Reumatologia 2007; 45, 5: 284 289
Artykuł przeglądowy/Review article
Reaktywne formy tlenu  znaczenie w fizjologii i stanach
patologii organizmu
Reactive oxygen species  physiological and pathological function in the human body
1
2
2
1
2
Adam A
uszczewski1, Ewa Matyska-Piekarska2, Jakub Trefler2, Iwona Wawer1, Jan A
ącki2,
A
d
a
m
A

u
s
z
c
z
e
w
s
k
i
,
E
w
a
M
a
t
y
s
k
a
-
P
i
e
k
a
r
s
k
a
,
J
a
k
u
b
T
r
e
f
l
e
r
,
I
w
o
n
a
W
a
w
e
r
,
J
a
n
A

ą
c
k
i
,
2
Paula Śliwińska-Stańczyk2
P
a
u
l
a
Ś
l
i
w
i
ń
s
k
a
-
S
t
a
ń
c
z
y
k
1
Zakład Chemii Fizycznej Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie,
kierownik Zakładu prof. dr hab. farm. Iwona Wawer
2
Klinika i Poliklinika Układowych Chorób Tkanki A
ącznej Instytutu Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie,
kierownik Kliniki prof. dr hab. med. Jan A
ącki, dyrektor Instytutu prof. dr hab. med. Sławomir Maśliński
Słowa kluczowe: reaktywne formy tlenu, wolne rodniki, biomarkery stresu oksydacyjnego.
S
ł
o
w
a
k
l
u
c
z
o
w
e
:
Key words: reactive oxygen species, free radicals, biomarkers of oxidative stress.
K
e
y
w
o
r
d
s
:
Streszczeni e Summary
Reaktywne formy tlenu (RFT) odgrywają kluczową rolę w podsta- Reactive oxygen species (ROS) are involved in both human health
wowych procesach biologicznych zachodzących w organizmie and disease. ROS are produced during normal metabolism.
ludzkim zarówno w stanie zdrowia, jak i choroby. W sytuacji okre- Overproduction of ROS is called  oxidative stress . Free radicals
ślanej mianem  stresu oksydacyjnego dochodzi do zaburzenia and other oxidants cause oxidation of lipids, proteins and DNA,
równowagi pomiędzy tempem powstawania RFT a wydolnością thereby increasing the likelihood of tissue injury. Toxic products of
układu antyoksydacyjnego. Reaktywne formy tlenu powodują radicals reactions exert cytostatic effects, cause membrane
utlenienie tłuszczów, białek, DNA, a co za tym idzie, mogą przy- damage and activate pathways of cell death. The redox status of
czynić się do uszkodzenia tkanek. Toksyczne produkty reakcji the cell is maintained by antioxidant enzymes and substances such
utleniania wywierają działanie cytostatyczne na komórkę, dopro- as glutathione, vitamins E, C and A, and thioredoxin, which serve to
wadzają do uszkodzenia błon komórkowych i aktywują mechani- remove ROS. Lowering oxidative stress can have a clinical benefit,
zmy apoptozy. Stan równowagi komórek jest utrzymywany przez whereas the excess production of ROS is either the primary cause
enzymy antyoksydacyjne oraz takie substancje, jak glutation, wi- of diseases or secondary complication. Oxidative stress diseases
taminy E, C i A czy tioredoksyna. Związki te umożliwiają usuwanie include cardiovascular, neurodegenerative and inflammatory
nadmiaru RFT z komórki. Działania zmierzające do zmniejszenia diseases, such as rheumatoid arthritis. Therefore, knowledge about
stresu oksydacyjnego w komórkach organizmu mogą skutkować oxidative stress and its biomarkers may be very useful.
poprawą kliniczną chorych, natomiast nadmierna produkcja wol-
nych rodników jest pierwotną przyczyną bądz
wtórnym powikła-
niem choroby.
