Uniwersytet Warszawski
Wydział Biologii
Paula Anna Gawryszewska
Nr albumu: 235556
Witamina C: metabolizm, znaczenie fizjologiczne i
zastosowanie w terapii
Vitamin C: metabolism, physiological significance and
application in therapy
Praca licencjacka
na kierunku Biotechnologia
Praca wykonana pod kierunkiem
Prof. dr hab. Jadwigi Bryły
w Zakładzie Regulacji Metabolizmu
Instytut Biochemii
Warszawa, lipiec 2009
Oświadczenie kierującego pracą
Oświadczam, \
e niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, \
e
spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.
Data Podpis kierujÄ…cego pracÄ…
Oświadczenie autora (autorów) pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, \
e niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami.
Oświadczam równie\
, \
e przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wy\
szej uczelni.
Oświadczam ponadto, \
e niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją
elektronicznÄ….
Data Podpis autora (autorów) pracy
2
STRESZCZENIE
Witamina C ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nie
jest syntetyzowana u ludzi, świnek morskich, ryb kostnoszkieletowych, wróblowatych
i nietoperzy. U tych organizmów musi być pobierana z pokarmem. Efektem niedoboru tego
związku mogą być ro\
ne choroby takie jak np. szkorbut.
Witamina C wykazuje właściwości antyoksydacyjne i prooksydacyjne. Drogi
biosyntezy tego związku ró\
nią się u wielu kręgowców, roślin i dro\
d\
y pod względem: 1)
prekursorów tego szlaku metabolicznego w tych eukariontach, 2) enzymów katalizujących
poszczególne etapy tego procesu oraz 3) powstających produktów. Witamina C jest
degradowana w sposób tlenowy i beztlenowy. Poza działaniem metabolicznym związek ten
ma istotne znaczenie m.in. w leczeniu przeziębień oraz obni\
aniu ryzyka powstawania
nowotworów.
SÅ‚owa kluczowe
kwas askorbinowy, witamina C, antyoksydant, prooksydant, biosynteza, degradacja,
produkcja, terapia
Dziedzina pracy (kody wg programu Socrates-Erasmus)
13.4  Biotechnologia
3
Serdecznie dziękuję Pani prof. Jadwidze Bryle
za naukowe kierownictwo pracy,
pomoc na ka\
dym etapie jej pisania,
i za wszystkie \
yczliwe rady i sugestie.
4
SPIS TREÅšCI
Streszczenie..........................................................................................................................3
Wykaz skrótów.....................................................................................................................6
1. Wprowadzenie................................................................................................................7
2. Budowa i charakterystyka..............................................................................................9
3. Witamina C jak antyoksydant i prooksydant................................................................10
4. Synteza witaminy C......................................................................................................11
4.1. U kręgowców.........................................................................................................11
4.2. U roślin...................................................................................................................15
4.3. U dro\
d\
y...............................................................................................................16
4.4. Alternatywny szlak dla glukuronianu: szlak pentozofosforanowy........................16
5. Degradacja witaminy C.................................................................................................17
5.1. Mechanizm tlenowej degradacji kwasu askorbinowego.......................................17
5.2. Mechanizm beztlenowej degradacji kwasu askorbinowego.................................18
5.3. Wpływ jonów metali..............................................................................................19
5.4. Degradacja askorbinianu u ssaków........................................................................20
5.4.1. Badania In vivo............................................................................................20
5.4.2. Badania In vitro...........................................................................................21
5.4.3. Wykorzystanie witaminy C u E.coli............................................................21
6. Produkcja witaminy C..................................................................................................23
7. Fizjologiczna rola witaminy C.....................................................................................25
8. Witamina C w terpaii...................................................................................................27
9. Literatura.....................................................................................................................29
5
Wykaz skrótów u\
ywanych w pracy:
2,3-DKG  kwas 2,3-dioksogulonowy
ASC  kwas askorbinowy
DHA  kwas dehydroaskorbinowy
EAA  kwas erytrozoaskorbinowy
EDTA  etylenodiaminotetraoctowy
GDP  (glucose degradation products)  produkty degradacji glukozy
GlcUA  kwas glukuronowy
GSH  glutation
HDL  lipoproteiny wysokiej o gęstości
HPLC  (High Performance Liquid Chromatography)- wysokocieczowa chromatografia
L-Gul  kwas gulonowy
L-GulL  L-gulono-1,4-lakton
L-GulLO  oksydaza L-gulono-1,4-laktonowa
LDL  lipoproteiny o małej gęstości (zły cholesterol)
PTS  fosfotransferaza
SDA  kwas semidehydroaskorbinowy
UDP-Glc  UDP-glukoza
UDP-GlcUA  kwas UDP-glukuronowy
UGT  transferaza urydyno-difosfo-glukuronowa
6
1. WPROWADZENIE
Witamina C, tj. kwas askorbinowy oraz kwas dehydroaskorbinowy, jest
antyoksydantem oraz kofaktorem niektórych enzymów u zwierząt i roślin. Występuje w
owocach i warzywach. Pełni ró\
norodne role, ale najwa\
niejszÄ… w organizmie jest usuwanie
wolnych rodników, które mogą uszkadzać wiele składników komórkowych oraz zaburzać
metabolizm [Linster i wsp., 2007].
Witamina C pozytywnie wpływa na organizm człowieka, aktywując jego układ
immunologiczny oraz pobudzając działanie komórek odpornościowych. Ludzie nie mają
zdolności wytwarzania kwasu askorbinowego. Muszą go pobierać wraz z po\
ywieniem. Jest
uwa\
ana za najbardziej aktywny antyoksydant. Przyczynia się do stabilizacji i ochrony błony
komórkowej, co wspomaga system ochrony organizmu. Likwidacja przez witaminę C
szkodliwego wpływu wolnych rodników chroni organizm przed ró\
nymi chorobami, takimi
jak np. nowotwory. Brak witaminy C powoduje m.in. szkorbut, trudności w gojeniu się ran
oraz zmniejszoną odporność na infekcje [Weber i wsp., 1996]
Najwcześniejsze doświadczenia na temat szkorbutu notowane są przez Hipokratesa
ok. lat 400 p.n.e. Zanim jeszcze poznano budowę chemiczną witaminy C, była nazywana
czynnikiem przeciwgnilcowym, poniewa\
zapobiegała chorobie zwalczanej przez Wikingów
przy u\
yciu cebuli. W średniowieczu choroba ta dziesiątkowała rycerzy krzy\
owych, a na
początku czasów nowo\
ytnych stała się plagą marynarzy [1].
Francuski odkrywca witaminy C  Jacques Cartier, po raz pierwszy w 1536 roku
wykorzystał wiedzę lokalnych tubylców zamieszkałych nad rzeką St. Lawrence, do ratowania
załogi od śmierci na szkorbut przy u\
yciu herbaty z igieł drzewa arbor vitae, która zawierała
50 mg witaminy C/100g [Martini, 2002].
John Woodall, pierwszy chirurg powołany przez brytyjsko-wschodnią firmę indyjską,
zaproponował zapobiegawcze i lecznicze u\
ycie soku cytrynowego w swojej ksiÄ…\
ce  The
surgeon s mate w 1617 roku. Jednak pierwsze próby poznania przyczyn tej choroby
zawdzięczamy chirurgowi królewskiej marynarki wojennej, Jamsowi Lindemu. Szkorbut był
wówczas bardzo powszechny wśród ludzi biednych (min. marynarze, \
ołnierze), nie
mających dostępu do owoców i warzyw. W maju 1747 roku przeprowadzono jeden z
pierwszych kontrolowanych eksperymentów w historii nauk. Lind zaopatrując część swojej
załogi w pomarańcze i cytryny, a reszta spo\
ywała cydr (przefermentowany sok z dojrzałych
jabłek), ocet i wodę morską, porównał dwie populacje podając tylko jednej z grup badany
7
preparat. Na podstawie uzyskanych wyników udowodnił, \
e owoce cytrusowe zapobiegały
szkorbutowi. W 1753 roku Lind opublikował swoje obserwacje w Treatsie on the Scurvy
(Rozprawka nad szkorbutem) [Lind, 1752]. W XVIII-XIX wieku słowo  antyszkorbutowe
było u\
ywane jako ogólne określenie po\
ywienia zapobiegajÄ…cego szkorbutowi np. cytryny,
limonki, pomarańcze, kapusta itp.
Odkrycie kwasu askorbinowego zawdzięczamy polskiemu biochemikowi
Kazimierzowi Funkowi w 1912 roku. Poszukując w chorobach niedostatków pokarmowych,
rozwinÄ…Å‚ koncepcjÄ™ witamin na podstawie istnienia niemineralnych mikrood\
ywczych
składników istotnych dla zdrowia [1]. Kilka lat póz
niej, w 1928 antropolog Vilhajalmur
Stefansson szukał wytłumaczenia, dlaczego Eskimosi nie chorują na szkorbut nie korzystając
z roślin w swojej diecie. Stwierdził, \
e tubylcy wykorzystują witaminę C zawartą w świe\
ym
mięsie [Kuhnlein i wsp., 2004]. W tym samym okresie węgierscy naukowcy Joseph Svibely i
Albert Szent-Györgyi jako pierwsi z wyciÄ…gów nadnerczy, kapusty i pomaraÅ„czy uzyskali
związek, który wykazywał właściwości oksydoredukcyjne i nazwali go kwasem
heksuronowym. Za to osiÄ…gniÄ™cie Albert Szent-Györgyi dostaÅ‚ nagrodÄ™ Nobla w 1937 roku
[11]. W 1932 roku Wang i King otrzymali witaminę C z cytryny, a rok póz
niej brytyjscy
chemicy Walter Norman Haworth i Sir Edmund Hirst oraz niezale\
nie polski chemik Tadeusz
Reichstein, zbadali strukturÄ™ chemicznÄ… witaminy C oraz dokonali jej syntezy. To umo\
liwiło
taniÄ… produkcjÄ™ witaminy C na ogromnÄ… skalÄ™. Pierwsza firmÄ… farmaceutycznÄ… produkujÄ…cÄ…
syntetyczną witaminę C pod nazwą Redoxon była firma Hoffmann-La Roche (1934 rok) [1].
