Wzrost znaczenia roli państw Azji Wschodniej
1. Azjatycki sukces gospodarczy
1.1. Japoński sposób zarządzania
1.2. Sukces japońskich metod zarządzania
1.3. Chiński wzrost gospodarczy i inwestycje bezpośrednie
2. Integracja ekonomiczna państw regionu
3. Próby politycznej integracji państw regionu
3.1. ARF i ASEAN+3
3.2. Ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy
4. Wydatki na zbrojenia państw Azji Wschodniej
4.1. Wzrost chińskiego budżetu obronnego
4.2. Koreański  straszak
5. Konflikty terytorialne
5.1. Spór o status Tajwanu
5.2. Spór o wyspy Paracelskie i Spratly
5.3. Spór o wyspy Diaoyu/Senkaku
Bibliografia
1. Azjatycki sukces gospodarczy
Udział państw Dalekiego Wschodu w gospodarce światowej jest coraz bardziej zna-
czący. Z tego też powodu gospodarki Chin, Japonii oraz Korei Południowej stają
się kluczowymi dla globalnego rozwoju gospodarczego. W ocenie specjalistów, do
2020 roku 8 spośród 12 największych gospodarek świata będzie znajdowało się
w regionie Azji i Pacyfiku. Zalicza się do nich przede wszystkim gospodarki rozwi-
nięte, takie jak Australię, Nową Zelandię oraz ChRL, Japonię oraz cztery tygrysy
azjatyckie: Hongkong, Singapur, Koreę Południową oraz Tajwan. Do rozw3
ających
się gospodarek zaliczane są gospodarki, które przechodzą proces industrializacji:
Malezja, Indonezja i Chińska Republika Ludowa.
Sukces, jaki osiągnęły państwa Azji w dużej mierze polegał na dobrej organizacji
(czego przykładem jest Japonia) oraz możliwości pozyskania taniej siły roboczej
(tak jak w Chińskiej Republice Ludowej). Z tego też powodu wielki kapitał chętnie
inwestował w tym regionie świata, czego najlepszym przykładem stał się fakt, że
gospodarki te zajmują kluczowe miejsca wśród innych państw (patrz rys. 1).
Rysunek 1
Bezpośrednie inwestycje
zagraniczne w wybranych
państwach w 1997 r.
y
ródło: Global Policy Forum. Wi-
tryna internetowa. http://www.glo-
balpolicy.org/socecon/ffd/fdi/ta-
bles/fdimain.htm, stan z 12 wrze-
śnia 2006 r.
1.1. Japoński sposób zarządzania
Po zakończeniu II wojny światowej Japonia stanęła przed poważnym wyzwaniem
 stan gospodarki oraz zniszczenia wojenne w zdecydowany sposób uniemożli-
wiały zdobycie dominującej pozycji w świecie gospodarczym. Japończycy odnieśli
jednak sukces dzięki opracowaniu własnych metod zarządzania:
 kanban,
 kaizen,
 QFD,
 5S.
Metoda kanban została opracowana przez japońskich menedżerów na początku lat
50. XX wieku. W języku japońskim słowo kanban oznacza czystą kartkę papieru.
Głównym zadaniem tej metody jest zmniejszanie, czy wręcz wyeliminowanie, ma-
2
gazynowania towarów. Odnosi się to zarówno do magazynowania przedproduk-
cyjnego, międzyoperacyjnego oraz poprodukcyjnego. Zaletą tego systemu jest to,
że wszystkie materiały od dostawców i do klientów dostarczane są na czas. Głów-
nym celem metody kanban jest wyeliminowanie straty czasu oraz marnotrawstwa,
co zostało określone za pomocą siedmiu określeń:
 żadnych braków,
 żadnych opóz
nień,
 żadnych zapasów,
 żadnych kolejek,
 żadnych zastojów,
 żadnych niepotrzebnych operacji,
 żadnych przemieszczeń.
Głównym elementem systemu kanban są karty kanban. Na kartach odnotowywane
są zlecenia produkcyjne oraz opis zawartości półproduktów. Za pomocą tego sys-
temu przekazywane są informacje o zapotrzebowaniu na dany półprodukt w cza-
sie procesu produkcyjnego. W systemie kanban zlecenie produkcyjne zostaje prze-
kazane na koniec linii produkcyjnej. Pracujący na ostatnim stanowisku potrzebuje
półproduktu, który jest produkowany na poprzednim stanowisku. W tej fazie pół-
produkty pobierane są z pojemnika na stanowisku poprzednim. Karta kanban jest
odczepiana w chwili pobrania półproduktu i następnie przekazana na stanowisko,
z którego je pobrano. W ten sposób sygnalizuje się wykorzystanie półproduktu
i zlecenie otrzymania kolejnego. Pracownik, który znajduje się na pierwszym sta-
nowisku linii produkcyjnej w pustym pojemniku zawiesza kartę kanban, po czym
rozpoczyna produkcję. Czasem pracownicy odczepiają karty kanban i przekazu-
ją na poprzednie stanowisko dopiero po wyczerpaniu zapasu półproduktu. Takie
działanie obniża nieco efektywność pracy, ale czasem jest konieczne ze względu na
prawidłową identyfikację półproduktu.
1.2. Sukces japońskich metod zarządzania
Sukces japońskich firm, takich jak Honda czy Sony, tłumaczy się stosowaniem sztu-
ki i filozofii zarządzania kaizen. W dosłownym znaczeniu oznacza to  nieustanne
poprawianie i ulepszanie . W każdym przedsiębiorstwie dąży się do ciągłego do-
skonalenia miejsca pracy, organizacji pracy oraz wdrażania nowych technologii. Za
twórcę tego modelu zarządzania uznaje się Masaaki Ima, który w 1986 roku wydał
pracę poświęconą kaizen.
Według zasad tej filozofii człowiek, który funkcjonuje w danej społeczności
(w rodzinie, organizacji czy firmie) wymaga ciągłego doskonalenia. Każde działa-
nie człowieka wymaga dążenia do doskonałości. Przykładowo, pracownik firmy
jest uświadamiany, iż jego zadaniem jest codzienne udoskonalanie funkcjonowania
firmy. Zatem filozofia kaizen łączy całą kadrę w proces doskonalenia firmy, co jest
naczelnym zadaniem każdego pracownika. Każdy z pracowników ma za zadanie
analizę zasad funkcjonowania firmy, co pozwala na ciągłe doskonalenie metod pra-
cy. Tym samym przedsiębiorstwo może uniknąć błędów i niedoskonałości w funk-
cjonowaniu na rynku. Ważne z punktu widzenia funkcjonowania firmy jest dosko-
nalenie metodą  małych kroków  ewolucji, nie zaś rewolucji. Za doskonalenie
zasad działania firmy odpowiedzialna jest kadra menedżerska. Ciągłe ulepszanie
techniką  małych kroków powoduje, że rezultaty kaizen nie są widoczne od razu,
a dopiero po pewnym czasie.
3
Kolejną metodą zastosowaną w japońskim systemie zarządzania jest tzw. QFD
(z ang. Quality Function Deployment). Metoda ta została opracowana w Japonii
w latach 60. XX w., a w latach 80. zyskała także popularność w Stanach Zjedno-
czonych. Głównym celem QFD jest przetwarzanie informacji zdobytych na ryn-
ku wśród konsumentów na język techniczny, którego używają twórcy produktów.
Dzięki tej metodzie ustala się dane techniczne produktów oraz proces i parame-
try produkcji. Narzędzie, jakim jest QFD pozwala na przełożenie wymagań ryn-
kowych na zbiór warunków, koniecznych do produkcji danego produktu. Tym sa-
mym projekt produktu jest racjonalny, uwzględnia wymagania rynkowe. Metodę
tę stosują firmy działające w branży przemysłowej, informatyce, bankowości i służ-
bie zdrowia oraz w wielu innych. Choć metoda QFD wymaga dużych nakładów
czasu i pracy, przynosi oczekiwane efekty  pewność satysfakcji klienta, mniejszą
liczbę zmian w konstrukcji i procesie produkcyjnym, krótszy czas powstania pro-
duktu, niższe koszty uruchomienia produkcji. Technicznie metoda QFD polega na
wypełnianiu diagramu tzw. domu jakości (ang. quality house). W diagramie znaj-
dują się pola, które zostają zdefiniowane, ich liczba jest różna  zależnie od celu,
stopnia skomplikowania czy charakteru zadania.