Do chorób, w których stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę,
zalicza się m.in. choroby układu krążenia, neurodegeneracyjne
czy choroby zapalne, takie jak np. reumatoidalne zapalenie sta-
wów. Dlatego też znajomość patofizjologii stresu oksydacyjnego
oraz jego biomarkerów może okazać się bardzo użyteczna w co-
dziennej praktyce klinicznej.
Adres do korespondencji:
mgr farm. Adam A
uszczewski, Zakład Chemii Fizycznej, Wydział Farmaceutyczny, Akademia Medyczna w Warszawie, ul. Banacha 1,
02-097 Warszawa, e-mail: [e-mail]
Praca wpłynęła: 6.09.2007 r.
P
r
a
c
a
w
p
ł
y
n
ę
ł
a
:
Reumatologia 2007; 45/5
Reaktywne formy tlenu w fizjologii i indukcji zapalenia
285
Tlen, którym oddychamy, ulega w organizmie czte- kację ich struktury i zaburzenie funkcji. Następuje też
roetapowej redukcji, w wyniku której powstaje czą- utlenianie lipidów, uszkodzenia kwasów nukleinowych,
steczka wody. Produkty niecałkowitej redukcji cząstecz- depolimeryzacja kwasu hialuronowego i gromadzenie
ki tlenu nazwano reaktywnymi formami tlenu,  RFT IgG. Reaktywne formy tlenu inaktywują ponadto inhibi-
(tab. I). Mogą być to neutralne cząsteczki lub jony oraz tory proteaz, co nasila działanie proteolityczne tych
wolne rodniki tlenowe. Wolne rodniki tlenowe są bardzo enzymów na tkanki.
reaktywne, szybko wchodzą w reakcje, w tym łańcucho- Wysokie stężenia RFT wyzwalają reakcje łańcucho-
we. Reagują z białkami, lipidami, cukrami i kwasami nu- we, nasilające procesy uszkadzania biocząsteczek.
kleinowymi obecnymi w komórkach, prowadząc do po- Utlenianiu ulegają reszty wielonienasyconych kwasów
wstania kolejnych produktów wolnorodnikowych.
tłuszczowych wchodzące w skład fosfolipidów, które
Jednym z najbardziej reaktywnych wolnych rodników
są głównym składnikiem budulcowym błon komórko-
" ) [1].
jest rodnik hydroksylowy (OH
wych. Produkty takiej nieenzymatycznej peroksydacji
lipidów zmieniają właściwości fizyczne błon komórko-
y
ródła reaktywnych form tlenu
wych, co może prowadzić do ich uszkodzenia. Na pozio-
w organizmie
mie molekularnym RFT powodują degradację kolagenu,
zaburzenia syntezy i inaktywację proteoglikanów, inak-
Organizmy żywe wytwarzają RFT w wielu podsta-
tywację enzymów, pęknięcia nici DNA, uszkodzenie
wowych procesach biochemicznych, takich jak łańcuch
chromosomów, powstawanie mutacji prowadzących
oddechowy, metabolizm nukleotydów purynowych, mi-
do zmian nowotworowych, inhibicję fosforylacji oksy-
krosomalny cykl hydroksylacyjny (cytochrom P-450), re-
dacyjnej w mitochondriach, zaburzenia struktury
akcje zachodzące z udziałem oksydoreduktaz. Produk-
cytoszkieletu (polimeryzację aktyny, rozerwanie mikrofi-
tem tych reakcji jest najczęściej anionorodnik
lamentów), modyfikację właściwości antygenowych
ponadtlenkowy lub nadtlenek wodoru. Powstające RFT
komórek oraz zaburzenie wewnątrzkomórkowej ho-
są produktami pośrednimi, które powinny ulec dalszej
meostazy wapnia.
redukcji w kolejnych etapach reakcji biochemicznych,
jednak z różnych przyczyn nie zawsze tak się dzieje.
