ustalajÄ…c cel indykatywny na po-
Estonia 0,2 5,1
ziomie 7,5% w roku 2010 dla energii elektrycznej
pochodzÄ…cej z odnawialnych z
ródeł energii. Ponadto
Węgry 0,7 3,6
dyrektywa nakłada na państwa członkowskie szereg
A
otwa 42,4 49,3
dodatkowych obowiązków, wynikających z tworze-
Litwa 3,3 7,0
nia wewnętrznego wspólnotowego rynku energii
elektrycznej.
Malta 0,0 5,0
W tabeli 16 przedstawiono krajowe cele indyka-
Polska 1,6 7,5
tywne udziału energii elektrycznej wytworzonej
w odnawialnych z
ródłach energii dla krajów UE.
SÅ‚owacja 17,9 31,0
Podstawą działań legislacyjnych, mających na
SÅ‚owenia 29,9 33,6
celu m.in. wspieranie rozwoju wytwarzania energii
EU 25 12,9 21,0
z wykorzystaniem odnawialnych z
ródeł jest ustawa
z dnia 10 kwietnia 1997 roku  Prawo energetyczne
(Dz. U. z 2003 r., nr 153 poz. 1504 ze zmianami).
Ustawa określa zasady kształtowania polityki Ustawa Prawo energetyczne definiuje odnawialne
energetycznej państwa, zasady i warunki zaopa- z
ródło energii jako z
ródło wykorzystujące w proce-
trzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła sie przetwarzania energię wiatru, promieniowania
oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów
jak również określa organy właściwe w sprawach morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną
gospodarki paliwami i energią. z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu
Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrów- powstałego w procesie odprowadzania lub oczyszcza-
noważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeń- nia ścieków albo rozkładu składowanych szczątek
stwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego roślinnych i zwierzęcych.
www.e-energetyka.pl
strona 322 (56) maj 2005
Ustawa nakłada na przedsiębiorstwa energe- 4. Obowiązek zapewnienia przez operatora syste-
tyczne zajmujące się obrotem energią elektryczną mu elektroenergetycznego pierwszeństwa w świad-
obowiązek zakupu wytwarzanej na terytorium Rze- czeniu usług przesyłowych energii elektrycznej
czypospolitej Polskiej energii elektrycznej z odna- wytworzonej w odnawialnych z
ródłach energii
wialnych z
ródeł energii, przyłączonych do sieci oraz o ile nie naruszy to niezawodności i bezpieczeń-
jej odsprzedaży bezpośrednio lub pośrednio odbiorcom stwa krajowego systemu elektroenergetycz-
dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne nego.
potrzeby. PrzystÄ…pienie Polski do Unii Europejskiej
implikowało konieczność przyjęcia prawa wspólno- 5. Zmianę adresata obowiązku zakupu energii elek-
towego, w tym implementacji omówionej wcześniej trycznej wytworzonej w odnawialnych z
ródłach
dyrektywy 2001/77/EC Parlamentu Europejskiego i energii lub wytworzenia energii elektrycznej we
Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji własnych z
ródłach. Zmiana ta podyktowana jest
energii elektrycznej ze z
ródeł odnawialnych na we- liberalizacją rynku energii, a tym samym coraz
wnętrznym rynku energii elektrycznej. szerszym stosowaniem zasady dostępu stron trze-
Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy cich do usług przesyłowych.
