462 E. Kleszczewska
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym
z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry
EWA KLESZCZEWSKA
Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku, Zakład Nauk Chemicznych, kierownik: prof. dr hab. H. Puzanowska-Tarasiewicz
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym Biological role and importance in the skin metabolism
z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry of vitamin C
Kleszczewska E. Kleszczewska E.
Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku, The Institute of Cosmetology and Health Care in Bialystok, Poland,
Zakład Nauk Chemicznych, e-mail: [e-mail] e-mail: [e-mail]
Witaminy są grupą związków niezbędnych dla rozwoju, normalnego Vitamins are a group of compounds indispensable for the develop-
wzrostu i funkcjonowania organizmów żywych. Niewielkie ilości wi- ment, normal growth and functioning of the human body. Lack of
tamin, m.in. kwasu askorbowego zwanego witaminÄ… C, sÄ… wymaga- vitamins causes serious diseases for human, even though small
ne do utrzymania dobrego zdrowia, natomiast niedobór jest przy- amounts of them are required to maintain good health. Therefore
czyną poważnych chorób u ludzi. Dlatego nadal rośnie zaintereso- there is growing interest conceding the role of vitamin C in bioche-
wanie rolÄ… witaminy C w procesach biochemiczno-fizjologicznych. mical-physiological conditions. This article reviews the role of water
Artykuł ten przedstawia znaczenie rozpuszczalnej w wodzie witami-  soluble vitamin C in metabolic processes and discusses criteria
ny C w procesach metabolicznych omawia kryteria jej zastosowania used for recommended ingestion and presents recommendations
i zalecane spożycie. Prezentowana praca zawiera też szczegółowe for vitamin C intake. In the paper is discussed in detail the influence
informacje dotyczące znaczenia prawidłowych stężeń witaminy C of level vitamin C (physico-chemical aspects) on the metabolism in
(w tym fizyko-chemiczne aspekty) dla procesów metabolicznych skin.
zachodzących w skórze.
Słowa kluczowe: witamina C, biologiczna rola, metabolizm w skórze Key words: vitamin C, biological role, metabolism in skin
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 462 Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 138, 462
Skóra jest jednym z największych organów naszego organi- witamina C  jeden z najważniejszych związków mających
zmu, pełniącym wiele różnorodnych funkcji fizjologicznych. znaczenie w naturalnych układach obronnych skóry. W pre-
Jako zewnętrzna powłoka organizmu, zarówno oddzielają- zentowanej pracy zestawiono nie tylko informacje dotyczące
ca, jak i łącząca go ze środowiskiem, spełnia funkcje barie- znaczenia biologicznego witaminy C, ale także przedstawio-
rowe, umożliwia wydalanie i wchłanianie substancji. Jest też no szczegółowe mechanizmy jej wykorzystania w skórze.
organem komunikacyjnym, przekazującym do układu nerwo-
wego informacje o otaczającym nas świecie i organem wy-
konawczym w systemie termoregulacji oraz równowagi wod- WSKAZANIA DOTYCZ
CE LECZNICZEGO
no-elektrolitowej. STOSOWANIA KWASU ASKORBOWEGO ORAZ
Skóra zbudowana jest z trzech warstw: naskórka, skóry JEGO ZNACZENIE W PROCESACH
właściwej i tkanki podskórnej. W ostatnich latach wiedza o BIOCHEMICZNO-FIZJOLOGICZNYCH SKÓRY
budowie i czynnościach naskórka uległa znacznemu posze-
rzeniu. Poznano mechanizmy kontrolujące proliferację i róż- Kwas askorbowy jest rozpuszczalną w wodzie witaminą, któ-
nicowanie keratynocytów oraz rolę w tych procesach związ- rej brak w organizmie człowieka wywołuje chorobę zwaną
ków biologicznie czynnych, w tym witamin. Obecnie nie trak- szkorbutem, niedokrwistość oraz zmiany w kościach i chrząst-