Mechanizmy obronne komórek
przed reaktywnymi formami tlenu
Metaboliczne działania reaktywnych
form tlenu
W komórkach istnieje wiele skutecznych mechani-
zmów chroniących przed toksycznym działaniem RFT.
W warunkach homeostazy RFT pełnią funkcje me-
W warunkach homeostazy, dzięki działaniu enzyma-
diatorów i regulatorów metabolizmu  indukują różni-
tycznych i nieenzymatycznych antyoksydantów, nad-
cowanie komórek, aktywują wiele genów, m.in. onko-
miar RFT jest likwidowany i uszkodzenia biomolekuł są
gen c-fos, indukują apoptozę, wpływając na syntezę,
naprawiane (tab. II) [2, 3].
uwalnianie lub inaktywację śródbłonkowego czynnika
rozszerzającego naczynia (EDRF), działają rozszerzająco
bądz
kurcząco na ścianę naczyń krwionośnych, zwięk-
Tabela I. Reaktywne formy tlenu (RFT)
T
a
b
e
l
a
I
.
szają przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, sty-
Table I. Reactive oxygen species
T
a
b
l
e
I
.
mulują transport glukozy do komórek, serotoniny
do płytek krwi. Wpływają na przekazywanie sygnałów Reaktywne formy tlenu (RFT)
R
e
a
k
t
y
w
n
e
f
o
r
m
y
t
l
e
n
u
(
R
F
T
)
rodniki (WRT)
r
o
d
n
i
k
i
(
W
R
T
)
do komórek i wewnątrz komórek, regulują ekspresję
genów. Mogą stawać się wtórnymi przekaz
nikami za-
"
anionorodnik ponadtlenkowy O2
równo w procesie wzrostu, jak i śmierci komórki. Akty-
"
rodnik hydroksylowy OH
wują białka kierujące podziałami komórkowymi (mito-
genic activated protein). Biorą udział w procesach
"
rodnik wodoronadtlenkowy HO2
obronnych organizmu. Nadtlenki regulują ponadto syn-
"
rodnik nadtlenkowy ROO
tezę prostanoidów.
"
rodnik alkoksylowy RO
Toksyczne działanie reaktywnych form
inne RFT
i
n
n
e
R
F
T
tlenu  stres oksydacyjny
nadtlenek wodoru H2O2
Nadmierna produkcja RFT oraz wyczerpanie przez
organizm rezerw antyoksydacyjnych jest zjawiskiem
kwas podchlorawy HOCl
nazywanym  stresem oksydacyjnym . Stres oksydacyj-
ny prowadzi do utleniania białek, co powoduje modyfi- kwas podbromawy HOBr
Reumatologia 2007; 45/5
Adam A
uszczewski, Ewa Matyska-Piekarska, Jakub Trefler, Iwona Wawer, Jan A
ącki, Paula Śliwińska-Stańczyk
286
" drugą linię obrony polegającą na skierowaniu reakcji
Tabela II. Antyoksydanty jako obrona przed RFT
T
a
b
e
l
a
I
I
.
wolnorodnikowych na tory terminacji; najważniejszą ro-
Table II. Antioxidants as a defens against
T
a
b
l
e
I
I
.
lę odgrywają w niej antyoksydanty małocząsteczkowe,
reactive oxygen species
" trzecią linię obrony, którą stanowi naprawa uszkodzeń
Antyoksydanty
A
n
t
y
o
k
s
y
d
a
n
t
y
już powstałych w wyniku działania RFT; do tej linii
obrony należą enzymy antyoksydacyjne o aktywności
nieenzymatyczne enzymatyczne
n
i
e
e
n
z
y
m
a
t
y
c
z
n
e
e
n
z
y
m
a
t
y
c
z
n
e
oksydoreduktaz, które potrafią zredukować produkty
glutation (GSH) dysmutaza
peroksydacji lipidów (paraoksonaza) lub mostki disul-
ponadtlenkowa
fidowe powstałe w wyniku peroksydacji DNA (tiore-
(CuZnSOD, MnSOD)
doksyna  TRX, peroksydaza glutationowa).
