7. Motyw troski o Rzeczpospolitą w literaturze polskiego renesansu.

Ideał człowieka renesansowego charakteryzuje się postawą obywatelską, głębokim patriotyzmem, troską o sprawy ogółu i bezpieczeństwo granic Polski. Wzór człowieka - obywatela prezentuje np. Jan Kochanowski w pieśniach, satyrach i w tragedii "Odprawa posłów greckich". "Pieśń o spustoszeniu Podola" napisał poeta po napadzie Tatarów na Podole w 1575 roku. Wyraża ból z powodu klęski, pisze o wywiezionych przez Tatarów łupach i o zhańbionych przez wroga kobietach. Nie może zrozumieć, dlaczego szlachta nie pokonała wroga, który nie ma wojska, prowadzi koczowniczy tryb życia, nie jest siłą groźną i potężną. Oskarża szlachtę o obojętność na sprawy ojczyzny. Twierdzi, że żyje ponad stan, dba tylko o prywatę, uchyla się od ofiar na rzecz kraju. Zachęca ją do opodatkowania się na rzecz utrzymania stałej armii, wzywa do gotowości w razie ponownego najazdu. Zawiera w utworze ironiczna przestrogę: "Nową przypowieść Polak sobie kupi,/ Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi". W "Pieśni o dobrej sławie" Kochanowski daje wyraz uczuciom patriotycznym, pragnie natchnąć Polaków ideą poświęcenia dla dobra i szczęścia ojczyzny. Sposobem na zdobycie "dobrej sławy" jest właśnie udział w obronie ojczyzny i sumienne wykonywanie swoich obowiązków, które przynoszą korzyść całemu społeczeństwu. W "Odprawie posłów greckich" poeta scharakteryzował społeczeństwo XVI-wieczne. Zarzucił królowi brak zdecydowania, parlamentowi prywatę, nieposzanowanie praw, dbałość o doraźne korzyści, młodzieży szlacheckiej wygodne, beztroskie życie. Wytknął społeczności szlacheckiej jej słabości i ostrzegł przed następstwami, jakie mogły przynieść nieposzanowanie praw, brak sprawiedliwości i pogoń za korzyściami materialnymi. Twierdzi, że skutkiem rozkładu moralności obywatelskiej, prywaty i przekupstwa może być upadek państwa. W postaci Antenora Kochanowski przedstawił wzór obywatela - patrioty, kierującego się zawsze dobrem państwa i sprawiedliwością, gotowego w każdej sytuacji służyć ojczyźnie radą i czynem. Antenor jest nieprzekupny, poważny, zrównoważony, dalekowzroczny, spokojnie dowodzący słuszności swego stanowiska. Cały utwór przesycony jest patriotyzmem, żarliwą troską o dobro ojczyzny. Pisarzem, który także podjął problem sytuacji Rzeczypospolitej, jest Mikołaj Rej. Jego dialogiem o tematyce współczesnej autorowi jest "Krótka rozprawa...". Stanowi ona krytykę sądownictwa, systemu obronnego, niedoli chłopów, ciężarów na rzecz Kościoła. Utwór jest rozmową przedstawicieli trzech stanów: szlachty, duchowieństwa i chłopstwa. Gromi nadużycia duchownych, ich chciwość i rozpustę. Zauważa, że księża nie wykonują swych obowiązków, nadużywają alkoholu, nakładają na wiernych opłaty. Wytyka złe funkcjonowanie instytucji szlacheckich, zwłaszcza sądownictwa, przekupywanie posłów na sejm, brak troski o sprawy ojczyzny. Dochodzi do wniosku, że największe ciężary na rzecz państwa ponosi chłop, który płaci podatki, a nie posiada praw obywatelskich. Utwór zamyka narzekanie postaci, będącej alegorią Rzeczypospolitej, piętnującej króla za słabość, a jego poddanych za krótkowzroczną dbałość jedynie o swoje pożytki i obojętność wobec potrzeb życia państwowego.

[ Do tego pytania należy dołączyć publicystykę Modrzewskiego i Skargi z poprzedniego pytania].