tuje się już warstwy rogowej naskórka jedynie jako bariery kach [6, 7, 11, 15, 20]. Witaminę C podaje się w gnilcu, w
mechanicznej i fizyko-chemicznej, sÅ‚użącej do hamowania chorobie Mollera-Barlowa, Schönleina-Henocha, Werlhofa
wnikania związków czy mikroorganizmów i wirusów ze śro- oraz w ogólnych stanach osłabienia. Z głównych objawów
dowiska. patologicznych szkorbutu można wymienić: znużenie, zmia-
Zastosowanie nowych technik pozwoliło na przełom w ny błon śluzowych jamy ustnej, skazę krwotoczną i niedo-
badaniach nad fizjologią i patologią skóry i doprowadziło do krwistość. Skaza krwotoczna rozprzestrzenia się głównie na
wyodrębnienia układu immunologicznego skóry oraz pozna- błonę śluzową jamy ustnej, na skórę i mięśnie. Na skórze
nia mechanizmów jego działania. najczęściej na podudziach i w okolicy mieszków włosowych,
Innym bodz
cem do prowadzenia badań skóry było i jest występują wybroczyny. Na skutek nadmiernego rozwoju zro-
zainteresowanie procesami starzenia się skóry i nacisk, aby gowaciałych komórek naskórka dochodzi do uwydatnienia
wyglądała ona jak najdłużej młodo. Dodatkowo z procesa- mieszków, a skóra u chorych na szkorbut stwarza przy doty-
mi starzenia się skóry wiąże się zwiększona częstość wy- ku wrażenie tarki (łac. lichen asorbuticus, keratosis suprapa-
stępowania zmian przednowotworowych i nowotworów skó- pillaris).
ry. Zagadnienia te wydają się niezwykle ważne, uwzględ- Potwierdzono dodatni wpływ witaminy C na zespół naby-
niają też badania związków neutralizujących działanie wol- tego upośledzenia odporności AIDS oraz przebieg wielu in-
nych rodników. nych chorób zakaz
nych. Witamina C jest stosowana w le-
We wszystkich omawianych kontekstach badań, nad uni- czeniu powierzchownych uszkodzeń rogówki i starczego
kalnymi właściwościami skóry, ogromnie dużą rolę spełnia zmętnienia soczewek. Wśród wskazań do stosowania wita-
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry 463
miny C wymienia się także: próchnicę zębów, paradentozę obiektem ataku endogennych wolnych rodników, którym przy-
oraz choroby alergiczne. pisuje się m.in. ważną rolę w procesie starzenia się organi-
Do niedoborów witaminy C w ustroju dochodzić może na zmu. Witamina C jest związkiem dobrze rozpuszczalnym w
skutek niedostatecznej zawartości jej w pokarmie, niedosta- wodzie i dlatego jej działanie przeciwrodnikowe w skórze
tecznej resorpcji w jelicie cienkim lub na skutek zwiększone- zachodzi w fazie wodnej i na granicy układu wodno-lipido-
go zapotrzebowania organizmu. Objawy niedoboru witaminy wego. Podczas utleniania kwas askorbowy przechodzi w kwas
C na tle niedostatecznej jej ilości w pożywieniu mogą być monodehydroaskorbowy, najpierw jako wolny rodnik, a na-
stwierdzone u osób poddających się długotrwałym, niekon- stępnie w kwas dehydroaskorbowy. Utlenione formy kwasu
trolowanym przez lekarza dietom. Również przy dietach za- askorbowego mogą być zredukowane do witaminy C za po-
lecanych chorym ze schorzeniami żołądkowo-jelitowymi może mocą reduktazy monodehydroaskorbowej i dehydroaskorbo-
dojść do niedoboru witaminy C w organizmie. Do nieprawi- wej. Witamina C zapobiega więc destrukcji układów wodno-
dłowej resorpcji w układzie pokarmowym przy jej prawidło- lipidowych błon komórkowych, które tylko w niewielkim stop-
wej ilości w diecie, może dochodzić w nieżycie żołądka z niu mogą być chronione przez rozpuszczalne w tłuszczach
niedokrwistością. Do wzmożonego zużycia witaminy C do- inhibitory wolnych rodników, takie jak: karotenoidy lub wita-
chodzi przy ciężkim wysiłku fizycznym, przy urazach, nad- mina E (tokoferole). Dlatego zaleca się jednoczesne poda-
miernym naświetlaniu promieniami UV, w długotrwałych sy- wanie witaminy C i E.
