CZY WYBÓR FORMY PPE MA ZNACZENIE?
Pracodawca dbający o przyszłe bezpieczeństwo finansowe swoich pracowników,
poprzez utworzenie pracowniczego programu emerytalnego (ppe), może uczestniczyć w ich
materialnym zabezpieczeniu na starość. Utworzenie takiego programu wymaga m. in.
podjęcia decyzji dotyczącej wyboru formy, w jakiej będzie on prowadzony. Naturalnie,
wybór ten należy do pracodawcy, jednakże fakt, iż pracodawca jest osobą podejmującą
decyzję w ww. kwestii, nie oznacza, iż pracownicy nie mają żadnego wpływu na warunki, na
jakich program będzie funkcjonował. Wręcz przeciwnie, związki zawodowe działające na
terenie zakładu pracy bądz
też reprezentanci wybrani spośród pracowników, na etapie
tworzenia pracowniczego programu emerytalnego, mogą wpływać na kształt ppe tworzonego
w ich zakładzie pracy. Forma programu emerytalnego oraz zasady jego funkcjonowania są
bowiem określane w drodze negocjacji pracodawcy z reprezentacją pracowników. Z uwagi na
fakt, iż wybór formy ppe to niewątpliwie jeden z najistotniejszych etapów tworzenia
programu, niezwykle ważne jest, aby zarówno pracodawca, jak i pracownicy dysponowali
odpowiednią wiedzą na temat produktów oferowanych w ramach ppe, w szczególności istotne
jest, aby dostrzegali różnice pomiędzy programami prowadzonymi w poszczególnych
formach przewidzianych przepisami prawa.
Na ppe składają się umowa zakładowa zawierana między pracodawcą a reprezentacją
pracowników oraz umowa pracodawcy
CZTERY FORMY PROWADZENIA PPE:
z instytucją finansową. Program emerytalny
- FUNDUSZ EMERYTALNY;
to zatem konstrukcja, którą tworzą
- UMOWA O WNOSZENIE PRZEZ PRACODAWC

SKA
ADEK PRACOWNIKÓW DO FUNDUSZU
umowy szczegółowo określające warunki
INWESTYCYJNEGO;
funkcjonowania danego programu. Środki
- UMOWA GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE
wnoszone w ramach ppe (składka podstawowa
PRACOWNIKÓW Z ZAKA
ADEM UBEZPIECZEC
W
FORMIE GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE
finansowa przez pracodawcę oraz składka
Z UBEZPIECZENIOWYM FUNDUSZEM KAPITAA
OWYM;
dodatkowa dobrowolnie wnoszona przez
- ZARZ
DZANIE ZAGRANICZNE.
uczestnika) mogą być natomiast gromadzone
oraz inwestowane przez wyspecjalizowane instytucje finansowe działające już na polskim
rynku finansowym, konkretnie przez zakłady ubezpieczeń na życie czy fundusze
inwestycyjne, zarządzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Przepisy prawa
przewidują również możliwość przekazywania środków wnoszonych w ramach programu do
pracowniczego funduszu emerytalnego, podmiotu tworzonego specjalnie na potrzeby
gromadzenia środków w ppe, oraz zagranicznej instytucji finansowej.
W przypadku programu prowadzonego w formie umowy o wnoszenie składek
pracowników do funduszu inwestycyjnego, składki wnoszone do programu mogą być
w całości inwestowane poprzez fundusz inwestycyjny bądz
fundusze inwestycyjne oferowane
w ramach ppe. Należy bowiem pamiętać, iż konstrukcja takiego programu może opierać się
na jednym funduszu bądz
na kilku funduszach jednocześnie, pod warunkiem jednak, iż są
zarządzane przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Ze względu na szeroką
dostępność funduszu dla wszelkiego rodzaju uczestników oraz brak ograniczeń w tym
zakresie, gromadzenie oraz zarządzanie środkami w ramach ppe możliwe jest wyłącznie
poprzez fundusz inwestycyjny otwarty bądz
specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty.
Istotną kwestią jest fakt, iż uczestnik programu (pracownik), w którym instytucją
zarządzającą jest fundusz inwestycyjny, zyskuje możliwość wyboru dywersyfikacji środków
pomiędzy fundusze o różnym profilu i poziomie ryzyka, co stwarza mu tym samym szansę na
dostosowanie strategii inwestycyjnej do indywidualnych preferencji pod względem ryzyka
czy liczby lat pozostających do zakończenia aktywności zawodowej.
Oferta funduszy inwestycyjnych dla pracodawców planujących utworzyć ppe jest
stosunkowa bogata oraz różnorodna. W ramach oferty dostępne są fundusze umożliwiające
inwestowanie środków w instrumenty o niskim, średnim oraz wysokim stopniu ryzyka.
Nie sposób nie wspomnieć, iż coraz częściej oferowana jest zyskująca na popularności
szczególna konstrukcja funduszy inwestycyjnych, tj. fundusz z wydzielonymi subfunduszami
(zwany funduszem parasolowym). Konstrukcja ta umożliwia utworzenie w ramach jednego
funduszu inwestycyjnego kilku subfunduszy, z których każdy charakteryzuje się odmienną
polityką inwestycyjną.
