Gotycka architektura sakralna w Polsce  określ czas trwania stylu, podaj typowe przykłady szkoły
małopolskiej, dokonaj analizy konstrukcji i formy, określ indywidualne cechy.
Architektura gotycka w Polsce  poł XIII  poł. XVw.
Krzewicielami nowego stylu w Polsce byli zakonnicy  cystersi, dominikanie, franciszkanie. W poczÄ…tkowej fazie
gotyku kościoły dominikańskie i franciszkańskie charakteryzowały się, zgodnie z regułą zakonu, prostotą formy.
Jednak i przez cały czas trwania stylu budowle gotyckie w Polsce odbiegały od zachodnich, czego przyczyną był
odmienny klimat, uniemożliwiający zastosowanie pewnych konstrukcji oraz inny materiał budowlany. Forma
kościołów kształtujących się na naszych terenach była więc nieporównywalnie skromniejsza od rozwiązań gotyku
w innych krajach.
Cechy gotyckiej architektury sakralnej w Polsce:
- materiał: cegła - zastosowanie tego materiału nie pozwalało na budowę kościołów o strzelistych sylwetkach i
rozczÅ‚onkowanych elewacjach Ä…ð zwarta, ciężka, mniejsza, masywna bryÅ‚a koÅ›ciołów
- wprowadzenie cegły ograniczyło rolę kamienia, który stosowano głównie na elementy
konstrukcyjne i detale (filary, żebra, służki, głowice, obramienia otworów okiennych i
drzwiowych)
- ilość naw w kościołach ograniczona do max 3, prezbiterium rzadko wyposażone w ambit i wieniec kaplic
- sklepienia krzyżowo  żebrowe, gwiaz
dziste, sieciowe, kryształowe, oraz zdobycz polskiej konstrukcji 
sklepienie trójdzielne (piastowskie)
- dekoracja rzez
biarska ograniczona do zworników, kapiteli, wsporników, sterczyn, portali
- malownicze efekty plastyczne: - świadome rozdzielanie elementów konstrukcyjnych od wypełniających -
łączenie białych kamiennych (wapiennych)żeber i filarów z ceglanymi
płaszczyznami sklepień i ścian (lub odwrotnie  ceglane żebra na białym tynku)
- zestawianie jaśniejszych cegieł (wiśniówki) ze spieczonymi na ciemny kolor
(zendrówki)
- kolorowe i bogate fryzy, portale, szczyty wykonywane z profilowanej cegły
- stosowanie cegły glazurowanej (obleczonej powłoką ze szkliwa, nadającej
cegle gładkość, połysk, kolor i trwałość)
- różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych (lokalne/regionalne odmiany):
- kościoły halowe  wznoszono je przede wszystkim na północy Polski (Pomorze, tzw. gotyk pomorski),
gdzie głównym materiałem budowlanym była cegła. Budowle są zazwyczaj
trójnawowe, o surowej, ciężkiej bryle.
np. Kościół NP Marii w Gdańsku
Kościół NP Marii w Toruniu
Kościół NP Marii na Piasku we Wrocławiu
- kościoły bazylikowe o przyporach wiszących  system gniez
nieński - połączenie konstrukcji kościołów
zachodnich z systemem krakowskim. Skarpy przyścienne wzmacniające górną część
ścian nawy głównej oparte są na łukach przyporowych przerzuconych nad
sklepieniami naw bocznych
np. Katedra pw. św. Piotra i Pawła w Poznaniu
Katedra pw. Wniebowzięcia NPM w Gniez
nie
Katedra pw. św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu
Kościół NMP w opactwie cystersów w Pelplinie
- kościoły bazylikowe konstrukcji filarowo skarpowej - system krakowski - przypora wzmacniająca
wysoką ścianę nawy głównej (na zewnątrz) przebija dach naw bocznych, następnie
przylega do filara międzynawowego. Ogranicza to przestrzeń naw bocznych, ale
eliminuje konieczność stosowania łuków przyporowych, które w naszym klimacie
byłyby narażone na obciążenie śniegiem i destrukcyjne działanie niskiej temperatury.