W 1957 amerykański J.J.Burns wykazał, \
e przyczyną, dla której niektóre ssaki są
podatne na rozwój szkorbutu, jest niemo\
ność wątroby do produkcji enzymu oksydazy L-
glukonolaktonowej, która jest ostatnim z czterech enzymów katalizujących syntezę witaminy
C [Burns i wsp., 1956]. Obecnie witamina C jest jednym z najwa\
niejszych składników
naszej diety. Choroby wywoływane przez np. wirusa Ebola, Marburga, ptasiej grypy czy
gorączki zachodniego Nilu mogą być leczone lub zaleczone podawaniem do\
ylnie
askorbinianu sodu [1].
8
2. BUDOWA I CHARAKTERYSTYKA WITAMINY C
Wzory strukturalne kwasu L-askorbinowego i kwasu L-dehydroaskorbinowego oraz
ich izomery przedstawiono na Rys.1.
Rys. 1. Wzory strukturalne kwasu L-askorbinowego i L-dehydroaskorbinowego oraz ich izomery.
Gwiazdkami oznaczone izomery aktywne biologiczne. [www.varia.webd.pl]
Właściwości kwasu askorbinowego przedstawiono w Tabeli 1. Wiadomo, \
e w postaci
krystalicznej jest on odporny na utlenianie, ale po rozpuszczeniu ulega degradacji do
produktów nieaktywnych biologicznie. Jest trwalszy w środowisku kwaśnym ni\
zasadowym
[8]. Utlenia się do kwasu dehydroaskorbinowego (reakcja odwracalna). Właściwości
przeciwutleniajÄ…ce zale\
Ä… od stÄ™\
enia i wynikają z obecności w cząsteczce ugrupowania 2,3-
endiolowego. Właściwości prooksydacyjne ujawniają się przy małych stę\
eniach kwasu
askorbinowego. Podczas hydrolizy powstaje z niego kwas 2,3-diketo-L-gulonowy, który
następnie rozpada się do kwasu szczawiowego [Sikorski, 2000].
9
Tabela 1. Charakterystyka kwasu askorbinowego
(wg.[1])
Nazwa łacińska Acidum ascorbicum
Nomenklatura systematyczna (IUPAC): (R)-3,4-dihydroksy-5-((S)-1,2
-dihydroksyetylo)furan-2(5H)-on
Inne nazwy: - Kwas askorbinowy
- 2,3-didehydro-L-treo-heksono-1,4-lakton
- 3-keto-L-gulonofuranolakton
- E 300
Wzór sumaryczny C6H8O6
Masa molowa 176,13 g mol-1
Wygląd białe lub lekko \
ółte ciało stałe (kryształy lub
proszek) bez zapachu, o smaku kwaśnym. Jest
optycznie czynny. A
atwo utlenia siÄ™ do kwasu
dehydroaskorbinowego.
Rozpuszczalność
- w rozpuszczalnikach polarnych (woda i
alkohol)
- nie rozpuszcza się w tłuszczach i ich
rozpuszczalnikach
- w roztworach rozkłada się pod działaniem
powietrza, światła i podwy\
szonej temperatury.
Odczyn
kwaśny
3. WITAMINA C JAKO ANTYOKSYDANT I PROOKSYDANT
CzÄ…steczka kwasu askorbinowego mo\
e występować w dwóch głównych formach:
utlenionej i zredukowanej oraz przechodzić z jednej formy w drugą przy udziale oksydazy
askorbinowej [Nagórna-Stasiak i wsp., 1999]. W niskich stę\
eniach formy te sÄ…
prooksydantami, a w wysokich antyutleniaczami [Madej i wsp., 2000]. Dzięki właściwościom
oksydoredukcyjnym witamina C chroni zwierzęta przed wieloma szkodliwymi czynnikami,
np.: azotanami, azotynami, promieniowaniem jonizujÄ…cym, cholesterolem itp [Roy i wsp.,
1996].
10
Zjawisko prooksydacji nie zostało jeszcze w pełni poznane. Istnieje kilka teorii
tłumaczących właściwości prooksydacyjne kwasu askorbinowego w badaniach in vitro.
Deutsch tłumaczy, \
e wynikają one z enolowo-ketonowej struktury tego związku, dzięki
której kwas askorbinowy mo\
e być donorem tlenu lub grup hydroksylowych [Deutsch, 1998].
Natomiast inni badacze twierdzÄ… [Almaas i wps., 1997], \
e właściwości te związane są z
redukcją jonów \
elaza (III) w reakcji:
Fe3+ + (kwas askorbinowy) Fe2+ + (kwas askorbinowy)* + H-
PowstajÄ…cy rodnik mo\
e redukować następny jon \
elaza (III) w reakcji:
Fe3+ + (kwas askorbinowy)* Fe2+ + (kwas dehydroaskorbinowy)
Jony \
elaza (II) w reakcjach Fentona powodują wytwarzanie rodnika hydroksylowego, który
odznacza siÄ™ najwy\
szą reaktywnością wśród aktywnych form tlenu [Fennema, 1996]. Kwas
askorbinowy posiada tak\
e właściwości przeciwutleniające, które powodują przerwanie
rodnikowych reakcji łańcuchowych oraz obni\
ają zawartość tlenu cząsteczkowego i jego
form aktywnych.
Skuteczność witaminy C wynika z jej właściwości kwasowych dzięki dysocjacji grupy
hydroksylowej C-3 (pKa1 = 4,04 w 25ºC) oraz mniej reaktywnej grupy hydroksylowej C-2
(pKa2 = 11,4 w 25ºC). Kwas L-izoaskorbinowy (optyczny izomer C-5 kwasu askorbinowego)
oraz kwas D-askorbinowy (optyczny izomer C-4 kwasu askorbinowego) posiadajÄ… zbli\
one
właściwości do kwasu askorbinowego lecz nie wykazują biologicznej aktywności witaminy C
[Fennema, 1996].
4. SYNTEZA WITAMINY C
Biosynteza witaminy C ró\
ni się u zwierząt, roślin i grzybów. U kręgowców
prekursorem witaminy C jest D-glukuronian pochodzący z UDP-glukuronianu. U roślin,
ście\
ka biosyntezy zaczyna się od GDP-D-mannozy, która przekształca się w L-
galaktozolakton.. Natomiast synteza D-erytrozoaskorbinianu u dro\
d\
y przebiega w wyniku
przekształceń D-arabinozy [ Linster i wsp., 2007].
4.1. Synteza askorbinianu u kręgowców
Kwas askorbinowy jest syntetyzowany przez wiele kręgowców. Pojawienie się
biosyntezy askorbinianu u minogów morskich [Padatty i wsp., 2003] sugeruje, \
e ta cecha
wystąpiła we wczesnej ewolucji ryb (590-500 milion lat temu) [Moreau i wsp., 1998].
11
Zdolność ta została póz
niej u niektórych organizmów utracona, prawdopodobnie w wyniku
mutacji i utraty kluczowego enzymu: oksydazy L-gulonolaktonowej. W takiej sytuacji
konieczne jest dostarczanie witaminy C z pokarmem. Brak oksydazy -L-gulonolaktonowej
stwierdzono u wielu gatunków zwierząt: ryb kostnoszkieletowych, wróblowatych, nietoperzy,
świnek morskich i ludzi [Harris i wsp., 1996]. Enzymy szlaku biosyntezy askorbinianu
znajdują się w ró\
nych organach zwierząt. U kręgowców w wątrobie [Chatterjee, 1973].
Natomiast u składających jaja ssaków, gadów i płazów miejscem biosyntezy askorbinianu są
nerki, podczas gdy u ptaków odbywa się to w jednym lub obu organach [Asard i wsp., 2004].
Bezpośrednim prekursorem askorbinianu u ssaków jest L-gulono-1,4-lakton (L-GulL),
a enzymem katalizujÄ…cym tÄ™ przemianÄ™ jest oksydaza L-gulono-1,4-laktonowa (L-GulLO),
związana z błoną i retikulum endoplazmatycznym. Kwas askorbinowy u ssaków akumuluje
się wewnątrz mikrosomów, do których jest dostarczany L-GulL. Aby powstał L-GulL, kwas
glukuronowy musi być przekształcony do kwasu L-gulonowego (L-Gul) w reakcji
katalizowanej przed reduktazÄ™ gulononianowÄ… [Smirnoff, 2001]. Jednak ostatnim i
najwa\
niejszym enzymem kończącym syntezę ASC jest oksydaza L-gulono-1,4-laktonowa
(L-GulLO). L-GulLO występuje u niektórych ssaków. Szlak biosyntezy witaminy C
kręgowców przedstawia Rys.2.
Wytwarzanie UDP-glukuronianu. Pierwszym etapem w biosyntezie witaminy C jest reakcja
przekształcenia glukozo-6-fosforanu w glukozo-1-fosforan katalizowana przez
fosfoglukomutazę. Póz
niej przy udziale UTP i pirofosforylazy powstaje UDP-glukoza (UDP-
Glc). Następnie dehydrogenaza UDP-glukozy wykorzystując dwie cząsteczki NAD i wodę
przekształca UDP-glukozę w UDP-glukuronian, który potem jest przekształcany w
glukuronian.
Najwa\
niejszym prekursorem witaminy C jest glukuronian. IstniejÄ… trzy mo\
liwe
mechanizmy powstawania glukuronianu z UDP-glukuronianu (Rys.2.):
a) rozpad UDP-glukuronianu do glukurono-1-fosforanu [Ginsburg i wsp., 1958], po którym
następuje defosforylacja tego ostatniego przez fosfatazę glukurono-1-fosforanową
[Puhakainem i wsp., 1976].