tuacjach stresowych oraz w wieku starczym. Wzmożone Witamina C podana doustnie jest dobrze wchłaniana,
zużycie witaminy C stwierdza się u kobiet w ciąży i okresie głównie w dwunastnicy i jelicie cienkim. Z fizjologicznej daw-
laktacji [6, 20]. ki wynoszącej do 180 mg na dobę u niepalących wchłania
Witamina C, ze względu na swoją strukturę chemiczną, się w 70-80%. Dzięki dobrej rozpuszczalności w wodzie pro-
jest podstawowym antyutleniaczem, a jej rola w stanach pa- ces ten u zdrowych przebiega prawidłowo. Jego upośledze-
tologicznych jest ciągle badana i dyskutowana [7, 8, 12, 13, nie obserwuje się przy zaburzeniu czynności jelit, wymiotach,
20]. Wykazano wpływ askorbianu sodu na indukowanie apop- braku łaknienia oraz alkoholizmie. Zastosowanie diet, zwłasz-
tozy. Znane są właściwości witaminy C jako antyoksydanta cza trwających 2-3 tygodnie oraz diety stosowanej w scho-
przeciwnowotworowego [3, 17]. Stwierdzono, że mieszanina rzeniach żołądkowo-jelitowych, wpływają niekorzystnie na
kwasu dehydroaskorbowego i witaminy B12 opóz
nia rozwój stężenie witaminy C w organizmie ludzkim. Wchłonięta wi-
nowotworu u myszy. Podobny efekt terapeutyczny obserwo- tamina przedostaje się do części płynnej przestrzeni mię-
wano stosując mieszaninę askorbianu kobaltu z witaminą C dzykomórkowej, a stąd dyfunduje do naczyń włosowatych i
oraz kwas askorbowy z dodatkiem monotiogliceryny lub z krwią dostaje się przez układ żyły wrotnej do wątroby, a
EDTA. dalej rozprowadzana jest po całym organizmie. W tkankach
Witaminę C stosuje się w utrudnionym gojeniu się ran i przenika do płynu międzykomórkowego i komórek na zasa-
odleżyn, przebarwieniach skóry, w stanach krwotocznych oraz dzie dyfuzji. Największą zawartość witaminy C stwierdza
chorobach naczyń włosowatych. Ponieważ wpływa ona na się w nadnerczach, mózgu, soczewce oka, grasicy, wątrobie
uszczelnienie naczyń i przyśpiesza krzepnięcie krwi, jej ko- i trzustce.
rzystne działanie przy różnych krwawieniach staje się zrozu- Ogółem zawartość witaminy C u człowieka wynosi od 1
miałe. Witamina C wspomaga też wchłanianie wapnia z prze- do 3 g. Organizm broni się przed jej nadmiarem poprzez ogra-
wodu pokarmowego oraz stymuluje syntezę prostaglandyn. niczoną zdolność absorpcyjną jelit oraz wydalanie przez nerki.
Wykazano, że jest ona nieodzowna w prawidłowym funk- Po spożyciu 75 - 100 mg witaminy C w ciągu doby jej stęże-
cjonowaniu tkanki łącznej. Główne elementy morfologiczne, nie w krwi waha się od 54 do 76 mmol/l. Jej stężenie zmniej-
wchodzące w skład skóry właściwej, to komórki tkanki łącz- sza się do 5,4-16,2 mmol/l, jeżeli podaż tej witaminy wynosi
nej i powstające w nich włókna kolagenowe. Obecność wita- 15-25 mg/dobę [6, 11, 15, 20].
miny C jest niezbędna w reakcjach hydroksylacji proliny do
4-hydroksyproliny, będącej istotnym elementem budowy ko-
lagenu. ABSOPRCJA WITAMINY C PRZEZ SKÓR

Kolageny stanowią do 75% suchej masy skóry właściwej.