Efektem wieloletniej praktyki i doświadczeń japońskich firm jest również metoda
5S, zwana również systemem 5S bądz
praktykami 5S. Metoda 5S dotyczy porząd-
ku i dyscypliny na stanowisku pracy  ich wprowadzania, a następnie utrzymania.
Celem nadrzędnym tej metody jest wprowadzenie harmon3
nej pracy, doskonale-
nie, działania projakościowe, a zatem zwiększenie efektywności produkcji. Nazwa
wywodzi się od pierwszych liter pięciu japońskich wyrazów  nazw określających
pięć podstaw (filarów), na których oparta jest ta metoda:
 selekcja (jap. seiri)  zaleca się oczyszczenie stanowiska pracy ze wszystkich
zbędnych narzędzi czy instrukcji i pozostawienie tylko tych, które są niezbędne
do wykonania danych czynności,
 systematyka (jap. seiton)  zaleca się oznakowanie części oraz narzędzi, a także
określenie konkretnego miejsca ich przechowywania; przedmioty używane czę-
ściej powinny znajdować się najbliżej, w zasięgu ręki,
 sprzątanie (jap. seiso)  zaleca się systematyczne sprzątanie, czyszczenie, ukła-
danie oraz usuwanie odpadów produkcyjnych ze stanowiska pracy oraz jego
otoczenia,
 schludność (jap. seiketsu)  zaleca się utrzymanie stanowiska pracy w ciągłym
porządku, a zatem codzienne wykonywanie selekcji, systematyki oraz sprzątania,
 samodyscyplina (jap. shisuke)  zaleca się wyćwiczenie u pracowników nawyku
przestrzegania wcześniej wymienionych zasad.
Pierwsze trzy instrukcje określają sposób zaprowadzenia porządku w miejscu pra-
cy, kolejne dwie służą utrzymaniu i doskonaleniu metod zarządzania. Metoda 5S
jest metodą prostą i tanią we wprowadzaniu, a ponadto łatwą do zrozumienia i za-
akceptowania przez pracowników. Dzięki zastosowaniu tej metody praca staje się
efektywniejsza i mniej męcząca, szybko przynosi wymierne korzyści.
1.3. Chiński wzrost gospodarczy i inwestycje bezpośrednie
Gospodarczy sukces Chińskiej Republiki Ludowej rozpoczął się wraz z okresem re-
form Deng Xiaopinga. Zainicjowane w 1978 r. otwarcie na świat i cztery moderni-
zacje: rolnictwa, przemysłu, obrony narodowej oraz oświaty i edukacji, przyniosły
niespotykany dotąd sukces. Stało się to możliwe przede wszystkim z uwagi na tanią
siłę roboczą i gospodarkę proeksportową oraz szybki wzrost gospodarczy. Szczy-
4
towym punktem był rok 1992, kiedy to chiński produkt krajowy brutto wzrósł
o 14,2% w stosunku do roku poprzedniego. W kolejnych latach odnotowano spa-
dek tendencji, choć chiński PKB rokrocznie od 2001 roku notuje wzrost powyżej
9% (patrz rys. 2).
Rysunek 2
Chiński wzrost gospodarczy
w latach 1989 2005 (%)
y
ródło: Chinability. Witryna inter-
netowa. http://www.chinability.
com/GDP.htm, stan z 14 czerw-
ca 2006 r.
Kapitał zagraniczny chętnie inwestuje w Chinach z uwagi na udogodnienia podatko-
we i stworzenie specjalnych stref ekonomicznych (Special Economic Zone, chin. Jin-
gji tequ). Mimo tego, powołując się na dane Agencji ds. Inwestycji Zagranicznych,
należy wskazać, że w ciągu ostatnich lat dynamika wzrostu inwestycji zagranicznych
w Chinach wyraz
nie spada. Najmniej korzystny były niewątpliwie rok 1999, kiedy
to zrealizowane inwestycje bezpośrednie zmalały w stosunku do 1998 r. o 11,3%,
w kolejnych latach  2000 2002  inwestycje rosły o kolejno 1%, 15,1% i 12,5%.
Mimo że w 2003 r. zakontraktowany kapitał zagraniczny osiągnął wartość
115,1 mld USD i wzrósł o 39,0% w stosunku do roku 2002, to jednak realnie zre-
alizowane inwestycje zwiększyły się tylko o 1,4%, osiągając poziom 53,5 mld USD.
W 2004 r. z kolei suma zakontraktowanych inwestycji wyniosła 153,479 mld USD,
natomiast na inwestycje wydano niewiele ponad 60,7 mld USD, a w 2005 r. su-
ma zrealizowanych BIZ wyniosła 60,3 mld USD i w porównaniu z 2004 r. spadła
o 0,5% (patrz tab. 1).
5
Tabela 1
Inwestycje zakontraktowane Inwestycje zrealizowane
Inwestycje zagraniczne
Rok
Suma Wzrost Suma Wzrost w Chińskiej Republice Ludowej
(mln USD) (%) (mln USD) (%)
w latach 1978 2002
1978 1982 6,010  1,166 
1983 1,732  636,000 
1984 2,651 53,1 1,258 97,8
1985 5,932 123,8 1,661 32,0
1986 2,834  52,2 1,874 12,8
1987 3,709 30,9 2,314 23,5
1988 5,279 42,8 3,194 38,0
1989 5,600 5,7 3,392 6,2
1990 6,596 17,8 3,487 2,8
1991 11,977 81,6 4,366 25,2
1992 58,124 385,3 11,007 152,1
1993 111,436 91,7 27,515 150,0
1994 82,680  25,8 33,767 22,7
1995 91,282 10,4 37,521 11,7
1996 73,277  19,7 41,725 11,2
1997 51,004  30,4 45,257 8,5
1998 51,102 2,2 45,463 0,5
1999 41,223  20,9 40,319  11,3
2000 62,380 51,3 40,715 1,0
2001 69,195 10,9 46,878 15,1
y
ródło: TDC Trade. Witryna inter-
netowa. http://www.tdctrade.com/
2002 82,768 19,6 52,743 12,5
econforum/hkcer/hkcer050201.
1978 2002 827,809  446,258 
htm, stan z 14 czerwca 2006 r.
6
2. Integracja ekonomiczna
państw regionu
Do podstawowych form ekonomicznej integracji państw Azji Wschodniej zalicza-
ne są:
 Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (Asia Pacific Economic Coope-
ration  APEC),
 instytucje wielostronnej współpracy regionalnej, takie jak: Społeczno-Eko-
nomiczna Komisja Azji i Pacyfiku (ESCAP), Azjatycki Bank Rozwoju (ADB),
Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku (PBEC) oraz Rada Współpracy Go-
spodarczej Pacyfiku (PECC),
 strefa wolnego handlu w ramach Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-
-Wschodniej (Association of South East Asian Nations  ASEAN).
Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC) powstała w stolicy Australii
Canberze w listopadzie 1989 roku. Do głównych zadań organizacji zalicza się: zno-
szenie barier celnych, współpracę technologiczną oraz dążenie do ścisłej integracji
gospodarczej. Kolejne spotkanie 21 państw odbyło się w Stanach Zjednoczonych
w 1993 roku. W tym roku forum zyskało oficjalny status. Rok póz
niej w Bagorze
w Indonezji określono cele współpracy:  otwarta przestrzeń inwestycyjna i gospo-
darcza dla państw rozwiniętych do 2010 roku, dla państw rozw3
ających się do
2020 roku (http://www.apec.org/apec/about_apec/history.html). Funkcjonowa-
nie APEC jest zorganizowane na dwóch poziomach:
 politycznym: coroczne szczyty przywódców państw członkowskich, na których
omawiana jest agenda na poszczególne lata; spotkania ministrów spraw zagra-
nicznych i ministrów handlu; spotkania ministrów wybranych resortów, Rady
Doradców Ekonomicznych APE oraz Forum Gospodarcze Pacyfiku;
 roboczym: coroczne spotkania Komisji ds. Handlu i Inwestycji, Komisji ds.