Za środki wpłacone do funduszy inwestycyjnych uczestnicy ppe otrzymują jednostki
uczestnictwa, które są następnie zapisywane na ich indywidualnych rachunkach
inwestycyjnych. Co istotne, publikowane codzienne aktualne wartości jednostek uczestnictwa
oraz udostępniane przez towarzystwa serwisy, za pomocą których uczestnicy uzyskują wgląd
do stanu swoich rachunków, umożliwiają im bieżące przeliczanie ilości zgromadzonych
jednostek na wartość środków przeznaczonych na poczet przyszłej emerytury.
Pamiętać jednak trzeba, iż na wysokość środków zgromadzonych przez uczestnika
programu prowadzonego w tej formie mają wpływ m. in. wysokość opłaty dystrybucyjnej
(tzw. manipulacyjnej, pobieranej najczęściej przy zakupie bądz
zbyciu jednostek
uczestnictwa) oraz wysokość kosztów pokrywanych bezpośrednio z aktywów funduszu
(np. opłata za zarządzanie funduszem). Rodzaje oraz maksymalną wysokość kosztów
obciążających fundusz inwestycyjny, w tym wynagrodzenie towarzystwa, określa statut
danego funduszu inwestycyjnego.
Co zatem przemawia za utworzeniem programu w ww. formie? Niewątpliwie
wyjątkowego znaczenia nabiera tu walor inwestycyjny. Biorąc pod uwagę fakt, iż ppe
to przede wszystkim oszczędzanie długoterminowe, co oznacza, iż środki wnoszone do
programu mogą być lokowane przez cały okres aktywności zawodowej, kwota oszczędności
zgromadzona przez uczestnika w ramach programu prowadzonego w ww. formie może
stanowić istotne z
ródło uzupełnienia emerytury pochodzącej z obowiązkowych dwóch
pierwszych filarów polskiego systemu emerytalnego.
Drugą z możliwych form prowadzenia ppe jest umowa grupowego ubezpieczenia na
życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie
z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Forma ta, oprócz funkcji oszczędnościowej
(inwestycyjnej), zapewnia uczestnikom programu również ochronę ubezpieczeniową, a więc
ochronę przed skutkami realizacji ryzyka. Program prowadzony w ww. formie musi jednak
spełniać kilka dodatkowych warunków określonych przepisami prawa, tj. co najmniej 85 %
każdorazowej składki podstawowej musi być przeznaczone na inwestowanie poprzez
ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy oraz co najmniej 1 % składki podstawowej musi być
przeznaczony na pokrycie kosztów ochrony ubezpieczeniowej. W konsekwencji, w programie
w ww. formie tylko część składki podstawowej podlega inwestowaniu.
Koszty ochrony ubezpieczeniowej to nie jedyne koszty ponoszone przez uczestników
programu. Bezpośrednio z aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego pobierane są
także koszty transakcyjne oraz opłaty z tytułu zarządzania funduszem. Szczegółowe zasady
ustalania wysokości kosztów, o których wyżej mowa, określają umowy tworzące program
oraz regulaminy ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych.
Uczestnicy ppe w formie ubezpieczeniowej mają zapewnioną wypłatę dodatkowych
świadczeń (sum ubezpieczenia) w przypadku zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych określonych
w umowach składających się na ppe. Przepisy prawa przewidują możliwość objęcia
uczestników programu ochroną z tytułu śmierci uczestnika oraz dodatkowym ubezpieczeniem
wypadkowym oraz chorobowym, pod warunkiem jednak, iż ryzyka wypadkowe i chorobowe
stanowią uzupełnienie ubezpieczenia na życie. Szczególnie istotne może okazać się to
w przypadku zakładów pracy, w których pracownicy wykonują zawody wysokiego ryzyka
bądz
w których dominują osoby starsze.
Podstawową korzyścią, jaka wynika z prowadzenia ppe w formie ubezpieczeniowej,
oczywiście oprócz możliwości gromadzenia środków z przeznaczeniem na cele emerytalne,
jest zatem ochrona życia do czasu przejścia uczestnika programu na emeryturę. Należy jednak
pamiętać, iż zakład ubezpieczeń na życie, w zamian za objęcie uczestnika ubezpieczeniem,
pobiera składkę ochronną, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie wysokości środków
inwestowanych z myślą o przyszłej emeryturze.
Specyficzną formą ppe jest pracowniczy fundusz emerytalny, który jest podmiotem
tworzonym specjalnie na potrzeby gromadzenia środków w ramach programów
emerytalnych. Organem uprawnionym do reprezentowania oraz zarządzania funduszem jest
wyłącznie pracownicze towarzystwo emerytalne. Aby program w tej formie mógł rozpocząć
funkcjonowanie niezbędne jest m. in. utworzenie przez pracodawcę bądz
pracodawców
pracowniczego towarzystwa emerytalnego, a następnie pracowniczego funduszu
emerytalnego, bądz
nabycie przez pracodawcę akcji istniejącego już towarzystwa
emerytalnego.