Niektóre ksenobiotyki stymulują tworzenie glukuronianu w izolowanych hepatocytach
[Linster i ws., 2003]. Mimo i\
mikrosomalne preparaty wÄ…troby szczura hydrolizujÄ… UDP-
glukuronian do glukurono-1-fosforanu [Touster i wsp., 1970], to aktywność fosfatazy
glukurono-1-fosoranowej jest niewystarczająca, by utworzyć wolny glukuronian i dlatego
ten mechanizm został wykluczony [Linster i wsp., 2006].
12
b) Tworzenie poÅ›rednika glukuronianowego, który jest hydrolizowany przez ²-glukuronidazÄ™
lub esterazÄ™.
Badania przy u\
yciu szczurów Gunn pokazały, i\
miejscem tworzenia glukuronianu z
UDP-glukuronianu sÄ… mikrosomy wÄ…troby [Horio i wsp.,1993]. Inhibitory ²-
glukuronidazy i esterazy nie wpływają jednak na powstawanie glukuronianu z UDP-
glukuronianu i dlatego ten mechanizm te\
jest mało prawdopodobny
[Linster i wsp., 2006].
c) Bezpośrednia hydroliza UDP-glukuronianu do UDP i glukuronianu.
Ostatnie badania prowadzone z zastosowaniem mikrosomów wątroby wskazują, \
e
wytwarzanie glukuronianu jest wynikiem hydrolizy UDP-glukuronianu przez UDP-
glukuronidazÄ™ [Linster i wsp., 2007].
Reduktaza glukuronianowa. Kwas glukuronowy jest przekształcany do L-Gul w reakcji
katalizowanej przed reduktazÄ™ glukuronianowÄ…:
D-glukuronian + NADPH + H+ L-gulonian + NADP+
Enzym ten ma szerokie spektrum specyficzności. Znany jest jako reduktaza
aldehydowa [Mano i wsp., 1961].
Oksydaza L-gulonolaktonowa. Oksydaza L-gulonolaktonowa (GLO) katalizuje przemianÄ™
L-gulonolaktonu do L-askorbinianu z wytworzeniem H2O2 [Chatterjee i wsp., 1960].
Preferowanym substratem tego enzymu jest L-gulono-1,4-lakton oraz D-mannono i D-
altrono-1,4-lakton. Fakt, ie inne Å‚-laktony, wliczajÄ…c D-glukonolakton, nie sÄ… utleniane przez
ten enzym, wskazuje na jego specyficzność w stosunku do grupy hydroksylowej przy atomie
węgla C2. Oksydaza L-gulonolaktonowa (Km=0,007-0.15mM) przenosi elektrony nie tylko
na tlen, ale równie\
na sztuczne akceptory elektronów [Kiuchi i wsp., 1982].
GLO o masie cząsteczkowej 50,6 kDa [Koishizaka i wsp., 1988] jest białkiem
spokrewnionym z roślinną dehydrogenazą L-galaktonolaktonową i grzybową oksydazą D-
arabinozolaktonową [Linster i wsp., 2007]. U kręgowców L-GulLO jest jedynym enzymem
odpowiedzialnym za syntezÄ™ ASC. Co ciekawe, gen odpowiedzialny za ekspresjÄ™ tego
enzymu jest wykrywany u ludzi [Nishikimi i wsp., 1994] i świnek morskich [Nishikimi i
wsp., 1992]. Natomiast białko L-GulLO nie mo\
e być wykryte przez przeciwciała, a jego
transkrypt nie jest czytelny. Gen człowieka zawiera sekwencje retrowirusowe, które mogą być
odpowiedzialne za brak ekspresji. Nie wiadomo czy inne enzymy uczestniczÄ…ce w biosyntezie
13
np. te które przekształcają UDP-GlcUA do L-GulL równie\
mają zmniejszoną aktywność u
zwierząt, u których nie jest wytwarzany ASC [Asard i wsp., 2004].
Rys. 2. Synteza witaminy C i szlak pentozowy u kręgowców. Przedstawiono trzy mo\
liwe mechanizmy
wytwarzania glukuronianu z UDP-glukuronianu (a, b i c). Białko SMP30 myszy KO, myszy pozbawione
markera białka 30 nie mogące syntetyzować witaminy C; szczury ODS, szczury Shionogi z zaburzeniem
kościotwórczym; świnie od/od, mutanty świń ubogie w oksydazę L-gulonolaktonową; myszy GLO KO, myszy
pozbawione oksydazy L-gulonolaktonowej. Reakcje są katalizowane przez następujące enzymy:
1.pirofosforylaza UDP-glukozy; 2. dehydrogenaza UDP-glukozy; 3 pyrofosforylaza nukleotydowowa; 4. UDP-
glukuronosyltransferaza; 5. UDP-glukuronidaza; 6. fosfataza; 7. ²-glukuronidaza; 8. reduktaza glukuronianowa;
9. gulonolaktonaza; 10. oksydaza L-gulonolaktonowa; 11. 3-dehydrogenaza-L-gulonianowa; 12.
dekarboksylaza; 13. reduktaza L-ksylulozowa; 14. dehydrogenaza ksylitolowa; 15. kinaza ksylulozowa; [Carole
L.Listner, Emilie Van Schaftigen (2007) FEBS Journal - zmodyfikowano].
14
4.2. U roślin
Syntetyzowany w roślinach kwas askorbinowy jest głównym z
ródłem witaminy C dla
ludzi. Rośliny obfitują w L-askorbinian i jego stę\
enie osiąga 1-5 mM w liściach i 25 mM w
chloroplastach [4]. ZwiÄ…zek ten odgrywa du\
ą rolę w fotosyntezie i transporcie elektronów.
D-mannoza i L-galaktoza, sÄ… skutecznymi prekursorami syntezy askorbinianu. W grochu i
Arabidopsis thaliana zidentyfikowano enzym dehydrogenazę L-galaktozy, która katalizuje
utlenienie L-galaktozy do L-galakto-1,4-laktonu [Asard i wsp., 2004].
W 1998 roku, odkryto brakujÄ…ce ogniwo w szlaku biosyntezy askorbinianu. Linster
odkryła enzym kluczowy dla reakcji biosyntezy L-askorbinianu z D-glukozy u roślin, który
wymaga przemiany GDP-L-galaktozy w L-galaktozo-1-fosforan przy udziale
nieorganicznego fosforanu. Enzymem tym jest fosforylaza GDP-L-galaktozy [Linster, 2008].
Na Rys. 3 przedstawiono szlak biosyntezy askorbinianu obejmujÄ…cy GDP-D-mannozÄ™, GDP-
L-galaktozÄ™, L-galaktozÄ™ i L-galaktozo-1,4-lakton.
Rys. 3. Szlak biosyntezy kwasu askorbinowego u roślin. W procesie biorą udział następujące enzymy:
heksokinaza (HK), izomeraza glukozo-6-fosforanowa (PGI), izomeraza mannozo-6-fosforaowa (PMI),
fosfomannomutaza (PMM), guanylylotransferaza mannozo-1-fosforanowa (GDPM PPaza), 3,5-epimeraza GDP-
mannozy (GDPME), fosforylaza GDP-L-galaktozy, dehydrogenaza L-galaktozowa (L-Gal DH), dehydrogenaza
L-galaktozo-1,4-laktonowa (L-GL DH) [www-saps.plantsci.cam.ac.uk/records/rec474.htm].
15
 4.3. U dro\
d\
y (Saccharomyces cerevisiae)
Rys. 4. Biosynteza D-erytroaskorbinianu u dro\
d\
y. W szlaku uczestniczą następujące enzymy:
dehydrogenaza D-arabinozowa (D-Ara DH) i oksydaza D-arabinozolaktonowa (D-Ara Ox)
[www.ghnet.com.pl/~biotechnologia/Produkcja.ppt - zmodyfikowano]
W latach 1967, Yasuda ogłosił u dro\
d\
y Candida obecność erytrozoaskorbinianu
(EAA) u dro\
d\
y Candida, pięciowęglowego analogu ASC o podobnych właściwościach
redukujących. Następnie Murakawa (1977) przetestował 100 szczepów Candida i znalazł
EAA jako jedyny analog ASC produkowany przez większość z nich. Związek tak\
e odkryto u
Saccharomyces cerevisiae, Ipomyces starkeyi, Neurospora i Sclerotinia [Asard, 2004]. Tak
więc u grzybów zamiast ASC występuje analog erytrozoaskorbinian (D-glycerolo-pent-2-
enono-1,4-lakton) [Smirnoff, 2001]. Szlak syntezy przedstawiono na Rys.4.
Kwas D-erytrozoaskorbinowy ma podobne właściwości antyoksydacyjne do kwasu L-
askorbinowego, ale nie pełni wszystkich funkcji jakie spełnia witamina C w organizmie (np.
synteza kolagenu) [4]. Enzymy uczestniczÄ…ce w szlaku syntezy askorbinianu to:
dehydrogenaza D-arabinozowa i oksydaza D-arabinozowa. Ich produktami mogą być: L-
askorbinian i D-erytrozoaskorbinian. Synteza EAA jest charakterystyczna dla grzybów
[Hancock i wsp., 2007].