Typowe włókno kolagenowe składa się z trzech białkowych Skóra jest wielowarstwowym płaszczem tkankowym, który
struktur helikalnych połączonych wiązaniami poprzecznymi. skutecznie osłania wnętrze organizmu przed związkami tok-
Cechą charakterystyczną kolagenu jest wysoka zawartość sycznymi, promieniowaniem UV czy urazami mechaniczny-
proliny i hydroksyproliny. Hydroksyprolina nie jest wbudowy- mi. Składa się z trzech głównych warstw:
wana w łańcuch peptydowy, lecz powstaje przez utlenienie  naskórka (epidermins),
proliny bezpośrednio w pierwotnej strukturze makropeptydu.  skóry właściwej (corium seu derma), w której dominuje
Równolegle z hydroksylacją proliny następuje też utlenienie tkanka łączna,
i glikolizacja lizyny. Hydroksylowane cząsteczki prokolage-  tkanki podskórnej (subcutis)  głównie tłuszczowej.
nu, zwinięte w trójłańcuchowe helisy, zostają wydzielone do Naskórek to zewnętrzna część skóry, która szczelnie po-
przestrzeni międzykomórkowej, gdzie w wyniku przemian krywa całą jej powierzchnię. Jest cienką warstwą złożoną z
enzymatycznych przekształcają się w dojrzałe włókna kola- komórek tworzących część żywą (łac. stratum malpighi) i
genowe. część martwą (łac. stratum corneum). Naskórek stale się
W procesie tworzenia struktury włókien zasadniczą rolę odnawia na skutek ciągłego złuszczania się. Składa się on z
odgrywa obecność grup hydroksylowych proliny i lizyny, kilku warstw, których układ jest ściśle związany z ich funkcja-
umożliwiająca prawidłowe zwinięcie i połączenie łańcuchów. mi; są to warstwy: podstawna, kolczysta, ziarnista, jasna i
Dlatego każde zakłócenie hydroksylacji prowadzi do tworze- rogowa. Głównym zadaniem spodnich warstw naskórka jest
nia kolagenu o niewłaściwej strukturze, niespełniającej jego wytworzenie i regeneracja zewnętrznej osłony rogowej skó-
właściwości biologiczno-mechanicznych. Przyczyną tego ry. Zadanie to inicjuje podstawna (rozrodcza) warstwa ko-
może być niedobór witaminy C jako niezbędnego kofaktora mórek, która złożona jest z komórek walcowatych, ściśle do
enzymów hydroksylujących, a to powoduje zakłócenia w bio- siebie przylegających. Mają one wydłużone jądra i ułożone
syntezie kolagenu. Efektem tego jest zanik jędrności i ela- są prostopadle do brodawek skóry. Warstwa podstawna skła-
styczności skóry, czyli obecność zmarszczek oraz kruchość da się z kilku warstw keratynocytów. Komórki te biorą aktyw-
naczyń włosowatych, które łatwo pękają powodując powsta- ny udział w procesie rogowacenia naskórka.
wanie krwawych mikrowylewów podskórnych. Keratynocyty przemieszczając się przez warstwę kolczy-
Witamina C należy do podstawowych antyutleniaczy w stą i ziarnistą naskórka  różnicują się i zmieniają stopniowo
organizmach ludzi i zwierząt [20]. Występujące w organizmie swą budowę. Podczas swej biernej wędrówki ulegają rogo-
lipidy, a także enzymy i kwasy nukleinowe są szczególnym waceniu, odwodnieniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie
464 E. Kleszczewska
aż wreszcie komórki całkowicie zamierają. Białka tych po- Związkiem najodpowiedniejszym wydaje się być  palmi-
czątkowo żywych komórek naskórka przekształcają się w tzw. tynian askorbylu, ponieważ charakteryzuje się on: dobrą roz-
skleroproteiny, które zawierają głównie białko keratynę, bar- puszczalnością w lipidach, stabilnością decydującą o możli-
dzo odporną na działanie chemicznych czynników i nieroz- wości zastosowania w rożnych formach fizyko-chemicznych,
puszczalną w wodzie. W końcowej fazie wędrówki stają się biodostępnością wolnego kwasu askorbowego uwalnianego
martwymi dopasowanymi do siebie spłaszczonymi keratyno- w procesie hydrolizy estru oraz dobrym zachowaniem wła-
cytami bezjądrowymi. sności przeciwrodnikowych.