witamina E peroksydaza
glutationowa (GPx)
Pierwsza linia obrony
P
i
e
r
w
s
z
a
l
i
n
i
a
o
b
r
o
n
y
witamina C katalaza
Wśród antyoksydantów enzymatycznych pierwszej
linii obrony największe znaczenie ma dysmutaza po-
albuminy ceruloplazmina
nadtlenkowa, która katalizuje reakcję dysproporcjono-
bilirubina białka hemowe
wania anionorodnika ponadtlenkowego do nadtlenku
wodoru i tlenu cząsteczkowego.
kwas moczowy tioredoksyna (TRX)
  +
kreatynina paraoksonaza (PON1) " "
O2 + O2 +2 H H2O2 + O2
cysteina
Szkodliwy nadtlenek wodoru jest następnie neutra-
karotenoidy
lizowany w organizmach przez 2 równie ważne enzymy
antyoksydacyjne  katalazę i peroksydazę glutationo-
flawonoidy
wą. Końcowym produktem obu enzymów jest woda,
koenzym Q
a w przypadku katalazy również cząsteczka tlenu. Pe-
(zredukowany)
roksydaza glutationowa wymaga do swojego działa-
nia obecności zredukowanej formy glutationu (GSH).
Stosunek stężeń zredukowanej postaci glutationu
W miejscu lokalnego pojawienia się nadmiaru RFT są
(GSH) do jego formy utlenionej (GSSG) w organi-
uruchamiane mechanizmy obronne. To, który antyoksy-
zmach żywych w homeostazie procesów redukcyjno-
dant zostanie użyty w reakcji z rodnikiem lub inną reak-
-oksydacyjnych wynosi od 1:10 do 1:100 i gwałtownie
tywną formą tlenu, zależy od jej właściwości i miejsca
się zmniejsza w przypadku nasilania się procesów
powstania oraz od tego, jakie struktury mogą potencjal-
oksydacyjnych, szczególnie podczas stresu oksydacyj-
nie stać się jej celem. Kwas askorbinowy jest najskutecz-
nego [7]. Ważną funkcję w walce z RFT pełnią również
niejszym antyoksydantem rodników rozpuszczalnych
białka enzymatyczne, takie jak ceruloplazmina i białka
w wodzie. Kwas moczowy najlepiej neutralizuje działanie
hemowe.
dwutlenku azotu. W walce z żelazozależną peroksydacją
lipidów najbardziej skutecznymi antyoksydantami są
Druga linia obrony
D
r
u
g
a
l
i
n
i
a
o
b
r
o
n
y
transferyna i ceruloplazmina [2, 4, 5].
Warto zauważyć, że w odpowiedzi na stres oksyda- Drugą linię obrony stanowią antyoksydanty mało-
cyjny bierze udział nie pojedynczy antyoksydant, lecz cząsteczkowe, takie jak witaminy C czy E. Antyoksydan-
cała grupa antyoksydantów, ponieważ ten sam rodnik ty małocząsteczkowe konkurują z innymi związkami
(RFT) może uszkadzać różne struktury docelowe. Do- chemicznymi, które mogłyby zostać utlenione przez

" , H2O2,
" OH, HOCl). W wyniku reakcji RFT
brym przykładem jest kwas askorbinowy, który prze- RFT (np. O2
ciwdziała peroksydacji lipidów wywołanej przez RFT z antyoksydantem powstaje wolny rodnik, który jest
z dymu tytoniowego, ale nie ma wpływu na oksydacyj- znacznie mniej reaktywny niż rodnik, który powstałby
ne uszkodzenia białek osocza [6]. np. w wyniku peroksydacji lipidów. Następuje wtedy
Można wyróżnić 3 podstawowe systemy obrony orga- przerwanie łańcuchowej reakcji wolnorodnikowej i za-
nizmu przed RFT: hamowanie peroksydacji kolejnych związków biolo-
" pierwszą linię obrony  zapobieganie powstawaniu gicznie czynnych.