4.4. Alternatywny cykl dla glukuronianu: szlak pentozofosofranowy
Reakcja redukcji glukuronianu katalizowana przez reduktazÄ™ glukuronianowÄ…
(przedstawiono na Rys.2.) jest powiÄ…zana z cyklem biosyntezy askorbinianu i szlakiem
pentozowym. Glukuronian mo\
e być równie\
przekształcany do L-ksylulozy w cyklu
zwanym pentozowym, w którym L-gulonian jest utleniany do 3-keto-L-gulonianu przez
dehydrogenazÄ™ zale\
ną od NAD [Smiley i wsp., 1961]. Potem następuje dekarboksylacja 3-
keto-L-gulonianu z wytworzeniem L-ksylulozy. Reakcja ta nie została jeszcze dobrze
poznana. L-ksyluloza jest potem przekształcana do ksylitolu przez reduktazę L-ksylulozy
zale\
nÄ… od NADH [Winkelman i wsp., 1961]. Ksylitol zostaje utleniony do D-ksylulozy przez
enzym zale\
ny od NAD, identyczny do dehydrogenazy sorbitolu. Ostatecznie, D-ksyluloza
16
mo\
e wejść w cykl pentozofosoranowy po jej fosforylacji przez kinazę D-ksylulozy [Marini i
wsp., 1997].
Na występowanie cyklu pentozowego u ludzi wskazuje fakt, \
e nieliczne indiwidua
wydalają anormalne ilości L-ksylulozy (1-4g dziennie) moczem. Ten stan został nazwany
przez Garroda, pentosuriÄ… i jest wrodzonÄ… wadÄ… metabolizmu [Hiatt, 2001]. Pentosuria jest
spowodowana brakiem reduktazy L-ksylulozy [Wang i wsp., 1970]. Genetyczny defekt
wywołujący pentosurię nie został jeszcze dobrze zbadany.
5. DEGRADACJA WITAMINY C
Mechanizm degradacji kwasu askorbinowego zachodzi na dwa ró\
ne sposoby:
tlenowy i beztlenowy. W obu przypadkach zale\
y on od: pH, temperatury, obecności tlenu,
katalizatorów w postaci jonów metali i enzymów, a tak\
e innych związków obecnych w
roztworze [Chen, 1998]. Mechanizmy te sÄ… przedstawione na Rys.5.
5.1. Mechanizm tlenowej degradacji kwasu askorbinowego
Degradacja w komórce kwasu askorbinowego przy udziale zaktywowanego tlenu
mo\
e zachodzić na dwóch drogach:
1) utleniania poprzez wytwarzanie produktu pośredniego, jakim jest rodnik
semidehydroaskorbinowy, a następnie kwas dehydroaskorbinowy.
2) hydrolizy kwasu dehydroaskorbinowego, prowadząc do otwarcia pierścienia laktonowego,
czego efektem jest utworzenie kwasu 2,3-diokso-L-gulonowego. Przebiega ona optymalnie w
warunkach zasadowych i jej prędkość zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury. Kwas ten
posiada najmniejszą podatność na hydrolizę w granicach pH od 2,5 do 5,5 [Fennema, 1996].
Tlenowa degradacja kwasu askorbinowego jest nieliniową funkcją pH ze względu na
pojawienie się ró\
nych form jonowych kwasu askorbinowego o odmiennej wra\
liwości na
utlenianie. Dysocjacja kwasu askorbinowego sprzyja jego utlenianiu. Dlatego te\
czynniki
utrudniające dysocjację będą działać stabilizująco na ten związek. Do powszechnie
u\
ywanych czynników stabilizujących kwas askorbinowy nale\
Ä… kwasy: szczawiowy i
metafosforowy [Fennema, 1996].
17
5.2. Mechanizm beztlenowej degradacji kwasu askorbinowego
Beztlenowa degradacja kwasu askorbinowego polega na rozerwaniu mostka 1,4-
laktonowego bez wcześniejszego utlenienia kwasu askorbinowego do kwasu
dehydroaskorbinowego. Maksymalną szybkość uzyskuje w roztworach o pH ok. 3-4. W tych
warunkach szybkość reakcji jest du\
o mniejsza ni\
w przypadku reakcji degradacji tlenowej.
Na wy\
sze tempo tej reakcji mogą wpływać jony metali oraz nawet śladowe ilości metali jako
katalizatorów, a w szczególności jony Cu2+ i Fe3+ [Fennema, 1996]. Głównym produktem
beztlenowej degradacji kwasu askorbinowego w roztworze wodnym jest furfural
[Chen i wsp., 1998].
Rys. 5. Mechanizm tlenowej i beztlenowej degradacji kwasu askorbinowego. ZwiÄ…zki oznaczone  * sÄ…
pierwotnymi związkami wykazującymi aktywność witaminy C. Inne oznaczenia: AH2 -niejonowa forma kwasu
"
"
"
askorbinowego; AH" -rodnik semidehydroaskorbinowy ;AH -monoanion kwasu askorbinowego; A -kwas
dehydroaskorbinowy; F -furfural; FA -kwas furanowy; DKG -kwas 2,3-dioksogulonowy; DP -4,5-dihydroksy-
" "
" "
" "
2-oksopentanal; X-ksylozon; Mn+ -jon metalu, OH" -rodnik hydroksylowy, HO2" -rodnik wodoronadtlenkowy
[www.varia.webd.pl - marzec 2009].
18
5.3. Wpływ jonów metali
Do zapoczątkowania reakcji utleniania kwasu askorbinowego przy udziale jonów
metali, niezbędne jest utworzenie kompleksu zło\
onego z: jonu metalu (M n+), monoanionu
askorbinowego (AH  ) oraz tlenu (O2).
W tej reakcji powstaje rodnik ponadtlenkowy (O " ), który powoduje podwojenie szybkości
utleniania kwasu askorbinowego:
Powstałe rodniki semidehydroaskorbinowe dezaktywują się reagując między sobą z
wytworzeniem monoanionu askorbinowego i kwasu dehydroaskorbinowego [Roy P i wsp.,
1996]:
Siła katalityczna jonów metali zale\
y od:
- ich stopnia utlenienia
- obecności związków chelatujących.
Stwierdzono, i\
siła katalityczna np. Cu2+, jest ok. 80 razy większa ni\
jonów Fe3+. Natomiast
jony Fe3+ chelatowane przez kwas etylenodiaminotetraoctowy (EDTA) sÄ… ok. 4 razy
silniejszym katalizatorem w porównaniu do niechelatowanych. Związki chelatujące nie
zawsze zwiększają siłę katalityczną metali. Dowodem na poparcie tego twierdzenia mogą być
jony Cu2+, których siła katalityczna utleniająca kwas askorbinowy w obecności EDTA
znacznie siÄ™ zmniejsza [Fennema, 1996].
Szybkość utleniania kwasu askorbinowego katalizowana przez metale jest
proporcjonalna do ciśnienia parcjalnego tlenu rozpuszczonego w roztworze w zakresie 1,0-0,4
atm. Jest ona jednak niezale\
na od stÄ™\
enia tlenu w warunkach, gdy ciśnienie parcjalne tlenu
wynosi poni\
ej 0,2 atm oraz w reakcjach utleniania przebiegających z udziałem
chelatowanych metali [Fennema, 1996]. Niezale\
nie od mechanizmu degradacji kwasu
askorbinowego wzrost temperatury powoduje zwiększenie szybkości degradacji [Chen i wsp.,
1998].
19
Produktami degradacji kwasu askorbinowego sÄ… zwiÄ…zki karbonylowe. Inne warunki
reakcji takie jak: temperatura, pH, stÄ™\
enie tlenu i katalizatorów metalicznych oraz obecność
aktywnych form tlenu decydują o szybkości degradacji witaminy C np. wolne aminokwasy
mogą reagować z kwasem dehydroaskorbinowym. Kwas askorbinowy mo\
e tak\
e brać
udział w reakcjach Maillarda, prowadząc do wytworzenia wielkocząsteczkowych substancji
zawierających azot o zabarwieniu brunatnym oraz lotnych związków niskocząsteczkowych.
5.4. Degradacja askorbinianu u ssaków
Askorbinian jest utleniany do DHA w ró\
nych enzymatycznych i nieenzymatycznych
reakcjach. DHA mo\
e być redukowany z powrotem do askorbinianu, ale równie\
mo\
e być
hydrolizowany do 2,3-diketo-L-gulonianu (2,3-DKG). Wytworzenie 2,3-DKG jest
nieodwracalne. DHA jest niestabilny i hydroliza nieenzymatyczna przebiega w pH obojętnym
[Bode i wsp., 1990]. Inkubacja DHA lub 2,3-DKG w obecności buforu fosforanowego (pH 7)
przez kilka godzin w temp.37°C prowadzi do utworzenia L-erytrulozy i szczawianu [Simpson
i wsp., 2000], wskazując rozpad pomiędzy drugim a trzecim węglem.
5.4.1. Badania In vivo
W badaniach prowadzonych na ludziach, którym podawano znakowany w pozycji C1
askorbinian, odkryto \
e ok. 44% całkowitej radioaktywności wydzielanej moczem znajduje
siÄ™ w szczawianie, ok. 20% w 2,3  DKG, 2% w DHA, a 20% w askorbinianie [Hellman i
Burns, 1958]. Część radioaktywności pojawiło się w CO2. Te odkrycia wskazują, \
e
najwa\
niejszy u człowieka jest rozpad cząsteczki pomiędzy C2 a C3, z niewielkim stopniem
dekarboksylacji. Tworzony w ten sposób szczawian mo\
e przyczynić się do produkcji w
nerce kamieni [Massey i wsp., 2005].
Ogólny metabolizm kwasu askorbinowego u ludzi ró\
ni się od zwierzęcego w paru
aspektach [Kagawa i wsp., 1962]. Po pierwsze, okres półtrawania askorbinianu okazał się ok.
4-5 razy dłu\
szy u ludzi ni\
u świnek morskich i szczurów. Po drugie, u świnek morskich i
szczurów, znakowany radioaktywnie CO2 jest produkowany z askorbinianu znakowanego w
węglu C1. Po trzecie, u ludzi DHA jest prawie całkowicie przekształcony w askorbinian, a u
innych zwierząt DHA jest gwałtownie katabolizowany. W końcu, na diecie pozbawionej
witaminy C, zapoczątkowanie szkorbutu jest mniej gwałtowne u ludzi ni\
u świnek morskich.