Powszechnie przyjmuje się, że etapem limitującym w pro- Liofilne estry: palmitynian askorbylu i stearynian askorby-
cesie dostarczania związku chemicznego przez skórę, jest lu są hydrolizowane w żywych warstwach naskórka i tym tłu-
transport w głąb i przez stratum corneum. Zachowanie się maczy się ich udowodnioną aktywność biologiczną. Stoso-
związku chemicznego na każdym etapie wnikania w skórę wane są też sole sodowe i sól magnezowa fosforanu askor-
zależy od jego właściwości fizyko-chemicznych. W tabeli 1 bylu.
zestawiono wybrane właściwości fizyko-chemiczne witami- Innym zagadnieniem związanym z hydrofilnością witami-
ny C [7]. ny C jest jej synergizm z witaminÄ… E. W przypadku gdy mamy
do czynienia z hydrofilnym kwasem askorbowym i liofilnym
octanem tokoferolu tworzy siÄ™ specyficzny mechanizm prze-
Tabela 1. Właściwości fizyko-chemiczne kwasu askorbowego
nośnikowy pomiędzy wodą i lipidami. Witamina E wychwytu-
Table 1. Physical-chemicals properties of ascorbic acid
je wolny rodnik i przekształca go w rodnik tokoferylowy, który
Parametr
Postać i wartości
następnie reaguje z witaminą C. Witamina E zostaje całko-
Wzór sumaryczny C6H8O6
wicie zregenerowana i równocześnie tworzy się kwas mono-
dehydroaskorbowy jako wolny rodnik witaminy C, który szybko
Masa molowa 176,13
przekształca się w kwas dehydroaskorbowy, za pomocą en-
Forma krystaliczna monokryształy
zymów zawartych w skórze i może być ponownie przekształ-
Temperatura topnienia [°C] 190-192
cany w kwas askorbowy.
Czynność optyczna 20,5° do 21,5°
Nazwa chemiczna systematyczna witaminy C to: 2,3-di-
dehydro-L-treo-heksono-1,4-lakton. Istnieje też stereoizomer
pH, roztwór 5 mg/cm3 3
witaminy C majÄ…cy konfiguracjÄ™ typu D (kwas erytrobowy).
pH, roztwór 50 mg/cm3 2
Zgodnie z obowiązującym stanem wiedzy przyjmuje się, że
pK1 4,17
witamina C występuje w trzech formach biologicznie czyn-
pK2 11,57
nych, jako:
Potencjał redoks, V E0=0,39  kwas L-askorbowy (forma zredukowana),
 kwas semidehydroaskorbowy i L-dehydroaskorbowy (for-
Rozpuszczalność [g/cm3]
ma utleniona),
 w wodzie 0,33
 w etanolu 0,02  askorbogen (forma zwiÄ…zana).
Powszechnie uznaje się, że kwasowy charakter kwasu
Maksimum absorbancji substancji czystej
rozpuszczonej w wodzie [nm] 265 askorbowego uwarunkowany jest występowaniem w ugru-
powaniu endiolowym dwóch zdolnych do dysocjacji atomów
wodoru i dysocjuje dwuetapowo [7, 20]:
Najważniejsze parametry fizyko-chemiczne determinują- H2Asc H+ + HAsc
ce zdolność naskórka do absorpcji to: współczynnik podzia- HAsc H+ + Asc2 .
łu olej-woda, kształt i wielkość cząsteczki oraz polarność i Stałe trwałości wynoszą odpowiednio:
Å‚adunek. Głównym czynnikiem decydujÄ…cym o zdolnoÅ›ci sub- K1=6,77·10 5, pK1=4,17
stancji do przenikania przez bÅ‚ony biologiczne jest liofilność. K2=2,69·10 12, pK2=11,57.
Wiadomo, że bardzo hydrofilne substancje zdolne do dyso- W drugim etapie dysocjacja kwasu askorbowego jest nie-
cjacji oraz polarne nieelektrolity zwykle nie wnikają efektyw- znaczna, dlatego można go traktować jako słaby kwas jed-
nie w głąb skóry. Związki takie będą raczej pozostawały na noprotonowy, o pH zbliżonym do kwasu octowego.