rodnika wodorotlenowego; biorą w niej udział takie en- W ten sposób działa ą-tokoferol (ą-TOH). Ze
zymy antyoksydacyjne, jak dysmutaza ponadtlenkowa względu na swoje właściwości lipofilowe i obecność
(SOD), katalaza, peroksydaza glutationowa (GPx), w błonach komórkowych przerywa on łańcuch reak-
Reumatologia 2007; 45/5
Reaktywne formy tlenu w fizjologii i indukcji zapalenia
287
cji wolnorodnikowych będących następstwem perok- lipaz, endonukleaz i proteaz. Procesy te zubożają ko-
sydacji lipidów: mórki śródbłonka w ATP i NADPH, a następnie powsta-
je ich uszkodzenie. Przewaga procesów wykrzepiania
" ą-TO + ROOH
"
ą-TOH + ROO i czynników naczyniozwężających prowadzi do narasta-
jącej dysfunkcji śródbłonka [6, 8, 9].
" )
Produkt utlenienia  rodnik ą-tokoferolowy (ą-TO
N
a
d
c
i
ś
n
i
e
n
i
e
t
ę
t
n
i
c
z
e
 dzięki reakcji z kwasem askorbinowym może zostać Nadciśnienie tętnicze
następnie zredukowany znowu do witaminy E.
Ostatnio wiele uwagi poświęcono hipotezie, że roz-
wój nadciśnienia tętniczego jest związany z zaburze-
" "
ą-TO + AH2 ą-TOH + AH
niem równowagi między czynnikami zwężającymi i roz-
szerzającymi naczynia, w szczególności wytwarzanymi
Trzecia linia obrony
T
r
z
e
c
i
a
l
i
n
i
a
o
b
r
o
n
y
przez komórki śródbłonka naczyniowego. Uważa się, że
Mechanizmem  ostatniej szansy obrony przed RFT jedną z substancji endogennych, najsilniej działających
są enzymy naprawcze. Tioredoksyna jest polipeptydem kurcząco na naczynia jest endotelina. Silnie rozkurczają-
zdolnym do redukcji mostków disulfidowych, powsta- co działa natomiast śródbłonkowy czynnik rozszerzają-
łych w wyniku utlenienia grup tiolowych  SH, m.in. cy naczynia (endothelium-derived relaxing factor
białek. W podobny sposób działa glutation i GPx, jed-  EDRF), który zidentyfikowano jako tlenek azotu (NO).
nak redukcja przez TRX jest wielokrotnie szybsza. Tlenek azotu działa silnie, ale krótkotrwale, jest szybko
Utleniona tioredoksyna jest redukowana przez unieczynniany przez reakcję z anionorodnikiem tleno-
NADPH w reakcji katalizowanej przez reduktazę tiore- wym lub tlenem. W warunkach stresu oksydacyjnego
nadmierne unieczynnianie EDRF może być jedną
doksyny.
z głównych przyczyn przewagi czynników kurczących
naczynia i rozwoju nadciśnienia tętniczego. Możliwe
Jednostki chorobowe związane
jest, że u osób z nadciśnieniem tętniczym następuje
ze szkodliwym działaniem reaktywnych
nasilenie syntezy anionorodnika ponadtlenkowego
form tlenu
przez granulocyty obojętnochłonne. Wykazano ponad-
Lista chorób, w patogenezie których RFT odgrywają
to dodatnią korelację między syntezą tego rodnika
ważną bądz
kluczową rolę, jest obecnie dość długa.
tlenowego a ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym
Do najważniejszych z nich można zaliczyć miażdżycę,
[11, 12]. Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że an-
nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, nowotwory, stany za-
giotensyna II wywiera działanie plejotropowe na ścia-
palne wywołane bakteriami czy innymi czynnikami pa-
nę naczyń poprzez NADPH zależną syntezę RFT [12].
togennymi, a więc choroby występujące w populacji
powszechnie.