Współpracy Technologicznej i Ekonomicznej, Komisji Ekonomicznej i Komisji
ds. Budżetu i Zarządzania.
Aby zrealizować Cele z Bagor każde państwo członkowskie przedstawia własny
plan działania (Invidual Action Plan), który ma prowadzić do liberalizacji zasad
handlu m.in. w sferze celnej. W tym celu podczas szczytu w Osace w 1995 r. pod-
jęto konkretne kroki. Do głównych zadań państw członkowskich zaliczono:
 szeroki zakres liberalizacji handlu i usług,
 zgodność z zasadami WTO,
 niedyskryminację partnerów handlowych i znoszenie barier we wzajemnym
handlu,
 przejrzystość systemów prawnych,
 zakaz wprowadzania interwencjonizmu państwowego w gospodarce,
 dostosowanie procesu integracji gospodarczej do poziomu poszczególnych go-
spodarek,
 zapewnienie wzajemnej współpracy.
Status obserwatorów posiadają: Sekretariat ASEAN, Rada Współpracy Gospodar-
czej Pacyfiku i Azji oraz Sekretariat Forum Wysp Pacyfiku.
Społeczno-Ekonomiczna Komisja Azji i Pacyfiku (ESCAP) została powołana do życia
na podstawie decyzji Rady Społeczno-Gospodarczej ONZ 28 marca 1947 roku.
7
Do roku 1974 organizacja ta działała pod nazwą Ekonomicznej Komisji dla Azji
i Dalekiego Wschodu. Główną siedzibą komisji jest stolica Tajlandii  Bangkok,
w którym znajduje się Sekretariat, realizujący decyzje komisji i jej organów po-
mocniczych, działających w następujących obszarach: handlu międzynarodowego,
przemysłu, technologii, ochrony środowiska, rozwoju społecznego, rozwoju wsi
i miast, turystyki oraz prac badawczo-rozwojowych. W ramach komisji corocznie
odbywają się sesje na szczeblu ministrów handlu, podczas których dokonuje się
oceny sytuacji gospodarczej oraz prognozuje nowe kierunki rozwoju gospodarcze-
go. Komisja podzielona jest na specjalistyczne komitety, które są odpowiedzialne
za poszczególne filary współpracy. Dodatkowo w stolicach niektórych państw, np.
New Delhi czy Manili, działają: Centrum ds. Transferu Technologii Azji i Pacyfiku
oraz Komitet ds. Tajfunów.
Azjatycki Bank Rozwoju (ADB) jako organizacja regionalna powstał w 1966 roku na
podstawie rezolucji Ekonomicznej Komisji Azji i Pacyfiku. Główne zadania ADB to:
 udzielanie kredytów na cele inwestycyjne w przemyśle i rolnictwie oraz na roz-
wój infrastruktury,
 pomoc techniczna i doradztwo związane z realizacją projektów inwestycyj-
nych,
 udzielanie pomocy państwom w zakresie planowania i rozwoju społecznego
i gospodarczego.
Najważniejszą rolę przy powstaniu ADB odegrały Stany Zjednoczone i Japo-
nia, które wniosły największy wkład kapitałowy i posiadają po 15,73% udziałów
w ADB oraz 12,9% głosów w czasie walnych zgromadzeń banku. Dominująca po-
zycja Japonii w ADB przejawia się m.in. w tym, że na prezesa banku zawsze zostaje
wybrany Japończyk. W ramach banku współpracują 64 państwa. Główna siedziba
ADB znajduje się w stolicy Filipin  Manili, a bank posiada 19 placówek w Azji
oraz biura we Frankfurcie, Tokio i Waszyngtonie (patrz: http://www.adb.org/Abo-
ut/members.asp).
Współpraca Gospodarcza Basenu Pacyfiku (PBEC) została zapoczątkowana w 1967 ro-
ku. Była to pierwsza ogólnoregionalna organizacja, w której dominowała idea
 wspólnego Pacyfiku . Inicjatorami tego forum były Japonia i Australia, które
w tym okresie przejawiały największą aktywność w dziedzinie integracji. PBEC
jest organizacją, do której należą przedstawiciele prywatnego biznesu. W obradach
tego forum biorą udział przedstawiciele państw regionu, w tym: Chińskiej Repu-
bliki Ludowej, Meksyku, Nowej Zelandii, Tajwanu i Stanów Zjednoczonych. Idea
wolnego handlu jest dominująca, a ponadto do głównych celów zaliczono:
 wymianę informacji z zakresu wzajemnej współpracy gospodarczej,
 określanie ram współpracy,
 doradztwo rządom poszczególnych państw,
 podejmowanie działań na rzecz redukcji barier handlowych,
 promowanie rozwoju nowych technologii i ich wdrażanie,
 ochrona środowiska.
Rada Współpracy Gospodarczej Pacyfiku (PECC) jest organizacją pozarządową złożoną
głównie z przedstawicieli sektora prywatnego, środowisk akademickich oraz rzą-
dów 23 państw, w tym m.in.: Australii, Chińskiej Republiki Ludowej, Hongkon-
gu, Indonezji, Japonii, Kanady, Kolumbii, Republiki Korei, Rosji i Stanów Zjedno-
czonych. PECC powstała w 1980 roku z inicjatywy premierów Japonii i Australii.
W 1983 roku zatwierdzono ramy instytucjonalne organizacji, do których zaliczo-
no: Konferencję, Stały Komitet, Komitet Koordynacyjny, grupy robocze oraz komi-
tety narodowe. Do głównych funkcji PECC zaliczono:
 analizę problemów mających wpływ na regionalną współpracę handlową,
 opracowanie zaleceń i rekomendacji w zakresie współpracy ekonomicznej,
8
 podejmowanie działań na rzecz tworzenia nowych mechanizmów współpracy,
rozwiązywania wspólnych problemów i unikania sytuacji konfliktowych,
 stworzenie możliwości wyrażania wspólnych interesów na forum międzynaro-
dowym,
 promowania wspólnych interesów.
W strukturze organizacyjnej PECC najważniejsze miejsce zajmują konferencje zwo-
ływane co rok półtora roku.
AFTA (ASEAN Free Trade Area) jest międzynarodowym ugrupowaniem regionalnym
powstałym podczas IV szczytu państw ASEAN w 1992 roku w Singapurze. Pod-
czas spotkania przyjęte zostały trzy dokumenty, które w sposób formalno-prawny
organizowały Strefę Wolnego Handlu między państwami ASEAN:
 Ogólnopolityczna Deklaracja Singapurska,
 Ramowe Porozumienie o Umocnieniu Współpracy Ekonomicznej ASEAN,
 Porozumienie o Wspólnej Efektywnej Taryfie Celnej.
Najważniejszym podpisanym dokumentem było Porozumienie o Wspólnej Efek-
tywnej Taryfie Celnej (Common Effective Preferential Tariff  CEPT), które za-
kładało, że w przeciągu 15 lat cła na artykuły przemysłowe i przetworzone artykuły
rolne zostaną obniżone do poziomu 0 5%. Przyjęto również listę wyłączeń, która
zawierała głównie produkty przemysłu maszynowego i samochodowego. Określo-
no również reguły pochodzenia towaru, który miał być w 40% wyprodukowany
na terenie państw ASEAN. W kwietniu 1994 roku przyjęto deklarację w sprawie
szybkiej liberalizacji stawek celnych. Przyjęto, iż stawki celne powyżej 20% zosta-
ną zredukowane do poziomu 0 5% do 1 stycznia 2000 roku, natomiast niższe niż
20% do wskazanego poziomu do 1 stycznia 1998 roku. W wyniku takich zmian
w ramach AFT-y stawki celne zmniejszyły się (dla całości państw ASEAN) z 12,76%
w 1993 roku do 2,89% w 2002 roku. Ponadto do programu włączono artykuły
przemysłowe oraz przetworzone artykuły rolne. Nowi członkowie ASEAN: Kam-
bodża, Laos, Myanmar i Wietnam stopniowo zmniejszają stawki celne  Wietnam
do 2006 roku, Laos i Myanmar do 2008 roku, a Kambodża do 2010 roku.