powierzchni warstwy rogowej. Substancje bardzo hydrofo- Przyjmuje się, że warunkiem prawidłowego formowania
bowe (np.: węglowodory) również penetrują skórę w niewiel- struktury warstwy rogowej jest zachowanie odpowiedniego,
kim stopniu. W przypadku większości związków, zwłaszcza lekko kwaśnego odczynu, odpowiadającego wartościom pH
strukturalnie podobnych, największą zdolnością do penetra- zawierającym się w przybliżeniu w granicach 5,0 - 6,0. Kwa-
cji charakteryzują się te o średniej liofilności. Wynika to z śny odczyn powierzchni skóry również ma znaczenie jako
faktu, że substancja powinna wykazywać znaczącą rozpusz- dodatkowy czynnik ograniczający rozwój mikroorganizmów.
czalność w wodzie i w lipidach, aby dyfundować przez lipofil- Zachowanie niskiego pH w warstwie rogowej wymaga za-
ne struktury stratum corneum i dalej, do znacznie bardziej chowania skokowego gradientu kwasowości pomiędzy tym
hydrofilnych żywych warstw naskórka i skóry właściwej. W obszarem, a żywymi warstwami naskórka (fizjologiczna war-
przypadku kwasu askorbowego nie można oczekiwać zna- tość pH w granicach 7,2 - 7,4).
czącej penetracji, gdyż substancja ta pozostanie na po- Mechanizm utrzymywania kwaśnego odczynu na po-
wierzchni warstwy naskórkowej. wierzchni skóry nie jest do końca poznany. Wydaje się, że
Kwas askorbowy często jest zastępowany przez jego po- istotną rolę odgrywać tu mogą drobnoocząsteczkowe kwasy,
chodne, a to ze względu na charakter hydrofilny i trudności w w tym witamina C wydzielana wraz z potem i występowanie
przenikaniu przez warstwy rogowe naskórka oraz dużą nie- wolnych kwasów tłuszczowych w wodno-lipidowym płaszczu
trwałość. Najlepszymi efektami wnikania oraz przenikania skóry. Dodatkowo przyjmuje się, że w przypadku suchej skó-
charakteryzują się estry kwasu askorbowego o łańcuchach ry, witamina C sprzyja syntezie lipidów odpowiedzialnych za
od 8 do 12 atomów węgla, czyli związki o umiarkowanej liofil- jej nawilżanie, zaś w przypadku skóry tłustej reguluje ona
ności. Opisano zależność liofilność przenikanie [2, 21] dla wytwarzanie łoju skórnego.
kilku spośród wybranych estrów, tj.: kapronianu askorbylu
(liczba atomów węgla w łańcuchu podstawnika  C-6), enta-
nonianu askorbylu (C-7), kaprylanu askorbylu (C-8), pelar- UKA
AD IMMUNOLOGICZNY SKÓRY
gonianu askorbylu (C-9), kaprynianu askorbylu (C-10), un-
decylenianu askorbylu (C-11), laurynianu askorbylu (C-12), Układ immunologiczny skóry  SIS (ang. skin immune sys-
mirystynianu askorbylu (C-14), palmitynianu askorbylu (C- tem) pełni ważne funkcje obronne w ustroju. Jego sprawne
16) i stearynianu askorbylu (C- 18). działanie chroni przed różnymi zewnętrznymi patogenami,
Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym z uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry 465
eliminuje komórki zarażone wirusami oraz komórki nowotwo- zy, biosyntezy, badania nad strukturą chemiczną oraz anali-
rowe. Do najważniejszych komórek SIS zalicza się komórki zy połączeń kwasu askorbowego z innymi substancjami, także
dendrytyczne (np.: komórki Langerhansa), limfocyty T, kera- biologicznie czynnymi. Wydaje się, że ogrom pracy badaczy
tynocyty i inne komórki (makrofagi, melanocyty, komórki tucz- zajmujących się unikalnymi właściwościami witaminy C bę-
ne). Komórki układu SIS wytwarzają substancje biologicznie dzie się ciągle powiększał wraz z rozwojem nowych technik
czynne, w tym cytokiny oraz tzw. czynniki wzrostowe. badawczych oraz odkrywaniem nowych obszarów działania
Wytwarzanie cytokin przez komórki SIS zmienia się z wie- witaminy C.
kiem, a różnorodne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne istot-
nie wpływają na ich działanie. Do substancji działających
PIÅšMIENNICTWO
ogólnoustrojowo, a wpływających na funkcje układu SIS na-
leżą m.in. witaminy A, E, F oraz witamina C [14, 19, 23]. Ko-
1. Ademuyiwa O., Ugbaya R.N., Ojo D.A i wsp.: Reversal of aminolevulinic
mórki układu SIS podlegają także wpływom różnorodnych
acid dehydratase (ALAD) inhibition and reduction of erythrocyteproto-
bodz
ców zewnętrznych, takich jak: promieniowanie ultrafio-
porphyrin levels by Vitamin C in occupational lead exposure in abeokuta,
letowe, substancje toksyczne, w tym metale ciężkie, także Nigeria, Envir. Toxicol. Pharmacol., 2005, 20, 404-411.