Te odkrycia wskazujÄ…, \
e ludzie lepiej ni\
gryzonie tolerujÄ… brak witaminy C,
prawdopodobnie z powodu efektywniejszego mechanizmu redukcji DHA do askorbinianu
20
[Linster i wsp., 2007]. To równie\
mo\
e odnosić się do nietoperzy, które nie syntetyzują
kwasu askorbinowego i pobierają bardzo małe ilości tej witaminy C pokarmem [Birney i
wsp., 1976].
5.4.2. Badania In vitro
Jak ju\
wspomniano, DHA jest niestabilny i jego nieenzymatyczna hydroliza
następuje gwałtownie w pH 7.0 [Bode i wsp., 1990]. Ta reakcja jest przyśpieszana przez
wodorowęglan, który jest odpowiedzialny za szybkie znikanie DHA w osoczu [Koshiishi i
wsp., 1998]. Enzym katalizujący delaktonizacje DHA został wykryty i częściowo
oczyszczony z wątroby bydlęcej. Ten enzym charakteryzuje się właściwościami
gulonolaktonazy [Kagawa i wsp., 1962]. Dehydroaskorbinian i gulonolaktonaza
(aldonolaktonaza) wykazujÄ… ni\
sze aktywności w tkankach naczelnych w porównaniu z
innymi ssakami [Yamada i wsp., 1959]. To mo\
e spowalniać utratę DHA przez organizmy
naczelnych.
Mimo tworzenia szczawianu, który jest jednym z głównych produktów degradacji
askorbinianu u ludzi, \
aden enzym, który katalizowałby rozpad 2,3-DKG pomiędzy drugim i
trzecim węglem nie został jeszcze odkryty. Dlatego wydaje się, \
e ta reakcja zachodzi
spontanicznie.
5.4.3. Wykorzystanie witaminy C u ECHERICHIA COLI
E.coli mo\
e wykorzystywać askorbinian w procesie fermentacji. Operon
odpowiedzialny za ekspresję enzymów degradacji został ostatnio zidentyfikowany
[Yew i wsp., 2002]. Przypuszczano, \
e w czasie degradacji askorbinianu mógłby się tworzyć
w szlaku pentozofosforanowym D-ksylulozo 5-fosforan poprzez epimeryzacjÄ™ L-rybulozo 5-
fosforanu w pozycji C4. Reakcja ta w szlaku katabolicznym L-arabinozy, jest
prawdopodobnie kodowana przez gen AraD. Delecja jednego z dwóch multigenowych
operonów w genomie E.Coli K12 generowała mutanta, w którym fermentacja w obecności
askorbinianu nie zachodzi [Yew i wsp., 2002]. Operon kodujÄ…cy enzym degradacji L-
askorbinianu (ula operon), zawiera sześć zidentyfikowanych genów (ulaA, B, C, D, E i F)
(Rys.6A). UlaB i UlaC są składnikami systemu PTS biorącego udział w pobieraniu kwasu
askorbinowego i jego fosforylacji do 6-fosforanu -L-askorbinianu [Zhang i wsp., 2003].
Funkcje białek kodowanych przez ulaD, ulaE i ulaF zostały określone jako dekarboksylaza 3-
keto-L-guloniano- 6-fosforanowa, 3- epimeraza L-ksylulozo 5-fosforanowa i 4-epimeraza L-
rybulozo 5-fosforanowa [Yew i wsp., 2002]. Gen zlokalizowany powy\
ej ula operonu, ulaG,
21
koduje hydrolazÄ™ zale\
ną od metalu, która jest równie\
niezbędna w procesie degradacji
askorbinianu [Zhang i wsp., 2003].
Operony ulaABCDEF i ulaG kodują białka pozwalające na pobieranie askorbinianu i
jego przekształcenie w D-ksylulozo 5-fosforan i CO2 (Rys.6C). Powstawanie tych produktów
jest regulowane przez gen ulaR [Campos i wsp., 2002], który koduje represor nale\
Ä…cy do
rodziny DeoR bakteryjnych białek regulatorowych. Inaktywacja tego genu prowadzi do
konstytutywnej ekspresji operonów ula.
Usunięcie drugiego operonu (yia) zawierającego homolog AraD (Rys. 6B) nie
wpływało na fermentację askorbinianu. Ten operon koduje dziewięć ró\
nych białek, z których
pięć poddawano nadekspresji [Yew i wsp., 2002]. Na podstawie uzyskanych wyników
zaproponowano, \
e operon yia umo\
liwia metabolizowanie 2,3-diketo-L-gulonianu z
wytworzeniem 3-keto-L-gulonianu przez dehydrogenazÄ™ nale\
Ä…cÄ… do nowej rodziny
oksydoreduktaz zale\
nych od nukleotydu [Forouhar i wsp., 2004] i fosforylujÄ…cych 3-keto-L-
gulonian w pozycji C6 przez kinazÄ™ kodowanÄ… przez YiaP (Rys. 6c). 3-keto-gulono-6-
fosforan mogły być wtedy przekształcany w D-ksylulozo-6-fosforan.
Badania nad podobnymi operonami innych bakteryjnych genomów u\
ywajÄ…c bazy
SEED (http://theseed.uchicago.edu) wskazujÄ…, \
e ula pojawia siÄ™ nie tylko u Enterobakterii
(E.coli, Shigella dysntriae, Shigella somnei, Shigella flexenri, Salmonella enterica,
Salmonella paratyphi, Salmonella typhimurium i Klebsiella pneumoniae), ale równie\
u
Lactobacillales (Enterococcus faecium, Streptococcus agalactiae, Strepococcus pneumoniae,
Streptococcus pyogenes i Streptococcus uberis) i u Mycoplasma penetrans, Mycoplasma
pneumoniae i Mycoplasma synoviae. Genomy ssaków nie kodują ortologów dekarboksylazy
3-keto-L-gulonianu 6-fosforanowej [Linster i wsp., 2007].
22
Rys. 6. Degradacja witaminy C u bakterii. Operony w genomie E.Coli K12 kodujące białka związane z
wykorzystaniem askorbinianu (ula) (A) i hipotetycznie 2,3-diketo-L-gulonianem (yia) (B). Reakcje katalizowane
przez produkty genów tych operonów pokazano w części (C). [Carole L.Listner, Emilie Van Schaftigen (2007)
FEBS Journal - zmodyfikowano].
6. PRODUKCJA WITAMINY C
Całkowita roczna produkcja witaminy C jest szacowana na ok. 80 000 ton [4]. W 1933
Tomasz Reichstein zsyntetyzował kwas askorbinowy, czyli witaminę C (niezale\
nie od W.N.
Hawortha). Znacznie póz
niej w 1950 został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie
fizjologii i medycyny za badania nad pochodnymi kortyzonu i aldosteronu [10]. Obecnie
wytwarzanie kwasu askorbinowego opiera siÄ™ na klasycznym procesie Reichsteina-Grussnera
[6].
23
Proces ten składa się z kilku etapów (pokazano na Rys.7). Mo\
e się rozpocząć od
chemicznego uwodornienia D-sorbitolu uzyskiwanego z D-glukozy lub konwersji D-sorbitolu
do L-sorbozy w procesie fermentacji (Gluconobacteroxidans) [9]. W procesie tym mo\
na
wyró\
nić następujące etapy (wg.[10]):
1. Przekształcenie D-glukozy w D-sorbitol, w obecności niklu jako katalizatora w
wysokiej temperaturze i wysokim ciśnieniu.
2. Bakteryjne przekształcenie sorbitolu do L-sorbozy w obecności Acetobacter, pH= 4-6
i temp. 30°C.).
3. Przemiana L-sorbzy w 2-keto-L-gulonian i jego estryfikacja.
4. Laktonizacja z usunięciem wody i oczyszczanie kwasu askorbinowego.
Rys. 7. Proces Reichteina-Grussnera. [http://www.enco.ch/ascorbic.htm]
Produkcja witaminy C jest wykorzystywana w \
ywieniu człowieka i zwierząt, w
medycynie oraz technologii \
ywności jako przeciwutleniacz. Obecnie kwas askorbinowy na
skalę przemysłową jest produkowany poprzez cyklizację kwasu diacetono-2-keto-
gulonowego [9].
24
7. FIZJOLOGICZNA ROLA WITAMINY C
Witamina C w organizmie człowieka jest wchłaniana głównie w dwunastnicy i jelicie
cienkim [Blom, 1989]. Następnie jest gromadzona w tkankach o intensywnym metabolizmie
np. w wątrobie, mózgu, grasicy, trzustce i paru innych [Wartanowicz, 1992]. Z kolei nadmiar
witaminy C jest wydalany z moczem. Ubytek witaminy C u człowieka jest związany ze
stresem organizmu wywołanym podawaniem carbo medicinalis, aspiryny, sulfinoamidów,
pochodnymi barbiturowych, niektórych konserwantów, nikotyny, jak równie\
mo\
e być
skutkiem promieniowania UV [Wartanowicz, 1992]. Niedawno stwierdzono, \
e kwas
askorbinowy bardzo łatwo przechodzi przez barierę krew-mózg. Osiąga wysokie stę\
enia w
tkance mózgowej, tam przyczynia się do syntezy neuroprzekaz
ników i chroni komórki przed
uszkodzeniami przez wolne rodniki [Miller, 1998].