Prawo energetyczne oraz ustawy  Prawo ochrony
środowiska (Dz. U. Nr 91, poz. 875), która weszła w 6. Przedstawianie, przez ministra właściwego do
życie z dniem 1 maja 2004 r., zawiera m.in. regulacje spraw gospodarki, Radzie Ministrów co pięć lat
dotyczące wymaganych wymienioną dyrektywą raportu określającego cele w zakresie udziału ener-
świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej gii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych
wytworzonej w odnawialnych z
ródłach energii, z
ródłach energii w krajowym zużyciu energii elek-
obowiązku zapewnienia przez operatora systemu trycznej w kolejnych dziesięciu latach. Pierwszy
elektroenergetycznego pierwszeństwa w świadczeniu taki raport powinien zostać ogłoszony w terminie
usług przesyłowych tej energii oraz doprecyzowuje do 1 marca 2005 roku.
mechanizm obowiÄ…zku zakupu energii elektrycznej
z OZE, szczególnie w odniesieniu do ustalenia mi- 7. Sporządzanie, przez ministra właściwego do spraw
nimalnej wysokości kar za nieprzestrzeganie tego gospodarki, co dwa lata raportu zawierającego
obowiązku. analizę realizacji celów ilościowych i osiągniętych
W ustawie wprowadzono wiele uregulowań szcze- wyników w zakresie wytwarzania energii w od-
gółowych. nawialnych z
ródłach energii. W tym przypadku
1. Instytucję świadectw pochodzenia jako rozwiąza- pierwszy raport powinien być ogłoszony do 27
nia gwarantującego, że dana energia elektryczna paz
dziernika 2005 roku.
faktycznie została wyprodukowana w odnawial-
nym z
ródle energii. Ustawa szczegółowo określa 8. Ustalenie minimalnej wysokości kary pieniężnej
tryb wydawania, zawartość świadectwa pochodze- za nieprzestrzeganie obowiązku zakupu lub wy-
nia oraz wniosku o jego wydanie, a także sposób tworzenia energii elektrycznej w odnawialnych
umorzenia świadectw pochodzenia. Obowiązek z
ródłach energii, co powinno poprzez rachunek
wydawania i umarzania świadectw pochodzenia ekonomiczny, skutecznie zniechęcać do narusza-
nałożony został na Prezesa Urzędu Regulacji nia prawa w tym zakresie. Wpływy z tytułu kar
Energetyki. stanowić będą przychody Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i będą
2. Obowiązek uzyskania koncesji na prowadzenie przeznaczone wyłącznie na wspieranie rozwoju
działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania odnawialnych z
ródeł energii znajdujących się
energii elektrycznej w odnawialnych z
ródłach na terytorium RP. Jest to dodatkowy instrument
energii niezależnie od mocy z
ródła. Wymaganie wspierania rozwoju energetyki odnawialnej.
to jest konsekwencją wprowadzenia świadectw
pochodzenia, dla których koncesje stanowią pod- 9. Jednoznaczne określenie obowiązków gminy w
stawę dokonywania kontroli pochodzenia. Aby zakresie uwzględniania w założeniach do planów
przepis ten nie był dodatkowym obciążeniem zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i pa-
dla małych wytwórców energii ze z
ródeł odna- liwa gazowe lokalnych odnawialnych zasobów
wialnych wprowadzono zwolnienia ich z opłaty energii.
koncesyjnej.
Ponadto ustawa Prawo energetyczne nakłada na
3. Nałożenie obowiązku odbioru przez przedsiębior- ministra właściwego ds. gospodarki kompetencje
stwo energetyczne, zajmujące się przesyłaniem uszczegółowienia zakresu obowiązku zakupu ener-
i dystrybucją energii elektrycznej, do sieci którego gii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych z
ródeł
przyłączone są odnawialne z
ródła energii, całej energii w drodze rozporządzenia.
ilości energii elektrycznej z tych z
ródeł, jeżeli są Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Po-
na nią zawarte umowy sprzedaży. lityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 323 (57)
szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii Przepisy wprowadzają także regulacje w zakresie
elektrycznej i ciepła z odnawialnych z
ródeł energii współspalania, tj. regulacje pozwalające na zalicze-
oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skoja- nie do energii pochodzÄ…cej z odnawialnych z
ródeł
rzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. Nr 104, poz. energii części energii wytworzonej z jednoczesnego
971) stanowi wykonanie delegacji zawartej w usta- spalania biomasy lub biogazu z paliwami konwen-
wie. cjonalnymi.