Oddzielne porozumienie wypracowano między państwami AFT-y a Chinami
 ACFTA (ASEAN China Free Trade Area). Negocjacje w sprawie utworzenia strefy
wolnego handlu do 2010 roku rozpoczęto w paz
dzierniku 2001 roku. Powstanie
największej strefy wolnego handlu podzielone zostało na cztery etapy:
 Ramowe Porozumienie dotyczące współpracy gospodarczej między Chinami
a ASEAN (styczeń 2004 rok),
 Handel Towarami (lipiec 2005 rok),
 Stworzenie Mechanizmów Współpracy (koniec 2005 roku),
 Negocjacje w Sprawie Wolnego Handlu Inwestycjami i Usługami (w trakcie).
Tabela 2
Stawki celne na artykuły
Strony negocjujące zgodziły się na zmniejszenie stawek celnych na artykuły prze-
przemysłowe według
mysłowe do 2007 roku (patrz tab. 2) oraz na artykuły żywnościowe (patrz tab. 3).
porozumienia ACFTA
stawki celne według ACFTA
Stawki celne w Chińskiej Republice Ludowej
2005 2007
Powyżej 20% 20% 12%
Między 15% a 20% 15% 8%
Między 10% a 15% 10% 8%
Między 5% a 10% 5%
5%
Mniej niż 5% Pozostają bez zmian
y
ródło: ASEAN Secretariat. Witry-
na internetowa. www.aseansec.
org/acfta-brochure.doc,
stan z 14 czerwca 2006 r.
9
Tabela 3
Stawki celne na artykuły
rolnicze według porozumienia
ACFTA
Stawki celne według ACFTA
Stawki celne w Chińskiej Republice Ludowej
2005 2006
Powyżej 15% 5% 0%
Między 5% a 15% 0% 0%
Mniej niż 5% 0% 0%
y
ródło: ASEAN Secretariat. Witry-
na internetowa. www.aseansec.
org/acfta-brochure.doc,
stan z 14 czerwca 2006 r.
10
3. Próby politycznej integracji
państw regionu
Nie ulega wątpliwości, że w rzeczywistości ekonomiczny potencjał państw azjatyc-
kich jest olbrzymi, jednak z politycznego punktu widzenia państwa te nie są jeszcze
w pełni zintegrowane, co świadczy o słabości regionu.
Do najważniejszych ogniw mogących stanowić potencjalne z
ródło integracji poli-
tycznej zalicza się forum państw ASEAN+3 oraz Szanghajską Organizację Współ-
pracy.
3.1. ARF i ASEAN+3
Próbą stworzenia mechanizmów konsultacji w ramach państw ASEAN było powo-
łanie Forum Regionalnego Państw ASEAN (ASEAN Regional Forum). Początki
formowania forum sięgają spotkania 26 państw członków ASEAN w Singapurze
23 25 czerwca 1993 roku. Pierwsze inauguracyjne spotkanie tego forum odbyło się
w Bangkoku 25 lipca 1994 roku. Do priorytetów cyklicznych spotkań zaliczono:
 wzmacnianie konstruktywnego dialogu i konsultacji w dziedzinie politycznej
i bezpieczeństwa,
 wzmacnianie budowy środków zaufania oraz dyplomacji prewencyjnej w celu
ograniczenia możliwości wybuchu konfliktu w regionie Azji i Pacyfiku.
Po XXVII Spotkaniu Ministerialnym ASEAN w 1994 roku oświadczono:  Forum
Regionalne stanie się efektywnym forum dla promowania dialogu politycznego
i w zakresie bezpieczeństwa. I w tym zakresie państwa ASEAN będą współpraco-
wały z forum ARF w celu wypracowywania konstruktywnych rozwiązań w regio-
nie Azji i Pacyfiku (http://www.aseanregionalforum.org/Default.aspx?tabid=49).
Po kilku latach istnienia, 18 czerwca 2003 roku, podczas szczytu państw ASEAN
w stolicy Kambodży Phnom Penh, uznano, że  mimo istniejącego zróżnicowania
państw członkowskich  udało się osiągnąć następujące cele:
 Regionalne Forum ASEAN stało się czynnikiem dialogu wielostronnego i dwu-
stronnego oraz mechanizmem konsultacji, podejmowania wspólnych decyzji,
nieingerencji w sprawy wewnętrzne innych państw,
 wzbudzono zaufanie członków ARF w dyskusjach na temat bezpieczeństwa re-
gionalnego,
 osiągnięto zaufanie na drodze wspólnych przedsięwzięć,
 wypromowano zwyczaj dialogu i konsultacji politycznych,
 stworzono sieć informacyjną dotyczącą bezpieczeństwa narodowego, obrony
oraz spraw wojskowych.
Do państw członkowskich zaliczają się następujące państwa z regionu Azji i Pacy-
fiku: Australię, Brunei Darussalam, Kambodżę, Kanadę, Chiny, Unię Europejską,
Indie, Indonezję, Japonię, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną, Repu-
blikę Korei, Laos, Malezję, Myanmar, Mongolię, Nową Zelandię, Pakistan, Papuę
11
Nową Gwineę, Filipiny, Rosję, Singapur, Tajlandię, Timor Leste, Stany Zjednoczo-
ne oraz Wietnam. W czerwcu 1996 roku przyjęto następujące kryteria członko-
stwa w ARF:
 zobowiązania: każdy nowy członek organizacji, który jest suwerennym pań-
stwem, musi dążyć do wspólnego osiągnięcia celów ARF, przed przystąpieniem
musi zaakceptować wszystkie poprzednie decyzje państw członkowskich, wszy-
scy członkowie ASEAN uczestniczą w ARF,
 odniesienie: wszyscy nowi członkowie zostaną przyjęci, jeśli wykażą zdolność
do promowania pokoju i bezpieczeństwa w regionie Azji Północno-Wschodniej
i Południowo-Wschodniej oraz na Pacyfiku,
 stopniowe rozszerzanie: podejmowane kroki na rzecz rozszerzania forum muszą
uwzględniać efektywność podejmowanych przez ARF decyzji,
 konsultacje: każdy zgłaszający akcesję do ARF musi podporządkować się pań-
stwu przewodniczącemu ARF, które po konsultacjach z państwami ARF posta-
nawia  na zasadzie konsensusu  o przyjęciu państwa, a decyzja jest aprobo-
wana podczas spotkania ministerialnego.
Drugą formą tworzenia dialogu politycznego jest formuła ASEAN+3, w której bio-
rą udział, oprócz państw ASEAN, Chińska Republika Ludowa, Japonia oraz Ko-
rea Południowa. Ta forma dialogu politycznego została zapoczątkowana w grud-
niu 1997 roku podczas pierwszego nieformalnego spotkania przywódców państw
ASEAN oraz wymienionej trójki. W 1999 roku zinstytucjonalizowano tę formę
współpracy, podpisując w stolicy Filipin Manili wspólny komunikat o współpra-
cy ASEAN+3. Państwa zobowiązały się do współpracy politycznej i gospodarczej.
Współpraca polityczna polega głównie na wymianie informacji oraz poglądów do-
tyczących współczesnych problemów azjatyckich. Państwa ASEAN+3 prowadzą
regularne konsultacje podczas szczytów ASEAN, spotkań ministrów oraz grup ro-
boczych/eksperckich. W zakresie bezpieczeństwa formuła konsultacji obejmuje eli-
minację zagrożenia terrorystycznego oraz przestępczości zorganizowanej. Pierwsze
spotkanie między ministrami ASEAN a Chin, Japonii i Korei Południowej odby-
ło się w Hanoi w czerwcu 2003 roku. W styczniu 2004 roku podczas spotkania
w Bangkoku państwa przyjęły plan zwalczania przestępczości zorganizowanej
w ośmiu obszarach: terroryzmu, nielegalnego handlu narkotykami, nielegalnego
handlu ludz
mi, piractwa morskiego, nielegalnego handlu bronią,  prania pienię-
dzy, przestępstw gospodarczych, przestępstw informatycznych. Dalsze plany pod-
jęto podczas spotkania w Bandar Seri Begawan 29 września 2004 roku.