W 2008 roku obchodzono osiemdziesiÄ…tÄ… rocznicÄ™ odkrycia witaminy C. Badania
prowadzone dotychczas pozwalały na stwierdzenie, i\
witamina C posiada szereg
ró\
norodnych funkcji i nadal jest uwa\
ana przez społeczeństwo za  cudowny lek zdolny do
uzdrawiania wielu chorób [Verrax i wsp.,2008], poniewa\
:
a) uczestniczy w procesach metabolicznych jako substancja przenoszÄ…ca elektrony,
b) współdziała w syntezie kolagenu i przyśpiesza proces gojenia się ran i zrastania kości,
c) uczestniczy w metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów \
ółciowych,
d) bierze udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy,
e) uczestniczy w regeneracji witaminy E,
f) ułatwia przyswajanie niehemowego \
elaza i uczestniczy w wytwarzaniu krwinek
czerwonych,
g) jako silny reduktor przeciwdziała procesowi utleniania wywołanemu przez wolne rodniki,
h) ma właściwości bakteriostatyczne, a nawet bakteriobójcze w stosunku do niektórych
drobnoustrojów chorobotwórczych,
i) wpływa na ciśnienie krwi,.
j) posiada właściwości antynowotworowe,
k) bierze udział w przekształceniu tyrozyny (wpływ na reakcje zachodzące w mózgu,
ośrodkowym układzie nerwowym i układzie endokrynnym) [Wartanowicz i wsp., 1992]
l) reguluje i stymuluje powstawanie prostaglandyn [Beetens i wsp., 1983]
m) wpływa korzystnie w przypadku alergii [Skrzypczak, 1994] ze względu na uszczelnianie
naczyń i zmniejszaniu odczynów alergicznych,
25
n) wzmacnia przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne działanie białych
krwinek.
o) u osób chorych na cukrzycę reguluje poziom cukru we krwi
Ze względu na ró\
norodne działanie, kwas askorbinowy kontroluje wiele procesów.
Synteza kolagenu. Białko zapewniające odpowiednie napięcie, sprę\
ystość i elastyczność
skóry. W procesie tworzenia tego białka w fibroblastach witamina C jest koenzymem
dostarczającym atomów wodoru, aktywując reakcję przemiany prokolagenu w kolagen. W
reakcji syntezy hydroksyproliny i hydroksylizyny kwas askorbinowy pełni rolę katalizatora
syntezy tych aminokwasów, które są głównymi składnikami kolagenu stabilizującymi jego
mało trwałą cząsteczkę [Skrzypczak i wsp., 1994]. Niedobór kwasu askorbinowego prowadzi
do zablokowania syntezy kolagenu, co z kolei skutkuje szkorbutem. Co więcej, witamina C,
jako aktywny antyoksydant zapewnia bezpośrednią ochronę cząsteczek kolagenu, przed
działaniem wolnych rodników opóz
niając procesy starzenia skóry [Podda i wsp., 2001].
Działanie przeciwutleniające. Jako antyoksydant witamina C ma zdolności do
reagowania z wolnymi rodnikami i przekształcania ich w związki nietoksyczne lub mniej
toksyczne dla organizmu [Petrish i wsp., 1982]. Szczególną rolę odgrywa w ochronie przed
toksycznością tlenu w oku i tkance płucnej. Witamina C współdziała z witaminą E,
neutralizując wolne rodniki, chroniąc w ten sposób błony komórek [Chan i wsp., 1993]. Jako
rozpuszczalna witamina w wodzie, mo\
e pełnić funkcję ochronną tam gdzie lipoproteiny
wchodzą w interakcje z komórkami śródbłonka [Białkowska i wsp., 1993].
Przyswajanie jonów metali. Na pierwszym stopniu utlenienia jony metali wchodzą w
reakcjÄ™ redukcji-utlenienia z kwasem L-askorbinowym. Natomiast jony metali na drugim
stopniu  tworzą kompleksy [Kleszczewska, 2001]. Witamina C wpływa równie\
korzystnie
na wchłanianie \
elaza i przyswajanie go przez organizm człowieka oraz mo\
e wspomagać
proces przyswajania innych metali, np. magnezu, czy przeciwdziałać efektom toksycznym
wielu metali ciÄ™\
kich. Udowodniono, i\
suplementacja witaminÄ… C, pozwala na lepszÄ…
absorpcjÄ™ \
elaza u kobiet [Hunt i wsp., 1990].
Gojenie ran. Witamina C wpływa korzystnie na uszczelnianie naczyń i przyśpiesza
krzepnięcie krwi. Wspomaga równie\
wchłanianie jonów wapnia z przewodu pokarmowego
oraz stymuluje syntezÄ™ prostaglandyn. Dlatego te\
, kwas askorbinowy stosuje siÄ™ w
26
utrudnionym gojeniu siÄ™ ran i odle\
yn, przebarwieniach skóry, w stanach krwotocznych oraz
chorobach naczyń włosowatych.
Metabolizm tłuszczów. Witamina C kontroluje stę\
enie cholesterolu we krwi. Obni\
a
zawartość cholesterolu całkowitego i cholesterolu w LDL, podwy\
sza poziom HDL oraz
zmniejsza zdolność agregacji płytek i zawartość fibrynogenu w osoczu [Hallfrisch i wsp.,
1994]
Mia\
d\
yca. Udowodniono, i\
suplementacja diety witaminami C, E i beta-karotenem
hamuje rozwój mia\
d\
ycy [Cybulska i wsp., 1996], w sposoób taki \
e, chroni skutecznie
błony przed peroksydacją lipidów błonowych i oszczędza w nich zasoby witaminy E.
Przeciwmia\
d\
ycowe działanie kwasu askorbinowego wynika z unieczynniania witaminą C
wolnych rodników tlenowych.
Ciśnienie krwi. Istnieje związek pomiędzy ciśnieniem krwi, a zawartością witaminy C w
osoczu. Witamina C obni\
a ciśnienie, zwłaszcza skurczowe. Jej niskie stę\
enie w osoczu jest
skorelowane z zawałami serca. Podwy\
szone spo\
ywanie kwasu askorbinowego powoduje
obni\
enie ryzyka śmierci [Ness i wsp., 1997].
8. ROLA WITAMINY C W TERPAII
8.1. Leczenie przeziębienia.
Witamina C podnosi odporność organizmu, poniewa\
kwas askorbinowy jest wa\
ny we
właściwym funkcjonowaniu systemu immunologicznego [Sasazuki i wsp., 2006]. y
ródła
epidemiologiczne potwierdzajÄ… fakt, i\
spo\
ywanie jedzenia bogatego w witaminÄ™ C
zmniejsza objawy przeziębienia, a dieta wzbogacona w wy\
szÄ… dawkÄ™ witaminy C silniej
redukuje częstotliwość infekcji kiedy spada zawartość kwasu askorbinowego w leukocytach
[Ströhle A i wsp., 2009]. Stymuluje on aktywność i migracjÄ™ granulocytów i monocytów,
transformację limfocytów oraz tworzenie immunoglobin z klas IgG i IgM. Ma wa\
ny wpływ
na limfocyty T, których liczba spada w warunkach niedoboru witaminy C [Skrzypczak,
1994]. Siegel i Leibovitz udowodnili, i\
w układzie immunologicznym witamina C wspiera
funkcjonowanie gruczołów nadnerczy w okresach wytę\
onego wysiłku i stymuluje produkcję
interferonu [Wartanowicz i wsp., 1992]
27
U ludzi uprawiajÄ…cych sport i stosujÄ…cych dietÄ™ wzbogaconÄ… w owoce, warzywa i ryby
podatność na przeziębienie oraz objawy infekcji są mniejsze [Servan-Schreiber, 2008]. Brak
kwasu L-askorbinowego w diecie osób zdrowych mo\
e prowadzić do zaburzeń funkcji T-
limfocytów i powstania zespoÅ‚u Sjörgena (suche zapalenie rogówki i spojówek - jest
najczęściej występującą chorobą autoimmunizacyjną) [Wartanowicz i wsp., 1992].
8.2. Terapia przeciwnowotworowa
Właściwości antyoksydacyjne witaminy C są min. związane z redukcją podatności na
raka. Witamina C okazała się korzystna jako czynnik zapobiegający rakowi płuc, krtani, jamy
ustnej, przełyku, \
ołądka, okrę\
nicy, odbytnicy, trzustki, pęcherza moczowego, szyjki
macicy, śluzówki macicy, sutka oraz złośliwego guza mózgu [7].
Witamina C jest skuteczna w obronie przeciw zniszczeniom spowodowanym stresem
oksydacyjnym jak i równie\
hamuje powstawanie nitrozoamin stymulujÄ…cych karcenogenezÄ™
[van Poppel i wsp., 1997]. Stosowana w du\
ych dawkach, uniemo\
liwia przekształcenie się
w nitrozoaminy azotynów i azotanów znajdujących się w po\
ywieniu (np. w wędlinach).
Większość nitrozoaminy ma działanie rakotwórcze i mo\
e powodować raka \
ołądka lub
nowotwór złośliwy jelit. Według badań prowadzonych w Amerykańskim Narodowym
Instytutucie Onkologiczym 5 gramowa dzienna dawka witaminy C zwiększa produkcję
limfocytów w organizmie [7].
Z badań prowadzonych doktor Gladys Block z Uniwersytetu Kalifornijskiego wynika i\

osoby przyjmujÄ…ce witaminÄ™ C sÄ… o 50% mniej nara\
one na ryzyko zachorowania na
nowotwory. Udowodniono, \
e być mo\
e mÄ™\
czyz
ni od\
ywiający się śródziemnomorskimi
potrawami bogatymi np. w ryby majÄ… zmniejszone ryzyko powstania raka prostaty
[Itsiopoulos i wsp., 2009]. W Azji spo\
ywanie większej ilości warzyw i owoców bogatych
min. w witaminÄ™ C obni\
ało ryzyko powstania raka piersi u kobiet w Chinach [Zhang CX i
wsp., 2009]. Coraz więcej badań potwierdza hipotezę i\
odpowiedzi na  szczepionkÄ™
antynowowtworowa nale\
y szukać w odpowiedniej diecie.
8.3. Terapia przeciw cukrzycy
Jedną z głównych przyczyn zwiększonej śmiertelności u pacjentów chorych na cukrzycę
są choroby układu krą\
enia. Głównymi czynnikami ryzyka chorób układu krą\
enia sÄ…:
hiperglikemia, hiperinsulinemia, insulinooporność, dyslipidemia i nadciśnienie tętnicze.