Bazyliki z taką konstrukcją najczęściej: nie są wysokie, nie posiadają transeptu,
prezbiterium jest węższe od korpusu. Kościoły w systemie krakowskim wznoszono
przede wszystkim na terenie małopolski, jednak oprócz Śląska, gdzie polski gotyk
przenikał się z doświadczeniami czeskich budowniczych (tzw. gotyk śląski), Pomorza i
kościołów wykorzystujących system gniez
nieński także i reszta kraju pozostawała pod
wpływami szkoły krakowskiej.
np. krakowskie kościoły (patrz niżej 1-5)
Gotycką architekturę sakralną w Polsce cechuje przede wszystkim różnorodność form, jakie styl ten przybierał w
danych regionach (lokalne odmiany gotyku). Największą rolę w kształtowaniu się polskiego gotyku odegrała
Małopolska, oprócz niej najpełniej reprezentują go miasta takie jak Wrocław, Toruń i Gdańsk. Na rozwój gotyku
małopolskiego ważny wpływ miało budownictwo zakonne, które wytworzyło schemat dwuczłonowego kościoła,
złożonego z długiego, sklepionego prezbiterium oraz czworobocznego (wielonawowego) korpusu pozbawionego
transeptu (nawy poprzecznej). Inne cechy gotyckiej architektury sakralnej w Małopolsce:
- tworzywo ceglano  kamienne lub kamienne
- tradycjonalizm w rozwiązaniach przestrzennych (dominacja schematu dwuczłonowego kościołów)
- szczyty występujące najczęściej w formie schodkowej (rozczłonowane smukłymi płycinami, często zaopatrzone
w sterczyny)
- dekoracje portali
- system filarowo skarpowy
- dekoracje ścian zewnętrznych laskowaniem maswerkowym
- kościoły z reguły dwunawowe, bazylikowe (w Małopolsce wzór bazyliki katedralnej przełamał lokalną tradycję
halowÄ…)
Obraz epoki najlepiej rozpoznawalny jest w Krakowie, jako że stanowił on miejsc działalności dominikanów,
franciszkanów, póz
niej również augustianów i karmelitów, zaś jako ówczesna stolica Polski utrzymywał kontakty
z całą Europą.
1. Kościół Mariacki pw. Wniebowzięcia NMP w Krakowie, XIV w
Kościół bazylikowy trzynawowy, zbudowany na fundamentach
kościoła romańskiego. Posiada dwuwieżową fasadę (wyższa
wieża, tzw. hejnalica, przykryta jest gotyckim hełmem, niższą,
dzwonnicę kościelną, wieńczy hełm póz
norenesansowy),
ostrołukowe okna oraz charakterystyczne łączenia ceglanych
murów z kamiennymi detalami (obfitość kamieniarki
architektonicznej i figuralnej). Kościół posiada prezbiterium
zakończone apsydą i nakryte sklepieniem gwiaz
dzistym. Korpus
nawowy, przykryty sklepieniem krzyżowo  żebrowym, tworzy
nawa główna z parą naw bocznym do których przylegają kaplice.
Wewnątrz kościoła znajduje się zespół gotyckich witraży, ołtarz
Wita Stwosza, oraz inne dzieła sztuki m.in renesansowe cyborium
Jana Marii Padovano. Polichromie w prezbiterium wykonał Jan
Matejko wraz z uczniami m.in. J. Mehofferem, S. Wyspiańskim.
2. Kościół św. Trójcy (Dominikanów) w Krakowie, XIII w
Kościół bazylikowy trójnawowy, w którym po raz pierwszy
w Krakowie zastosowano cegłę jak materiał. Fasada
wyposażona jest w wimpergi nad portalami, szczyt
występuje w postaci schodkowo  blendowej. Kościół
posiada wydłużone prezbiterium zakończone prostą ścianą
oraz przykryte sklepieniem sieciowo  kolebkowym z
lunetami (w korpusie  sklepienie krzyżowo  gwiaz
dziste).
Zabudowania klasztorne przylegają do kościoła od strony
północnej i skupione są wokół trzech wirydarzy.