Rozporządzenie określa: Jeżeli w tej samej jednostce wytwórczej zachodzi
zakres obowiązku zakupu energii elektrycznej współspalanie biomasy lub biogazu z innymi paliwa-
i ciepła z odnawialnych z
ródeł energii oraz energii mi służącymi do wytwarzania energii elektrycznej,
elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwa- do energii wytwarzanej z odnawialnych z
ródeł
rzaniem ciepła; energii zalicza się także część energii odpowiada-
rodzaje, parametry techniczne i technologiczne jącą procentowemu udziałowi energii chemicznej
z
ródeł odnawialnych wytwarzających energię biomasy lub biogazu w całości energii chemicznej
elektryczną lub ciepło; zużywanego paliwa do produkcji energii elektrycz-
parametry techniczne i technologiczne z
ródeł nej. Wyliczenia dokonuje się na podstawie poniższe-
energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu go wzoru, według wskazań urządzeń i przyrządów
z wytwarzaniem ciepła; pomiarowych:
wielkość udziału energii, o których mowa w pkt.
1, których zakup przez przedsiębiorstwa ener-
getyczne jest obowiązkowy, w sprzedaży energii
elektrycznej odbiorcom;
sposób uwzględniania w taryfach kosztów energii
elektrycznej i ciepła objętych obowiązkiem zakupu
[35].
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
Obowiązek zakupu energii elektrycznej i ciepła
wytworzonych w z
ródłach odnawialnych jest podsta- Eo  ilość energii elektrycznej lub ciepła zaliczonych
wowym mechanizmem polskiego systemu wsparcia do energii wytwarzanej z odnawialnych z
ródeł
dla  zielonej energii. energii, MWh lub GJ;
Przepisy rozporządzenia mają za zadanie uspraw- E  ilość energii elektrycznej lub ciepła wytworzo-
nić i ułatwić rozwój energetyki odnawialnej oraz nych w jednostce wytwórczej, w której jest spa-
produkcję energii elektrycznej w skojarzeniu z wy- lana biomasa lub biogaz wspólnie z innymi pali-
twarzaniem ciepła. wami, MWh lub GJ;
Obowiązek zakupu energii elektrycznej pochodzą- Mbi  masę spalonej w jednostce wytwórczej bio-
cej z odnawialnych z
ródeł energii uznaje się za speł- masy lub biogazu, Mg;
niony, jeżeli udział ilościowy tej energii w wykonanej Mkj  masę spalonych w jednostce wytwórczej in-
całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej nych rodzajów paliw, Mg;
przez dane przedsiębiorstwo energetyczne tym od- Wbi  wartości opałowe biomasy lub biogazu spalo-
biorcom wynosi nie mniej niż: nych w jednostce wytwórczej, obliczone w spo-
lð 2,85% w 2004 r.; sób okreÅ›lony w Polskich Normach, MJ/Mg;
lð 3,1% w 2005 r.; Wkj  wartoÅ›ci opaÅ‚owe innych niż okreÅ›lone w sym-
lð 3,6% w 2006 r.; bolu Wbi paliw spalonych w jednostce wy-
lð 4,2% w 2007 r.; twórczej, obliczone w sposób okreÅ›lony w
lð 5,0% w 2008 r.; Polskich Normach, MJ/Mg;
lð 6,0% w 2009 r.; n  liczbÄ™ rodzajów biomasy lub biogazu spalo-
lð 7,5% w 2010 r. nych w jednostce wytwórczej;
m  liczbę rodzajów innych paliw spalonych w
Przepisy rozporządzenia zaliczają do energii wy- jednostce wytwórczej.