Kluczowym mechanzmem powikłań naczyniowych w cukrzycy jest przewlekła hiperglikemia
28
i związany z nią nasilony stres oksydacyjny. Wolne rodniki tlenowe powodują wiele zaburzeń
np. utlenianie lipoprotein, zaburzenia funkcji śródbłonka, nadreaktywność krwinek
płytkowych i zaburzenia krzepnięcia krwi [Krasnodębski, 2005].
W terapii przeciw cukrzycy niezbędne są antyutleniacze. Odgrywają istotną rolę w
metabolizmie cukru. U osób chorych na cukrzycę typu 2 powodują nieznaczne obni\
enie
poziomu cukru we krwi. Udowodniono, i\
u osób mających najwy\
szy poziom witaminy C
we krwi, ryzyko zachorowania na cukrzycÄ™ jest o ponad 60 % mniejsze ni\
u pacjentów o
obni\
onym stÄ™\
eniu tej witaminy [Harding i wsp., 2008].
29
9. LITERATURA
Almaas R, Rootwelt T, Øyasćter S, Saugstad OD (1997) Ascorbic Acid Enhances Hydroxyl
Radical Formation in Iron-Fortified Infant Cereals and Infant Formulas Eur J. Pediatr
156, 488-492.
Anderson R. (1981) Ascorbic acid and immune actions. Mechanism of
immunostimulation. Vitamin C Counsell 1, 249-253.
Asard H, JM May, N Smirnoff (2004) Vitamin C Functions and biochemistry in animals
and plants wyd. Garland Science, Routledge, UK.
Beetens JR, Herman AG (1983) Ascorbic acid and prostaglandin formation Int J Vitam
Nutr Res (Suppl.) 131.
Bhatnagar A, Liu S, Das B, Ansami NH & Srivastava SK (1990) Inhibition kinetics of
human kidney aldose and aldehyde reductases by aldose reductase inhibitors Biochem
Pharmacol 39, 1115-1124
Białkowska M, Szostak WB, Nowicka G, Szostak-Węgierek D. (1993) Wpływ preparatu
CRP na lipidy surowicy u pacjentów z hiperlipidemią Wiad Lek 46 (9-10), 351-355.
Birney EC, Jenness R & Ayaz KM (1976) Inability of bats to synthesise L-ascorbic acid
Nature 260, 626-628
Blom J, Schrijver J (1989) Functions of vitamins in human metabolizm Voedings Mag 2,
8-12.
Bode AM, Cunningham L & Rose RC (1990) Spontanous decay of oxidized ascrobic acid
(dehydro L-ascrobic acid) evaluated by high pressure liquid chromatogaphy Clin Chem
36, 1807-1809
Buettner GR & Jurkiewicz BA (1996) Catalic metals, ascorbate and free radicals:
combinations to avoid Radiant Res 145, 532-541
Burns JJ, Evans C (1956) The synthesis of L-ascorbic acid in the rat from D-
glucuronolactone and L-gulonolactone J Biol Chem. 223 (2): 897 905
30
Burns JJ, Moltz A, Peyser P (1956) Missing step in guinea pigs required for the
biosynthesis of L-ascorbic acid Science 124 (3232): 1148 9.
Campos E, Aguilar J, Baldoma L & Badia J (2002) The gene yifQ encodes the represor of
the yifR-X regulon (ula), wchich is involved in L-ascorbate metabolism in Escherichia
coli . J Bacteriol 184, 6065-6068.
Chan AC. (1993) Partners in defense, vitamin E and vitamin C Can J Physiol Pharmacol
71(9), 725-731.
Chatterjee IB (1973) Evolution and the biosynthesis of ascorbic acid Science 182, 1271-
1272
Chatterjee IB, Chatterjee GC, Gosh NC, Gosh JJ & Guha BC (1960) Biological synthesis of
L-ascorbic acid in animal tissues: conversion of D-glucuronolactone and L-
gulonolactone into L-ascorbic acid Biochem J 76, 279-292
Cybulska B, Szostak WB.(1995) Farmakoterapia hiperlipidemii. Aptekarz 2:49-65.
Deutsch John C (1998) Ascorbic Acid Possesses Labile Oxygen Atoms in Aqueous
Solution Journal of Chromatography 802, 385-390
Eliceiri GL, Lai EK & McCay PB (1969) Gulonolactone oxidase. Solubilization, properties
and partial purification J Biol Chem 244, 2641-2645
Fennema OR.(1996) Food Chemistry (Trzecia edycja), wyd. Marcel Dekker, Inc. University
of Wisconsin  Madisin, 559-568.
Forouhar F, Lee I, Benach J, Kulkarni K, Xiao R, Acton TB, Mentelione GT & Tong L
(2004) NAD-binding protein revealed by the crystal structure of 2,3-diketo-L-gulonate
reductase (YiaK) J Biol Chem 279, 13148-13155
Ghosk M.K., Chattopadhyay D.J., Chatterjee I.B. (1996) Vitamin C prevents oxidative
damage Free Rad. Res. 25, 173-179.
Ginsburg V, Weissach A & Maxwell ES (1958) Formation of glucuronic acid from
uridinediphosphate glucuronic acid Biochim Biophys Acta 28, 649-650.
31
Griffin BW (1992) Functional and structural relationships among aldose reductase, L-
hexonate dehydrogenase (aldehyde reductase), and recent identified homologous
proteins Enzyme Microb Technol 14, 690-695
Hallfrisch J, Singh NN, Muller Dc, Baldwin H, Bannon ME, Anders R.(1994) High plasma
vitamin C assiociated with high plasma HDL and HDL-2 cholesterol Am J Clin Nutr 60,
100-105.
Hancock RD, Galpin JR, Viola R.(2007) Biosynthesis of L-ascorbic acid (vitamin C) by
Saccharomyces cerevisiae Microbiol Lett. 186 (2): 245 50.
Harding AH, Wareham NJ, Bingham SA, Khaw KT, Luben R; Welch A, Forouhi NG (2008)
Plasma Vitamin C Level, Fruit and Vegetable Consumption, and the Risk of New-Onset
Type 2 Diabetes Mellitus: The European Prospective Investigation of Cancer Norfolk
Prospective Study Arch Intern Med, 168: 1493 - 1499.
Harris, J. Robin (1996) Ascorbic Acid: Subcellular Biochemistry Springer pp. 35
Hellman L & Burns JJ (1958) Metabolism of L-ascrobic acid-1-C14 in man J Biol Chem
230, 923-930
Hiatt HH (2001) Pentosuria. In the Metabolic and Molecular Bases of Inherited Disease
(Scriver, CR, Beaudet, AL., Sly WS & Valle, D, eds) 8th edn, Vol.I, pp.1589-1599. McGraw-
Hill New York.
Horio F, Shibata T, Makino S, Machino S, Hayashi Y, Hattori T & Yoshida A (1993) UDP-
glucuronosyltransferase gene expression is involved in the stimulation of ascorbic acid
biosynthesis by xenobiotics in rats J Natur 123, 2075-2084
Hunt JR, Mullen LM, Lykken GI, Gallagher SK, Nielsen FH (1990) Ascorbic acid: effect on
ongoing iron absorption and status in iron depleted young woman. Am J Clin Nutr 4:649-
655.
Itsiopoulos C, Hodge A, Kaimakamis M. Can the Mediterranean diet prevent prostate
cancer? Mol Nutr Food Res 53(2), 227-39.
Kagawa Y & & Takiguchi H (1963) Enzymatic studies on ascrobic acid catabolism in
animals. Delactonization od dehydro-L-ascrobic acid J Biochem (Tokyo) 51, 197-203
32
Kagawa Y, Takiguchi H & Shimazono N (1961) Enzymie delactonization od dehydro-L-
ascrobate in animal tissues Biochim Biophys Acta 51, 413-415
Kaufman EE, Nelson T (1981) Kinetics of coupled gamma-hydroxybutyrate oxidation
and D-glucuronate reduction by an NADP+-dependent oxidoreductase.J Biol Chem.
256(13), 6890-4.
Kiuchi K, Nishikimi M & Yagi K (1982) Purification and characterization of L-
gulonolactone oxidase from chicken kidney microsomes Biochemistry 21, 5076-5082
Kleszczewska E. (2001) Biologiczna rola reakcji kwasu L-askorbinowego z metalami Post
Hig Med Dośw 55(1), 81-94.
Koshishi I, Mamura Y & Imanari T (1998) Bicarbonate promotes a cleavege of lactone
ring of dehydroascorbate Biochim Biophys Acta 1379, 257-263
Koshizaka T, Nishikimi M, Ozawa T & Yagi K (1988) Isolation and sequence analysis of a
complementary DNA encoding rat liver L-gulono-gamma-lactone oxidase, a key enzyme
for L-ascorbic acid biosynthesis J Biol Chem 263, 1619-1621
Krasnodębski P (2005) Factors of cardiovascular disease in patients with diabetes
mellitus type 2 Przew Lek 3: 46-52
Kubiak M. (2008)  Zastrzyki z witaminy C hamują wzrost nowotworów Stern.de
Kuhnlein HV, Receveur O, Soueida R, Egeland GM (2004). Arctic indigenous peoples
experience the nutrition transition with changing dietary patterns and obesity J Nutr.
134 (6): 1447 53
Lind, James (1753). A Treatise of the Scurvy. London: A. Millar.
Linster CL, Adler LN, Webb K, Christensen KC, Brenner C, Clarke SG (2008) A second
GDP-L-galactose phosphorylase in arabidopsis en route to vitamin C. Covalent
intermediate and substrate requirements for the conserved reaction. J Biol Chem
283(27):18483-92.
Linster CL & Van Schaftigen E (2003) Rapid stimulation of free glucuronate formation by
non-glucuronible xenobiotics in isolated rat hepatocytes J Biol Chem 278, 36328-36333.