2. Arct, J., Pytkowska K.: Ochrona skóry przed egzogennymi czynnikami
alergeny. Duże znaczenie profilaktyczne ma obecność wita-
starzeniowymi. Wiad. PTK., 2003, 6, 2-6.
miny C, która nie tylko odgrywa ważną rolę w procesach od-
3. Cieślak-Golonka M.: Właściwości chemiczne i biologiczne kwasu L-askor-
pornościowych, ale też działa odtruwająco.
binowego. Wiad. Chem., 1995, 49, 9-10, 525-545.
Z przeglądu piśmiennictwa [1, 2, 5] wynika, że kwas askor- 4. Filon F.L., Boeniger M., Maina G. i wsp.: Skin absorption of inorganic
lead and the effect of skin cleansers. J. Occup. Environ. Med., 2006, 48,
bowy spełnia rolę ochronną w stosunku do wielu substancji
7, 692-699.
chemicznych. Wieloletnie badania wykazały, że zapobiega
5. Fivenson, D.P.: The mechanisms of action nicitinamide and zinc in infam-
on rakotwórczemu i toksycznemu działaniu np. nitrozoamin.
matory skin disease. Cutis., 2006, 77, suppl. 5-10.
Szczególne znaczenie przypisuje się zdolności witaminy C 6. Fridrich W.: Vitamins. Berlin-New York. Walter der Gruyter. 1988.
7. Kleszczewska E.: L-ascorbic acid  clinical use, toxicity, properties, me-
do reagowania z wolnymi rodnikami tlenowymi i przekształ-
thods of determination and application in chemical analysis. Die Pharma-
cania ich w mniej toksyczne lub nietoksyczne zwiÄ…zki. TakÄ…
zie, 2000, 55, 9-15.
rolÄ™ odgrywa kwas askorbowy, np.: w oku, gdzie chroni przed
8. Kleszczewska E.: Witamina C  bariera antyoksydacyjna, Pol. Merk. Lek.,
działaniem ozonu, oraz w tkance płucnej, w której brak jest 2001, 10, 307-310.
9. Kleszczewska E.: Rola witaminy C we wchłanianiu i wydalaniu jonów me-
enzymów przeciwdziałających procesom peroksydacji.
tali, Pol. Merk. Lek., 2001, 11, 392-395.
Od połowy lat 80. znane są prace [9, 16, 18, 22] opisują-
10. Kleszczewski T., Kleszczewska E.: Flow Injection Spectrophotometric
ce wpływ kwasu askorbowego na zawartość selenu, ołowiu,
Determination of L-Ascorbic Acid in Biological Maters, J. Pharm. Biom.
wanadu, kadmu, kobaltu i cynku w tkankach. Także obecnie Anal., 2002, 29,755-759.
11. Kleszczewska E., Żmijkowska A.: Rola biologiczna i właściwości wy-
prace te są kontynuowane [1, 4, 10, 18]. Wykazano, że wła-
branych witamin rozpuszczalnych w wodzie, Pol. Merk. Lek., 2003, 15,
ściwości redukujące witaminy C są niezbędne do biosyntezy
463-467.
kwasu tetrahydrofoliowego i utrzymania miedzi i żelaza w
12. Kleszczewska E., Wiszowata A., Lisowski P.: Oznaczanie kwasu askor-
postaci jonów: Cu2+ i Fe2+. Witamina C zwiększa przy tym bowego i kwasu dehydroaskorbowego metodą HPLC w osoczu palaczy
oczekujących na operację rewaskularyzacji mięśnia sercowego, Przeg.
wchłanianie żelaza, redukując je do dobrze rozpuszczalnych
Lek. 2005, 62, 1054-1057.
soli Fe2+. Dzięki temu przyczynia się do biosyntezy hemoglo-
13. Kleszczewska E., Buraczyk M., Lisowski P., Kleszczewski T.: Porówna-
biny i wytwarzania czerwonych krwinek korzystnie wspoma-
nie poziomów kwasu askorbowego u palaczy chorych na cukrzycę typu 2
gając leczenie anemii. oczekujących na operacje pomostowania tętnic wieńcowych z pozioma-
mi kwasu askorbowego w okresie pooperacyjnym i rekonwalescencji.