W 2002 roku państwa ASEAN+3 przyjęły cztery punkty krótkookresowej strate-
gii (do 2007 roku), które zostały przedstawione w Raporcie Końcowym:
 rozwój i pogłębianie wymiany naukowej i zwiększanie zasobów ludzkich,
 stworzenie ośrodków analitycznych, politycznych i gospodarczych,
 powołanie Forum Azji Wschodniej,
 powołanie Izby Handlowej Azji Wschodniej.
W pierwszej połowie 2005 roku przyjęto strategię średnio- i długookresową. Do
strategii tych zaliczono:
 stworzenie Forum Azji Wschodniej,
 utworzenie w ramach spotkań ministrów finansów ASEAN+3 Forum Eksper-
tów składającego się z ekspertów z poszczególnych państw,
 stworzenie ułatwień w wymianie walut państw ASEAN+3,
 stworzenie współpracy w dziedzinie ochrony środowiska morskiego,
 powołanie forum konsultacyjnego w zakresie bezpieczeństwa energetycznego.
W grudniu 2003 roku powołano Sekretariat ASEAN+3, który koordynuje współ-
pracę między państwami. W 2005 roku między państwami ASEAN a Chinami, Ja-
ponią i Koreą Południową istniało 48 mechanizmów konsultacyjnych, włączając
12
w to kwestie ekonomiczne, monetarne, polityczne, bezpieczeństwa, turystyczne,
rolnicze, energetyczne.
3.2. Ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy
Szanghajska Organizacja Współpracy została utworzona w 1996 roku jako niefor-
malne forum konsultacyjne między Rosją, Chinami, Kazachstanem, Kirgistanem
oraz Tadżykistanem. Początkowo odwoływano się głównie do wzajemnej niein-
gerencji oraz do ograniczenia możliwości wybuchu konfliktu. Podczas kolejnych
spotkań  Szanghajskiej Piątki wypracowano mechanizmy konsultacji, a niebez-
pieczeństwo wybuchu konfliktu zostało wyeliminowane. Kluczowym dla dalsze-
go funkcjonowania forum był szczyt w Szanghaju w 2001 roku, podczas którego
do organizacji włączono Uzbekistan, a dotychczasowe nieformalne spotkania głów
państw przyjęły formę cyklicznych rozmów na wysokim szczeblu. Głównym ob-
szarem porozumienia stała się walka z międzynarodowym terroryzmem, relig3
nym
ekstremizmem oraz separatyzmem. Na mocy decyzji państw SOW utworzone zo-
stało regionalne centrum do walki z terroryzmem w stolicy Kirgistanu  Biszkeku.
14 września 2001 roku podczas spotkania w Ałma Acie  ówczesnej stolicy Ka-
zachstanu  strony zdecydowały o powołaniu rządowego stałego mechanizmu kon-
sultacyjnego. Ponadto podpisano deklarację dotyczącą udogodnień w zakresie wza-
jemnego handlu. Podczas kolejnego spotkania, które odbyło się 7 lipca 2002 roku
w Sankt Petersburgu, strony opowiedziały się za stanowczym zwalczaniem terro-
ryzmu, podpisując deklarację o wzmocnieniu mechanizmów w ramach Regional-
nych Struktur Antyterrorystycznych. 15 stycznia 2004 roku podczas szczytu SOW
powołano Sekretariat z siedzibą w Pekinie. Na czele Sekretariatu stanął Zhang De-
guang, były ambasador Chińskiej Republiki Ludowej w Kazachstanie i Federacji
Rosyjskiej.
W skład podstawowego mechanizmu konsultacyjnego Szanghajskiej Organizacji
Współpracy wchodzą: Rada Przywódców Państw Członków SOW, Rada Premie-
rów Państw Członków SOW, Rada ds. Koordynowania Polityk Państw Członków
SOW oraz spotkania poszczególnych ministrów, w tym ministrów spraw zagra-
nicznych i ministrów obrony narodowej.
Należy zaznaczyć, że kluczową rolę w organizacji odgrywają Chiny i Rosja. Obie
strony w ramach SOW wspierają wzajemne wysiłki w walce z separatyzmem
 w chińskim Xinjiangu oraz rosyjskiej Czeczenii. Oba państwa dążą do utrzy-
mania istniejących reżimów politycznych w państwach Azji Środkowej, czego wy-
mownym przykładem była pomoc udzielona Isłamowi Karimowowi podczas próby
obalenia jego rządu w Uzbekistanie. Przykładem tego była również wizyta Kari-
mowa w Pekinie w maju 2005 roku. Wzajemną współpracę dobrze obrazują rów-
nież manewry wojskowe   Misja Pokojowa 2005  które miały miejsce między
12 a 26 sierpniu 2005 roku. Wspólna akcja była ważnym sygnałem dla innych
uczestników stosunków międzynarodowych, pokazującym możliwość ściślejszej
współpracy między Moskwą a Pekinem. Manewry, mimo że oficjalnie twierdzo-
no, iż nie były wymierzone w żadne państwo trzecie, miały jednak podtekst anty-
amerykański. Ponadto wzięli w nich udział ministrowie obrony narodowej państw
Szanghajskiej Organizacji Współpracy, w tym: minister Tadżykistanu Sherali Cha-
irullajew, Kirgistanu Ismail Isakow, wiceminister obrony narodowej Kazachsta-
nu Abai Tasbulatow oraz wiceminister Uzbekistanu R. N3
azow. Wspólne ćwicze-
nia zostały zaproponowane przez stronę chińską podczas wizyty Siergieja Ivanowa
w Pekinie w grudniu 2004 roku.
13
Organizacja liczy na przyjęcie nowych członków. W roku 2004 status obserwato-
ra otrzymała Mongolia, natomiast w 2005 Indie, Pakistan oraz Iran. Niewątpli-
wie dalsze rozszerzenie organizacji pozytywnie wpłynie na stabilizację w regionie,
choć z pewnością odbędzie się to kosztem Stanów Zjednoczonych. Ponadto stwo-
rzenie silnego bloku azjatyckiego będzie wpływało na konieczność podjęcia roz-
mów przez Sojusz Północnoatlantycki.
14
4. Wydatki na zbrojenia
państw Azji Wschodniej
Szybki wzrost gospodarczy powoduje, że państwa Dalekiego Wschodu zwiększają
swoje budżety wojskowe, modyfikując armie. Wśród 10 państw najwięcej wydają-
cych na zbrojenia są trzy państwa Dalekiego Wschodu  Japonia, Chińska Repu-
blika Ludowa i Korea Południowa. Według danych z 2004 roku Japonia wydała na
zbrojenia ponad 42 mld USD, Chiny 35 mld USD, a Korea 15 mld USD (patrz tab.
4). Wśród państw, które powszechnie budzą największe zagrożenie jest Koreańska
Republika Ludowo-Demokratyczna oraz Chińska Republika Ludowa.
Tabela 4
Udział w wydatkach
Państwo Mld USD USD per capita
Wydatki na zbrojenia
światowych
w 2004 roku
USA 455,3 1533 47
Wielka Brytania 47,4 798 5
Francja 46,2 764 5
Japonia 42,4 332 4
Chińska Republika Ludowa 35,4 27 4
Niemcy 33,9 411 3
Włochy 27,8 484 3
Rosja 19,4 136 2
Arabia Saudyjska 19,3 775 2
Korea Południowa 15,5 323 2
Indie 15,1 14 1
Izrael 10,7 1627 1
Kanada 10,6 336 1
y
ródło: SIPRI. Witryna interneto-
wa. http://www.sipri.org/contents/
Turcja 10,1 140 1
milap/milex/mex_major_spenders.
Australia 10,1 507 1
pdf, stan z 13 czerwca 2006 r.