Cukrzyca
C
u
k
r
z
y
c
a
U chorych na cukrzycę zjawisko stresu oksydacyjne-
Miażdżyca
M
i
a
ż
d
ż
y
c
a
go występuje przypuszczalnie na poziomie wielu komó-
Obecnie wymienia się wiele czynników ryzyka
rek rozmieszczonych w różnych tkankach. Może przema-
miażdżycy, ale rozwój zmian miażdżycowych jest
wiać za tym stwierdzana w większości badań niższa (niż
przede wszystkim związany z zaburzoną funkcją śród-
u osób zdrowych) zawartość naturalnych antyoksydan-
błonka naczyń, aktywacją płytek krwi i zmianami oksy-
tów  witaminy C, witaminy E, glutationu oraz kwasu
dacyjnymi lipoprotein zawartych w osoczu. Głównym
moczowego w osoczu lub komórkach krwi [13 16]. Wy-
zaburzeniem odpowiedzialnym za rozwój zmian miaż-
daje się, że za powstawanie stresu oksydacyjnego odpo-
dżycowych jest akumulacja utlenionych lipoprotein
wiedzialne jest przede wszystkim podwyższenie stężenia
o niskiej gęstości. Modyfikacje struktury LDL przebiega-
glukozy. Glukoza, jako związek aldehydowy, reaguje
ją z udziałem wolnych rodników tlenowych [8].
z grupami aminowymi białek, prowadząc do ich nieenzy-
Rola RFT w patogenezie miażdżycy nie ogranicza się
matycznej glikozylacji (glikacji). W trakcie tej reakcji
do oksydacji lipoprotein. Powodują one również uszko-
uwalniane są wolne rodniki tlenowe, dlatego proces ten
dzenia śródbłonka naczyniowego, co potwierdziły licz-
nazwano glikoksydacją.
ne badania. Zapoczątkowują w ten sposób cały proces
prowadzący do rozwoju blaszki miażdżycowej. Śródbło-
Nowotwory
N
o
w
o
t
w
o
r
y
nek naczyniowy jest wrażliwy na działanie wolnych rod-
ników. Jego uszkodzenie jest następstwem utleniania Powszechnie panuje pogląd, że złośliwe transforma-
przez wolne rodniki białek, lipidów, DNA oraz aktywacji cje komórkowe i rozwój nowotworów są związane
wapniowozależnych układów enzymatycznych  fosfo- z uszkodzeniem genomu. Ostatnio wiele uwagi poświęco-
Reumatologia 2007; 45/5
Adam A
uszczewski, Ewa Matyska-Piekarska, Jakub Trefler, Iwona Wawer, Jan A
ącki, Paula Śliwińska-Stańczyk
288
no działaniu reaktywnych form tlenu, w szczególności za i miedzi, a reakcje Fentona odgrywają istotną rolę
rodnika wodorotlenowego, który uszkadza DNA. Uszko- w procesach uszkodzenia materiału genetycznego.
dzenia DNA obserwowane w komórkach poddanych stre- Z badań radiobiologicznych wynika, że rodniki wodoro-
sowi oksydacyjnemu mogą prowadzić do mutacji [17]. tlenowe mogą powodować kilka typów uszkodzeń DNA
[20]. Dobrym markerem uszkodzeń DNA jest 8-hydrok-
Stany zapalne sy-2 -deoksyguanozyna (8-OHdG) [20].