Wykazano także stymulację wchłaniania żelaza z poży-
Przegl. Lek., 2006, 63, 10, 974-978.
wienia po podaniu witaminy C. Żelazo w pożywieniu wystę-
14. Kreilgaard, M., Pedersen, E.J., Jaroszewski, J.W.: NMR charakterisation
puje w dwóch postaciach: związanej z hemem i niezwiąza-
and transdermal drug delivery potential of microemulsion systems. J.
nej z hemem. Witamina C pobudza wchłanianie niehemowe- Control Release. 2000, 69, 3, 421-433.
15. Podlewski J.K., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki współczesnej tera-
go żelaza przy dawce 500 mg/dobę. Wykazano też ochron-
pii. 1998, Warszawa. Split Trading.
ne działanie kwasu askorbowego w stosunku do toksyczne-
16. Richelle, M., Sabatier, M., Steiling, H., Williamson, G.: Skin bioavailabilli-
go działania chromu Cr(VI). Hipotetyczny mechanizm dzia-
ty of dietary vitamin E, carotenoids, polyphenols, vitamin C, zinc and se-
łania witaminy C i chromu Cr(VI) tłumaczy się redukcją Cr(VI) lenium. Br. J. Nutr., 2006, 96, 2, 227-238.
17. Rutkowski M., Gregorczyk K.: Witaminy o działaniu antyoksydacyjnym 
do Cr(III) wewnątrz komórek i nieprzepuszczalnością błony
ogólna charakterystyka. Część III: Witamina C. Farm. Pol., 1999, 55, 2,
komórkowej dla jonów Cr(III). Redukcja jonów Cr(VI) do Cr(III)
74-79.
przez kwas askorbowy może zapobiegać alergicznym zmia-
18. Salnikow K., Kasprzak K.S.: Ascorbate Depletion: Critical Step in Nickel
nom spowodowanym jonami Cr(III). Ostatnie badania poka- Carcinogenesis. Environ. Health Persp., 2005, 113, 577-584.
19. Sauberlich H.: Vitamin C and Immunity, in Pharmacology of Vitamin C.
zały, że wśród wielu nieenzymatycznych reduktorów biolo-
(ed. Sauberlich H.). 1994.
gicznych za redukcję Cr(VI), aż w 80-85%, odpowiada kwas
20. Seib, P.A., Tolbert, B.M.: Ascorbic Acid: Chemistry, Metabolism and Uses.
askorbowy.
1982, Washington: D.C.
21. Starzyk E., Arct J., Jończyk A.: Absorpcja przeznaskórkowa estrów kwa-
su askorbowego. Materiały Konferencyjne CHI 2004 w: Biological Activi-
ty and Bioactivity of Actives.
PODSUMOWANIE
22. Valko, M., Morris, H., Cronin, M.T.: Metals, toxicity and oxidative stress.
2005, 12, 10, 1161-1208.
Pozytywny wpływ witaminy C na organizmy żywe znany jest
Otrzymano: 22 lutego 2007 r.
od dawna. Lawinowo rosnÄ…ca od 1928 r. liczba publikacji
Adres: Ewa Kleszczewska, Zakład Nauk Chemicznych, kierownik: prof. dr
obejmuje zarówno właściwości biologiczne, chemiczne, jak i
hab. Helena Puzanowska-Tarasiewicz, Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony
fizyczne tego zwiÄ…zku. Nadal publikowane sÄ… nowe prace
Zdrowia w Białymstoku, 15-875 Białystok, ul. Krakowska 9, tel. [phone],
dotyczÄ…ce metod oznaczania, opracowywania metod synte- fax. [phone], e-mail: [e-mail]