4.1. Wzrost chińskiego budżetu obronnego
Szybkie tempo rozwoju ekonomicznego pozwoliło władzom w Pekinie na moder-
nizację chińskich sił zbrojnych. Przede wszystkim zwiększono nakłady na wydatki
związane z Chińską Armią Ludowo-Wyzwoleńczą. W 2004 roku, w porównaniu
z rokiem 1989, chiński budżet obronny wzrósł o 670%, co stanowi jeden z naj-
większych na świecie wskaz
ników (patrz rys. 3).
15
Rysunek 3
Wzrost chińskich nakładów
na zbrojenia w latach
1989 2004 w mld RMB
y
ródło: FIRST. Witryna interneto-
wa. http://first.sipri.org/non_first/
milex_06.php?send,
stan z 12 września 2006r.
(dane dostępne po zalogowaniu)
Chińskie władze zdecydowały o modernizacji sił zbrojnych przede wszystkim w sek-
torze wojsk morskich i lotnictwa wojskowego.
Głównym dostawcą nowoczesnego uzbrojenia dla Chin była Federacja Rosyjska.
Najistotniejszym punktem rosyjskich dostaw stały się samoloty odrzutowe Su-27
(łącznie 173 samoloty) oraz Su-30 MKK (łącznie 100 sztuk). W latach 1995 2003
Chiny zakupiły 80 helikopterów Mi-17 oraz systemy obrony przeciwrakietowej
z pociskami ziemia powietrze (w sumie 43 zestawy). Ponadto zostały one wypo-
sażone w ponad 4000 różnego typu pocisków. Chiny zakupiły również trzy nisz-
czyciele typu Sowriemienn3
(ostatni w 2005 roku) oraz łodzie podwodne typu Kilo
Tabela 5
w latach 1995 2005 (łącznie sześć sztuk) (SIPRI. Witryna internetowa. http://www.
Rodzaje broni zakupione przez
sipri.org/contents/armstrad/REG_IMP_CHI_89-05.pdf/download, stan z 13 czerw-
Chiny od Federacji Rosyjskiej
ca 2006 r.)
w latach 1990 2000
Szacowana
Data
Rodzaj uzbrojenia Liczba Data dostawy kwota Dodatkowe wyposażenie
umowy
w mln USD
Helikopter Mi-17 60 1990 1997 1991 1999  
Samolot transporto-
10 1990 1992 1991 1993  
wy Ił-76
Samolot odrzutowy 26 1992 1992 1000 Pociski typu AA-10 oraz AA-11 AAMs
Su-27 22 1995 1996 700
< 200 1996 1998 ? 2500
S-300 SA10 SAM
(system obrony 4 1991 19 1993 20  
przeciwpowietrznej)
A
odzie podwodne
4 1994 1995 1998 700 
typu Kilo
Niszczyciele typu Pociski typu 3M-80 Moskit ASCMs,
Sowriemienn3
2 1995 1999 2000 1000 Uragan SAMs oraz dwa typy helikopterów
Ka-27 i Ka-28
Tor M1/SA15 SAM
(system obrony 2 1996 1997 2000  
przeciwpowietrznej)
16
A-50 AEW
Nie
(system wczesnego 1 4 1996 250 1000 
dostarczono
reagowania)
Samolot odrzutowy Może zostać wyposażony w izraelskie
Su-30 40 1999 2000 2000 pociski Pyton-4, rosyjskie KR-1 AAMs
lub R-77 AAMs
y
ródło: China s Foreign Conventio-
nal Arms Acquisitions, 1998: 9.
4.2. Koreański  straszak
Od początku lat 90. XX w. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna straszy
społeczność międzynarodową posiadaniem broni nuklearnej oraz broni masowe-
go rażenia.
Według instytucji międzynarodowych, przywódca Korei Ludowej Kim Jong Il po-
siada broń chemiczną, w tym bakterie: Yersinia pestis (dżuma), Bacillus anthracis
(wąglik), Vibrio cholerae 01 (cholera), Salmonella typ hi oraz Clostridium botuli-
num (jad kiełbasiany) (patrz tab. 6). Wkrótce po ujawnieniu tych informacji Zgro-
madzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 140 głosami, przy 9 wstrzymujących
się i tylko jednym sprzeciwie (KRL-D), przegłosowało rezolucję wzywającą Koreę
Północną do  natychmiastowej współpracy z MAEA (Międzynarodową Agencją
Energii Atomowej  przyp. autora), w celu pełnej realizacji porozumienia o bez-
pieczeństwie nuklearnym (Mierzejewski, 2005: 45).
12 sierpnia 1994 roku Stany Zjednoczone i Korea Północna osiągnęły porozumie-
nie. Rząd w Pyongyang zobowiązał się do zaprzestania budowy reaktora grafito-
wego w zamian za reaktor na lekką wodę. Waszyngton zapowiedział natomiast,
że zapewni dostawy alternatywnych z
ródeł energii przez następnych sześć lat, tj.
w okresie budowy reaktora na lekką wodę.
Jesienią 2002 roku, podczas wizyty zastępcy sekretarza stanu USA ds. Azji i Pacyfi-
ku, Jamesa Kelly ego, Korea Północna przyznała, że rozpoczęła pracę nad drugim,
tajnym programem nuklearnym, który stanowi naruszenie Porozumienia Ramowe-
go z 1994 roku. W lutym 2003 r. władze KRL-D oficjalnie poinformowały, iż urzą-
dzenia w obiektach nuklearnych zostały ponownie uaktywnione. W odpowiedzi
Waszyngton wstrzymał dostawy ropy i żywności dla Korei Północnej, twierdząc,
że mimo zawartego porozumienia dalej prowadzi badania nad bronią atomową.
Phenian odpowiedział wydaleniem inspektorów z Międzynarodowej Agencji Ener-
gii Atomowej i uruchomił ponownie reaktor w elektrowni Yongbjon. 1 sierpnia
2003 roku władze w Pyongyang zgodziły się na formułę rozmów sześciostronnych
w Pekinie, z udziałem ChRL, USA, Rosji, Japonii i Republiki Korei. Spotkanie ta-
kie odbyło się pod koniec sierpnia, ale zakończyło się fiaskiem. Podobny koniec
miały negocjacje przeprowadzone w lutym i maju 2004 roku.
17
Tabela 6
Stan posiadania broni
masowego rażenia w KRL-D
Zakłady
Substancje Zdolność wytwarzania Środki przenoszenia
produkcyjne
Broń Botulizm, cholera, dżu- Ponad 10 10 13 typów patogenów Połowa rakiet dale-
biologiczna ma, dżuma gruczołowa, kiego zasięgu
gorączka krwotoczna, go- i ok. 30% amunicji
rączka tyfoidalna, gruz
- artyleryjskiej dostoso-
lica, ospa, dur plamisty, wana jest do przeno-
wąglik, żółta febra szenia ładunków bio-
logicznych
Broń Fosgen (środek duszący), 12 4500 ton rocznie w czasie Pociski artyleryjskie
chemiczna gaz musztardowy (iperyt pokoju, 12000 ton w czasie kaliber od 80 mm
 parzący), gazy parali- wojny, aczkolwiek pojawiają wzwyż, rakiety ty-
tyczno-drgawkowe typu się także odpowiednio licz- pu Scud-B, Frog-5,
V (VE, VG, VM i VX) by 8000 i 20000 ton Frog-7 i ok. 30 rakiet
i sarin (również typu Scud-C; podob-
paralityczno-drgawkowy) nie jak w przypadku
 łącznie ok. 2500 5000 broni biologicznej
ton, w tym część ok. 30% artylerii
w ok. 170 tunelach i połowy rakiet dale-
kiego zasięgu dosto-
sowana jest do prze-
noszenia ładunków
chemicznych
Broń Materiały rozszczepial- Reaktor o mocy 5 MW 55 sztuk broni jądrowej Ok. 100 rakiet
nuklearna ne: ilość plutonu z zawie- w Yongbyon potrzebu- rocznie po oddaniu do Scud-B,
rających ok. 50 ton uranu je ok. roku na wypro- eksploatacji ww. 2 reak- 150 Hwasong-5,
8000 zużytych prętów dukowanie takiej ilości torów; według południo- 250 Hwasong-6,
paliwowych, wystarcza- plutonu-239, jaka jest wokoreańskiego eksperta, 12-36 Nodong
jąca do wyprodukowania potrzebna do wyprodu- Sin Sung-taeka, KRL-D już
5 6 sztuk broni jądrowej; kowania bomby jądro- dysponuje ilością plutonu
gotowe bomby i inne ła- wej. 2 kolejne, większe wystarczającą do wyprodu-
dunki: pierwszy ładunek reaktory  o mocy kowania 10 małych ładun-
mógł być gotów w poło- 50 MW i 200 MW ków nuklearnych
wie 2003 r., a na koniec  mogą zostać ukoń-
2003 r. KRL-D mogła już czone w ciągu kilku lat;
posiadać od 5 do 7 ładun- znajdujący się w budo-
ków nuklearnych wie zakład wzbogaca-
nia rudy uranowej byłby
zdolny do wytworzenia
w ciągu kilku lat ilości
materiału wystarczającej
do produkcji 2 3 sztuk
broni jądrowej rocznie;
4 kopalnie rudy urano-
wej (2 w Pyongsan, Pak-
chon, Sunchon-Wolbing-
son). A
ącznie 22 obiekty
nuklearne w 18 miejsco-
wościach
y
ródło: Bayer, Dziak, 2004.