S
t
a
n
y
z
a
p
a
l
n
e
Markerem procesu zapalnego zachodzącego
W stanach zapalnych wywołanych bakteriami czy
z udziałem RFT może być również podwyższone stęże-
innymi czynnikami patogennymi ważną funkcję obron-
nie jonów żelaza. Żelazo, w szczególności na II stopniu
ną pełnią granulocyty obojętnochłonne. Jest to możliwe
utlenienia, jest katalizatorem reakcji Fentona, w wyni-
dzięki zdolności tych komórek do fagocytozy. Wiele ba-
ku której powstaje najbardziej toksyczny z RFT  rodnik
dań wykazało, że bakteriobójcza aktywność neutrofili
wodorotlenowy (tab. III).
związana z procesem fagocytozy jest połączona z gwał-
townym zużyciem tlenu przez te komórki, co jest okre-
Podsumowanie
ślane jako  wybuch oddechowy (respiratory burst)
[18]. Pochłonięty tlen jest przekształcany w nadtlenek Reaktywne formy tlenu stanowią istotny element
wodoru, który ma właściwości bakteriobójcze. W bada- wielu procesów biologicznych kluczowych dla prawi-
niach in vitro wykazano, że nie tylko bakterie wywołu- dłowego funkcjonowania organizmu. Zaburzenie rów-
ją gwałtowne zużycie tlenu przez granulocyty, ale rów- nowagi metabolicznej, skutkujące nasileniem reakcji
nież immunoglobuliny, kompleksy immunologiczne, oksydacji kwasów tłuszczowych, białek, cukrów
fragmenty C5a dopełniacza, substancje kancerogenne, i DNA, jest nazywane stresem oksydacyjnym i towa-
kwas arachidonowy. rzyszy wielu powszechnie występującym i częstokroć
groz
nym dla życia jednostkom chorobowym. Znajo-
Markery stresu oksydacyjnego mość znaczenia RFT dla prawidłowego funkcjonowa-
nia organizmu oraz mechanizmów towarzyszących
W wyniku reakcji lipidów z RFT i dalszych przemian
zjawisku stresu oksydacyjnego, pozwala lepiej zrozu-
powstaje wiele małocząsteczkowych produktów rozpa-
mieć patofizjologię wielu stanów chorobowych,
du, m.in. dialdehyd malonowy (MDA). Jest on obecnie
w których nasilone działanie RFT odgrywa istotną,
najpowszechniej stosowanym markerem peroksydacji
a nawet kluczową rolę. W niniejszej pracy zaprezento-
lipidów. Innym dobrym markerem peroksydacji lipidów
wano przykłady jednostek chorobowych często spoty-
może być oznaczanie w surowicy przeciwciał przeciw
kanych w praktyce klinicznej. Użytecznym narzędziem
utlenionej postaci LDL (Ab oxLDL).
do jakościowego i ilościowego określenia zjawiska
Użytecznym markerem uszkodzenia białek powo-
stresu oksydacyjnego oraz kontrolowania przebiegu
dowanego przez RFT wydaje się oznaczenie grup kar-
leczenia chorób o etiologii wolnorodnikowej mogą
bonylowych białek.
okazać się markery stresu oksydacyjnego.
W komórkach poddanych stresowi oksydacyjnemu
obserwowano uszkodzenia kwasu deoksyrybonukle-
Piśmiennictwo
P
i
ś
m
i
e
n
n
i
c
t
w
o
inowego. Przypuszcza się, że prooksydacyjny stan ko-
1. Boveris A. Biochemistry of free radicals: from electron to
mórek zmienia wewnątrzkomórkową homeostazę żela-
tissues. Medicina (B Aires) 1998; 58: 350-356.
2. Halliwell B. Gutteridge JM. The antioxidants of human
extracellular fluids. Arch Biochem Biophys 1990; 280: 1-8.
Tabela III. Biomarkery uszkodzeń wywołanych
T
a
b
e
l
a
I
I
I
.
3. Halliwell B. Gutteridge JM. The definition and measurement of
przez stres oksydacyjny
antioxidants in biological systems. Free Radic Biol Med 1995;
Table III. Biomarkers of tissue injury caused by
T
a
b
l
e
I
I
I
.