33
Linster CL & Van Schaftigen E (2006) Glucuronate, the prekursor of witamin C is
directly formed from UDP-glucuronate in liver FEBS J 273, 1516-1527
Linster CL & Van Schaftigen E (2007) Vitamin C, biosynthesis, recycling and degradation
in mammals FEBS Journal 274, 1-22.
Madej E. Grzęda M. (2000) Właściwości, niedobór i zakres zastosowań witaminy C w
lecznictwie zwierzÄ…t Med. Wet., 56, 10: 627-631.
Mano Y, Suzuki K, Yamada K & Schimazano N (1961) Enzymie studiem on TPN L-
hexonate dehydrogenase from rat liver J Biochem (Tokyo) 49, 618-634
Margolis JI (1929) Chronic pentosuria and migraine Am J Med. Sci 177, 348-371
Martí N, Mena P, Cánovas JA, Micol V, Saura D.(2009) Vitamin C and the role of citrus
juices as functional food. Nat Prod Commun. 2009 (5):677-700..
Marini I, Boccioni L, Borella P, Del Corso A & Mura U (1997) Sorbitol dehydrogenase
from bosine lens: purification and properties Arch Biochem Biophys 340, 383-391
Martini E. (2002) Jacques Cartier witnesses a treatment for scurvy Vesalius 8(1), 2-6.
Massem LK, Liebman M & Kynast-Gales SA (2005) Ascorbate increases human oxaluria
and kidney stone risk J Natur 135, 1673-1677
Miller A. (1998) Z witaminą C do mózgu Wiedza i śycie nr 5
Moreau R & DÄ…browski K (1998) Body pool and synthesis of ascorbic acid in adult sea
lamprey (Petromyzon marines): an agnathan fish with gulonolactone oxidase activity
Proc Natl Acad Sci USA 95, 10279-10282
Moreau R & DÄ…browski K (1998) Fish acquired ascorbic acid synthesis priori to terrestial
verebrate emergence Free Radic Biol Med. 25, 989-990
Ness AR, Chee D, Elliott P. (1997) Vitamin C and blood pressure-an overview. J Hum
Hypertens. 6:343-50.
Nishikimi M, Fukuyama R, Minoshima S, Shimizu N & Yagi K (1994) Cloning and
chromosomal mapping of the human nonfunctional gene for L-gulono-gamma-lactone
34
oxdiase, the enzyme for L-ascorbic acid biosynthesis missing in man J Biol Chem 269,
13685-13688.
Nishikimi M, Kawai T & Yagi K (1992) Guinea pigs possess a highly mutated gene for L-
gulono-gamma-lactone oxidase, the key enzyme for L-ascorbic acid biosynthesis missing
in this spiecies J Biol Chem 267, 21967-21972.
Ohta Y & Nishikimi M (1999) Randome nucleotide substitutions in primate
nonfunctional gene for L-gulono-gamma-lactone oxidase, the missing enzyme in L-
ascorbic acid biosynthesis Biochim Biophys Acta 1472, 408-411.
Padayatty SJ, Katz A, Wang Y, Eck P, Kwon O, Lee JH, Chen S, Coupe C, Dutta A, Dutta
SK & Levine M (2003) Vitamin C as an antioxidant: evaluation of its role in disease
prevention J Am Coll Natur 22, 18-35
Petrish JM & Srivastava SK (1982) Purification ad properties of human liver aldehyde
reductases Biochim Biophys Acta 707, 105-114
Podda M, Grundmann-Kollmann M (2001) Low molecular weight antioxidants and their
role in skin ageing Clin Exp Dermatol 26(7), 578-82.
Pogell BM & Leloir LF (1961) Nucleotide activation of liver microsomal glucuronidation
J Biol Chem 236, 293-298
Puhakainen E & Hännien O (1976) Pyrophosphatase and glucuronosyltransferase in
microsomal UDPglucuronic-acid metabolism in the rat liver Eur J Biochem 61, 165-169.
Roy P., Kulkarni A.P.(1996) Oxidation of Ascorbic Acid by Lipoxygenase: Effect of
Selected Chemicals Food Chemical Toxicology, 34, 563-570.
Rutkowski M., Gregorczyk K. (1999) Witaminy o działaniu antyoksydacyjnym  ogólna
charakterystyka. Część III: Witamina C. Farm. Pol. 55, 2, 74-79.
Sasazuki S, Sasaki S, Tsubono Y, Okubo S, Hayashi M, Tsugane S. (2006) Effect of vitamin
C on common cold: randomized controlled trial Eur J Clin Nutr 60(1), 9-17.
Servan-Schreiber D (2008) Antyrak wyd. A.Kurylowicz, Warszawa.
35
Sies H, Stahl W, Sundquist AR (1992) Antioxidant functions of vitamins. Vitamins E and
C, beta-carotene, and other carotenoids Annals of the New York Academy of Sciences,
669:17-20
Sikorski ZE (2000) Chemia \
ywności wyd. Naukowo  Techniczne, Warszawa.
Simpson GL & Ortwerth BJ (2000) The non-oxidative degradation of ascorbic acid At
physiological conditions Biochim Biophys Acta 1501, 12-24
Skrzypczak W, Fredrich M, Jankowiak D, Janus K.(1994) Witaminy AR w Szczecinie.
Smiley JD & Ashwell G (1961) Purification and properties of beta-hydroxy acid
dehydrogenase. II. Isolation of beta-keto-L-gulonic acid, and intermediate in L-xylulose
biosynthesis J Biol Chem 236, 357-364
Smirnoff N (2001) L-ascorbic acid biosynthesis Vitam Horm 61, 241-266
Smirnoff N, Conklin PL & Lewus FA (2001) Biosynthesis of ascorbic acid in plants: a
renaissance Annu Rev Plant Physiol Plant Mol Biol 52, 437-467.
Srikantia S., Mohanram M. (1979) Human requirement of ascorbic acid Amer. J. Clin. Nutr
23: 59-61.
Srivastava SK, Ansami NH, Hair GA & Das B (1984) Aldose and aldehyde reductases in
human tissues Biochim Biophys Acta 800, 220-227
Ströhle A, Hahn A (2009) Vitamin C and immune function 32(2):49-54;
Touster O, Aronson NN Jr, Dulaney JT & Hendricksom H (1970) Isolation of rat liver
plasma membranes. Use nucleotide pyrophosphatase and phosphodiesterase I as marker
enzymes J Cell Biol 47, 604-618.
Van Poppel G, van den Berg H.(1997) Vitamins and cancer. Cancer Lett. 114(1-2):195-202.
Verrax J, Calderon PB (2008) The controversial place of vitamin C in cancer treatment
Biochem Pharmacol 76(12), 1644-52
Wang YM & Van Eys J (1970) The enzymatic defect in the essentials pentosuria N Engel J
Med. 282, 892-896
36
Wartanowicz M, Ziemlański S. (1992) Rola witaminy C (kwasu askorbinowego) w
fizjologicznych i patologicznych procesach ustroju człowieka śyw Człow 19(3), 193-205.
Weber P, Bendich A, Schalch W.(1996) Vitamin C and human health Int J Vitam Nutr Res.
66(1):19-30
Winkelman J & Ashwell G (1961) Enzymie formation of L-xylulose from beta-keto-L-
gulonic acid Biochim (Tokyo) 137, 303-314
Yamada K, Ishikawa S & Shimazono N (1959) On the microsomal and soluble lactonases
Biochim Biophys Acta 32, 253-255
Yew WS & Gerlt JA (2002) Utilization of L-ascorbate by Escherichia coli K-12:
assignments of functions to products of the yif-sga and yia-sgb operons J Bacteriol 184,
302-306
Yoshitaka Kondo, Toru Sasaki, Yasunori Sato, Akiko Amano, Shingo Aizawa, Mizuki
Iwama, Setsuko Handa, Nobuko Shimada, Mitsugu Fukuda, Masumi Akita, Jaewon Lee,
Kyu-Shik Jeong, Naoki Maruyama and Akihito Ishigami (2008) Vitamin C depletion
increases superoxide generation in brains of SMP30/GNL knockout mice Aging
Regulation, Tokyo Metropolitan Institute of Gerontology, Tokyo 173-0015.
Yuan JP, Chen F.(1998) Degradation of Ascorbic Acid in Aqueous Solution. J. Agric.
Food Chem. Vol. 46, No. 12. p. 5078-5082.
Zhang CX, Ho SC, Chen YM, Fu JH, Cheng SZ, Lin FY (2009) Greater vegetable and fruit
intake is associated with a lower risk of breast cancer among Chinese women Int J
Cancer 125(1), 181-8.
Zhang Z, Aboulwafa M, Smith MH & Saier MH Jr (2003) The ascorbate transporter of
Escherichia coli J Bacteriol 185, 2243-2250
śółtaczek R, Hanusek M, Kiliańska Z, Walaszek Z (2008) Biologiczna rola kwasu D-
glukarowego i jego pochodnych; potencjalne zastosowanie w medycynie Hig Med Dosw
62, 451-462
37
y
ródła internetowe:
[1]  www.en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_C
[2]  www.en.wikipedia.org/wiki/Ascorbic_acid
[3] - www.en.wikipedia.org/wiki/Jacques_Cartier
[4] - www.ghnet.com.pl/~biotechnologia/Produkcja.ppt
[5] - www.csk.am.lodz.pl/~luska/stomatologia/w18.pdf
[6] - www.enco.ch/ascorbic.htm
[7] - www.euromentor.org.pl/autoryzacja/subskrypcja_nr200504.html
[8] - www.rozanski.gower.pl/ascorbin.html
[9] - www.ar.krakow.pl/tz/ktfimt/dydaktyka/MZ1_pliki/wyklady/wyklad%2013012006.pdf
[10]  www.en.wikipedia.org/wiki/Reichstein_process
[11] - http://www.pitt.edu/history/1932.html.
38