18
5. Konflikty terytorialne
Do głównych sporów terytorialnych w Azji Wschodniej należy zaliczyć spory o:
 status Tajwanu,
 wyspy Paracelskie i Spratly na Morzu Południwochińskim,
 wyspy Diaoyu/Senkaku na Morzu Wschodniochińskim.
5.1. Spór o status Tajwanu
Trudność w ocenie sytuacji Tajwanu polega w głównej mierze na tym, że wyspa nie
jest ani niepodległym państwem, ani częścią integralną Chińskiej Republiki Ludo-
wej. W 1949 roku, po zwycięstwie Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga nad
siłami narodowymi partii Guomingdang z Czang Kai-shekiem na czele, ten ostat-
ni uciekł na Tajwan, gdzie założył własne państwo. Początkowo, z uwagi na agresję
komunistyczną w Korei Północnej (1950 1953), Stany Zjednoczone poparły władzę
w stolicy Tajwanu  Tajpej. Przez kolejna dwadzieścia lat Czang Kai-shek był wspie-
rany przez Waszyngton, Amerykanie zmienili taktykę dopiero w czasie prezydentu-
ry Richarda Nixona (1969 1974). Z uwagi na prowadzoną politykę wobec Związku
Radzieckiego Richard Nixon i Henry Kissinger poparli Pekin, uzyskując tym sa-
mym poparcie dla polityki prowadzonej wobec Moskwy. Kartą przetargową stał się
Tajwan. 25 paz
dziernika 1971 roku stracił miejsce w Organizacji Narodów Zjedno-
czonych, a w Komunikacie Szanghajskim, podpisanym 27 lutego 1972 roku podczas
wizyty amerykańskiego prezydenta w Chinach, Stany Zjednoczone oficjalnie uzna-
ły  jedne Chiny , których reprezentantem była Chińska Republika Ludowa. W ko-
lejnych dwóch komunikatach chińsko-amerykańskich  w 1978 roku i 1982 roku
 Waszyngton potwierdził istnienie tylko  jednych Chin ze stolicą w Pekinie.
Po 1949 roku między Chinami kontynentalnymi a Republiką Chińską na Tajwa-
nie dochodziło do kryzysów związanych z wydarzeniami wewnętrznymi na wyspie.
Pierwszy z kryzysów trwał od 11 sierpnia 1954 roku do 1 maja 1955 roku. Władze
w Pekinie zadeklarowały, że Tajwan zostanie wyzwolony i przyłączony do Chińskiej
Republiki Ludowej. Sytuacja stała się na tyle poważna, że Stany Zjednoczone zagro-
ziły użyciem broni atomowej, co w zdecydowany sposób skłoniło stronę chińską do
zaprzestania ostrzeliwania tajwańskich wysepek Qinmen i Mazu. Drugi kryzys taj-
wański został rozpoczęty przez Chińską Republikę Ludową 23 sierpnia 1958 roku
i trwał do 1 stycznia 1959 roku. Podobnie jak poprzednio, ostrzelano tajwańskie
wyspy Qinmen i Mazu. Trzeci kryzys został wywołany przez wizytę tajwańskie-
go przywódcy Li Denghuia w Stanach Zjednoczonych. Władze w Pekinie uznały
to za prowokację i w odpowiedzi przeprowadziły próby pocisków krótkiego zasię-
gu w okolicach wysp Pengchiayu. W tym czasie wojska Chińskiej Armii Ludowo-
-Wyzwoleńczej w prowincji Fujian rozpoczęły mobilizację. Na początku 1996 roku
wznowiono rozmieszczanie pocisków wymierzonych w Tajwan. Ćwiczenia chiń-
skich sił zbrojnych prowokowały konflikt, gdyż pociski balistyczne w marcu 1996
roku lądowały blisko Tajpej oraz Kaixing  miasta na południu Tajwanu.
Nowym zarzewiem kryzysów stały się wybory prezydenckie na Tajwanie w 2000 ro-
ku, które wygrał proniepodległościowy przywódca partii demokratycznej Chen
19
Shuibian. W kolejnych wyborach w 2004 roku Chen
Shuibian wygrał ponownie i władze w Pekinie posta-
nowiły działać. W grudniu 2004 roku Chińska Re-
publika Ludowa zapowiedziała możliwość uchwale-
nia antysecesyjnego prawa, które dawało możliwości
podjęcia dalszych kroków w kierunku ograniczenia
suwerenności Tajwanu. 14 marca 2005 roku chiński
parlament  Ogólnochińskie Zgromadzenie Przed-
stawicieli Ludowych  przyjął antysecesyjne prawo.
Dziewięciopunktowa deklaracja zawierała kilka waż-
nych przesłanek, mających daleko idące konsekwen-
cje. Pierwsza z nich to stwierdzenie, że dla Chin naj-
ważniejsza jest integralność terytorialna i interes
narodowy. Druga i najważniejsza to zapis w artyku-
le ósmym:  w celu ochrony Ojczyzny i integralności
terytorialnej państwo podejmie niepokojowe środki
lub inne niezbędne kroki (http://www.stosunki.pl/
main278025520210,2,yisvp.htm). Tym samym wła-
dze w Pekinie wskazały na konkretną możliwość in-
terwencji zbrojnej i ostatecznego przyłączenia Tajwa-
nu do Chińskiej Republiki Ludowej.
Rysunek 4
Cieśnina Tajwańska
5.2. Spór o wyspy Paracelskie i Spratly
15 sierpnia 1951 r. premier Chin Zhou En-
lai, komentując podpisanie preliminariów
pokojowych między Japonią a Wielką Bry-
tanią i Stanami Zjednoczonymi oświadczył,
że wyspy Paracelskie i Spratly należą histo-
rycznie do Chin. W póz
niejszym okresie
rząd wietnamski przyznawał, że wyspy by-
ły terytoriami historycznie chińskimi, po-
cząwszy od dynastii Song. Sytuacja zmie-
niła się jednak po podpisaniu traktatów
paryskich dotyczących zakończenia wojny
w Wietnamie w styczniu 1973 r. Władze
ChRL rozpoczęły kampanię podkreślania
znaczenia i przynależności do ChRL wysp
Paracelskich, Spratly, Macclesfiled Bank oraz
Pratas. 15 stycznia 1974 roku rybacy chińscy
wylądowali na wyspach Roberta i Duncana
w archipelagu wysp Paracelskich. W odpo-
wiedzi patrol sajgoński aresztował obywateli
ChRL. 18 stycznia władze chińskie wysłał 11
okrętów wojennych i dzień póz
niej 600 żoł-
nierzy odbiło wyspę, a ChRL przejęła wpły-
wy nad archipelagami. Sam fakt zajęcia wysp
nie był jednak znaczący. Dla władz w Pekinie
atak był wypadem sondażowym, sprawdza-
jącym reakcję amerykańską. Sytuacja zmie-
Rysunek 5
niła się dopiero wiosną 1975 r., kiedy tuż przed odbiciem Sajgonu władze wiet-
Wyspy Paracelskie i Spratly
20
namskie zdecydowały o zajęciu wysp Hoang Sa i Truong Sa (chińskie nazwy Xisha
i Nansha). Wywołało to dyplomatyczny kryzys między Pekinem a Hanoi. W maju
1975 r. Departament Azjatycki chińskiego MSZ zażądał od ambasady wietnam-
skiej potwierdzenia, iż dwie sporne wyspy leżały w granicach Chin. W odpowie-
dzi Departament Chiński wietnamskiego MSZ potwierdził, iż:  wyspy Hoang Sa
i Truong Sa przynależały do Wietnamu od wieku (Rowiński, 1990: 56 57). Do
kolejnego sporu doszło 14 marca 1988 roku, kiedy to w wyniku starć chińsko-wiet-
namskich Chiny zajęły sześć pomniejszych raf.