18: 125-126.
oxidative stress
4. Gutteridge JM, Quinlan GJ. Antioxidant protection against
organic and inorganic oxygen radicals by normal human plasma:
Biomarkery uszkodzeń wywołanych
B
i
o
m
a
r
k
e
r
y
u
s
z
k
o
d
z
e
ń
w
y
w
o
ł
a
n
y
c
h
the important primary role for iron-binding and iron-oxidising
przez stres oksydacyjny
p
r
z
e
z
s
t
r
e
s
o
k
s
y
d
a
c
y
j
n
y
proteins. Biochim Biophys Acta 1993; 1156: 144-150.
5. Hu ML, Louie S, Cross CE, et al. Antioxidant protection against
uszkodzenie lipidów MDA, Ab-oxLDL
hypochlorous acid in human plasma. J Lab Clin Med 1993;
121: 257-262.
uszkodzenie białek grupy karbonylowe białek
6. Sugden PH, Clerk A. Oxidative stress and growth-regulating
uszkodzenie DNA 8-OHdG
intracellular signaling pathways in cardiac myocytes. Antioxid
Redox Signal 2006; 8: 2111-2124.
stan zapalny podwyższone stężenie
7. Gohil K, Viguie C, Stanley WC, et al. Blood glutathione
z udziałem RFT jonów żelaza
oxidation during human exercise. J Appl Physiol 1988; 64:
w płynach ustrojowych
115-119.
Reumatologia 2007; 45/5
Reaktywne formy tlenu w fizjologii i indukcji zapalenia
289
8. Sattler W, Kostner GM, Waeg G, Esterbauer H. Oxidation of
lipoprotein Lp (a). A comparison with low-density lipoproteins.
Biochim Biophys Acta 1991; 1081: 65-74.
9. Valko M, Leibfritz D, Moncol J, et al. Free radicals and
antioxidants in normal physiological functions and human
disease. Int J Biochem Cell Biol 2006; 39: 44-84.
10. Touyz RM. Reactive oxygen species as mediators of calcium
signaling by angiotensin II: implications in vascular physiolo-
gy and pathophysiology. Antioxid Redox Signal 2005;
7: 1302-1314.
11. Paravicini TM, Touyz RM. Redox signaling in hypertension.
Cardiovasc Res 2006; 71: 247-258.
12. Touyz RM. Reactive oxygen species and angiotensin II
signaling in vascular cells  implications in cardiovascular
disease. Braz J Med Biol Res 2004; 37: 1263-1273.
13. Packer L. The role of antioxidative treatment in diabetes
mellitus. Diabetologia 1993; 36: 1212-1213.
14. Maxwell SR. Prospects for the use of antioxidant therapies.
Drugs 1995; 49: 345-361.
15. A
ącka B, Grzeszczak W. Rola wolnych rodników tlenowych
w patogenezie nadciśnienia samoistnego. Pol Arch Med
Wewn 1997; 98: 67-75.
16. Kinalska J, Gosiewska A. Plasma ascorbic acid concentration
in type I and II diabetic patients with and without
microangiopathy. Diabetes 1991; 40: 474-475.
17. Badwey JA, Curnutte JT, Karnovsky ML. cis-Polyunsaturated
fatty acids induce high levels of superoxide production by
human neutrophils. J Biol Chem 1981; 256: 12640-12643.
18. Mikkelsen RB, Wardman P. Biological chemistry of reactive
oxygen and nitrogen and radiation-induced signal
transduction mechanisms. Oncogene 2003; 22: 5734-5754.
19. Martins EA, Robalinho RL, Meneghini R. Oxidative stress
induces activation of a cytosolic protein responsible for control
of iron uptake. Arch Biochem Biophys 1995; 316: 128-134.
20. Rall LC, Roubenoff R, Meydani SN, et al. Urinary 8-hydroxy-2
-deoxyguanosine (8-OHdG) as a marker of oxidative stress in
rheumatoid arthritis and aging: effect of progressive
resistance training. Nutr Biochem 2000; 11: 581-584.
Reumatologia 2007; 45/5