twarzanej z odnawialnych z
ródeł energii, niezależnie
od parametrów technicznych z
ródła, energię elek- Koszty energii pochodzącej z odnawialnych z
ródeł
tryczną lub ciepło pochodzące ze z
ródeł odnawialnych, energii jak na razie przewyższają koszty energii
w szczególności z: pochodzącej z energetyki konwencjonalnej. Wiąże
elektrowni wodnych, się to między innymi z kosztami rozwoju technologii
elektrowni wiatrowych, wykorzystania zasobów energetyki odnawialnej.
z
ródeł wytwarzających energię z biomasy, Koszty uzasadnione, czyli niezbędne do wykonywa-
z
ródeł wytwarzających energię z biogazu, nia zobowiązań powstałych w związku z prowadzoną
słonecznych ogniw fotowoltaicznych, przez przedsiębiorstwo energetyczne działalnością
słonecznych kolektorów do produkcji ciepła, w zakresie wytwarzania energii, często pomijają
z
ródeł geotermicznych. koszty zewnętrzne działalności przedsiębiorstwa.
www.e-energetyka.pl
strona 324 (58) maj 2005
Działalność energetyki niesie za sobą ujemne skutki Dodatkowym czynnikiem poprawiającym kon-
oddziaływania na środowisko. kurencyjność energii ze z
ródeł odnawialnych na
W przypadku energetyki odnawialnej skutki te rynku, w stosunku do energii konwencjonalnej jest,
są zwykle mniejsze od oddziaływania energetyki stosowane także w Polsce, zwolnienie na mocy ustawy
konwencjonalnej. z dnia 23 stycznia 2004 r.  o podatku akcyzowym
W miarę rozwoju technologii i większego rozpo- (Dz. U. Nr 29, poz. 257) z podatku akcyzowego m.in.
wszechniania energetyki odnawialnej prognozuje sprzedaży energii elektrycznej wytwarzanej w z
ró-
się obniżenie kosztów tej energii. dłach odnawialnych.
Postęp technologiczny powoduje stopniowe Rozwój energetyki odnawialnej w Polsce jest
obniżanie cen materiałów wykorzystywanych do uzasadniony wieloma korzyściami społecznymi,
wytwarzania energii z odnawialnych z
ródeł energii. gospodarczymi i ekologicznymi. Polska jest krajem
Przykładem w tym przypadku może być rozwój o stosunkowo wysokim potencjale technicznym
materiałów w zakresie ogniw fotowoltaicznych, któ- energetyki odnawialnej, mogącej służyć zarówno
ry spowodował na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci do produkcji energii elektrycznej, ciepła i paliw
znaczny spadek cen paneli fotowoltaicznych. płynnych.
Aby określić uzasadnione koszty pozyskania ener- W ciągu najbliższych lat energia ze z
ródeł odna-
gii ze z
ródeł odnawialnych przepisy rozporządzenia wialnych stanowić będzie znaczący składnik bilansu
określają koszty ponoszone w związku z realizacją energetycznego Unii Europejskiej. Integracja z Unią
obowiązków ustawowych. Europejską z jednej strony zobowiązuje nasz kraj do
Kosztami energii elektrycznej i ciepła wytwarza- podejmowania działań na rzecz rozwoju wykorzy-
nych z odnawialnych z
ródeł energii, uwzględnionymi stania odnawialnych z
ródeł energii, z drugiej strony
w taryfach, sÄ… koszty zakupu: daje szansÄ™ na skorzystanie z istotnej pomocy Unii
Europejskiej w tej dziedzinie.
uð energii elektrycznej na gieÅ‚dzie towarowej w rozu-
mieniu przepisów ustawy z dnia 26 paz
dziernika
2000 r. o giełdach towarowych,
uð energii elektrycznej na uznanym za konkuren-
cyjny pozagiełdowym, ogólnodostepnym rynku
energii,
uð energii elektrycznej lub ciepÅ‚a bezpoÅ›rednio od
wytwarzającego tę energię lub ciepło na podsta-
wie ceny ustalonej odpowiednio w zatwierdzonej
taryfie wytwarzajÄ…cego, w wyniku przetargu lub
negocjacji.