Tabela 7
ChRL Wietnam Filipiny
Siły zbrojne państw biorących
Czołgi 9200 2000 126
udział w sporze o wyspy
A
odzie podwodne 51 0 0
Paracelskie i Spratly
Niszczyciele i okręty 55 7 1
y
ródło: American University Wa-
Samoloty patrolowe 870 55 44
shington D.C. Witryna internetowa.
http://www.american.edu/TED/
Odrzutowce 5845 190 43
ice/spratly.htm,
Siły zbrojne 2 930 000 572 000 106 500
stan z 14 czerwca 2006 r.
Rysunek 6
Archipelagi Spratly
Do całego obszaru wysp Paracelskich i Spratly prawo roszczą sobie: Chińska Repu-
blika Ludowa, Tajwan, Wietnam, do części Malezja i Filipiny, a w 1984 roku Bru-
nei ustanowiło eksterytorialną część w rafach Louisa w południowej część archipe-
lagu. Obszar ten może stanowić miejsce potencjalnego konfliktu z uwagi na fakt,
iż jest zasobny w złoża ropy naftowej. Pod dnem Morza Południowochińskiego
znajdują się pokłady ropy naftowej (ok. 7,5 mld baryłek) oraz ponad 4 tryliony m3
gazu. Chcąc uniknąć konfliktu, państwa ASEAN w 1992 roku podpisały wspólną
deklarację dotyczącą pokojowego rozwiązania sporu. Ponadto w marcu 2005 roku
przedsiębiorstwa naftowe z Chin, Filipin i Wietnamu podpisały wspólne porozu-
mienie o eksploracji tego obszaru.
21
5.3. Spór o wyspy Diaoyu/Senkaku
Wyspy Diaoyu (nazwa chińska)/Senkaku (nazwa japońska) leżą między Tajwanem
a japońską wyspą Okinawa. W 1968 roku Komisja Gospodarcza ONZ ds. Azji i Da-
lekiego Wschodu opublikowała raport, w którym przedstawiła informacje o złożach
istniejących na tym terenie. Według danych szacun-
kowych przyjmuje się, że złoża liczą około 5 6 bln
m3 gazu ziemnego i od 737 do 1574 mld baryłek ro-
py naftowej. Z tego też powodu państwa wysunęły
jednostronne roszczenia do obszaru. Wkrótce jed-
nak, z uwagi na ocieplenie stosunków chińsko-ja-
pońskich i nawiązania stosunków dyplomatycznych
w 1972 roku, spór został zawieszony. Jednak szybko
rozw3
ająca się gospodarka Chin potrzebowała sta-
bilnych dostaw surowców energetycznych i w sierp-
niu 2003 r. zdecydowano o kontrakcie chińskich
kompanii naftowych firmy China National Offshore
Oil Corporation (CNOOC) i Sinopec z zachodnimi
koncernami na rozpoczęcie działań eksploracyjnych
w regionie Morza Wschodniochińskiego. Prace te
miały być prowadzone w archipelagach Chunxiao/
Rysunek 7
Shirakaba, Tianwaitian/Kashi czy Duanqiao/Kusunoki. Rząd w Japonii protesto-
Wyspy Diaoyu/Senkaku
wał, Tokio zażądało przerwania tych działań i udostępnienia wyników badań geo-
logicznych dna morskiego. Konflikt zaostrzył się, a ChRL kontynuowało projekt,
przyznając we wrześniu 2004 r. koncesje dwóm zachodnim koncernom naftowym
 amerykańskiemu Unocal oraz holenderskiemu Royal Dutch/Shell. W odpowie-
dzi władze japońskie przyznały koncesje na wydobycie japońskiemu przedsiębior-
stwu Teikoku Oil. Mimo to, we wrześniu 2005 roku, władze ChRL zdecydowały
o kontynuacji eksploracji obszaru Tianwaitian, wprowadzając jednocześnie łodzie
patrolowe.
22
Bibliografia
1. American University Washington D.C. Witryna internetowa. http://www.ame-
rican.edu/TED/ice/spratly.htm, stan z 14 czerwca 2006 r.
2. ASEAN Regional Forum. Witryna internetowa. http://www.aseanregionalfo-
rum.org/Default.aspx?tabid=49, stan z 14 czerwca 2006 r.
3. ASEAN Secretariat. Witryna internetowa. www.aseansec.org/acfta-brochure.
doc, stan z 14 czerwca 2006 r.
4. Asian Development Bank. Witryna internetowa. http://www.adb.org/About/
members.asp, stan z 14 czerwca 2006 r.
5. Asia-Pacific Economic Cooperation. Witryna internetowa. http://www.apec.
org/apec/about_apec/history.html, stan z 14 czerwca 2006 r.
6. Bayer J., Dziak W. J., 2004: Korea  broń masowego rażenia, Warszawa.
7. Bykow F., 1978: Powstanie chińskiej myśli politycznej i filozoficznej, Warszawa.
8. Chinability. Witryna internetowa. http://www.chinability.com/GDP.htm, stan
z 14 czerwca 2006 r.
9. China s Foreign Conventional Arms Acquisitions, 1998: Background and Analysis,
Congressional Research Service, Report for 106th Congress, Washington D.C.
10. Fen Youlan, 2001: Krótka historia filozofii chińskiej, Warszawa.
11. Haliżak E., 1999: Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, War-
szawa.
12. Kunstler M., 1991: Sztuka Chin, Warszawa.
13. Menzies G., 2002: 1421 rok, w którym Chińczycy odkryli Amerykę i opłynęli
świat, Warszawa.
14. Mierzejewski D., 2005: Rosyjska ruletka z Kimem,  Stosunki Międzynarodo-
we , nr 34 35, s. 44 47.
15. Olszewski W., 2003: Chiny. Zarys kultury, Poznań.
16. Pięć wielkich religii świata, 1987: (red.) E. Brenner-Traut, Warszawa.
17. Racjonalista. Witryna internetowa. http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1527,
stan z 14 czerwca 2006 r.
18. Rowiński J., 1990: Morze Południowochińskie  region potencjalnego konflik-
tu w Azji, Warszawa.
19. SIPRI. Witryna internetowa. http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_
major_spenders.pdf, stan z 14 czerwca 2006 r.
20. Stosunki.pl. Witryna internetowa. http://www.stosunki.pl/ma-
in278025520210,2,yisvp.htm, stan z 14 czerwca 2006 r.
21. Sun Zi, 2003: Sztuka wojenna, Kraków.
22. TDC Trade. Witryna internetowa. http://www.tdctrade.com/econforum/
hkcer/hkcer050201.htm, stan z 14 czerwca 2006 r.
23. United Nations. Witryna internetowa. http://esa.un.org/unpp/, stan z 14 czerw-
ca 2006 r.
24. Wielcy myśliciele wschodu, 1997: (red.) I. P. McGreal, Warszawa.
25. Wikimedia Commons. Witryna internetowa. http://commons.wikimedia.org/
wiki/Image:Lightmatter_buddha3.jpg, stan z 14 czerwca 2006 r.
26. Wikipedia. Witryna internetowa. http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_
g%C5%82%C3%B3wna, stan z 14 czerwca 2006 r.
23