3. Kościół Bożego Ciała w Krakowie, XIV/XVw
Trójnawowa bazylika ufundowana przez Kazimierza Wielkiego,
w póz
niejszych latach wyposażona w elementy renesansowe
i barokowe. W bryle kościoła wyróżnia się wieża oraz
schodkowo  blendowy szczyt ze sterczynami, a także
malownicza sygnaturka (mały dzwon kościelny umieszczony
w wieżyczce). Dekoracja ograniczona jest do zestawienia
ceglanych płaszczyzn z kamiennymi narożami.
4. Kościół św. Katarzyny (Augustianów) w Krakowie, XIVw.
Kościół dzięki smukłej i strzelistej sylwetce, różnorodności
form i detalu architektonicznego jest uznany za jeden z
najlepszych przykładów architektury gotyckiej w Polsce. Jest
to budowla trzynawowa, bezwieżowa, pozbawiona transeptu.
Posiada prezbiterium nakryte sklepieniem gwiaz
dzistym, w
jednej z kaplic występuje sklepienie palmowe. Na zewnątrz
dominantę stanowią białe, ciosowe pinakle na przyporach.
Od południa do kościoła przylega kruchta z dwoma portalami
o bogatej dekoracji kamiennej. Kościół zalicza się do tzw.
architektury kazimierzowskiej (tj. Kościół Bożego Ciała),
którą cechował wertykalizm, smukłość, silna artykulacja
konstrukcji wydatnymi przyporami.
5. Katedra na Wawelu pw. św. Wacława Męczennika, XIVw.
Katedra, zbudowana na miejscu wcześniej istniejącego
kościoła, wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego,
wyposażona została w długie prezbiterium, transept, ambit
oraz trzynawowy korpus. Nawa główna i prezbiterium (poza
jego wschodnią częścią, nakrytą sklepieniem piastowskim)
przykrywa sklepienie krzyżowo  żebrowe. Skromny wystrój
podkreśla czystość linii architektonicznych oraz linearne
podziały ścian gzymsem i wiązkami służek bez kapiteli, które
rozwidlają się w żebra. Katedrę otaczają trzy wieże (Wieża
Zygmuntowska, Wieża Zegarowa, Wieża Wikaryjska),
wewnątrz znajdują się liczne przykłady rzez
by sakralnej
(m.in. nagrobki królewskie)
6. Kościół św. Franciszka z Asyżu w Krakowie, XIII w
Kościół składa się z prezbiterium, transeptu, dwunawowego,
asymetrycznego korpusu (drugÄ… nawÄ… dobudowano w XVIw)
oraz trzech kaplic. Jest budowlą ceglaną, wyposażoną w
sklepienie krzyżowo  żebrowe, która wraz z przylegającym
klasztorem franciszkańskim kompleks sakralny. Szczyt fasady
posiada schodkową formę. W oknach prezbiterium kościoła
znajduje się 5 witraży Stanisława Wyspiańskiego, w z
głównej  Bóg Ojciec  Stań się jego autorstwa.
7. Kościół św. Krzyża w Krakowie, XIVw.
Kościół jest jedną z najczystszych stylowo gotyckich
budowli w Krakowie. Charakteryzuje go prosta budowa,
składa się bowiem z kwadratowej ceglanej nawy oraz
prostokÄ…tnego kamiennego prezbiterium, przykrytego
osobnym dachem. Nad zachodnią fasadą góruje
kwadratowa wieża, do której przylegają dwie kaplice.
Jednonawowy korpus kościoła wyposażony został
w sklepienie palmowe wsparte na jednym centralnym
filarze, prezbiterium  w sklepienie sieciowe.
ßð JednÄ… z najcenniejszych budowli gotyckich MaÅ‚opolski
jest również Kolegiata w Wiślicy z XIVw - dwunawowy
kościół halowy, którego przestronne nawy przykryte są
pięknymi sklepieniami gwiaz
dzistymi i trójdzielnymi,
wspartymi na trzech smukłych filarach. Świątynia została
wzniesiona z kamienia ciosowego.