Podobnie jak w przypadku programu, gdzie zarządzającym jest fundusz inwestycyjny,
program w formie funduszu emerytalnego ma charakter inwestycyjno  oszczędnościowy,
co oznacza, iż środki wnoszone do programu w całości podlegają inwestowaniu, zgodnie
z zasadami prowadzenia działalności lokacyjnej określonymi w statucie danego funduszu.
Zaletą programu prowadzonego w ww. formie jest fakt, iż pracodawca, będący
akcjonariuszem towarzystwa oraz członkowie funduszu poprzez swoje członkostwo w radzie
nadzorczej partycypują w prowadzeniu działalności towarzystwa, jak i samego funduszu.
Warto pamiętać, iż pracownicze towarzystwo emerytalne może zarządzać wyłącznie
jednym funduszem, co w konsekwencji powoduje, iż uczestnik programu w formie funduszu
emerytalnego nie ma szansy na dywersyfikację środków pomiędzy fundusze o różnej polityce
inwestycyjnej.
Pracowniczy fundusz emerytalny to forma dla oszczędzających na emeryturę
charakteryzująca się najniższym poziomem kosztów w porównaniu do innych form ppe
przewidzianych przepisami prawa. Pracownicze towarzystwo emerytalne, które zarządza
funduszem, jest instytucją typu non  profit, co oznacza, iż nie jest tworzone i nie działa
z myślą o wypracowaniu ewentualnego zysku dla akcjonariuszy towarzystwa. Pracodawcy,
będący akcjonariuszami pracowniczego towarzystwa, nie mają prawa do udziału w jego
zysku rocznym, co równoznaczne jest z koniecznością przekazania potencjalnego zysku na
realizację statutowych zadań oraz celów towarzystwa. Niekomercyjny charakter działalności
to zatem cecha wyróżniająca ten podmiot spośród innych instytucji finansowych
zaangażowanych w działalność na rynku ppe.
Do kosztów pokrywanych bezpośrednio z aktywów pracowniczego funduszu należą
opłaty transakcyjne, opłaty za przechowywanie aktywów (wynagrodzenie depozytariusza)
oraz opłata za zarządzanie funduszem. Są to jedyne koszty, jakie obciążają uczestników
programu prowadzonego w ww. formie. Co istotne, wysokość opłaty za zarządzanie
funduszem limitowana jest przepisami prawa i nie może przekroczyć 0,05 % wartości
zarządzanych aktywów netto w skali miesiąca (0,6 % wartości aktywów netto w skali roku).
Dodatkowo, od wpłacanych do funduszu składek nie może być pobierana żadna opłata
manipulacyjna.
Wprawdzie utworzenie pracowniczego towarzystwa emerytalnego oraz pracowniczego
funduszu emerytalnego wiąże się z podjęciem przez pracodawcę pewnych działań
o charakterze organizacyjnym oraz finansowym (m. in. konieczność zapewnienia
infrastruktury technicznej i personalnej oraz wniesienia kapitału zakładowego), jednakże
program prowadzony w tej formie oferuje uczestnikom produkt, w którym koszty związane
z jego obsługą w niewielkim stopniu obciążają gromadzone oszczędności.
Pracowniczy program emerytalny może być również realizowany w formie
zarządzania zagranicznego. W tym przypadku środki wnoszone do programu przekazywane
są do zagranicznego zarządzającego, czyli do podmiotu mającego swoją siedzibę na
terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, podlegającemu nadzorowi organu
nadzoru tego państwa. Przedmiotem działalności zarządzającego zagranicznego musi być
gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę
uczestnikom programu emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego.
W zależności od charakteru działalności zagranicznej instytucji finansowej, która będzie
gromadzić oraz zarządzać środkami wnoszonymi do programu, uczestnikom ppe będzie
oferowany produkt o odmiennych cechach, tj. produkt inwestycyjny bądz
produkt
ubezpieczeniowo  inwestycyjny.
Reasumując, należy stwierdzić, iż pracowniczy program emerytalny, z punktu
widzenia przyszłego emeryta, to niewątpliwie istotny element współczesnego systemu
emerytalnego w Polsce. Wybór optymalnej formy ppe uzależniony jest zaś od wielu
czynników, do których zaliczyć trzeba m. in. oczekiwania i preferencje pracowników,
specyfikę pracy wykonywaną przez pracowników, strukturę zatrudnienia czy też wysokość
kosztów oraz opłat pobieranych przez instytucje finansowe. Nie bez znaczenia jest również
charakter produktu oferowanego w ramach ppe. Każda z wyżej omówionych form ppe
charakteryzuje się odmiennymi możliwościami oraz wyróżniającymi ją cechami
szczególnymi. Ostateczny wybór konkretnego produktu należy pozostawić pracodawcom,
którzy na etapie tworzenia programu powinni dopasować formę tworzonego programu
adekwatnie do zróżnicowanych oraz indywidualnych potrzeb pracowników będących
potencjalnymi uczestnikami programu.