Przytoczone przepisy rozporzÄ…dzenia majÄ… unie-
możliwić  między innymi  realizację obowiązku
poprzez wielokrotny obrót tą samą energią, a więc
podwyższanie kosztów obrotu na skutek marż nakła-
danych przez przedsiębiorstwa dokonujące obrotu
tÄ… energiÄ….
Wyeliminowanie możliwości praktykowania
wielokrotnego zaliczania tej samej energii jako
wypełnienia obowiązku zakupu przez różne przed-
siębiorstwa energetyczne ma duże znaczenie dla cen
energii pochodzÄ…cej z odnawialnych z
ródeł energii dla
odbiorcy końcowego.
Należy również zaznaczyć, że regulacje te gwa-
rantują, że wzrost cen energii elektrycznej spowo-
dowany obowiÄ…zkiem zakupu nie przekroczy max
poziomu ceny określonej rozporządzeniem Ministra
Gospodarki z dnia 14 grudnia 2000 r. w sprawie
szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf
oraz zasad rozliczeń w obrocie energią elektryczną
(Dz. U. Nr 1, poz.7).
www.e-energetyka.pl
maj 2005 strona 325 (59)
LITERATURA
[1] Bogdanienko J.: Odnawialne z
ródła energii. PWN, [22] Paska J.: Renewable Energies in World s Energy Balance.
Warszawa 1989 Archiwum Energetyki, Nr 3 4, 1993
[2] Boyle G. (Ed.): Renewable Energy. Power for a Sustainable [23] II Polityka ekologiczna Państwa. Ministerstwo Śro-
Future. Oxford University Press, Oxford 1996 dowiska, 2000 r. www.mos.gov.pl
[3] Devins D.: Energy: its Physical Impact on the [24] Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 2006
Environment. John Wiley and Sons, New York 1982 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 2010.
[4] Directive 2001/77/EC of the European Parliament and Rada Ministrów, 2002
of the Council of 27 September 2001 on the promotion [25] Poręba S., Barc W., Gajda A., Jaworski W.: Rynek zielonej
of electricity produced from renewable energy sources energii. Biuletyn Miesięczny PSE, 2001, nr 1
in the internal electricity market. Official Journal of [26] Prawo ochrony środowiska. Dz. U. Nr 62, poz. 627 z dnia
the European Union, L 283/33 27 kwietnia 2001
[5] Directive 2003/54/EC of the European Parliament and [27] Projekt Polityki Klimatycznej Polski. Ministerstwo
of the Council of 26 June 2003 concerning common Åšrodowiska 2003 r. www.mos.gov.pl
rules of internal market in electricity and repealing [28] Pluta Z.: Podstawy teoretyczne fototermicznej konwer-
Directive 96/92/EC. Official Journal of the European sji energii słonecznej. OWPW, Warszawa 2000
Union, L 176 15.7.2003 [29] Pluta Z.: SÅ‚oneczne instalacje energetyczne. OWPW,
[6] Directive of the European Parliament and of the Council Warszawa 2003
on the promotion of cogeneration based on a useful heat [30] Regulation (EC) No 1228/2003 of the European
demand in the internal energy market. Final Version Parliament and of the Council of 26 June 2003 on
 23.07.2003 conditions for access to the network for cross-bor-
[7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/ der exchanges in electricity. Official Journal of the
/91/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie poprawy European Union, L 176 15.7.2003
efektywności wykorzystania energii w budynkach [31] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 wrześ-
(Directive on the Energy Performance of Buildings) nia 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków przy-
[8] Energy for Tomorrow s World  Acting Now. WEC łączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych,
Statement 2000 obrotu energią elektryczną, świadczenia usług prze-
[9] European Commission: Green Paper  Towards a syłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz
European strategy for the security of energy supply. standardów jakościowych obsługi odbiorców. Dz. U.
Brussels 2001 Nr 85, poz. 957
[10] Gajer M.: Wybrane zagadnienia optymalizacji i do- [32] RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki,Pracy i Polityki
boru turbin elektrowni wiatrowych. Przegląd Elek- Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szcze-
trotechniczny, Nr 2, 2002 gółowego zakresu obowiązku zakupu energii elek-
[11] Garstka J.: Oceany i morza z
ródłem energii elektrycznej. trycznej i ciepła z odnawialnych z
ródeł energii oraz
Gospodarka Paliwami i EnergiÄ…, Nr 6, 1986 energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu
[12] Hau E.: Die zweite Generation. EuropaischeWindkrafta z wytwarzaniem ciepła. Dz. U. Nr 104, poz. 971
nlagen der Megawatt-Klasse. Energie, No. 9, 1987 [33] Różycki M.: Elektrownia wiatrowa z indukcyjną ma-
[13] Jarzębski Z.M.: Energia słoneczna. Konwersja fotowol- szyną pierścieniową. Przegląd Elektrotechniczny,
taiczna. PWN, Warszawa 1990 Nr 4 5, 1990
[14] Kaiser H.: Wykorzystanie energii słonecznej. Wyd. AGH, [34] Smolec W.: O możliwościach wykorzystania energii
Kraków 1995 słonecznej w Polsce. Energetyka, Nr 8, 1987
[15] Kowalska-Bundz A.: Analiza i ocena regulacji praw- [35] Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów
nych w Polsce i w Niemczech pod kÄ…tem wspierania wiejskich i rolnictwa z dnia 13 lipca 1999 www.ibmer.
rozwoju generacji rozproszonej. VII Międzynarodowa waw.pl
Konferencja Naukowo-Techniczna  Nowoczesne urzÄ…- [36] Staniszewski A.: Zarys elektrowni. WPW, Warszawa
dzenia zasilajÄ…ce w energetyce , Kozienice, 10 12 1983
marca 2004 [37] Statystyka elektroenergetyki polskiej 2002. Agencja
[16] Laudyn D., Pawlik M., Strzelczyk F.: Elektrownie. WNT, Rynku Energii SA, Warszawa 2003
Warszawa 1990 [38] Strategia rozwoju energetyki odnawialnej. Ministerstwo
[17] Lorenc H.: Struktura i zasoby energetyczne wiatru w Ochrony Środowiska. Warszawa, wrzesień 2000
Polsce. IMiGW, Warszawa 1996 [39] Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025.
[18] Lorenc H.: Współczesne tendencje zmian prędkości Ministerstwo Środowiska. Monitor Polski, Nr 8 z dnia
i zasobów energii wiatru w Polsce. Ogólnopolskie Forum 11 marca 1999 r. Poz. 96
Odnawialnych y
ródeł Energii, Warszawa, listopad [40] Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia
2002 1997 roku wraz z póz
niejszymi zmianami www.ure.
[19] Manwell J. F., McGowan J. G., Rogers A. L.: Wind Energy gov.pl
Explained  Theory, Design and Application. John Wiley [41] Ustawa z dnia 26 lipca 2002 r. o ratyfikacji Protoko-
& Sons, Chichester (England) 2002 łu z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych
[20] Miszczak M., Waszkiewicz Cz.: Energia słońca, wiatru w sprawie zmian klimatu. Dz. U. 2002 nr 144, poz.
i inne. Instytut Wydawniczy  Nasza Księgarnia , War- 1207
szawa 1988 [42] World Energy Outlook. OECD/IEA, Paris 2000
[21] Paska J.: Odnawialne z
ródła energii. Problemy, Nr 11, [43] Założenia polityki energetycznej państwa. Minister
1987 Gospodarki, 2000
www.e-energetyka.pl
strona 326 (60) maj 2005